Dukaten en dubbele dukaten van Utrecht / door H.J. van der Wiel

8/9/2019 Dukaten en dubbele dukaten van Utrecht / door H.J. van der Wiel

1/59

JAARBOEK

VOOR

MUNT EN

PENNINGKUNDE

62 64

1975 1977

KONINKLIJK NEDERLANDS GENOOTSCHAP

VOOR MUNT EN PENNINGKUNDE

AMSTERDAM


2/59


3/59

DUKATEN EN DUBBELE DUKATEN VAN UTRECHT

door dr. H. J. van der Wiel

De Nederlandse dukaat werd in 1586 (bij plakkaat van 4 augustus) onder het

landvoogdschap van Leicester ingevoerd, gelijk met een zilveren reaal met de

daarvan afgeleide onderdelen en een zilveren rijksdaalder op rijksvoet. Het besluit

van de Staten-Gene raai had de bedoeling de eenheid in het mun twezen te herstel

len. Alle munten kregen het devies van de Unie van Utrecht, C O NC O R D IAR E SP A R V A E

CRESCUNT, ze zouden door alle provincies geslagen worden. De stempels zouden

gemaakt worden door één stempelsnijder-generaal voor de gehele Unie. Van dit

laatste is niet veel terechtg eko me n. Al na 1 of 2 jaar nemen de plaatselijke etsm pels-

nijders het werk van Gerard van Bijlaer weer over.

De voorzijde vertoont een staande geharnaste ridder, met in de rechter hand een

geschouderd zwaard en in de linker hand een pijlenbundel, het jaartal in het

veld,

gescheiden door de ridder. Als omschrift zien we het hierboven vermelde devies,

gevolgd door de afgekorte provincienaam en het muntteken. Deze voorzijde is

duidelijk geïnspireerd door de Hongaarse dukaat met de figuur van St. Ladislaus,

een zeer populaire munt in de Duitse landen.

De keerzijde is origineel Nederlands. Nuchter en zonder veel fantasie vinden we in

een eenvoudig versierd vierkant een vijfregelige tekst:

M O . O R D I / P R O V I N / F O E D E R / B E L G .

A D /L E G I IM P .

waarvan de nederlandse vertaling luidt: munt van de V erenigde Ned erlandse P ro

vinciën volgens de R ijkswet. T oen de Nederlandse dukaat in de Duitse landen en in

O ost-E uropa een grote opgang bleek te m aken, werd dit voorbeeld door allerlei

munthuizen geïmiteerd (bijvoorbeeld op de dukaten van Mansfeld-Bornstedt

(1638-1656), van Frankfort (1638-1646), van O range (1645), op verschil lende

Itali

aanse dukaten, Florence (1675), en later ook op dukaten in het Zwitserse O bwa lden

(1726), Polen (1766), Hamburg (vanaf 1776, ook dubbele dukaten), Denemarken

(1791,

1792 ) en R usland (1796).

Het wettelijk gewicht w as 70 in T roois mark, ofwel 3,51 g, en het gehalte 23 karaat 8

grein ofwel 0,986 . Deze m untvoet gaat terug op die van het Duitse R ijk, zoals in 1559

door

de

keizer was bepaald. De stukken hadden geen vaste koers, in 1586 golden ze

68 stuiver, geleidelijk is de waarde gestegen tot ongeveer 100 stuiver.

De rol van de dukaat in de binnenlandse circulatie was na ongeveer 1630 van we inig

betekenis, het naar verhouding steeds goedkopere zilver deed de goudprijs relatief

stijgen en verdrong de gouden m unten uit de omloop. Bovendien was de Zu id-N e

derlandse Albertijn sinds 1600 hier de markt gaan overstrom en en door hun m indere

intrinsieke wa arde w erden ze al snel het meest circulerende gouds tuk in ons

land.

De aanmaak van gouden rijders werd dan ook gestaakt, maar de dukaat werd een

exportmu nt die in groten geta le naar onze oostelijke buren werd uitgevo erd en ook in

Scandinavië, P olen en R usland gaarne werd aangen omen. In die landen zijn dan

ook veel Nederlandse dukaten gevonden in muntvondsten, soms in grote aantallen,

zoals bijvoorbee ld in de later besproken schatvo ndsten van M oguilew en K oéice. De

grote popu lariteit leidde er zelfs toe dat in R usland en Duitsland in de 2 e helft van de

18e eeuw bedriegelijke imitaties werden geslagen door de overheid. Mijn vader

wijdde aan deze valse dukaten enige artikelen (Van der

W iel,

7

8 )..

63


4/59

Dat de nederlandse dukaat ook in het Middellandse Zee-gebied een geliefde en veel

gebruikte munt is geweest wordt duidelijk uit het voorkomen van nabootsingen uit

ettelijke Italiaanse m unthuizen als C orreggio (1601), Bozzolo (1661), Desana

(1603), Maccagno (162 2 ), Messerano (1598), P iacenza (1601), R etegna (1686, ook

dubbele dukaten) en Tassarolo (1611, 1612).

Nederlandse m untvondsten leverden betrekkeli jk w einig dukaten op. De schat van

Serooskerke, afgesloten in 162 2 , bevatte 64 Nederlandse dukaten (naast 3 stede

lijke en 20 van het Hongaarse type) op een totaal van 1150 goudstukken. Sam en m et

11 andere vondsten, verborgen tussen 1602 en 1650 (E rp, R enesse, Mo ergestel,

Leiden, R ozendaal, Monnikendam , Zwijndrecht, Neeritter, N.Brabant en Maashees)

telde ik op een totaal van 2250 goudstukken slechts 238 Nederlandse dukaten en

370 goude n rijders. In latere vondsten hier te lande vindt men slechts sporadisch een

dukaat.

De gouden dukaten werden ook in grote hoeveelheid uitgevoerd naar O ost-lndië,

Cey lon,

M alakka, en de Kaap-Kolonie. De archieven van de V .O .C . vermelden vele

grote geldtransporten. Zo is bijvoorbeeld bekend dat in 172 4 de Heren XV II besloten

een bedrag van Fl. 6.5 00 .00 0,- naar Batavia te sturen en nog Fl. 41 9 .0 00 ,- naar

Cey lon. De munten, gedeelteii jk gouden dukaten, gedeelteii jk Nederlandse en

Spaanse zilverstukken, werden in kisten verpakt en veil igheidshalve onder vijf

schepen van de vloot verdeeld. O p 17 januari 172 5 voeren ze weg van T exel. E en

van de

vijf,

de „Akerendam , verging op 7 maart voor de Noorse kust. Vijf kisten

konden nog gered worden, de rest verdween naar de bodem van de zee. In 1972

werden uit dit wrak 56.433 munten geborgen, overigens nog maar 3,3% van de

Fl.

2 3 0 . 8 5 1 ,

-

die het schip had geladen. O nder deze munten bevonden zich 6570

dukaten, die door R ónning s) als volgt werd en ge specificeerd:

Gelderland 1715(1)

Holland 1715(14)

West-Friesland 1716(1)

Utrecht 1710 (1), 1715 (1), 1717 (47) en 172 4 (6505).

Bovendien werden nog 4 dubbele dukaten geborgen: Gelderland 1715 (2) en

West-Friesland (2).

Uit het wrak van het V .O .C .-schip „ D e Liefde , vergaan in 1711 , kwamen 2 3

Utrechtse dukaten van dat jaar tevoorschijn. Maar niet alleen in Nederlandse s che

pen werden dukaten naar het O osten vervoerd. In 1971 werd bij de S hetland

Eilanden het wrak gevonden van de „Wendela , welk schip behoorde aan de

Deense Aziatische C om pagnie. Het verging met man en muis in de nacht van 18 op

19 december 1737. Inmiddels werden 850 zilveren en 44 gouden m unten geborgen,

waarbij 29 Nederlandse dukaten. Volgens mededeling van Steen Jensen 6), 4 van

Gelderland, 9 van Holland, 2 van West-Friesland en 12 van Utrecht.

Het relatief grote aantal Utrechtse stukken valt ook bij de Ne derlandse en O os t-E u

ropese vondsten op. In de muntschat van Kosice (afgesloten in 1682 ) was Utrecht

met 346 stuks, op een totaal van 1005 Nederlandse dukaten en dub bele

dukaten,

de

rijkst vertegen woo rdigde provincie, waa rbij Holland met 50 stuks maar pover afsta k.

In de muntvondst van Moguilew (R usland) bevonden zich 370 Ned erlandse dukaten,

waarvan Utrecht met 135 stuks weer koploper was, gevolgd door Zwolle met 39

stuks.

64


5/59

De exploitatie van nieuw ontdekte goudmijnen in Brazil ië, omstreeks 1708, gaf

P ortugal de kans grote ho eveelheden goud naar de rest van E uropa te expo rteren.

De goudprijs daalde, en de oud e

dukaten,

vaak sterk gesleten en gesno eid, kwam en

wee r tevoorschijn. In 1749 werd bepa ald dat de dukaat voortaan van een kabelrand

moest worden vo orzien . De omloop van te l ichte dukaten werd verb ode n, het publiek

kon ze inwisselen bij de overh eid, die het verlies droeg. Het binnen gekom en goud

we rd toen gebruikt voor de aanm unting van gouden ri jders, met een vaste koers van

Fl. 1 4 , - .

V an Gelder heeft erop gewezen dat het vermunten van goud voor de m untmeester

niet onvoordelig wa s. K ooplieden w isten bij het inleveren van goud bij de onde rling

concurrerende muntme esters een kleine provisie te bedingen (1 /4- 7/8 % ). O mdat

dit leidde tot bezuiniging op de lonen van het muntpersoneel, slechtere afwerking

van de stukken en in enkele gevallen tot geknoei met gewicht en geha lte, werd -

evenee ns in 1749 - deze provisie verbod en. De goudhand el bracht het aanbod toen

over naar buitenlandse mun thuizen. Dit wa s zo fnuikend voor onze duka ten-expo rt,

dat het verbod in 1751 weer ingetrokken w erd, zij het ook officieel „ti jdeli jk op ge

schort .

Nog in 1760 kon het publiek de oude onge rande dukaten geb ruiken voor het betalen

van belastingen, „sch oon dezelve al leen tot P enningen van C omm ercie moeten

dien en . De ontvange rs namen ze aan voor Fl. 3 3 6 , - het mark (verminderd met een

provisie) en ze moesten d e stukken dan voor deze prijs aan de m untme ester in hun

provincie afleveren. O mda t er

70

nieuwe dukaten in een mark gaan was de koers van

een dukaat toen dus Fl. 5:4:5V2 of in moderne termen Fl. 5,23.

De processen-verbaal van de muntbusopeningen vermelden slechts het totaal van

dubbele en enkele duka ten, zodat we wel een beeld krijgen van deze g oud aan mu n-

t ing, m aar géén inzicht in de verhouding van enkele tot dubbele d uka ten. In de 18e

eeuw worden de dubbele dukaten meestal zelfs niet genoemd.

A. van der Wiel

9)

heeft in zijn artikel over m unten als nieuwjaarspenningen geslagen

erop gewezen dat ook gangbare munten in de 2e helft van de 18e eeuw als

nieuwjaarspenningen geslagen werden in de laatste 2 maanden van het jaar, met

het jaartal van het volgend jaar. Zo werd de scheepjesschell ing van 1794 tot een

totaal aantal van 345 stuks in decembe r 1793 geslage n. O ok de Utrechtse dukatons

en halve dukatons van 1796 en 1798 bli jken als nieuwjaarspenning in heel kleine

oplage geslagen te

zijn.

De zeldzaamheid van de dubbele dukaat, het niet meer

vermelden ervan bij de muntbusopeningen, het ontbreken van deze stukken in

mun tvondsten, de perfecte afwerking en het ontbreken van gege vens in de l iteratuur

over circulatie van deze stukken, maakt duideli jk dat ze toen niet als gewone

circulatiemunt geslagen werde n E en georganiseerde verkoop aan verzam elaars -

thans een bron van overbodige m untaanmaak in vele landen - beston d desti jds niet.

Het l ijkt me waarschijniijk dat ook de dubbele dukaten sinds 1739 voornam elijk als

nieuwjaarspenning z in geslagen

in

een aantal dat zelden de 1000 overschreed Dat

blijkt ook uit het geringe aantal stempelvarianten dat we in de tweede helft van de

achttiende eeuw vinden Blijkbaar is één stempel meestal voldoend e voor de gehele

oplage van dubbele dukaten

De gou d-aanm unting van U trecht was zeer belangrijk, in de periode vóó r 1700 ze lfs

groter dan die van enige andere provincie. De volgende tabel laat dit duidelijk zien.

Dubbele dukaten werden steeds geteld als twee enkele.

65


6/59

De aanmunting van dukaten (m.i.v. die van Spaans en Hongaars type)

P rovincie vóór 1700 totaal

Holland

Utrecht

Gelderland

West-Friesland

Zeeland

O verijssel

Friesland

3.834.304

7.828.588

3.673.225

2.564.070

1.504.950

2.209.570

±

1.010.000

53.859.898

37.626.278

7.715.865

4.354.565

1.964.710

2.892.680

-

Het overwicht van Utrecht ging pas verloren na 1750 toen in Holland en in Utrecht

inmiddels het getal 25 mill ioen was gepasseerd. De toenemende betekenis van

R otterdam zal er wel toe hebben bijgedragen dat daarna de goud-aanm unting van

Holland die van Utrecht duidelijk overtreft, ook als men de gouden rijders daarbij

betrekt. E en meer gedetailleerde opgave van de Utrechtse aanmun ting ontleende ik

aan de (gecorrigeerde) gegevens van Besier 1).

Produktie van Dukaten

de dubbele dukaten gerekend als 2 enkele)

Muntmeester H. van Domselaar

Het proces van zijn eerste mun tbus is niet bekend , 1587-159 1 ?

2e bus 1591-1595

Duka ten van 2 3 karaat 7 grein, en 70 in een mark1) 34.30 4

Dukaten van 2 3 karaat 8 grein, en 70 in een mark 66.176

3e bus 1595-1598

1.290.139

4e bus 1598-1601 547.945

5e bus 1601-1608 12 7.906

6e bus 1609-1614 niet bekend ?

7e bus 1615 2 5.688

Muntmeester Floris v. Domselaar

1e bus 1615-1617 49.140

2 e bus 1617-162 0 9.960

3e bus 1620-1622

4e bus 162 2 -1626 50.965

5e bus 1626-1627

Muntmeester Johan Vianen

1e bus 162 8-1633 159.705

2 e bus proces-verbaal onbeke nd, periode 1633-1634 ?

' ) dit zijn vermoedelijk de Hongaarse dukaten

66


7/59


8/59

Muntmeester Johan van Romond

1e bus 1734-1737

2e bus 1737-1738

Muntmeester Joh. E. Novisadi

1e bus 1738-1740

2e bus 1740-1742

3e bus 1742-1743

4e bus 1743-1745

5e bus 1745-1747

6e bus 1747-1748

7e bus 1748-1750

8e bus 1750-1752

9e bus 1752-1755

10e bus 1755-1757

11e bus 1757-1758

12e bus 1758-1761

idem samen met zijn zoon J. Chr. Novisadi

13e bus 1761-1763

14e bus 1763-

15e bus 1e deel 1764-1765

15e bus 2e deel 1765-1766

Muntmeester J. Chr. Novisadi

1e bus 1766-1769

2e bus 1769-1770

3e bus 1770-1771

Muntmeester J.G.Hol lzhey

1e bus 1771-1776

Muntmeester C. F. Wesselman

1e bus 1777-1780

2e bus 1780-1782

Muntmeester J. S. van Naamen

1e bus 1782-1784

2e bus 1784-1787

3e bus 1787-1789

4e bus 1789-1791

5e bus 1791-1792

6e bus 1792-1793

7e bus 1793-1794

8e bus 1794-1795

160.510

(jaartal 1737) 8.400

325.010

1.391.180

1.673.490

1.498.490

938.980

(Jaartal 1748) 49 9.31 0

1.032.850

201.320

500.500

532.630

1 430.310

2.101.470

730.240

143.090

9.940

187.040

629.930

470.960

(jaartal 1770) 840

80.920

643.580

623.420

52.710

589.960

1.407.140

775.600

931.420

51.135

227 .150

147.315

37.626.278

68


9/59


10/59


11/59

In Indonesië, althans in O ost-Azië, werden in de 19e eeuw g rove vervalsingen

gemaakt van de Utrechtse dukaat, met de jaartallen 1704 (Nr. 102 V) en analoge

exemplaren met de jaartal len 1773,1777,1778,1896 en 011. Afbeeldingen daarvan

vindt men in het verslag van het Koninklijk Penningkabinet te 's-Gravenhage over

het jaar 1967. Tot dezelfde reeks behoort ook een exemplaar met het jaartal 1811

dat ik elders zag. Ze hebben alle in het omschrift C R E S T O A

De hierna volgende ca talogus van de Utrechtse dukaten geeft naast de jaartallen de

gevonden varianten in het omschrift en in de interpunctie O mda t in de vroege

periode tot 1650 de punten achter de woorden soms heel onduidelijk zijn en zelfs

ervaren num ismaten het nu en dan niet eens konden worden of er nu w el of niet een

punt staat heb ik uit de oorspron kelijke lijst al die varianten we gge laten die beru st

ten op het al dan niet aanw ezig zijn van zo'n punt; wel zijn als varianten op gevo erd de

stukken m et een dubbele punt in plaats van een enkele en die met een pun t op een

ongewone plaats (vóór

C O N CO RD IA

tussen

P RO en

V N

enz ) Aan het voorkomen van

de centrale punt (soms aanwezig tussen FO E em DER) werd geen aandacht ge

schonken deze is numismatisch zonder betekenis

O ok va riaties in het aantal pijlen, dat aanvankelijk wisselt van 4 tot 6, heb ik niet

vermeld.

De eerste dukaat had 4 duideli jke pij len, waarboven nog een aanduiding

van een vijfde; in latere jaren zijn het er soms duidelijk 4 of 5, soms 5 spitsen bij 4

schachten onder de h and, soms moeilijk zichtbaar 6 pijlen. P as na 1630 zien we er

consequent 7 pijlen.

Tenslotte heb ik met opzet vermeden de vele dubieuze overslagen, waarbij het

jaartal in het stempel van een vroeger jaar is veranderd, op te nem en. V aak is dit zo

goed gelukt, dat het niet of na uwelijks te zien is; soms is het overge slage n cijfer niet

te determineren, soms nog wel. Ik meen dat hier tegenwoordig onevenredig veel

aandacht aan wordt besteed, om „ze ldzaam heden te hebben of te verkopen. Er

komen ook overslagen va n andere ponsoenen voor, die aan niemand op vallen. Het

doet mij te veel denken aan de Am erikaanse rage om „blun t dies te verzam elen.

Alleen heel duidelijke heb ik vermeld; er zijn er natuurlijk nog veel meer te vinden,

want ik heb maar een klein deel van alle dukaten kunnen bestuderen.

Van oudsher is men gewoon geweest de dukaten in 2 typen te onderscheiden, de

zogenaamde oude en nieuwe slag. De oude slag stamt van het eerste stempel dat

door Gerard van Bylaer, de ijzersnijder-generaal, in 1586 gemaakt werd.

De voorzijde vertoont een geharnaste ridder met een pothelm (zonder pluim), een

zwaard over de rechterschouder en in de linkerhand een pij lenbund el, met aanv an

kelijk 4-5 zichtbare pijlen; de ridder draagt een Spaanse kraag en heeft geen sjerp;

tussen de voeten van de ridder staan één of meer letters van het omschrift. In het

veld,

gescheiden door de ridder, staat het jaartal.

Bij de „nieuwe slag draagt de ridder een gepluimde helm met open vizier, geen

kraag, wel een sjerp; de ruimte tussen de voeten is steeds vrij en het wo ord PARVAE

wordt afgekort tot PAR.

O ok de keerzijde vertoont een kenmerkend verschil; bij de oude slag staat rond het

vierkant een versiering van gekrulde li jnen met een eenvoudig ornament in het

midden.

Bij de nieuwe slag veran dert dit in een guirlande met in het midde n een schelp. N ader

onderzo ek laat toe bij de oud e slag 11 types te onderscheiden en nog 7 types bij de

nieuwe slag.

71


12/59

ENKELE DUKAAT

Type I fraaie, gelijkvormige en regelmatig gespatieerde letters; de P

(1586-1587) staat tussen de voeten van de ridder; het vertikale deel van de 5

in het jaartal loopt evenw ijdig aan de I; strak uitgevoerd m un tte-

ken,

links van het zwaard;

PARVAE

verkort tot

P A R ;

pijlenbundel met vier p ijlen, zo nder lint.

Type II als I, maar slordiger uitgevoerde en minder gelijkmatig ver-

(1

587-162 3) deelde letters; het vertikale de el van de 5 helt naar achteren;

wisselend aantal pijlen (4-6), zonder lint.

(1591) Hongaarse dukaat

Als een geheel buiten de serie vallende munt is de Hongaarse

dukaat van 1591 (nr. 4) te beschouwen. De voorzijde vertoont

de Heilige Ladislaus van Hongarije met het om schrift

PA T RO -

NAX-X-VNGARIAE;

de keerzijde vertoont de Maagd Maria, en

heeft als omsch rift MO.NO.AVRE x-schlld-O R .TR A 91-x

Type III letters nog slordiger uitgevo erd, ook de tekening van de ridder

(1629-1630)

is

minder strak;

binnen- en buitencirkel bestaan uit streepvormige parels; één

lint aan de pijlenbundel.

Type IV als III (streepvormige parels en nog slordiger afwerking);

(1632-1642 ) het woord PARV AE voluit geschreven, meestal met de A tussen

de voeten;

bundel van 7 pijlen, al of niet met lusvorm ig lint;

sinds 1634 veelvuldig foute letters: A zonder dw arsbalk, E zon

der onderste balk dus F).

Type

V als

IV , maar wederom minder zorgvuldig afgew erkt:

de

helm

is

(1642 -1646) verworden tot een potsierlijk hoedje, pare ls geh eel als streepjes

getekend, letters en cijfers on regelmatig geplaatst;

pijlenbundel

met

lint

in een lus of

zonder;

het woord

PARVAE

(vaak als

PARVA)

voluit, met A, R of

P

tussen

de voeten.

op de kz. zijn de 2e en 3e regel soms retrograde geschreven; de

tekst van de 4e en 5e regel vertoont diverse va rianten van een

grondvorm

BELGIA.AD/LEGEM. IM

Type

VI

in tegenstelling tot type Ml-V wed erom zorgvuldig en strak ge te-

(1647-1648) kend; de ridder draagt een duideli jke stormh oed met voor- en

achterklep; de voeten zijn verder uiteen geplaatst; punt onder

het muntteken;

72


13/59

PARVAE voluit geschreven , waarvan PAR tussen de voeten ; aan

de bundel van 7 pijlen lint met twee losse einden;

binnen- en buitencirkel bestaan uit regelmatige, grove parels;

op de kz. andere versiering van de cartouche, zonder og en in

het midden van de zijkant; de tekst weer in de oorspronkelijke

vorm beginnend met

MO.ORDI.

T ype V I I geheel als V I, maar de parelcirkels zijn vervangen door gladde

(1648-1674) cirkels; sinds 1652 staat het muntteken rechts van het zw aard,

sinds 1656 begint de tekst op de kz. met M O O R D .

T ype V I I I als V I I , maar zonder binnencirkel op de vz.;

(1674) de punt onder het mu ntteken ontbree kt; aan de pijlenbund el

een lint met lus en twee losse uiteinden.

T ype IX geheel als V I I I , maar muntmeesterteken paaslam tussen de

(1674-167 6) onderben en van de ridder.

T ype X geheel als

V I I I ,

maar muntmeesterteken rozet tussen de bo-

(1679-1732 ) venbenen van de ridder.

T ype XI geheel als

V I I I ,

maar muntmeesterteken boom tussen de bo-

(1732 -1733) venbenen van de ridder

„Nieuwe s lag

T ype XII muntteken rechts van het zwaa rd; pijlenbundel met twee om -

(1739 -1757) laag gebogen even wijdige linten zonder lus;

in het jaartal een R omeinse I; achter de afgekorte woo rden

gewoonlijk een dubbele punt; het woord PARVAE wordt steeds

afgekort tot

PAR.

T ype XI I I a ls

XII,

maar linten aan de pijlenbund el diverg eren d; Arab ische

(1757-17 58) 1 in het jaarta l.

op de kz. grotere en anders getekende schelpen in de vers ie

ring.

T ype XIV a ls

X I I I ,

maar de elleboog van de ridder is hoog opge trokken; de

(1759-1776) letters zijn anders gevormd (A van boven afgeschuind, R met

strakke onderhaal).

T ype XV wederom normaal geplaatste

elleboog;

schelp op kz. als bij type

(1777-1787) XII.

pijlenbundel met één strak en één gebogen lint;

in het jaartal een R omeinse I; tussen de woorden steeds e nkele

punten.

73


14/59

T ype XV I slanker getekende ridder, pijlenbundel en interpunctie als XV ;

(1787-179 5) de letters op de vz. zijn kleiner en er is me er tussen ruimte

tussen de woorden.

T ype XV I I a ls X V I , ma artwee evenwijdig gebogen linten en andere letters;

(1795-1805) op de kz. is de cartouche dubbel omlijnd en staan de guirlandes

dichter erop;

achter PAR en C R E S staat een dubbele punt.

T ype XV I I I alsX V I I , maar de r idder is anders getekend: voorzi jdevan romp

(1806-1808) en linker been vorm en één rechte lijn.

De hierna volgende catalogus geeft de jaartallen met hun varianten aan , die ik in de

bovengenoemde openbare collecties

vond,

aangevuld met gegeve ns uit enige par

ticuliere verzamelingen en met door foto's gestaafde exemplaren uit catalogi.

74


15/59

Type l

M

untmeester

:

H. J . van DO mselaar

1 1586 VZ: C O NCO RDIA. R ES-. P -AR. CR ES.TR A. (sch ild)

2 1587

2A

3

3A

4

' 5

5A

6

7

8

8A

8B

Type HO NGAARSE DUKAAT

Type II

Muntmeester: H. J .

van DO mselaar

1587 VZ: CO NCO R DIA. RE S-. P -AR. C RE S:TR A. (sch ilD)

15Q1 HRFR

1591187

1591

159?

1592

1593

1594

159W

1595

15Q5/Q3

w

ST E mpelsnijder:

G.

van

Bylaer

KZ: MO .OR DI / PR OV IN / FOEDER / BELG.AD / LEG.IMP K

KNR

ST empelsnijder : N . V.D. V ogelaer

KZ: M O . O R D I / P R O V I N : / F O E D E R : /B E L G : A D / L E G .I M P

/PRO V IN / FOE DER / BELG.AD '

.AN:/

. A N / .

K R

K R

N

N

.AF /

.AD/

NR

K


16/59

O )

9

9a

9b

9V

10

10a

11

11a

11b

12

13

14

15

16

16a

17

17a

17b

17c

18

18a

19

19a

19b

1596 Vz

1596

1596

1596

1597

1597

1598

1598

1598

1599

1600

1602

1603

1604

1604

1605

1605

1605

1605

1606

1606/05

1607

1607

1607

159 6 Vz: CONCORDIA. R ES-. P-AR. CRES.TRA (schild)

. CRESTRA

.CRES.TRA. (rozet)

van het vierkant is afwijkend, de o gen zijn te

ridder is anders. Dit

stuk

afkomstig uit een

vermoedeiijk niet te Utrecht geslagen:

De versiering

rond; ook de

muntvondst, is

Italiaanse nabootsing? uitTresana?

(schild)

P-AR:

P-AR: CRES:TRA..

CRES.TRA .

_ .TRAI .

. TRA. .

. TRAI .

. .TRA. .

. TRAI .

. TRA. .

Kz: MO.ORDI/ PROVIN / FOEDER / BELG.AD/ LEG.IMP

MO:ORDI /

MO.ORDI / .

KNR

MO.ORD /

MO.ORDI /

MO.ORD /

MO.ORDI /

MO:ORDI /

MO.ORDI/

MO:ORDI .

MO.ORDI / .

MO:ORDI / .

MO:ORDIN/ .

. 3.445 g

KNR

KNR

NR

KNR

K

K

K

BELG AD / LEG IMP

/BEG.AD/ LEG.IMP


17/59

2 0

20a

20b

2 1

21a

21b

22

2 2 a

2 3

23a

2 4

24a

24b

2 5

25a

25b

25c

26

26a

26b

1608 Vz

1608

1608/07

1609

1609

1609

1610

1610

1611

1611

1612

1612

1612

1613

1613

1613

1613

1614

1614

1614

CONCORDIA.

RES- . P -AR .

CRES.TRA. schild)

.CONCORDIA.

TRAI

CONCORDIA.

T R A

Kz: MO:O RD I /

M O . O R D I /

MO:ORD I / .

M O . O R D I /

M O : O R D I /

M O O R D I / .

M O : O R D I /

M O . O R D I /

M O : O R D I /

M O . O R D I /

MO:ORD

/ .

P R O V I N /

F O E D E R /

BELG.AD/

BEL.GAD/

/BELG.AD/

LEG.IMP

K

N

K R

KNR

KN

K

MR

K N

K

K

^1


18/59

0 0

2 7

27a

2 8

28a

31

32

* 3 2 a

32b

32c

32d

33

34

1615

1615

1616

1616

29 1622

29a 1622

29b 1622

30 1623

Muntmeester: Floris van Domselaar

Vz : CO NCO RDIA . RE S- .P -AR . CRE S.TR A (schild)

(volgens de muntbus zijn er tussen 1617 en 1620

geslagen, deze zijn niet teruggevonden)

Muntmeester: Floris van Domselaar

T R A I

1629

1630

1630

1630/29

1630

1630

dukaten

TRA .

Muntmeester:

J .

van Vianen (overleed 7-4-1634

Type II I

T R A I

.C O N C O R D IA R E - S - P AR T R A

C O N C O R D I A . R E S - P - A R

1632

1633/32

. C O N C O R D I A

C O N C O R D I A

Type IV

. T R A I

AR

V A E - T R A I .

Kz:

M O :O R D I /

M O . O R D I /

M O : O R D I /

M O . O R D I /

PR O V IN/ FOE DER / BELG.AD/ LEG.IMP

Stempelsnjjde:: A. van Nijevelt

M O : O R D I /

M O . O R D I /

Stempelsnjjde:: A. van Nijevelt

M O : O R D I /

MO

O R D I /

M O : O R D I /

M O . O R D I /

M O : O R D I /

M O . O R D I /

Stempelsnjjde:: A. van Nijevelt met assistentie van F. van

M O : O R D I /

M O . O R D I /

KN

KN

Vloock

K

K

K

N


19/59

•35 1634 Vz :CONC O RDIA R ES-P -ARV AE . CR ES.TRA (schi ld )

35a 1634

35b 1634

35c 1634

Kz: MO .OR DI / PR OV IN /FOFD E R / BELG.AD/ LEG:IMP

M O : O R D I / P R O . V I N / F O E D E R / /L E G .I M P

/ P R O . V . I N /

M O . O R D I / P R O V I N /

36

37

37a

37b

37c

38

38a

38b

39

39a

39b

40

41

42

42a

42b

42c

43

43a

1635

1636

1636

1636

1636

1637

1637

1637

1638

1638

1638

1639

1640

1641

1641

1641

1641

1642

1642

MuntmeestenN.vanDaalen

P-A-ARVAE

P-ARVAE

_

A R V A

R.ES.P-A-RVAE

_

RE S RV A . _

P-A-RVAE..

. R .ES .P -A -RV AE .

R E S . P

. R E S P A - R - V A E

. R E S - P - AR V A E

P-A-RVAE

_

. C O N C O R D I A

R E S P A - R - V A _

C O N C O R D I A . R E S -P - A R V A _

R E S P - A - R V A E .

RE -S-PAR . .

Waarn. stempelsnijder: F van Vloock

P R O .V I N / FO F D E R /

P R O V I N /

MO :OR DI / PR O .V IN / .

M O . O R D I /

LFG. IMP

LEG. IMP

MO:ORDI /

MO .ORDI /

M O . O R D I . / N I V O R P : / R F D E O F / .

/ P R O . V I N / F O F D E R / .

. /LEGFM. I

. /LFG. IMP

C R S

MO:ORDI /

MO .ORDI /

LEG. IMP

K

KN

R

R

K

N

N

R

K

N


20/59

00

o

43 b

43c

43d

43e

43f

45

45a

45b

1642

1642

1642

1642

1642

Type V

Muntmeester: N. van Daalen

V z: C O N C O R D IA . R E - S - P A R . C R S . T R A

. C R E S .

(schild)

43g 1642

44 1643

44a 1643

44 b 1643

44c 1643

1644

1644

1644

.RESP-A-RVA. CRES.TRA (sch i ld)

RES PARVA.

De tekst

op vz.

loopt ononderbroken

door

. C R F S .

C R E S .

RSP -A-RVA .

R E S P - A - R V A . C R E S T R A

.RESP . -A -RVA . CRES.TRA

RESP -A-RVA.

(schild)

Stempelsnijder: F. van Vloock

Kz:MO .OR DI / P RO V IN. / FOE DER . / BELGA.AD / LEGFM.IM

MO O RDIN/ /BELGAA / LEGEM M

MO.OR DI /N IV O R P . / RE DFOF. / BELGIAD/ LÈGFM.I

/ PRO V INV FOE DER / BE IGA.A . / LEGEMI

/ P R O V I N / F O E D E R / B E L GA AD / G E G E M I M

/BELGA.A / LFGFMI

/BELGAAD/ M. I

. / N I V O R P / R E D E O F / B E LG IA / L E G E M .I

/PR O V IN / FOE DER / BELGA.A / LEGFM. II

, /FO EDFR . / BELGAA / LEGE .Ml

Muntmeester: J . Gerobulus

. R E S P A - R - V A E .

Stempelsnijder: F.van Vloock

/BLFG AAD/ LEGEM IM

Alle letters

E

verminkt lot F

/BELG.AAD/ LEGEM. I I


21/59

MuntmeesterJ .Gerobulus

46

*46a

46b

46c

46d

46e

46f

46g

46h

46i

46j

46k

47

47a

47b

47c

47d

47e

47f

47g

47h

47i

1645

1645

1645

1645

1645

1645

1645

1645

1645

1645

1645

1645

1646

1646

1646

1646

1646

1646

1646

1646

1646

1646

V z : C O N C O R D I A.

geen lint.

RE S PAR VAE . CR ES.TRA (sch ild)

- P - V A E .

CRFS.

C R E S .

- P A - R V A E

R E S P A R V A E .

R E S - P - A R V A

RES-d -ARVA

(schi ld ) CO NCO RDIA . R ES-P -ARV AE CR ES.TRA

C O N C O R D I A . R E S . -

P-ARVAE

C R E S . T R A

(schild)

- P - A R V A

ARVA: CRES.T _

-PARVA. TRA

jaartal 164— -6, geen lint; grove parelcirkel

jaartal normaal 16-46, ve rder als 47g

P A R V A

Stempelsnijder: F. van Vloock

K z : M O . O R D I /

P R O V I N / F O E D E R /

. / N I V O R P / P FD FO F /

. P R O V I N/ F O E DE R

M O . O R D N /

M O . O R D

MO.ORDI /

M O . O R D N

MO.ORDI /

MO .ORD. /

MO .ORDI /

M O O P D I /

M O . O R D I

BFLG.A / LEGE MI

BE LGIAD / LFGFM. I

BELGA.A / LEGEM. I

BELGA.AD/

B E L G A A D /

BELGIA /

BELGA.A / LEGEMI

FOFDFR /

. /

.

/

/ F O E D E R / .

FOFDFR /

BFLGAA /LFGFIM

BELGAAD /LEGEMI

BELGA.A /LEGEM.I

/ L E G E M P

.

F O E D E R /

F O E D E P /

BELG.A /

BELGIA /LEGEM. I

BELGA.A /LEGEM.I

BELGAAD /

BELGA.A /

KNR

BELG.AD

LEG.MP

BELGIA LEGEM. I N

co


22/59

00

47j

47k

47I

47m

48

48a

48b

48c

48d

48e

49

'49a

49b

49c

49d

50

50a

1646 V z : CO NCO RDIA . RE S . PARV A CR ES. TR A (schi ld )

R E S -

P-AVA.

C R E646

1646

1646

1647

1647

1647

1647

1647

1647

1648

1648

1648

geen lint

R E S - . P V A . C R E S .

grove parelcirkel

P-RVAE

Hybride type V -VI

R E S -

P A R - V A E .

Type

VI

Grove parelcirkel; onder het muntteken steeds een

punt.

Muntmeester:J.Gerobulus

TRA. _

T R A _

de linten van de pijlenbundel lopen evenwijdig omlaag

R E - P A R - V A E

R E S . -

(geen m untteken)

R E S -

R E S . VAE . .

R E S

Type

VII

Als de vorige, maargladde binnencirke l.

MuntmeestenJ.Gerobulus

1648 VZ: CO NCO RDIA . RE S .- PAR -VAE . CR ES.TRA (schi ld )

1648 RES

1649 RES.

1649 RES

Kz:MO .OR DI PR O V IN/ FOE DEP / BELGA.A / LEGEM. I

.FOFD FD/

F O E D E R /

Stempelsnijder: R. van Cuylenb urgh

M O . O R D I /

PR O V IN/ FOE DER / BELG.AD/ LEG.IMP

LEGIMP

LEG. IMP

LEGIMP

LEG. IMP

Stempelsnijder: R. v. Cuylenburgh.

Kz: MO .OR DI / PR O V IN/ FOE DER / BELG.AD/ LEG.IMP

KN

K R

NR

K


23/59

50b

51

51a

51b

51c

51 d

52

52a

52v

53

53a

53b

54

55

55a

56

57

57a

58

58a

58b

1649

1650

1650

1650

1650

1650

1651

1651

1651

1652

1652

1652

1653

1654

1654

1655

1656

1656

1657

1657

1657

Vz : CO NCO RDIA . R ES- PAR -VAE . CR ES.TR A (schi ld )

R E S

(geen m untteken)

R E S

.CONCORDIA .

C O N C O R D I A . R E S

R E S

CO NCO R . D I .M.R .ES .PA .R .A CR .AS IR A

.CONC O RDIA . R E S-PAR -VAE .CR ES.TR A (schi ld )

R E S

C O N C O R D I A .

.CONCORDIA .

C O N C O R D I A .

. R E S .

(muntteken achter het zwaard)


. T R A .

TRA .

TRA.- .

TRA. .

TRA.- ,

K z :M O . O R D I / P R O V I N / F O E D E R / BE L G .A D / L E G .I M P . R

N

. BELG:AD/ LEG. IMP

M O O R D /

M O . O R D I / .

MO O R D I /

M O . O R D I /

.

M O . O R D / .

M O . O R D V

.

M O . O R D /

KN

_ I E I G A D / LE GIM P

.

BELG.AD/ LEG. IMP.

IMP

IMP .

N

IMP

IM.P

IMP .

K

IM P N

oo

co


24/59


25/59

64

64a

64b

64c

65

65a

66

66a

67

67a

68

69

69a

70

70a

71

71a

71b

71c

72

72a

72b

72c

1663

1663

1663

1663

1664

1664

1665

1665

1066

1666

1667

1668

1668

1669

1669

1670

1670

1670

1670

1671

1671

1671

1671

Muntmeester: Johan van Reyneveldt

Vz : .CO NCO RDIA . RE S .- PAR -VAE . CR ES.TRA . (schi ld )

R E S .

. C O N C O R D I A R E S

C O N C O R D I A R E S .

.C O N C O R D IA . R E S .


. C O N C O R D I A

C O N C O R D I A

R E S .

.C O N C O R D IA . R E S

C O N C O R D I A .

R E S .

R E S

C O N C O R D . A .

. C O N C O R D I A .

.

. C R E S

P A R .

C O N C O R D I A .

R E S . - PAR .

T R A

. T R A. (schild)

T R A

T R A

. T R A .

.

. T R A

. T R A .

Stempelsnijder: Roelof van Cuylenburgh

K z : M O . O R D / P R O V I N / F O E D E R / BE L G .A D / L E G .I M P

IMP.

M O . O R D I / _

M O . O R D / .

M O O R D / .

M O . O R D / .

M O O R D / .

M O . O R D / .

LEG. IMP

LEG. IMP.

LEG. IMP

LEG. IMP.

LEG. IMP

N

LEG. IMP.

LEG. IMP

LEG. IMP. K

co

UI

K

N


26/59

o> 73

73a

74

75

75a

75b

*75c

75d

75e

75f

75g

75h

76

*76a

76b

76c

77

1672

1672

1673

1674

1674

1674

1674

1674

1674

1674

1674

1674

1675

1675

1675

1675

1676

Vz : CO NCO RDIA . RE S- PAR -VAE .CR ES.TRA (schi ld )

: TRA

C O N C O R D I A T R A


Type V II I Geen binnencirkel

Muntmeester: Johan van Reyneveldt

. T R A . .

Type IX Geen binnencirkel: mmt Paaslam

Muntmeester: A van der Heyde

R E S .

. T R A

. T R A . .

R E S . .

.

T R A .

R E S

.

. T R A . .

. T R A .

Kz: MO .OR D/ PR O V IN/ FOE DER / BELG.AD/ LEG.IMP

Stempelsnijder: PietervanCuylenburgh.

Stempelsnijder: Pieter

van

Cuylenburgh.

IMP.

IMP

Stempelsnijde:: Pieter van Cuylenburgh

IMP.

. IMP .

. IMP

KN

IMP

K

. IMP .

. IMP

K


27/59

78.

79.

80.

81.

82.

82a

83.

84.

Type

X

Geen binnencirkel; mmt rozet

Muntmeester: Johan van Romond

1679 Vz : CO NCO RDIA . RE S- PAR -VAE . CRE S.TR A- (sch ild)

1680 CO NCO RDIA RES

1681/80

1682

1683

1683

1684

1685

84a 1685

85.

86.

87.

88.

88a

89.

89a

90.

91.

1686

1687

1688

1689

1689

1690

1690

1691

1692

91a 1692

91b 1692

91c 1692

C O N C O R D I A . R E S . .

C O N C O R D IA R E S .

C O N C O R D I A . R E S .

C O N C O R D I A R E S

CONCORDIA. RES

C O N C O R D I A R E S V A E C R E S T R A

C O N C O R D I A . R E S V A E . C R E S

CONCORDIA RES

V A E C R E S .

V A F .

C R E S .

Stempelsnijder: Pieter van Cuylenburgh

Kz:MO.O R D/ PR O V IN/ FOE DER / BELG.AD/ LEG. IMP N

. IMP . K

. IMP K

KN

M O O R D / .

M O . O R D / .

M O O R D / -

M O . O R D / .

BELG AD/

BELG.AD/

LEG IMP

LEG. IMP


TRA.

C R F S T R A

H R E S

(het exemplaar

K

heeft

een

VO C k lop)

IMP.

K

N

BELG AD/ LEG IMP N

BELG.AD/ LEG. IMP

K

K

KN

. K

oo


28/59

oo 92.

92a

92b

92c

93.

94.

95.

95a

95b

96.

97.

98.

98a

99.

100.

101.

101a

102.

102a

102V

103.

103a

104.

104a

*105.

1693 Vz

1693

1693

1693

1694

1695

1696

1696

1696

1697

1698

1699

1699

1700

1702

1703

1703

1704

1704/03

1704

1705

1705

1706

1706

1707

Vz : CO NCO RDIA RE S- PAR -VAE . CR ES.TRA- (sch ild )

C O N C O R D I A .

. T R A .

C O N C O R DIA R E S .

. T R A

V A E C R E S . .

. T R A .

V A E . C R E S .

VAE CRES.TRA. .

_ T R A .

. TRA. .

. P A R .

. C R E S T O A .

VAE CRES.TRA. .

Kz: MO .OR DV PR OV IN / FOE DER / BELG.AD/

M O . O R D /

M O O R D /

LEG. IMP.

M O . O R D / .

MO .ORD. / _

MO.ORD /

M O O R D /

MO .ORD /

MO .ORD. / .

MO O R D / .

M O : O R D / .

MO .OR D / .

. I M P

IMP.

/LEG IMP

/LEG. IMP.

IMP

_ / I O E D E R / R I I C A D / I E G IM P

. FOE DER / BELG AD LEG.IMP

/BELG.AD/

P R O V I N . / .

LEG IMP

NR

K

KN

KN


29/59

106.

106a

107.

107a.

107b

108.

108a

108b

109

109a

109b

109c

109d

110.

110a

111.

112.

112a.

113.

114.

115.

116.

116a

117.

1708

1708

1709

1709

1709

1710

1710

1710

1711

1711

1711

1711

1711

1712

1712

1713

1714

1714

1715

1716

1717

1718

1718

1720

V z : C O N C O R D IA R E S - P A R - V A E C R E S T R A -( sc hi ld )

T R A

T R A

K

r. M O O R D / P R O V I N / F O E D E R / B E LG .A D / L E G I M P . K

Muntmeester:

S.

van Romond

TRA.

T R A

CRES.TRA.

V A E .

.

V AE .

C R E S T R A

C R E S . T R A

.

/BELG AD/

O O R D /

Stempelsnijder: P. van Cuylenbu rgh.

MO.ORD/ /BELG.AD/

MO O R D/ /BELG.AD/

MO.ORD/ /BELG.AD/

M O O R D /

M O . O R D /

M O O R D /

M O . O R D /

M O O R D /

M O . O R D /

/BELG AD/

/BELG.AD/

. /BELG AD/

LEG. IMP

LEG IMP.

LEG IMP

LEG IMP

LEG. IMP.

LEG. IMP

LEG. IMP.

LEG IMP

LEG. IMP

LEG IMP.

LEG IMP

LEG. IMP

LEG. IMP

K R

N

KN

KN

K R

oo

CO

K

R

K

K


30/59

118.

118a

119.

120.

120a

121

121a

121b

121c

122 .

122a

123.

123a

124.

125.

125a

126.

126a

127.

128

129

1721 Vz

1721

1722

1723

1723/21

1724

1724

1724

1724

1725

1725

1726

1726

1727

1728

1728

1729

1729

1730

1731

1732

Muntmeester:

S.

van Romond

V z:

CO NCO RDIA RE S- PAR -VAE C RE S.TR A.- (sch ild)

C R E S T R A

C R E S T R A

.

C R E S T R A

. C R E S T R A .

afslag in koper

C R E S T R A

.

C R E S T R A .

. T R A

V z: op vierkant koperen plaatje

Stempelsnijder: R. van Cuylenburgh

Kz:

M O . O R D / P R O V I N / F O E D E R / B E L G .A D / L E G .I MP

MO O R D/ /BELG AD/ LEG IMP

M O . O R D /

AD/

MO O R D /

.

/BELG.AD/

/BELG AD/

.LEG. IMP

.LEG IMP

. /BELG.AD/ LEG. IMP

.

/BELG A D/

K

K

K

K

K

K

. LEG IMP

. L E G I I M P

LEG IMP

K

K R

K

KN

K

K

K

K

K

U


31/59

*129a

130.

1732

1733

Type XI Geen binnencirkel. Mmt. boom

Muntmeester:H.M.Eyk

V z : C O N C O R D I A R E S - P A R - V A E

131.

1735

CR ES T R A- (sch ild)

Type X Mmt. rozet

Muntmeester: Johan van Romond

. T R A .

Stempelsnjjde:: R. v. Cuylenburgh jr.

Kz: MO OR D / PR OV IN / FOEDER / BELG AD/ LEG IMP

Stempelsnjjde:: R. v. Cuylenburgh jr.

132.

133.

134.

134a

135.

136.

136a

137.

138.

139.

140.

141.

142.

1739

1740

1741

1741

1742

1743

1743

1744

1745

1746

1747

1748/47

1749

V olgens de muntbus zijn er ook in 1737 dukaten geslagen,

totaal

8400.

Niet teruggevonden.

Type

XII

Nieuwe slag. R omeinse

I

inhetjaartal.

Muntmeester: J . E. Novisadi

CO NCO RDIA R E S-PAR CR ES:TRA. -(schi ld )

P A R : .

Stempelsnjjde:: C. van Swinderen

MO :OR D: / PR O V IN: / FOE DER : / BELG.AD/ LEG. IMP .

PAR .

PAR: .

KN

K

R

R

K

K R

K

R

R

K R

N

KNR

CO


32/59

CD

143.

144.

144a

145.

146.

147.

148.

149.

150.

150a

150b

151.

152.

153.

153V

•154.

155.

156.

157.

1750

1751

1751

1752

1753

1754

1755

1756

1757

1757

1757

1758

1759

1760

1760

1761

1762

1763

1764

Vz : CO NCO RDIA RE S- PAR : C RE S:TR A .- (sch ild)

eenzijdige proef in geel koper

Kz: MO :OR D: / PR O V IN: / FOE DER : / BELG.AD / LEG.IMP .

P A R . .

Type

XIII

Arabische

1

in het jaartal

MuntmeestenJ.E.Novisadi

PAR :

Stempelsnijder:J.C.Marmé

Type XIV R idder met hoog opgetrokken elleboog


R ussische vervalsing, te kleine linkervoe t, te groot muntte-

ken

Ass. Stemp elsnijder:

J .

W. Marmé

KNR

K

KN

N

KNR

KNR

NR

R

KN

KNR

KNR

KNR

R

KNR

N

N

N


33/59

158.

159.

160.

161.

162.

162V

163.

164.

165.

165a.

166.

167.

168.

168a

1756

1766

1767

1768

1769

1769

1770

1772

1773

1773

1774

1775

1776

1776

Vz: C O NCO RDIA R ES- PAR : CR ES:TR A.-(sch¡ld)

Muntmeester: J . E. Novisadi

R ussische vervalsing, te groot ml, te kleine link ervoet

168b 1776

169.

169a

170.

171

172

173

1777

1777

1778

1779

1780

1781

Kz: MO :OR D: / PR O V IN: / FOE DER : / BELG.AD / LEG. IMP .

Stempelsnjjde::

J .

W. Marmé

T ype XV R idder met normaal geplaatste elleboog; R o

meinse I

i

n hetjaartal

Muntm eester: C. F. Wesselman

P A R . C R E S .

proefslag of vierkant plaatje, als

nr.

169, messing

Stempelsnjjde:: J. W. Marmé

K

KN

NR

KN

KN

NR

N

.piedfort

N

N

K R

_ 4-voudig

piedfort

_ 6-voudig

piedfort

KNR

K

KNR

KN

KNR

KNR

CD

w


34/59

•174.

175.

176.

177.

177v

178.

178v

179.

1782

1783

1784

1785

1785

1786

1786

1787

179a 1787

Muntmeester: J. S. van Naamen

V z : C O N C O R D I A R E S - P A R . C R E S . T R A - ( ( s c h i l d )

R ussische vervalsing, punt onder mt. te veel naar rechts

R ussische vervalsing, punt onder mt. te veel naar rechts

Type

XVI

Muntteken (schild met punt)

links van

het zwaard

Muntmeester:

J .

S. van Naamen

180.

180v

181.

182.

183.

184.

184v

185.

186

187

1788

1788

1789

1790

1791

1792

1792

1793

1794

1795

Stempelsnijder:

J .

W. Marmé

Kz: MO :OR D: / P R O V IN : / FOE DER .7 BELG.AD / LEG. IMP.

Stempelsnijder: J.W. Marmé

(Dit stuk alleen bekend als proefslag in wit metaal)

R ussische vervalsing, met te lang zwaard

R ussische vervalsing, met te lang zwaard

KN

N

K

NUR

KNR

KNR

R

KNR

KN

KNR

KNR

KNR

NR

KNR

NR


35/59

*187a

187b

188.

188a

189

*190.

191.

192.

193.

194.

195.

195V

196.

197.

197V

1795

1795

1796

1796

1797

1798

1799

1800

1801

1802

1803

1803

1804

1805.

1805

Bataafse R epubliek (1795-1806)

Type XV I I

V rijwel evenwijdige, evenlange linten aan de pijlenbundel.

Dubbelomlijnd vierkant.

Muntmeester: J . S. van Naamen

V z:

CONCORDIA RES-PAR :CRES:TRA. (sch i ld )

afslag V z in koper

Muntmeester: G. J . L. du Marchie Servaas

Ie bus 1797-1799

Stempelsnijder:H.deMeyer

afslag

V z.

en Kz.

op

vierkant messing plaatje

P A R . C R E S .

P A R : C R E S :

PAR .

197Va l805

R ussische (?) vervalsing met rechter bovenstreep

C R E : S T R A :

aan de 5

K

K

KNR

K

K N R

K N R

K N R

K N

K N R

K N R

K N R

K N R

N

K

co

UI


36/59

co

05

198.

199.

200.

200a

1806

1807

1808

1808/7

Koninkrijk Holland

Type XV I I I

Andere

ridder,

de voorzijde van het linker been en de romp lopen in één

lijn

door.

Muntmeester: G.

J.

L. du Marchie Servaas Stempelsnijder:

H.

de Meyer

CO NCO RDIA RE S-PAR :CRE S:TR A (schi ld ) Kz: MO :OR D: / PR OV IN / FOEDER / BELG AD /

LEG. IMP.

KNR

KN

KNR

V an 1806 bestaan R ussische vervalsingen o.a. herkenbaar aan te grote

cijfers in het jaartal (Schulman 118a); van 1807 komen dergelijke

vervalsingen

voor,

met een kromme 7 (Schulman 119b).

P ro memorie zij hier nog vermeld dat de te Utrecht geslagen dukaten van

1814,181 5 en 1816, die buiten het bestek van deze studie

vallen,

nog dit

omschrift hebben, met dezelfde tekst op de keerzijde.


37/59

E venals bij mijn vorige artikelen over de Utrechtse

munten,

heb ik ook nu getracht de

oorzaak op te sporen van de veranderingen in de munt.

Type I komt overeen met de Hollandse dukaa t en is het werk va n de s tem pelsniider-

generaal Gerard van Bylaer uit Dordrecht.

T ype II dankt zijn ontstaan aan de werkzaamheid van de Utrechtse stempelsnijder

Nicolaas van de Vogelaer; deze tracht het voorbeeld zo goed mogelijk te volgen.

De Hongaarse dukaat is alleen in 1591 ge slagen in 34.304 exem plare n, waarvan er

3 teruggevonden zijn. Het stempel is van N. v.d. Vogelaer.

T ype II I (overgang tussen type II en IV ) is het werk van Aren t van Nyevelt, die lang als

assistent onder de vorige stem pelsnijder in dienst

was.

Hij maakt voor het eerst een

lint aan de pijlenbu ndel. Met hem werkt sinds 1634 als assistent F rederik van V loock.

Type IV vertoont een slordigheid, die zijn weerga niet kent onder de Utrechtse

stempels. Dit hebben we de stijds ook bij de leeuwendaa lders al geke nm erkt a ls het

werk van Frederik van Vloock. Hij verandert het omschrift door het woord

PARVAE

voluit te schrijven. Aan wiens initiatief deze verandering te danken is weet ik niet.

O ok in Gelderland en O verijssel verandert in 1634 PAR in PARVAE. Arent van Nyevelt

is ziekelijk en moet veel overlaten aan zijn ass istent. In 1641 zien we voor het e erst

woorden met de letters retrograad (NIVORP in plaats van PRO V I N ) en op het stuk nr.

42a lezen we

BELGIA,

als voorproefje van wat Van Vloock straks consequent zal

doen. In 1642 worden nog 2 stempels met de afkorting PAR. gevonden.

O p 16 maart 1642 ontvangt V an V loock zijn commissie als ijzersnijder. V ermoedelijk

is hij sinds 1634 al als assistent werkzaam gewe est bij V an Nyevelt. De b enoem ing

van de assistenten is echter niet in de C omm issieboeken te vinden.

T ype V komt geheel voor de verantwoordelijkheid van Frederik van V loock Hij tracht

op de keerzijde de laatste 2 regels te veranderen in BELGIA AD/LEGEM IM wat op

wisselende manieren mislukt Nog twee maal zien we retrograde woorden éénm aal

een verkeerd verdeeld jaartah som s word t een letter gewoon verge ten en veel letters

zijn verminkt V ermoedelijk l iet V an V loock veel over aan zijn personeel interes

seerde het werk aan de munt hem maar weinig (hij was in die tijd deken van het

Utrechtse goudsm idsgilde) en heeft hij ook daarom eind 1646 zijn ontslag gen om en.

O p 14 januari 1647 wordt als zijn opvolger benoemd R oelof Wo lfertszoon van

Cuylenburgh

T ype V I. Diens dukaat is veel fraaier uitgevoerd met regelmatig geplaatste letters.

Nr. 48, met de keerzijde nog van zijn voorganger, is een hybride.

Zoals we ook bij de andere Utrechtse munten zagen heeft R oelof een voorkeur voor

de gladde binnen cirkel. Hij laat deze voorkeur al gauw m erken, dit is het vo orn aa m

ste verschi l tussen type V I en V I I .

T ype V II I is verklaarbaar door het optreden van P ieter van C uylenburgh , die zijn

vader opvolgt na diens doo d (25 augustus 1 673). Hij gebruikt eerst nog stempels va n

zijn vader, maar laat daarna de binnencirkel weg, hetgeen we ook-zagen op de

rijksdaa lders, zilveren du katen en leeuwen daalders die hij sne ed. In 1674 wo rdt M r.

Adriaen van der Heyde benoemd tot muntmeester en hij voert als eerste in Utrecht

een eigen teken, het paas lam. Dat is de oorsprong van type IX. Als hij in 1677 onts lag

neemt is er nog geen opvolger, in 1678 blijft de betrekking vacant en wordt er niet

gemunt. P as in 1679 wordt Johan van R omond aangesteld die een rozet als

muntmeestersteken voert en zo aanleiding geeft tot type X Na zijn dood op 2 6

februari 1710 krijgt zijn zoon Sibertus de opvo lging maar in de dukaten verand ert

niets De stempelsnijder P ieter van C uylenburgh sterft 2 augu stus 1719 en wordt

97


38/59

opgevolgd doorz ijn zoon R oelof. Deze is duideli jk m inder bekwaam dan de va dere n

grootvader. Z ijn letters en m untteken zijn slordiger, m aar de verschillen zijn te gering

om van een ander type te spreken.

T ype X I. Anders wordt het als Sibertus op 3 maart 1732 overlijdt. Zijn zoon Johan is

pas 17 jaar en te jong om op te volgen. Daarom w ordt naar een ander uitgekeken en

op 20 maart 1732 wordt Hendrik Maurits Eyk aangesteld. Als muntmeestersteken

laat hij een boompje plaatsen, ontleend aan zijn familiewapen dat in het onderste

deel van het veld drie bomen vertoont. Zo ontstaat weer een nieuw type, dat zich

overigens niet onderscheidt van type X. O p 10 september 1734 wordt hem op eigen

verzoek ontslag verleend en met ingang van diezelfde datum wordt de nu net 20

geworden Johan van R omond benoemd. Deze huwt op 29 oktober 1736 met Alarda

C om elia van R omond dochter van Diderik en E lisabeth W aterm an. Zijn mun taktivi-

teit was gering. Zijn enige dukaat, van 1735, is weer geheel van type X.

Type

X I I .

In 1738 was Johan E rnst Novisadi benoem d. Hoe welzijn broer, muntm ees-

ter in Gelderland, wel een muntmeestersteken voerde, heeft Johan Ernst hiervan

afgezien en ook de latere muntmeesters volgden voortaan dit Hollandse en

Utrechtse gebruik.

Bovendien had de als stempelsnijder onbekwame R oelof van C uylenburgh in 1737

zijn ontslag als stempelsnijder gekregen en de Staten van Utrecht benoemden in

1738 C ornelis van Sw inderen tot zijn opvolge r.

Men - naar ik aanneem de muntmeester - besloot nu de nieuwe mu ntslag aan te

passen aan de in Holland al in 1672 ingevoerde „Nieuwe

s lag .

Dit type XII blijft

bestaan tot 1757, als Van Swinderen overlijdt. Eerst wordt dan Lorenz Natter

benoemd (op 1 aprilr, mmar deze kreeg gl hetze lfde jaar op eigen verzoek ontslag (5

oktober 1757).

De dukaat van type XI II we rd door mijn vader (V an der W iel 8) toegeschreven aan

deze stempelsnijder. Als dit juist is, moeten de opvolgers, Johann C onrad M armé en

diens zoon Johann Wilhelm, duivelskunstenaars geweest zijn in het imiteren. Het

lijkt mij waarsch ijnlijker dat type XI II van de hand van Johann C onrad Marmé is, die in

oktober 1757 in Utrecht begint te werken. Hij neemt zijn zoon mee als assistent.

Het type XIV is waa rschijniijk al door de zoon gem aakt, want als vader in 1763 naar

Kleef vertrekt verandert er in het stempel van de dukaat niets totdat in 1777 een

andere ridder verschijnt. Dan verbetert Johann W ilhelm de stand van de rechter arm

en ontstaat type XV . Waarom hij dan overgaat van een Arabische 1 op een R o

meinse

I

in het jaartal wordt niet duidelijk, op de and ere U trechtse m unten ge beurt dit

niet.

T ype XV I is ook van zijn hand en is weer een verbetering van het vorige type.

Bij type XVII zien we andere letters, die ik in mijn artikelen over de dukatons en

zilveren dukaten al heb gekenmerkt als het handschrift van H. de Meyer. Het

gem akkeiijkst is dit lettertype te herkennen aan de veel dikkere en geb ogen eindhaa l

van de R.

Veel hierop lijkt type

XV I I I .

In 1806 verandert De Meyer de tekening van de ridder,

maar verder vertoont de munt nog steeds alle kenmerken van dez elfde stem pelsnij

der, ook in de plaatsing van de klinknagels op het harnas. In 1795 werd Marmé

ontslagen (om politieke redenen). Hij wordt weliswaar weer in zijn ambt hersteld

naast De Meyer, maar maakt geen stempels meer voor de dukaten.

98


39/59

DUBBELE DUKAAT

Bij de ordonnantie van 1606 aangaande de gouden m unten we rd bep aald dat men

ook dubbele dukaten mocht slaan. Paragraaf 6 van de ordonnantie luidt:

„Noch eenen dubbelden Nederlantschen Ducaet van vijf en dertig stukken in de

snede, ende drie en twintig caraten acht greynen fi jn gouts inde alloye int T roysche

marq werks, ter reme die van eenen engelsche inden ghewichte ende van een g reyn

fi jn gouts inden alloye int T roysche marq werk

voorsz.,

die cours end e ganck hebben

zal tot seven gulden ende twaelf stuyvers .

In modern nederlands uitgedrukt betekent dit dat een speling van 0.6 % w erd toeg e

staan op het wetteli jk gewicht van 7.02 gram, en een speling van 0.3% op het

wettelijk geha lte van 986% . goud .

De belangstell ing voor de dubbele dukaat bleef voorlopig gering. In 1607 wordt in

O verijssel een proef op dubbe l gewicht geslage n. In 1612 volgt dan een kleine

aanmunting in Friesland. Pas in 1645 begint in Holland de aanmaak van dubbele

dukaten,

in 1646 gevolgd door Zeeland. Utrecht begint in 1652, vier jaar later

Gelderland. West-Friesland was de hekkesluiter, met een emissie in 1684. De

steden Kampen, Zwolle en Deventer sloegen tussen 1650 en 1666 ook dubbele

dukaten, maar dan op naam van de Duitse keizer.

Fig. 1

,„ aantallen

MuntvondstKosice(1679)

MuntvondstMoguilew(1675)

99


40/59

Dat tegen

het

einde

van de

80-jarige oorlog opeens

wel

belangstell ing voor

de

dubbele dukaat bestaat

is te

verklaren

uit de

toentertijd relatief lage prijs

van het

goud ten opzichte van het zilver.

Er

ontstond een grote export van gouden dukaten

naar Noord-

en

O ost-E uropa.

De

samens telling van twee grote dukaten vondsten

die van Moguilew (in West-R usland)

en die in

Kosice (in T jechoslowakije) spreken

duidelijke

taal.

In figuur 1 heb ik de aantallen nan de enkele én dubbele eede rlandse

dukaten van beide vondsten per jaar opgeteld en in een grafiek qegeven W e zien

bij

beide vondsten

een

scherp stijgende kromme

die in 1644

beqint

een

hoge piek

heeft

in 1649 en in

1653 weer terug

is op

h et,uitqangspunt

Na

1730 worden

de

dubbele dukaten voor de export niet meer gevraaqd en beperkt men zich

tot

enkele

dukaten

O ok de dubbele dukaat had geen vaste koe rs;

in

1608 gold

hij

acht gulden ,

in

1615

twee stuivers meer,

in 1653

Fl. 9,50, steeds afhankelijk van

de

goudprijs.

De voorzijde vertoont steeds dezelfde beeldenaar

als de

enkele dukaat, namelijk

een staande geharnaste m an van rechts gezien ;

in de

rechter hand een zw aard,

in

de linker hand een pijlenbundel.

In het

omschrift staat achter

de

zinspreuk van

de

Republiek

C O N C O R D I A R E S P A R V A E C R E S C U N T

de afgekorte provincienaam.

De keerzijde vertoont een

met

lofwerk omg even vierkant, waarbinnen

in

vijf regels

MO.AVR/PROVIN/CONFOE/BELG.AD/LEG.IMP (Moneta aurea provinciarum confoe dera-

tarum Belgicarum, gouden munt

van de

Verenigde Nederlandse Provinciën).

Merkwaardigerwijs verschilt deze tekst met die op de enkele dukaten, waar het

opschrift begon

met

MO.OR DI . Sinds 1739 vertoont

ook de

dubbele dukaat

dit op

schrift, zulks in navolging van Holland waar al in 1716 de dubbele dukaat hetzelfde

opschrift kreeg

als de

enkele.

Ook in

Gelderland, Zeeland

en

W est-Friesland

be

stond aanvankelijk dit verschil in tekst.

Toen

de

dubbele dukaat zijn bestemming

als

export- en circulatiemunt verloor,

zo

omstreeks 1740, en ondertussen een nieuwe munttechniek leidde tot de veel fraa i

ere geschroefde

munten,

kreeg de dubbele dukaa t een heel andere funktie, nam elijk

die van geschen k- en pot-munt, te vergelijken m et nieuwjaarspe nningen als bijvoor

beeld de geliefde gouden scheepjessch ellingen.

Het zijn dan voornam elijk d e Utrechtse en Hollandse m unt die de aanmaa k voo rtzet

ten.

De langste serie

is

die van Utrecht. E en overzicht van

de

totale slag

in de

verschi l

lende provincies vindt men

in

onderstaande tabel, (tabel

3).

Daarna volgt een beschrijving van de bekend geworden dubbele du katen, met alle

waargenomen varianten. Vooral

in de

achttiende eeuw

is

die variatie minim aal,

ten

dele veroorzaakt door het geringe aantal bewaard gebleven stukken, maar zeker

ook doordat er steeds kleine hoeveelheden geslagen werden en m en geen stemp els

behoefde te vernieuwen.

V an

de

jaren 1660, 1694, 1695

en

1696

heb ik

geen exemplaar gezien, maar

het

bestaan wordt door betrouwbare bronnen verm eld. Ik heb van deze jaartallen geen

volledige gegevens over

de

interpunctie

en

liet

de

tekst daarom we g.

De stempels van Van Swinderen (nr. 28 - nr. 47) hebben op de keerzijde soms de

interpunctie vrijwel opgenomen

in de

rechter zijde

van het

vierkant, zodat

op het

eerste gezicht de schijn gewekt w ordt dat een dubbe le punt of punt ontbreekt.

100


41/59

Gel

1612

1645

6

7

8

9

1650

1

2

3

4

5

6 X

7

8

X

9 x

1660

1 X

Hol W-F Zee Utr Fri Dev Kam Zwo

2

3

4

5

6

7

a

9

1670

1

2

3

4

5

6

7

8

1680

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1690

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1700

X

X

X

X

X

X

X

X

X X

X X

X

X X

X

X

X X

X

X

X

X X

X X

X

X

Gel Hol

W-F

Zee Utr

1701

2

3

X

4 X

5

6 X

7

8

9

1710

1

2

3

4

5 X

6

7

8

9

1720

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1730

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1740

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1750

1

2

3

4

5

6 X

7

8

9 X

1760 X

X

X

X

Gel

1761 x

2

3

4

5

6

7

8

9

1770

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1780

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1790

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1800

1

2

3

4

5

6

7

8

Hol W-F Utr

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X X

X

X

X

X

X

X

X

X

x

101

X

X X

X

X

X X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X


42/59


43/59

Andere letters (G zonder schreef onderaan, onderaan de S wèl

een schreef) op de voorzijde.

Keerzijde als type V .

T ype V II als type V I maar een R omeinse I in het jaartal. Het voetstuk is

1801 -1808 sma ller en loopt van ond eren in een zachte ronding .

O p de keerzijde is het vierkant dubbel omlijnd als bij type XV II van

de enkele dukaa t en staan nu letters van hetze lfde type als op de

voorzijde.

103


44/59

o

1.

2.

3.

3a.

3b.

3c

3d

3e

3V

4.

M a

4b

4 c

4d

4 e

5.

5a

5b

6

6a

7

7 a

8

9

A9

1650

1652

1653

1653

1653

1653

1653

1653

1653

1654

1654

1654

1654

1654

1654

1655

1655

1655

1656

1656

1657

1657

1658

1659

1660

Type I

MuntmeestenJ.Gerobulos

Vz : CONCORDIA .RES . -PAR -VAE CRES.TRA- (sch i ld )

. T R A

V A E .

T R A

C O N C O R D I A .

V A E . TRA. .

C O N C O R D IA R E S -. P A R - V A E C R E S :I R . A.

C O N C O R D I A . R E S . - P A R - V A E . C R E S . T R A .

T R A

C O N C O R D I A .

C O N C O R D I A

.CONCORDIA .

V A E

C O N C O R D I A .

. C O N C O R D I A . R E S - . P A R -

R E S . - P A R -

V A E .

C R E S

V A E C R E S .

V A E

. T R A . .

. T R A .

. T R A . .

R E S

R E S . .

T R A

Stempelsnijder: R. v. Cuylenburgh

Kz: MO .AVR / PR OV IN / CO NFOE / BELG.AD / LEG. IMP . K

M O . A V R 7

MO.AVR /

MO .AVR /

MO .AVR /

M O A V R /

MO .AVR . /

MO .AVR /

MO .AVR . /

MO .AVR /

MO .AVR . /

MO .AVR /

NU

K

/BELG AD / LEG IMP.

/ / IMP K

BELG.AD/ LEG. IMP .

K

R

R

N

N

zou door de heer J. Schulman eenmaal gezien zijn

N


45/59

Muntm eester: J . van Reyneveldt Stempelsnjjde:: R. van Cuylenburgh

De processen-verbaal van de muntbus-openingen vermelden geen

dubbele dukaten. We kennen echter één exemplaar van een proefslag op

dubbelgewicht(14g).

10. 1669 /66 Vz : .CO NCO RDIA .RE S-PAR-VAE .CR ES.TR A- . (schiid) Kz: MO .AVR / PR OV IN / C O NFOE / BELG.AD / LEG. IMP .

Muntm eester: A. v. d. Heyde (1674-77)

V olgens de processen-verbaal zijn er voor 1183 mark gouden dukaten

en dubbele dukaten geslagen. De dubbele dukaat is niet teruggevonden.

11.

11a

11b

12

13.

13a.

14.

15.

16.

1683

1683

1683

1688

1690

1690

1691

1692

1693

Type II

Muntmeester:

J .

van Romond

1683 Vz : CONCORDIA .RES . -PAR -VAE .CRES.TRA-scch i ld )

. R E S - .

Alleen bekend als piedfort

T R A . -

. TRA

Stempelsnjjde:: Pieter van Cuylenburgh

Kz: MO .AVR / PR OV IN / CO NFOE /BELG.AD / LEG. IMP .

/LEG. IMP

/LEG: IMP K

MO .AVR . / / LEG. IMP N

K

/LEG IMP.

MO.AVR / .

. / LEG. IMP .

N

vj

o


46/59

o 17.

18.

19.

20.

21.

21a

22

2 2 a

*23.

24.

1694

1695

1696

1697

1703

1703

1704

1704

1706

1709

Vz : CO NCO RDIA RE S-PAR-VAE .CR ES.TR A (sch ild )

CO NCO RDIA RE S- PAR -VAE CRE S TR A- (schi ld )

2 5.

1718

2 6. 1719

2 7. 1720

2 8.

1726

Kz:

M O . AV R / P R O V I N / C O N F O E / .

MO .AVR /

C O N C O R D IA . R E S . .

_

CRES.TRA .

. C R E S T R A

PR OV IN / C O NFOE / BELG.AD / LEG.IMP

LEG IMP . R

LEG. IMP. KN

. CRES.TRA .

.

Muntmeester: S. van Romond

De processen-verbaal van de muntbusopeningen vermel

den geen dubbele dukaten. De door Delmonte vermelde

dubbele dukaat van 1714 berust op een fout; het exemplaar

in de veiling van Schulman 1922 was een gewone dukaat.

We kennen echter

V z :C O N C O R D IA R E S V A E

V A E

Stempelsnijder: Pieter van Cuylenburgh

. C R E S

. C R E S .

. LEG. IMP K

_

LEG. IMP. K

_ LEG. IMP

LEG IMP

LEG. IMP.

N

KN


47/59

Type II I


2 9.

1739 Vz: C O NC O R DIA. R ES.- PAR : CR ES:TR A-((sch ild)




29a.

30.

31.

31a

31b

32

33.

*34

35.

36.

37.

38.

1739

1740

1741

1741

1741/40

1742

1743

1744

1745

1746

1747

1748

O

Ni

Stempelsnjjde:: C. van Swinderen

K z :M O : O R D :/ P R O V I N : / F O E D E R : /B E L G : A D / L E G :I M P .

/BELG.AD /

.

. /BELG:AD / .

. /BELG.AD / .

K U

N

KN

N

N

N

K R

N

K

N


48/59

g 39.

40.

41.

42.

43.

44.

44a

45

45a

46.

47.

48.

1749

1750

1751

1752

1753

1754

1754

1755

1755

1756

1757

1758

V z:

CONC OR DIA RE S- PAR : CR ES:TRA . -(schi ld )

Type IV

Muntmeester:J.E.Novisadi

*49. 1759 Vz : CO NCO RDIA RE S-PAR : CR ES:TRA . -(schi ld )

50. 1760

K z :M O : O R D : / P R O V I N : / F O E D E R : /B E L G . A D / L E G :I M P .

N

/BELG:AD / .

/BELG.AD /

.

/BELG:AD / .

/BELG.AD / .

/BELG:AD /

.

/BELG.AD / .

NR

K

K

N

N

N

KN

Stempelsnijder:J.C.Marmé

K z :M O : O R D :/ P R O V I N : / F O E D E R : /B E L G . A D / L E G .I M P . KN


49/59

51.

52

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

63.

1761

1762

1763

1764

1765

1767

1768

1769

1771

1772

1774

1775

1776

T y p e V

Muntmeester:

J .

E. Novisadi met zijn zoon

J.Chr.Novisadi

Vz : CO NCO RDIA RE S- PAR : CR ES:TRA . -(schi ld )

Muntmeester:

J .

E. Novisadi

met zijn

zoon

J.Chr.Novisadi

Muntmeester:

J .

Chr. Novisadi

Muntmeester: J.G.Holtzhey

CO

Stempelsnijder:J.W.Marmé

K z :M O : O R D : / P R O V I N : / F O E D E R : /B E L G . A D / L E G .I M P .

Stempelsni jdenJ.W.Marmé

KN



NR

R

N


50/59

64.

65.

66.

67.

68.

*69.

70.

71.

72.

73.

74.

75.

76.

77.

1778

1779

1780

1781

1782

1784

1785

1786

1787

1788

1789

1790

1791

1792

Muntmeester: C. F. Wesselman


Muntmeester:

Joh.

S. van Naamen


Kz:

M O : O R D :/ P R O V I N : / F O E D E R : /B E L G . A D / L E G .I M P .

Stempelsnijder:

J .

W. Marmé

K R

N

K

KN

N

KNR

NR

K

KN

N

KN

NU


51/59

78 1793 Vz :CO NCO RDIA RE S-PAR : CR ES:TRA . -(schi ld )

79 1794

80 1795

Bataafse Republiek (1795-1806)

Type V I

Muntmeester: J . S. van Naamen

Muntmeester: G. J. L. du Marchie Servaas

81

82

83

84

85

86

1796

1797

1789

1799

1800

1801

K z :M O : O R D :/ P R O V I N : / F O E D E R : /B E L G . A D / L E G .I M P .

Stempelsnijder: H. deMeyer

StempelsnijderH. deMeyer

K R

N

KN

KN

K N R

KNUR

N

N


52/59

w

86a

87

«88

89

90

1801

1802

1803

1804

1805

91

92

93

1806

1807

1808

Type V I I

Muntmeester: G.

J .

L. du Marchie Servaas


Arabische

1

ii hetjaartaa

Koninkrijk Holland, 1806-1810

Type V I I I

(ridder als bij type XVII I van de enkele dukaat)

StempelsnijdenH.deMeyer

K z :M O : O R D : / P R O V I N : / F O E D E R : /B E L G . A D / L E G .I M P .

KN

KN R

KN

KN R

. /F O E D E R /

KNUR

KN

K N R


53/59

T ype I is kenmerkend voor R oelof van C uylenburgh. Het verschil in tekst op de

keerzijde (MO.AVR in plaats van M O O R D ) lijkt mij eerder een opdracht van de munt-

meester dan een eigen initiatief van de stempelsnijder; zoals vaak wordt het

Hol

landse voorbeeld

gevolgd.

Het volgende type

I I,

m et

de

rozet van V an R omond is van

P ieter van C uylenburgh. De plaatsing van een muntmeestersteken is beslist een

wen s van de muntmeester geweest. O ok hier laat P ieter de binnencirkel weg zoals

op zijn andere munten.

T ype II I is in zijn uitvoering van de ridder en van de letters typerend voo r C . v an

Swinderen. De invoering van de andere tekening zal hem wel opgedragen

zijn,

waarbij wederom het Hollandse voorbeeld gevolgd werd.

T ype IV verraadt door de letters en het ingebogen muntteken de stempelsnijder

J.

C .

Marmé. Diens zoon en ass isten tJ.W . Marmé heeft vermoedelijk al de stemp els voor

alle dubbele dukaten van type V gesneden ; ze vertonen dezelfde ridder als type XIV

van de enkele du kaat. Dat type blijft in gebruik tot diens tijdelijk onts lag in 1795. Dan

snijdt De Meyer, die op 15 mei als stempelsnijder wordt aangesteld, een keerzijde

stempel,

maar de voorzijde is nog van M armé. P as in 1801 zien we ook de voorzijde

met de letters

van

De Meyer, die ook een kleine verande ring

in

de ridder aanbreng t.

Zo ontstaat type V I I .

De laatste dubbele duk aten, van 1805 -1808, hebben een iets andere ridder, als op

type XV III van de enkele dukaat. Men zou hier dus nog van een achtste type kunnen

spreken,

ook van De Meyer. E r bestaan R ussische vervalsingen van de enk ele

dukaat van 1805 van dit type, m isschien afgekeken van de dubbele dukaat van da t

jaar, want van 1805 kennen we alleen type X V I I . Merkwaardigerwijs heeft de dub

bele dukaat van 1805 nog een Arabische 1 in het jaartal.

R ussische vervalsingen van de dubbele dukaat komen niet voor.

Summary: The author gives a survey of the different types and epigraphical variations of the

ducats and double-ducats, which were struck at Utrecht from 1586 till 1808.

Additionally, he pays attention to the changing function of these coins during that era.

Type changes are found to coincide with changes of mintmasters and especially of die-cutters

An indication of the degree of rarity of each date is obtained by comparison of their occurrence

in hoards and collections.

Minor variations within one year are sometimes a consequence of the opening of the mint-box;

the pieces coined after the opening had to be differentiated from the coinage before the

opening.

113


54/59

Literatuur

1 L. W. A. Besier, De Muntm eesters en hun muntslag in de provinciale en

stedelijke munthuizen van de Repub liek der Vereenigde Nede rlanden

en de Bataafsche Repubiiek, Utrecht 1890 (herdruk 1972)

2 H. Enno van Gelder,

Munthervorming tijdens de Republiek,

Amsterdam

1949

3 E. Nohejlova-Pratova, Le Trésorde Kosice, Praag 1948

4 A. Pol, Een valse munt en een valse munter, De B eeldenaar 1,1977, p.

33

5 B. R. Rönning, Et funn av mynter blant vrakrestene etter den Hollandske

ostindiafareren Akerendam, forlist ved Runde i 1725, Nord Numism.

Arsskrift 1973-1974, p. 68-115

6 J . Steen Jensen, Monterne fra Ostindiefareren „W endela , forlist ved

Shetlandsoerne 1737, Nord Numism. Arsskrift 1973-1974, p. 31

7 A. van der Wiel, Valse Nederlandse dukaten, JMP 39,1952, p. 41 -59

8 A. van der Wiel, Valse Nederlandse dukaten, JMP 43, 1956, p. 58-67

9 A. van der Wiell Munten als nieuwjaarspenningen geslagen, JMP 4 1

,

1954, p. 19-26

10 H. J . van der Wiel, Drieguldens, guldens en halve guldens van Utrecht,

JMP

47 1960, p. 59

11 H. J . van der W iel, Dukatons en halve dukatons van Utrecht,

JMP

48,

1961, p. 43-57

12 H.J.

van

derW iel,

Leeuwendaalders

van

UtrechW

MP

51,1 964 , p. 1

-16

14 H. J . van der Wiel, Rijksdaalders van Utrecht, JM P 52/53 ,1965/196 6, p.

14-28

15 H. J . van der W iel, De Utrechtse daalders,

JM P

55, 1968, p. 44

16 H. J . van der Wiel, De gouden rijders van Utrecht (1606 -1644) ,

JMP

56/57,

1969/1970, p. 49-62

114


55/59

p t

2

/^ ^AÉskÊïG

75«

DUK TEN VAN UTRECHT

2 5


56/59


57/59

plaat 21

76 o

SZï&j&Aiï

r

4a££k

1 5

'•'•


58/59


59/59

plaat 22

irr

~^

Dukaten en dubbele dukaten van Utrecht / door H.J. van der Wiel

Documents

Transcript of Dukaten en dubbele dukaten van Utrecht / door H.J. van der Wiel