DWANG EN HERSTEL:

DANSEN OP EEN SLAPPE KOORD

19 september 2018

VVGG Congres - Antwerpen

INLEIDING

PROF. DR. FREYA VANDER LAENEN

3

4

DE STUDIE

Vertrekt vanuit sterktegerichte benadering

= focus: persoon zijn mogelijkheden & kenmerken > individuele

tekortkomingen (Rapp & Sullivan, 2014; Saleebey, 2006)

= subjectieve perspectieven (F)ED centraal (O’Sullivan, Boulter & Black, 2013)

= Duidelijk in onderzoeksdesign studies

‒ Inzicht in ervaringen en mogelijkheden (F)ED

‒ Impact strategieën specifiek ontwikkeld voor deze groep?

‒ → Centrale onderzoeksvraag: “Wat kunnen we van jou

leren?”

‒ → Kwalitatieve onderzoeksmethode staat centraal

Multidisciplinair Vijf onderzoekslijnen Vijf doctoraten

Juridische positie Juridisch versterken

Juridische normen en standaarden in het

strafrecht en gezondheidsrecht

Els Schipaanboord

Prof. dr. Tom Vander Beken

Criminologie -

Psychologie

Procedurele rechtvaardigheid (PR)

Positieve en negatieve interacties met

‘power holders’ van justitie en hulpverlening

Ciska Wittouck

Prof. dr. Kurt Audenaert

Orthopedagogiek Herstel

Klinische, sociale en persoonlijke

veranderingsprocessen die subjectief

welbevinden en levenskwaliteit verhogen

Natalie Aga

Prof. dr. Wouter Vanderplasschen

Criminologie Desistance

Proces positieve verandering ~ strafbare

feiten

Dr. Sofie Van Roeyen

Prof. dr. Freya Vander Laenen

Orthopedagogiek Sociaal netwerk

Rol en ervaringen familieleden en hoe ze te

ondersteunen

Dr. Sara Rowaert

Prof. dr. Stijn Vandevelde5

6

Totaal

1/12/2017

3421

IOP + ET (2) 1938 (Vl: 1114 IOP - Wall. 822 IOP)

Plaatsing 862 (Vl. 56 + 332 (FPC) – Br./Wall. 474)

Detentie 621 (Vl. 289 + 12 BD - Wall. 266 – Br. 66)

Personen met een

interneringsmaatregel

DE STUDIE - STEEKPROEF/CONTEXT

Personen met een psychische

kwetsbaarheid die strafbare feiten plegen

(Seynnaeve et al., 2018)

7

Personen met interneringsmaatregel

O.b.v. Belgische Wet 5 mei 2014

Rechter beslist

Opvolging ‘Kamer Bescherming Maatschappij’

→ project: gemeenschappelijke theoretische en methodologische standpunten

+ houdt rekening met complexiteit van werken met mensen in hun omgeving

~ twee belangrijke doelstellingen: 1) behandeling en 2) bescherming

maatschappij (Barnao, Ward & Robertson, 2016)

DE STUDIE – STEEKPROEF/CONTEXT

DE STUDIE

8

Geïnterneerden Familie

PR

Desistance

Herstel

Interviews: N = 116

Focusgroepen: N = 42

Interviews: N = 72

Interviews: N = 94

Moeders N = 24

Vaders N = 11

Broers en zussen N = 7

Dochters N = 3

Nonkels en tantes N = 2

Uit ≠ settings: Gevangenis; High security; Medium security;

Forensisch ambulante zorg; Reguliere psychiatrische voorzieningen; Reguliere

ambulante zorg en ex-geïnterneerden

Totaal: N = 47

9

Empirische, ervaringsgerichte basis resultaten

≠ analyses en aanbevelingen onderzoeker

DE STUDIE

10

PERSOONLIJKE REFLECTIES

1. Hoe zie ik ‘sterktegericht onderzoek’?

• “ReLEASE”: Results + Lived Experience = Aiming for Strength-based Events

• DOEL: ervaringsgerichte aanbevelingen voor beleid, onderzoek en praktijk

2. Uitdaging: hoeveel gewicht op ervaringen?

• Trouw blijven aan (F)ED ↔ ervaring onderzoekers - over(?)analyseren

3. Waar willen we naartoe?

• Follow-up studie: terugkeren naar participanten en professionals

• = essentieel ~ aanbevelingen

11

WAAR WILLEN WE NAARTOE?

• ‘Gisteren’: conferentie IAFMHS

• (buitenlandse) professionelen & onderzoekers

• Vandaag

• Twee centrale vragen – JOUW inbreng

• ‘Morgen’

• Focusgroepen: (1) ED (2), FED, (3) HV’ers, (4) justitie, (5)

beleid

12

DOEL VAN VANDAAG

Twee centrale vragen:

1. Welke ervaringen herkennen jullie als hulpverlener, als

(familie-)ervaringsdeskundige, als academicus, als…?

Welke zijn nieuw voor jullie?

2. Wat leer je uit deze ervaringen en wat neem je mee naar

jouw praktijk of naar huis?

ERVARINGEN MET ‘POWER HOLDERS’ ~

PROCEDURELE RECHTVAARDIGHEID

CISKA WITTOUCK

13

14

EERSTE PERSOONSPERSPECTIEF– INTERACTIES ‘POWER HOLDERS’

CONTEXT VAN DE INTERACTIE

Minder formeel, vriendelijk, kalm,

“er zijn” (meer dan enkel een job)formeel, onvriendelijk, “er niet zijn”

(enkel een job)

“Intimiderend gewoon, zoals de meeste officiële

situaties [Wat precies was intimiderend?]

Gewoon, al die officiële termen en die mensen

die daar zo zitten en ge ziet ze zo van… (trekt

een zuur gezicht en praat met formele stem) “ja

patiënt 3 heeft dit en dit en dit gedaan, wij

interneren u”. Echt zo van ge zijt een stuk stront

jonge” (gevangenis – over CBM)

“Ze doen eigenlijk al hun uiterste best om het ons

gemakkelijk te maken… [Hoe merk je dat?] Ze doen

feestjes, ze doen… hoe moet ik het zeggen, soms

eens een vakantie, omgaan met elkander ook, en tijd

nemen, bv als ge gaat voor een gesprek dat ge u heel

slecht voelt, “ok dat gaat”, gaat dat niet dan zeggen

ze ook “ik zal straks tijd maken voor u”… ze zijn er

wel voor ons” (residentieel forensische opname –

over residentieel forensische opname)

Klimaat

15

EERSTE PERSOONSPERSPECTIEF – INTERACTIES ‘POWER HOLDERS’

VERLOOP VAN DE INTERACTIE

Kans krijgen om te spreken,

luisteren

Grondig, vlotte procedure, werken

in team

Geen kans krijgen om te spreken,

niet luisteren

Niet grondig (hoge werklast),

inconsistenties, langdradige

procedure, veel personeelswissels,

regelovertredingen door personeel

“De psychiater zei de CBM

beslist, de CBM zei de

psychiater beslist [over de

stopzetting van de

maatregel]” (INT stopgezet –

over algemene psychiatrie en

CBM)

ACTIEVE

DIALOOG

JOB

UITOEFENING

16

EERSTE PERSOONSPERSPECTIEF – INTERACTIES ‘POWER HOLDERS’

VERLOOP VAN DE INTERACTIE

Gedeelde beslissingen, streng

maar rechtvaardig, aanmoediging

(positieve druk)

Informatie krijgen - duidelijk,

uniformiteit – iedereen gelijk

Verplichtingen, te streng,

neerhalen, dreigen (negatieve

druk)

Geen informatie krijgen -

onduidelijk, geen uniformiteit – niet

iedereen gelijk

“Ook al is hij rechter, en moet hij

keuzes maken, soms

verbitterende keuzes, die soms

wel op zijn maag liggen, maar…

hij is menselijk in hetgeen hij doet”

(algemeen ambulante zorg – over

CBM)

AUTHORITEIT

VS MACHT

TRANSPARANTIE

17

EERSTE PERSOONSPERSPECTIEF – INTERACTIES ‘POWER HOLDERS’

INHOUD VAN DE INTERACTIE

Ook aandacht voor:

Noden van de persoon

Context van feiten/problemen

Positieve aspecten of evoluties

Dossiers ipv personen

Geen aandacht voor noden persoon

Focus op feiten/problemen – vooroordelen

Overdrijven van feiten/inbreuken

Focus op verleden

Focus op negatieve aspecten of evoluties

“Die komt hier voor zoveel man,

hoe kan dat goed lopen? Ze

schuiven, ze schuiven iedereen

naar dezelfde kant … Ik vind dat

dat nog beter kan… Voor wat is die

person geïnterneerd? Hoe lang al?

Hoe lang is die persoon hier nu al?

Hoe doet die persoon het? Zijn er

nieuwe feiten? Nieuwe

veroordelingen? Neen. Allemaal

onderzoeken. …” (residentieel

forensische opname – over JA)

“mensen” vs

“gestoorde criminelen”

“Ze zagen daar echt heel goed

je goeie kanten, hier is dat iets

minder” (FPC – over FPC)

18

EERSTE PERSOONSPERSPECTIEF – INTERACTIES ‘POWER HOLDERS’

INHOUD VAN DE INTERACTIE

Een eindig verhaal

Ook focus op behandeling/oplossingen

Gevangenis als ultiem en tijdelijk middel

Mogelijkheden voor (re-)integratie

Minimale voorwaarden (noodzakelijk)

Een altijd voortdurend verhaal

Focus op bestraffing – gevangenis (heropnames)

Geen mogelijkheden voor (re-) integratie

Maximale voorwaarden

“En elke keer als je dan binnen zit,

komt er elke keer automatisch 3 of 6

jaar bij. Ja maar sorry, zo blijft dat

verhaaltje maar duren en duren en dat

balletje blijft maar rollen. Er is gewoon

geen einde.” (gevangenis – over CBM)

Zorg vs controle

“Daar werken ze meer naar

buiten toe, hier is alles, ze

houden alles intern”

(algemene psychiatrie –

over algemene psychiatrie)

HERSTEL VAN PERSONEN GELABELED

ALS ONTOEREKENINGSVATBAAR

NATALIE AGA

19

20

EERSTE PERSOONSPERSPECTIEF - HERSTEL

(Opnieuw) mezelf worden

Uiterlijk

Rust en kalmte

Medicatie

Verslavingen,

somatische klachten en trauma

Een onherkenbare diagnose

Bijwerkingen medicatie

Kansen om te leren:

introspectie en vorming

21

EERSTE PERSOONSPERSPECTIEF - HERSTEL

(Her)verbinden en ergens thuishoren: een sociaal netwerk

Samen

Betekenisvol zijn voor anderen

→ helpen

‘Companions-by-experience’

Drievoudige stigma

en informele afstraffingen

‘Geplaatst worden’

22

EERSTE PERSOONSPERSPECTIEF - HERSTEL

Steun van een formeel netwerk

Kwaliteit van interacties →

onvoorwaardelijkheid en

niet-evaluerende contacten

Gefragmenteerde zorg

Geen nazorg

Gevoel van wederzijds

wantrouwen

“Wanneer ik dat wil, kan ik altijd [voormalig begeleider]

bellen en dan spreken we af. [...] Soms vertel ik wat er

hier gebeurt [actuale verblijfplaats] of over begeleiding, dat

‘t soms eens niet gaat. En dan blijft dat tussen ons, omdat

hij dat niet vertelt.” (Participant 22 - ID)

Samen

23

EERSTE PERSOONSPERSPECTIEF - HERSTEL

Het praktische

Financiële hulp,

Formeel en informeel

Praktische hulpbronnen

→ mobiliteit, papierwerk, ‘tijd invullen’

Een plaats om te zijn

Financieel onvermogen om een leven te

leiden dat als ‘normaal’ wordt ervaren

Geen (toegankelijke) informatie

Buitensporige hoeveelheid

administratie

24

EERSTE PERSOONSPERSPECTIEF - HERSTEL

De interneringsmaatregel

Toeleiding naar behandeling en

andere interventies

Restricties bevriezen herstel door

een focus op wat men

‘niet mag zijn’

Druk om te presteren,

nadruk op voortuitgaan

‘Onder schot’, onbepaalde duur →

stress → psychische problemen

Voorwaarden die vorm geven aan

sociaal wenselijk gedrag

DESISTANCE

PROF. DR. FREYA VANDER LAENEN

25

Persoonlijk kapitaal ~ (terug) mezelf worden

Sociaal kapitaal ~ (in)formeel netwerk

Structureel kapitaal ~ praktische zaken, internering

26

FIRST PERSON PERSPECTIVE - DESISTANCE

Desistance ≈ herstel

Desistance < Herstel

‘we willen een normaal leven’ VERANDERING

27

FIRST PERSON PERSPECTIVE - DESISTANCE

Structureel kapitaal – desistance specifiek

Zinvolle activiteiten (werk!) ~ structuur,

dagritme, regelmaat, sociaal contact ntact

½ Controle ~ behandeling, juridische

voorwaarden, zelfcontrole, urine/bloedtesten

70 % sociale aanvaarding ~ meer dan

mijn label, focus op heden, 2e kans, mensen

die in mij geloven me

Niet zinvol, mogelijkheden voor feiten

controle, dwang

hulpverlening: geen vertrouwen, herval

Justitie: ‘one size fits all’

beslissingen/voorwaarden/trajecten

Sociale aanvaarding, stigma, focus

op verleden

FAMILIE

DR. SARA ROWAERT

28

29

PERSPECTIEVEN VAN FAMILIE

Omgaan met de psychische problemen en de internering van een naaste

Contact met andere familieleden in

dezelfde situatie

Hoop

Positieve gebeurtenissen en

persoonlijke copinstrategieën

Dubbel stigma

Emoties (schuld, schaamte,

frustraties)

Sociaal geïsoleerd of

gediscrimineerd

30

Juridische situatie

Gehoord worden

Contact met de voorzitter van de

CBM

Advocaat als die heeft geholpen

om de naaste uit de gevangenis te

halen

Bewindvoering

Advocaat die vereiste kennis mist +

kostelijk

PERSPECTIEVEN VAN FAMILIE

31

Interneringsmaatregel

Beginpunt van veranderingOnvoorspelbaarheid +

oneindigheid van de maatregel

Eerst crimineel feit wettelijke

maatregelen verplichte hulp

PERSPECTIEVEN VAN FAMILIE

32

Gevangenis

Personeel in de gevangenis

opleiding en training

Onaangepaste omgeving

Personeel tekort aan competenties

Bezoek

PERSPECTIEVEN VAN FAMILIE

33

Geestelijke gezondheidszorg = GGZ

Activiteiten georganiseerd voor

familieledenRelatie met hulpverleners

Beperkte betrokkenheid

Weinig tot geen informatie

GGZ gefaald

“Dat is zo jammer dat je als ouder

slechts in beperkte mate betrokken

wordt en dat je dingen ziet verkeerd

lopen, maar je er niets kan aan doen. […]

Als ouder word je buitengesloten.” (vader)

PERSPECTIEVEN VAN FAMILIE

34

FAMILIEONDERSTEUNENDE GROEPEN (FOG)

Opgelucht en

tevreden vs.

vermoeiend, maar

geeft energie

Observeren en leren van

anderen Samenhorigheid en steun

Inzicht en reflectie

Begeleiding van

therapeuten is

noodzakelijk

Ondersteuning van de

groep

Verminderde zelfschuldVerbeterd emotioneel

welzijn

Vermindering in verlies van

controle over het eigen leven

Belangrijk: FOG heeft plaatsgevonden op een neutrale locatie

DISCUSSIE

35

36

Twee hoofdvragen:

1. Welke ervaringen herkennen jullie als hulpverlener, als

(familie-)ervaringsdeskundige, als academicus, als…?

Welke zijn nieuw voor jullie?

2. Wat leer je uit deze ervaringen en wat neem je mee naar je praktijk

of naar huis?

Geïnteresseerd in deelname aan de focusgroepen?

Laat het ons dan weten door een mail te sturen naar:

Sara.Rowaert@UGent.be

Sprekers:

Freya Vander Laenen – Freya.Vanderlaenen@ugent.be

Ciska Wittouck – Ciska.Wittouck@UGent.be

Natalie Aga – Natalie.Aga@UGent.be

Sara Rowaert – Sara.Rowaert@UGent.be