Doe-het-zelf wanDeling Brussel, een stad van Brouwers en Bier

thema themawandelingwijk De Vijfhoekduur 4 uur

tournée Zennerale

startpunt Beurspleineindpunt fontainaspleinBereikBaarheid Premetro lijnen 3 en 4

UitinBrussel is een initiatief van muntpunt.be

INFO

intro als België het land is met de meeste biersoorten ter wereld, dan onderscheiden Brussel en omgeving zich omdat de oudste bierstijl er nog geproduceerd wordt: de ‘lambiekbie-ren’ van spontane gisting, zoals oude geuze, oude kriek, of faro. Maar de geschiedenis van het bier en de brouwers van Brussel is rijker dan dat. tijdens deze daguitstap maak je kennis met de getuigen uit het verleden en de smaakmakers van het heden. Je meandert rond de bedding van de verdwenen zenne en staan stil bij brouwerijen, cafés, monumenten, bierwinkels, brocantes en restaurants.

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

2

INFO

plan © De Rouck geocart

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

DE BROUCKERE

ST.-CATHERINEST.-KATHELIJNE

VLAAMSE POORTPORTE DE FLANDRE

PORTE DE NINOVENINOOFSE-

POORT

BEURSBOURSE

ANDERLECHTSEPOORTPORTE D'ANDERLECHT

1= IMP. AUX HUITRES OESTERSGANG2= IMP. MADRILLE MADRILLEGANG

1= IMP. D.L. CUVE KUIPGANG2= IMP. D.L. POUPEE POPPEGANG3= IMP. DES EPERONNIERS SPOORMAKERS- GANG

1= IMP. D.L. GIROFLEE VIOLIERGANG2= IMP. DES CADEAUX GESCHENKENGANG3= IMP. ST.-NICOLAS ST-NIKOLAAS- GANG

4= IMP. DES METIERS AMBACHTENGANG5= IMP. DES BŒUFS OSSENGANG

6= IMP. STE.-PETRONILLE SINT-PETRONILLAGANG7= IMP.DU CHAPELET PATERNOSTERGANG

BLD. DEL'ABATTO

IR

RUE DE CUREGHEM

R. D.L. VERDURE

R. D'ANDERLECHT

B

BLD.

BART

HELE

MY

RUE F. BRUN

FAUT

STR.

RUE NOTRE-DAME

DU SOMMEIL

T' KINTRUE

RUE

DELA

SEN

NE

R. ANNEESSENSR. DE L'ABATTOIR

R. DES

RUE D'ANDERLECHT

RUE VA

N

ARTEVELD

E

QUAI DE HAINAUT

Q

NINOOFSE PLEINPLACE DE NINOVESQ.

A. SMETS SQ.

BART

HELE

MYL

AAN

R.L.

LEPA

GE

STR.

RUE FIN STRAAT

KUREGEMSESTR.

VAN VAAKSTRAAT

O.L.V.

T' KINTSTR.

ZEN

NES

TRAA

T

R.DU

GRAND-

SERM

ENT

GROO

TSER

MENTS

TR.

ANNEESSENSSTR.

SLACHTHUISSTR.

LOOFSTRAAT

R.CAM

USELSTR.

FABRIEKS-STR.

ANDERLECHTSESTEENWEG

ARTEVELD

ESTRA

AT

HENEG

OUW

ENKA

AI

T

DAUWSTR.

ANDERLECHTSESTWG.

PL. DU JARDIN AUX FLEURS

BLOEMENHOF-PL.

VERVERSSTR.

ZWARTE

LIEVE

VROU

WST

R.

VISVERK

OPERSST

RAAT

VARK

ENSM

ARKT

ANTOINE DANSAERTSTRAAT

A.ORTS

RUE

STR.

ST.-GORIK

SSTR.

PLATTESTEEN

RIJKEKLARENSTR.

STEENSTRAAT

BORGWAL

GRO

OTE

ILAND

KOLENMARKT

R.P. DEVAUX

STR.

BEURSSTR.

RUE

STR.

MELSENS

J.PLATEAURUESTR.

GROOTGODSHUISSTRAAT

BAKSTEENKAAI

HALLE

NSTRA

AT

BRANDHO

UTKAAI

KARP

ERBR

UG

KIEKENMARKT

ST.-KATELIJNESTR.

VLAAMSESTEENWEGSLEUTELSTR.ZESPENNINGENSTR.

KARTUIZERSSTR.

CUERENSSTRAAT

KOGELSTRAAT

PAPE

NVE

ST

WASHUISSTRAAT

HOPSTR.

MOUTSTRAAT

WAGENSTR.

KRUI

TMO

LEN

STR.

ST.-KRISTOFFELSSTRAAT

PLETINCKXSTRAAT

ECLIPS STR.

ZEEHONDSTR.

KATELIJNEPLEIN

ST.-

BEGIJNHOFSTRAAT

ROLSTRAAT

POPULIERSTR.

CIPRESSTR.

NAAM JEZUSST

R.LAN D VAN

LUIK

-STR AATJEAALSTSTR.

SLOTSTRAAT

SCHOOTSTR.

SCHIPPERS- STR.

ZWAR

TPA

ARDS

TRAA

T

R.VA

NDEN

BRAND

EN

STR.

OUD

E GRAA

N-MARK

T

FOPPE

NSRUE

STR

POTTENGOED- STRAAT

BIJSTANDSSTRA

LOLLEPOTSTR.

OO

IEVAARS

- STR.

ZATERDAGPLEINPL. DU SAMEDI

PA

PENVEST

PL. DU NOUVEAUMARCHE AUX GRAINS

NIEUWE GRAANMARKT

ANSP

ACHL

AAN

ANSP

ACHL

AAN

ZUID

-

STR.

POILS

GAN

G

KOOLSTRAAT

NIEU

WST

RAAT

KEIZ

ERIN

-LN

.

PUT-TERIJ

EIKSTR.

MA

GDALENASTWG

ST.-JANSSTR.

R.LE

OPOLD

STR.

WOLVENGRACHT

WAR

MO

ESBE

RG

BISSCHOPSSTR.

SCHILDKNAAPSSTRAAT

ARENBERGSTR.

GREE

P-ST

R.

STR.

GRETRY-

BERGSTR.

GRASMARKT

GIERSTR

.

FROEBEL

STR.

ZINNIK-STRAAT

BOGAARDENSTR.

KLEE

RKOP

ERS-

STRA

AT

VESTJE

MUGGEN

STR.

HOED

ENMA

KERS

STRA

AT

VIOLETSTR.

HARIN

GSTR.VLEE

S-EN

BROODS

TR.

BOTERSTR.

MAAGDE

NSTR.

MUSSENSTRAAT

OLIVETEN

-HOF

MAKE

RSST

R.

SPOOR-

VRUNTSTR.

BROUWERSSTR. KAASMARKT KERSTEN-

MANNE-

KENS-STR.

HOOFDSTR.GULDEN

HEUVELSTR.

STOOF-

STRA

AT

STO

OFS

TRAA

T

K. BULS STR.R. C.

KTE BO

TERSTR

AAT

PRINSENSTR.KONINGINNESTR.

KTEBEE

NHOUWERS

-STR.

PRED

IKHER

ENST

R.

GETROUWHEID

SG

BEENHOUWERSSTR.

ZILVE

RSTR

AAT

POTT

ENBA

K-KE

RSST

R.

RAPENSTRAAT

R.

GOOT-ST

R.

GALERIJ

PRINSEN-

KONI

NGIN

NEGA

LERIJ

KONI

NGSG

ALER

IJ

HUIDE

NMARKT1-

MANS

-ST

R.

CENTR.GAL.

ST.-HONORE

PEPERSTR.

CARR.DE L'EUROPE

EUROPA-KRUISPUNT

OUDKORENHUIS

AAN

HARENGS

L IEVEVROUWBROERSSTR.

'T SER CLAES

-

RUE

STR.

BLD.

MILE

JACQ

MAI

NLA

AN

LAKE

NSE

STR.

A

CIRCUSSTR.

ST.-MICHIELSSTRAAT

ZWALUWENSTRAATBL

OEMEN

STRA

AT

BRUI

DSST

RAAT

VANDER ELSTSTR.

KAST

ANJE

BOO

MST

R.

SERINGSTR.FERM

ERIJ- ST

R.

NOORD-DOORGANG

KREUPELENSTR.

AUGUSTIJNENSTRAAT

FINISTERRAE-STR.

DUIVE

NKOT

STR.

ANJEL

IEREN

STR.

PETERSEL IESTR.

HANDELS-GALERIJ

ROZE

N-ST

R.

BORGVAL

FAUCILLEIMP. D.L.

GRILIMP. DU

8= IMP. ST.-SEBASTIEN ST.-SEBASTIAANGANG

INFANTE

ISABELLASTR.

FABRIQUESSLACHTHUISLAAN

RUE

Y.JO

SPA

STR.

RUE ANTOINE DANSAERT

R.D.L . CLE

RUE DU VA

UTOURRUE

R. DES SIX JETONS

RUE CUERENS

RUE DU BOULETR.DU

REM

PART

DES

MO

INES

RUEDE

LABUANDERIE

R. DU HOUBLON

R. DU CHAR

RUE DU DAM

DAM

PETIT REMPART

R. DU

R.DE

LAPO

UDRI

ERE

R.D'ALOST

R. DE LA SERRURERUE DU PENE

MARINIERSRUE DES

RUE

DUCH

EVAL

-NO

IR

R.DES

POTIE

RS

RUE DES NAVETS

R. DE

LAPO

TERIE R. HERISSTR.

1= IMP. DU LABOUREUR LANDBOUWERSGANG2= IMP. STE-URSULE SINT-URSULAGANG

WEKKER-

GANGDU REVEIL

IMP.

R.DU

MARCHE-

AUX PO

RCS

BO

ULEVARD

ADOLPH

EMAX

R. DES AUGUSTINS

QUAI AUX

BRIQUES

RUE DU CIRQUE

QUAI AU

BOIS

ABRULER

RUEST.-MICHEL

RUE DES HIRONDELLESRU

E AUX FLE

URS

FINISTERE

RUE DU

R.D.

COLO

MBIER

RUE D

ESŒ

ILLET

S

RUE DUPER SIL

RUE D

E LA

FIANC

EE

RUE VANDER ELST

R. DU CHIEN

MARIN

RUE D

UM

ARRO

NNIER

R. DU LILAS

FIRM

ERIE

R.DE

L'IN-

RUE DU BEGUINAGERUE DU ROULEAU

RUE DU PEUPLIER

SIKKELGANG

ROOSTER-GANG

RDU

CYPRES

R. DU NOM

DE JESUS

PAYS DELIE

GE

R. DUCIGOG

NER . D.L.

PASSAGEDU NORD

RUE D

ESRO

SES

RUE

DELA

EKEN

PL. DES MARTYRS

MARTELAARS-PL.

PLACE DE BROUCKERE

PLEIN

PL. DU BEGUINAGEBEGIJNHOF

BLD

IMP.

POILS

RUE NEU

VE

R. DESTEINTURIERS

R.DU LOMBARD STR.

RUE DE

LAVIE

RGE N

OIRE

R. DESPO

ISSONNIER

S

BLD.

ANSP

ACH

R. ST.-

GERY

HELM

ONTST

R.

RUE VA

N

GRANDS CARMES

R . DES

R. DES RICHES CLAIRES

RUE DES PIERRES

R. DU C HENE

R.DU

MARCHE AU CH ARBON

RUE DE LA BOURSE

RUE DE

S HALLE

S

R. J.VAN PRAET STR.

PONT

RUE

DU D.L.C

ARPE

R. DE L'EVEQUE

GRETRY

RUERUE DU

MARCHE AUX POULETS

R. STE.-CATHERINE

RUE DE LABRAIE

DES BOGARD

RUE

RUE DU

MIDI

R. DE L'ECLI PSE

R. DES MOINEAUX

DES OLIVES

R. DU JARDIN

R.DE

L'AMIGO

RUE

DEL'E

TUVE

PL. STE.-CATHERINE

R.DU

VIEU

XM

ARCH

E AUX

GRAINS

R. DE BONSECOURS

R.DE

LAGOUT

TIERE

R. D.L.CHAUFFERETTE

RUE D

E LAGR

ANDE

ILE

R. DES CHARTREUX

RUE DESOIGNIES

RUEST.-

CHRISTOPHE

R. PLETINCKX

R.DES

MOUCHE

RONS

R.DE

S VIERG

ES

PL. D.L.BOURSE

BEURSPL.

ST.-GORIKSPL.

ST.-GERY

ANSP

ACH

PL.FONTAINAS

PL.

RUE D

U

MID

I

1= IMP. DES LUNETTES BRILLENGANG2= IMP. DE LA FERRAILLE OUDIJZERGANG

L

1= RUE D.L. MACHOIRE KINNEBAKSTR.

BAARDGANG

IMP. DE LA BARBE

R. H.MAUSSTR.

BLD.

DEL'I

MPE

RATR

ICE

ISABELLE

R. DE L'INFANTE

RUED.L.

MADELEINER. DUQUESNOY STR.

R. ST.-JEAN

RUE DES BOITEUXRUE DU FOSSE-AUX-LOUPS

R. MONTAG N

EAU

XHE

RBES

POTA

GERE

SRUE DE L'ECUYER

RUE D'ARENBERG

R. D.L.FO UR CHE

R. DE LA MONTAGNE

R. DUMARCHE

AU X HERBES

RUE DE

TABO

RASTR

.

RUE D

ESFR

IPIER

S

R. DES

CHAP

ELIER

S

VIOLETTER. D.L.

R.DES

R.CH

AIRET

PAIN

RUE AU BEURRE

DES EP

ERONNIER

S

RU

E

R. DESBRASSEURS AUX FROMAGES

R. DU MARCHE

R. DE L'

HOMME

CHRETIEN

R. D.L.

TETE D'OR

R. D.L. COLLINE

PTERU

EAU BE

URRE

R. DESPRINCES

R. DE LA REINE

DESBO

UCHERS

PETITE

RUE

DES DO

MINICA

INS

RUEIM

P D.L.FIDELI

TE

R. DES BOUCHERS

RUE

D'AR

GENT

GAL. DESPRINCES

DELA

REIN

E

GAL.

DURO

I

R.DU

MARCH

EAU

X PEAU

X

R.D'

UNE P

ERS.

GAL. DUCENTRE

PASSAGE

DOORGAN

COMMERCE

GAL. DU

R. DU POIVRE

MUNTPL. DE LA

MONNAIE

SPANJEPLEINPL. D'ESPAGNE

GAL.AGORA

GAL.

GROTE MARKT

GRAND- PLACE

PL.ST.-JEANST.-

JANSPL.

GAL. BORTIER

GAL. ALBERTINAPL.PL. DE L'

ALBERTINE

IMP.

DU C

HEVA

L

P

AARD

GANG

2= VIJFENTWINTIG AUGUSTUSGAL. GAL. DU VINGT-CINQ AOUT

RUEDU

FLANDRE

1

1

2

1

2 3

4

5

68

7

3

2

GAL.

RUE DE

L'ETU

VE

1 2

1

2

1 2

BEURS-SCHOUW-

BURG

FOND.J.BREL

NOTRE DAME DE BON

SECOURSO.L.V.

VAN GOEDE BIJSTAND

SAMEN-OP-WEGKERK

EGLISEDU PLEINEVANGILE

TOUR NOIREZWARTE TOREN

ST-JEAN-BAPTISTE

RICHES CLAIRES

RIJKE KLAREN

BOURSEBEURS

MUS.ARCH.BRUX.

HOTEL DE VILLESTADHUIS

GAL. ROY.ST.-HUBERT

KON .ST.-HUBERTUS-

GAL.

THEA.TOONE

MAGDALENAMADELEINE

RIOLENMUS.DES EGOUTS

ST.-JAN-DE-DOPER

O.L.VROUW TER FINISTERRAE

N.-D. DU FINISTERE

ST.-KATHELIJNESTE.-CATHERINE

BELLONAHUISMAISON D.L. BELLONE

MUS. SCIENTASIC

MUS. CACAO &

CHOC.

MUNT-CENTRUM

KMS

ST.-NIKLAASST.-NICOLAS

CENTRE MONNAIE

TRM

NOTRE DAMEDES RICHES CLAIRES

BRUSSELS PARLEMENTBRUXELLOIS

GOEDE HULPBON SECOURS

INST.ST.-JORIS

INST.J.P.

LALLEMAND

MANNEKEN-PIS

A.B.

ATH.L.LEPAGE

INST. ST.-HENRI

EM. DEMOT

CENTR. STATION

GARE

0 100 m(1/5.000)

© De Rouck Geocart - a brand of De Rouck Geomatics Head office : Av. du Château Jaco, 1- 1410 Waterloo

Registered offices : Sint-Niklaas & WaterlooTel. 03/760 14 60 - 03/760 15 29

mail: carto@derouckgeocart.com Site : www.derouckgeocart.com

(0512)

1

3

2

45

6

78

9

am

au

al

an

ar

aqao

ap

A12ANTWERPEN

E411NAMEN

E19ANTWERPEN

E40LEUVEN

E40GENT

OOSTENDE

E19PARIJS

Jette

Ganshoren

St.-AgathaBerchem

St.-Jans Molenbeek

Koekelberg

Vorst

Ukkel

Anderlecht

EvereSchaarbeek

St.-Joost-ten-Node

St.-LambrechtsWoluwe

Etterbeek

Oudergem

Elsene

Watermaal-Bosvoorde

St.-PietersWoluwe

Brussel-Stad

St.-Gillis

BRUSSELNATIONALE

LUCHTHAVEN

een korte handleiding

het parcours dat in deze tekst wordt uitgestippeld en becommentarieerd, is goed voor een wandeling van minimum een uur of vier, die desgewenst kan worden uitgebreid tot een daguitstap met enkele optionele uitstapjes via het openbaar vervoer.na de inleiding (* a *), volgt het eerste wandelgedeelte (* B *) door het cen-trum en het westen van de Vijfhoek. Dat duurt zo’n twee uur.Daarna krijg je in (* C *) de optionele uitstapjes voorgesteld langs respectie-velijk de verlaten site van brouwerij Vandenheuvel (* i *), de brouwerij en het Museum van de geuze Cantillon (* ii *), en het centrum voor hedendaagse kunst wiels (* iii *).als je ervoor kiest geen optionele uitstapjes te doen, kan je onmiddellijk naar het fontainasplein gaan, waar je opnieuw de metrolijnen 3 of 4 kan nemen. De bezienswaardigheden zijn eenvoudig met het openbaar vervoer te bereiken en de verbindingen zijn vrij kort en praktisch. als je alles wenst te bezoeken, kan je natuurlijk niet overal even lang blijven.het laatste gedeelte (* d *) is weer een wandelparcours van een kleine twee uur. Dat loopt van de Marollen naar het eindpunt op het fontainasplein, en heeft (nog) meer aandacht voor de innerlijke mens, met onder meer enkele restaurantsuggesties.

* a * Bier in BraBant en Brussel: een inleiding

Bier drinken is van alle tijden. 4000 jaar voor Christus deed men het al in Meso-potamië, en ook in onze contreien dronk men al voor het begin van de jaartel-ling een vochtig en vergist granenmengsel. heel lang bleef bier ook gezonder dan water. zuiver drinkwater (en melk, koffie of thee) bleef immers tot in de zestiende eeuw een schaars goed. aangezien water tijdens het brouwproces moet gekookt worden, werden alle bacteriën erdoor gedood. Bier is daardoor altijd een wijdverspreide volksdrank geweest, al lag het alcoholpercentage vroe-ger meestal lager dan nu. wijn speelde in andere contreien dezelfde rol. Bel-gië ligt historisch namelijk op de grens tussen de traditionele wijnlanden in het zuiden, en de bierlanden in het noorden van europa. in de Romeinse tijd werd ook in onze contreien wijn geproduceerd. zo is in het wapenschild van Sint-Joost-ten-node onder meer een druiventros te zien die verwijst naar de wijn-gaarden in de gemeente. ook op de Brusselse Coudenberg en in Schaarbeek, Sint-gillis en Vorst - waar straatnamen als wijngaardstraat, wijnoogstdreef, en wijnpersdreef te vinden zijn - werd wijn verbouwd. natuurlijk was er ook veel invoer, één van de redenen waardoor wijn toch vooral een luxeproduct voor de hogere kringen bleef.Vanaf de vijftiende eeuw kon men in Brabant van een hoge bierproductie spre-ken. leuven, Brussel, hoegaarden, antwerpen en Mechelen waren allemaal brouwerscentra. Brabant beschikte namelijk over veel rivieren en dus over wa-ter, het hoofdingrediënt van bier. in Brussel stroomde bijvoorbeeld niet alleen de zenne, maar ook de Maalbeek. Bovendien produceerde het rijke Brabant ook voldoende tarwe om naast de voedingsindustrie ook de bierproductie op een hoog peil te houden: het witbier uit hoegaarden-leuven en de lambiekbie-ren uit de regio rond Brussel zijn typische tarwebieren. Bier heeft maar vier vaste basisingrediënten (water, een graansoort, hop en gist), maar daarmee kan je verschillende ‘bierstijlen’ brouwen met daarbinnen nog eens oneindig veel varianten. naargelang de soort gist en de manier van vergisting heeft men het zo over bieren van hoge gisting, lage gisting, gemengde gisting of spontane gisting. Spontane gisting is de oudste, zeg maar meest primi-tieve manier om de in de granen aanwezige suikers in alcohol en koolzuur om te zetten. net zoals vroeger, toen men niet goed wist hoe dat proces in elkaar zat, voegt men voor bieren van spontane gisting geen controleerbare giststammen toe. het zijn micro-organismen in de lucht, zoals de Brettanomyces Lambicus en Brettanomyces Bruxellensis, die ‘spontaan’ voor de gisting zorgen als het wort er

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

3

INFO

geuze

hop

hertog jan

in een open koelschip aan wordt blootgesteld: meteen het uitzonderlijke han-delsmerk van de lambiekbieren in de zennevallei. na verdere rijping in houten vaten krijgt men lambiek, dat het (platte) basisbier is voor de productie van geuze, faro of fruitbieren zoals kriek.lambiek werd traditioneel gebrouwen in de winter en vanaf de lente geserveerd in stenen kruiken. omdat het om een zuur bier ging werd er vaak suiker aan toegevoegd, die dan met een “lambiekstoemper” werd fijngestampt. De be-kende Brusselse faro is overigens een lambiekbier dat tot stand komt door het versnijden van het zware en lichtere lambiekwort met toevoeging van kandijsui-ker. geuze ontstond in de negentiende eeuw, toen men op het idee kwam om lambiek, die traditioneel in vaten werd vervoerd en uit kruiken werd gedronken in hergebruikte champagneflessen met kurk ging bewaren. Men merkte dat de lambiek op fles minder troebel was dan die in de tonnen, en dat het bier schuim bevatte omdat het koolzuur niet uit de fles kon ontsnappen. later ging men vol-gens de ‘méthode champenoise’ jonge en oude lambiek vermengen, waardoor de restsuikers in de jonge lambiek de nagisting op fles in gang konden zetten. Die nagisting op fles is ten andere niet zonder gevaar. op warme dagen is er im-mers ontploffingsgevaar door de toenemende druk van het koolzuurgas op de fles. het kwam vaak voor dat op deze manier op grote schaal flessen verloren gingen in de opslagplaatsen en kelders van de cafés.lambiek wordt vandaag nog zelden puur gedronken, maar je kan het nog vin-den. het is ook belangrijk om het verschil te maken tussen de ‘oude’ geuze, die volgens de ambachtelijke wijze te stand komt, en de zogenaamde ‘capsulekens-geuze’ die op een snellere manier wordt geproduceerd, toegevoegde suikers bevat, gesatureerd wordt met koolzuur en in flesjes met kroonkurk verkocht wordt. europa behoudt de benamingen ‘oude geuze’ en ‘oude kriek’ voor voor de ambachtelijke producten uit de zennevallei. oude kriek wordt gemaakt door toevoeging van zure kersen/krieken die voor de vergisting zorgen. oor-spronkelijk werden voor kriek morellen uit Schaarbeek gebruikt.

* B * op wandel

Bierhistorie op het Beursplein en de grote markt

De tocht begint voor het Beursgebouw i 1. in het begin van de achttiende eeuw telde de Brusselse binnenstad zo’n 120 artisanale brouwerijen. Dat had alles te maken met de rivier de zenne die toen nog van zuid naar noord door het centrum liep. De brouwers hadden op de oever van de zenne een putsel waaruit ze emmers water konden scheppen, die dan met paard en kar naar de brouwerij werden vervoerd. na de overwelving van de zenne en de aanleg van de centrale lanen rond 1867, kwam daar een einde aan. Kleine brouwerijen slo-ten of verhuisden naar plekken waar we straks nog zullen langskomen, om dan te worden geïndustrialiseerd, te fusioneren en in de meeste gevallen uiteindelijk ook failliet te gaan.ook op de centrale plek waar het Beursgebouw nu staat, stroomde vroeger de zenne, en was ooit een brouwerij gevestigd. het was de brouwerij van het Minderbroedersklooster, waarvan de restanten vandaag nog te zien zijn op de archeologische site die het museum Bruxella 1238 herbergt. 1238 is de stich-tingsdatum van dit klooster, dat voor bierliefhebbers een bedevaartsoord zou moeten zijn. in de kloosterkerk werd namelijk hertog Jan i van Brabant begra-ven. De hertog die later in de legende voortleefde als de bierkoning gambrinus. De vijf pijlers waarop zijn grafmonument rustten zijn vandaag nog te zien vanop het straatniveau.

Op je weg van het Beursplein naar de Grote Markt kom je een eerste reeks bijzondere cafés tegen. Het mooiste is ongetwijfeld café Cirio i 2 in de Beursstraat links naast de Beurs, dat genoemd is naar Francesco Cirio (1836-1900) uit Piëmonte.

hij vergaarde fortuin met de export van italiaanse delicatessen via zijn ver-koopsfilialen in verschillende europese steden. Dat van Brussel is het enige dat

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

4

INFO

sChaarBeeks Biermuseum

louis Bertrandlaan 33-35, Schaarbeekt 02.241.56.27

open: wo & za, 14:00-18:00

hertog jan i, ook bekend als ‘jan primus’ of ‘gambrinus’, leefde van 1254 tot 1294. door zijn overwin-ning in de slag van woeringen in 1288 voegde hij het uitgestrekte hertogdom limburg bij Brabant. Brussel werd de Brabantse hoofd-stad, ten nadele van leuven. hij stond bekend als dichter van het frivole lied ‘harbalorifa’ en als lief-hebber van jachtpartijen, feesten, en steekspelen. later ging hij de legende in als de allegorische bier-koning gambrinus - vaak afgebeeld schrijlings op een bierton geze-ten en een beker in de lucht hef-fend. de primus-pils van haacht, de rosé gambrinus van brouwerij Cantillon, of de nederlandse her-tog jan-bieren zijn allemaal naar hem genoemd. of je aan deze bier-legenden veel geloof moeten hech-ten is een andere kwestie. aan het hof werd toen onveranderlijk wijn gedronken...

in het Beursgebouw willen de Bel-gische brouwers een bierbelevings-centrum onderbrengen, de Belgian Beer temple, waar je alles te weten komt over de productie van bier, en - natuurlijk - ook kan proeven. op dit moment heeft Brussel een kleinschalig biermuseum in schaar-beek. deze gemeente leverde lang de krieken voor het kriekbier. vrij-willigers houden er twee dagen per week een aantal zalen open waar meer dan 1.500 Belgische bierfles-jes en -glazen uitgestald staan. je vindt er ook werktuigen, documen-ten en voertuigen van oude brou-werijen. het brouwproces wordt er aanschouwelijk voorgesteld en er is een bibliotheek en een café geves-tigd.

schaarbeeks biermuseum

nu nog overeind staat. het evolueerde tot een café waar je Johan Verminnen wel eens aantreft. aan de andere kant van het Beursgebouw in de henri Maus-straat ligt Café falstaff dat dateert uit 1886.ook bijzonder zijn de oude en verdoken kroegen la Bécasse in de taborastraat (waar lambiekbieren van brouwerij timmermans in kruiken worden geschon-ken), en a l’imaige de nostre Dame en au Bon Vieux temps - te vinden in respectievelijk de geschenkengang en de Sint-niklaasgang aan de grasmarkt.

Op nummer 56b van de Grasmarkt vind je de uitstekende bierspeciaalzaak De Bier-tempel i 3. Die heeft een cliënteel van hoofdzakelijk toeristen, maar behan-delt zijn ruime aanbod op een behoorlijke manier, in tegenstelling tot veel toe-ristenwinkeltjes waar het bier gewoon in het licht en de warmte van de etalage staat.

Steek van de Grasmarkt rechts door naar de Grote Markt, waar je voor één keer eens niet voor het stadhuis gaat staan, maar voor het Brouwershuis i 4 op nummer 10. het is hier dat de Belgische Brouwersfederatie zetelt, wat wil zeggen dat ex-politicus Sven gatz er zijn bureau heeft als directeur van die Brouwers. ook de voorname beroepsvereniging Ridderschap van de Roerstok vergadert regel-matig in één van de statige zalen van dit gebouw. De Brouwersfederatie en de Ridderschap organiseren begin september jaarlijks het Belgian Beerweekend op de grote Markt. alle brouwers hebben er dan een stand op de grote Markt en de Ridderschap eert haar patroonheilige Sint-arnoldus in de kathedraal van Sint-Michiels en Sint-goedele, waarna in het stadhuis een aantal mensen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de Belgische biersector tot ridder worden geslagen. zo was ook de inmiddels overleden amerikaanse bierpaus Michael Jackson ere-Ridder.

Cafés en restaurants genoeg op de grote Markt, al zit je er tussen de toeristen. De ‘Brouwers van de grote Markt’ in de heuvelstraat 24 is een eetcafé waar je kan proeven van een aantal bieren die ter plaatse zouden gebrouwen wor-den, maar deze plek is niet echt een aanrader. ga eerder voor ‘De Koning van Spanje’ op nummer 1 van de grote Markt, of café la Brouette op nummer 3 waar je een plankje kan bestellen met drie bieren in de Belgische driekleur.

BierConsumptie van Beenhouwersstraat tot BrouCkèreplein

Verlaat de Grote Markt via de Heuvelstraat en loop zo recht de statige sint-huber-tusgalerijen i 5 binnen. tussen de boetieks treffen we de mooie brasserieën Mokafé en taverne du Passage aan. Maar we zijn vooral geïnteresseerd in de kwaliteitsvolle bierwinkel délices & Caprices i 6, die zich bevindt in het stille, rechtse stukje van de Beenhouwersstraat, die halverwege de Koninginnegalerij van de Koningsgalerij scheidt. wil je inkopen bij een toegewijde kenner, dan moet je hier zijn.

Als je dan terug de Koningsgalerij inslaat en ze uitloopt, dan zie je rechts voor je, in de straat die Warmoesberg heet, het beroemde café mort subite i 7. Dit grandioze, sfeervolle café behoorde oorspronkelijk toe aan geuzestekerij Vossen uit de volkswijk Marollen. een geuzestekerij is geen brouwerij, maar een handel in geuzebieren die ze zelf samenstellen (vermengen of ‘steken’) met lambiek van andere brouwerijen. Vossen bezat in het begin van de twintigste eeuw al een café waar ambtenaren van de naburige nationale Bank en andere instellingen met de pitjesbak kwamen spelen. als men dan weer naar kantoor moest vertrekken, brak men het spel voortijdig af door de verliezende speler ‘mort subite’ (‘op slag dood’) te verklaren. Dat werd dan ook de naam van het café uit 1910 dat architect Paul hamesse had getekend en dat stekerij Vos-sen in 1927 overnam. in 1970 werd Vossen overgenomen door brouwerij De Keersmaeker in Kobbegem (nu brouwerij Mort Subite, een onderdeel van de groep heineken/alken Maes).Via de Predikherenstraat loop je terug naar de Beenhouwersstraat, om meteen rechts de kleine Getrouwheidsgang in te slaan.

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

5

INFO

museum BelgisChe Brouwer

grote Markt 10, Brusselt 02.511.49.87

www.belgianbrewers.beopen: 7/7, 10:00-17:00

5 euro

in 1365 werd in Brussel het gilde van de Brouwers gesticht, dat in de loop der eeuwen almaar rijker zou worden. in 1638 kochten zij dit huis gebouwd door architect willem de Bruyn, dat vandaag het enige gildehuis ter wereld is dat zijn oor-spronkelijke functie bewaard heeft. de gevel van het Brouwershuis is versierd met korenaren en hop-bladeren. tussen de vensters van de eerste en de tweede verdieping bevinden zich drie halfreliëfs die de oogst van de hop en het vervoer van het bier voorstellen. Boven op het gebouw staat een ruiterstandbeeld van karel van lotharingen (1712-1780). in het Brouwershuis is er ook een museum gevestigd, waarin voorwerpen van een hoegaardse brouwerij uit de achttiende eeuw zijn ondergebracht, alsook een oude staminee, en een introductie in de werking van de hedendaagse brouwerijen.

déliCes et CapriCes

Beenhouwersstraat 68, Brusselt 02-512.14.51

www.the-belgian-beer-tasting-shop.beopen: do tot ma, 14:00-20:00

in de Beenhouwersstraat runt de meertalige Zwitser pierre Zuber samen met zijn gentse vrouw, ook een bierkenner, een kleine maar zeer fijne winkel met de beste Bel-gische bieren. Zuber presenteert er ongeveer driehonderd en hij heeft die als fervent zytholoog ook alle-maal zelf geproefd. omdat hij per-soonlijk alle brouwerijen afschuimt, weet hij het ook meteen als er iets nieuws op de markt is en kan hij deskundige uitleg verschaffen.

hier staat het standbeeldje van jeanneke pis i 8, maar door het Delirium Café en de floris bar is dit wellicht ook het straatje met het hoogste alcohol-percentage per vierkante meter ter wereld! Delirium café heeft een kaart, beter gezegd een boek, met meer dan tweeduizend bieren, terwijl floris Bar gespe-cialiseerd is in sterke dranken. ‘Delirium tremens’ is natuurlijk de naam van het bier met het roze olifantje van brouwerij huyghe in Melle, die dit café mee uit de grond stampte en ondertussen al letterlijk van hier tot in tokio franchises van Delirium Café heeft.

Na het laatste stukje Beenhouwersstraat sla je rechts de Greepstraat in, waar je op num-mer 41 kaaswinkel ‘Les Fromages Langhendries’ vindt naast bierwinkel Beer Planet.

in 1830 was de kaaswinkel nog een café gevestigd dat l’aigle d’or heette. in september 1830 zou Jenneval, de man die de tekst van de Brabançonne schreef, zijn revolutionaire lied in dit pand gedeclameerd hebben. nu kan je hier de Bel-gische (trappisten)kazen kopen die passen bij je bieraankoop.

Loop de Greepstraat uit dan kom je op het pas heraangelegde Muntplein.

Daar tref je, net voorbij de Muntschouwburg en Standaard Boekhandel het niet meer zo authentieke maar nog gezellige café la lunette i 9 aan. Men beschikt daar over een aantal speciale bierglazen. ondermeer enorme cham-pagnekelken van 1 liter die al te zien zijn op foto’s van het café van vlak na de tweede wereldoorlog. toen werd daar geuze uit gedronken, vandaag kan je er eender welk bier uit drinken. Maar een variant op deze glazen is de ‘zievereir’. Dat glas is net onder de rand onopvallend geperforeerd. wil je je drinkebroer een ouderwetse peer stoven, dan bestel je voor hem zo’n glas. De ober zal het met het logo naar hem toe gekeerd op tafel zetten, zodat het bier op zijn kin lekt telkens als de ‘zeveraar’ drinkt.

Wandel naar links via de Wolvengracht, richting het Brouckèreplein.

het Brouckèreplein wordt al meer dan een eeuw gedomineerd door hotel Métropole uit 1894. hier sta je in de schaduw van de geschiedenis van één van de grootste brouwerijen die Brussel gekend heeft: wielemans-Ceuppens.

Je kan echter een onderscheid maken tussen hotel Métropole en het Café me-tropole i au. zowel het hotel als het café, dat er al enkele jaren eerder stond, behoorden toe aan brouwerij wielemans-Ceuppens. het café was gevestigd in het gebouw met de zuilengevel links van de huidige hoofdingang. het had onder meer acht biljarttafels en plaats voor een orkest.

De brouwerij was in de twintigste eeuw echter niet alleen eigenaar van het ho-tel met haar statige café. ze bezat meer dan 300 cafés, waaronder De Koning van Spanje dat je daarstraks op de grote Markt zag, maar ook het statige aux armes des Brasseurs op de anspachlaan. Dat kan je zien als je van het Brou-ckèreplein terugloopt richting Beurs en onderweg zoekt naar het nummer 56 op die anspachlaan.het gaat inderdaad om... het Quick-restaurant, maar wie goed kijkt ziet boven-aan de gele gevel nog de naam ‘aux armes des Brasseurs’ staan.

met mout, hop en koolZuur naar het kanaal

Je bent nu terug aan het Beursplein en loopt rechts van de Ierse pub O’Reilly’s door de Jules Van Praet naar het Sint-Goriksplein. het sint-goriksplein i al was ooit het kleine eiland tussen twee armen van de zenne waar de eerste Brusselse nederzettingen werden gebouwd. Vandaag is het plein bijna één groot terras. De succeszaken van de ‘horecagoeroe’ fré-déric nicolay, die met zijn hippe interieurs en strategische inplanting van café regelrechte hits heeft gemaakt van cafés als Mappa Mundo, zebra, en Roi des Belges, hebben de hele buurt doen herleven. ook andere bekende Brusselse cafés als café Belga, flamingo, Bar Beton en walvis zijn zijn creaties.

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

6

INFO

Brouwerij wielemans-Ceuppens

Brouwerij wielemans-Ceuppens lag in de Brusselse gemeente vorst en is bij bierliefhebbers vandaag mis-schien nog bekend van de wiel’s pils. de familie wielemans-Ceuppens maakte fortuin door op het einde van de negentiende eeuw als één van de eerste brouwerijen de steeds populairdere (pils)bieren van lage gisting op de markt te brengen. in 1930 telde de brouwerij duizend personeelsleden. deze brouwerij was ook ooit eigenaar van het sta-tige hotel métropole uit 1894 op het Brouckèreplein wat verderop, links van ons. in de gemeente vorst ontwierp architect adrien Blomme voor de brouwerij een brouwzaal in art deco. die zaal stond toen be-kend als de grootste van europa. vandaag is er het Centrum voor hedendaagse kunst wiels geves-tigd, dat je straks op je tocht even-tueel kan bezoeken.

délices et caprices

morte subite

Via de Karperbrug kom je in de Kartuizerstraat.

De buurt heeft hier ook een aantal antieke pareltjes te bieden, zoals het prach-tige Belle époque café greenwich i am uit 1914 in de Kartuizerstraat dat pas gerenoveerd is. René Magritte was hier ooit één van de stamgasten. terug-kerend naar de Dansaertstraat vind je rechts, in de richting van de Beurs, de Beursschouwburg met daarachter café le Coq i an, waar Jan Decorte, Marc Didden, Josse De Pauw, arno hintjens en Dominique Derrudere ooit het mooie weer maakten. Maar sla echter links de Dansaertstraat in. Je komt eerst voorbij het art deco café l’archiduc op nummer 6, waar jazzgrootheden als Stan Brenders, nat King Cole, Jacques Brel en Mal waldron aan de piano zaten. Vervolgens laat je de oude graanmarkt, de poort naar een aantal cafés waar heel wat nederlandstaligen samenhokken - zoals Kafka, Monk, De Markten, Daringman en Roskam - rechts liggen.

Loop immers nog even rechtdoor om links op de nieuwe graanmarkt i ao het standbeeld te vinden van de man die het wezen van bier mee heeft ontleed.

De Nieuwe Graanmarkt scheidt de Moutstraat links, van de Hopstraat rechts. Sla de Hopstraat in en we loop deze helemaal uit tot op de hoek met de Barthélemylaan aan het kanaal.

niet toevallig vind je deze aan bier gerelateerde straatnamen hier samen. op deze hoek is een geheel van zeventien wooneenheden gevestigd in een ge-bouw dat vandaag bekend is onder de naam Côté kanal i ap. Côté Kanal vervulde in de jaren ‘90 een pioniersrol op het vlak van collectieve aankoop van te renoveren stadspanden, en stond zo aan de basis van de aan de gang zijnde herwaardering van de kanaalzone. het gebouw in kwestie dateert van 1849, maar werd verscheidene malen ingrijpend verbouwd. oorspronkelijk was hier de hoofdzetel en de brouwerij van de coöperatieve vennootschap “Vereniging van de Bierstekers - Union des Marchands de Bière” gevestigd. De brouwers kwamen hier overeen wie waar mocht brouwen en leveren, en bierstekers kon-den er terecht om lambiek in te slaan. ondermeer théophile Vossen van Mort Subite en Cantillon waren lid van de vereniging. het gebouw werd vanaf einde jaren zestig als opslagplaats gebruikt.

Wandel de Barthélemylaan links in en loop parallel met het kanaal tot je links even de Onze-Lieve-Vrouw van Vaakstraat in gaat.

onder de brouwerijen die uit het centrum moesten verhuizen omwille van de overwelving van de zenne, bevond zich onder meer brouwerij de sterre i

aq. Die kwam naar de onze-lieve-Vrouw van Vaakstraat nummer 79-85, en verfranste haar naam bij die gelegenheid tot l’étoile. op de hoge schoorsteen die boven het gebouw uittorent, staat deze naam nog steeds te lezen. het ge-bouwencomplex bestaat uit twee symmetrische vleugels, links en rechts van het imposante brouwershuis. De vooruitstrevende brouwer leefde dus letterlijk en figuurlijk temidden van zijn arbeiders. nu zijn hier de Kaaitheaterstudio’s gevestigd, de tweede zaal van het Kaaitheater. ooit begonnen de piepjonge choreografe anne teresa De Keersmaeker en theaterman Josse De Pauw in dit gebouw aan hun carrière.

Maak rechtsomkeert, loop de straat weer uit en steek ook de Barthelemylaan over tot aan de oever van het kanaal. hier sta je bij manier van spreken aan de ‘bierkaai’, want aan de overkant van het water doemen op het grondgebied van de gemeente Molenbeek de gebou-wen van de voormalige brouwerij Belle-vue i ar op. De gebouwen worden momenteel herbestemd. er komt een hotel in, een hotelschool en een aantal appartementen. helemaal aan de linkerbovenkant van het gebouw, links boven de Belle-Vue reclame, kan je nog de gemetste constructie met het dakje zien waaronder de open gisttank zat. Daar werd het wort vroeger blootgesteld aan

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

7

INFO

jan Baptista van helmont

jan Baptista van helmont was een Brabantse alchemist-scheikundige (Brussel 1579, vilvoorde 1644) die doorgaat als de ‘uitvinder’ van het woord ‘gas’ (afgeleid van chaos), én als de eerste geleerde die het ont-staan van koolstofdioxide of kool-zuurgas beschreef, bijvoorbeeld bij spontane vergisting van de ge-perste druiven die aan de basis ligt van wijn. Bij het brouwen van bier gebeurt precies hetzelfde, en het koolzuurgas zorgt voor het schuim op ons bier.

Brouwershuis

l’étoile

de Brettanomyces lambicus en de Brettanomyces Bruxellensis om tot lambiek te komen.

Als je nog meer van Brussel en zijn biergeschiedenis wil opsteken, ga dan verder bij * C *. Als je de wandeling hier wil stoppen, volg dan de Onze-Lieve-Vrouw van Vaakstraat tot je op het Bloemenhofplein uitkomt.

Toch nog het vermelden waard is restaurant ‘t Spinnekopke, gevestigd in een pand dat dateert van 1792. De Spaanse Brusselaar Jean Rodriguez is al meer dan dertig jaar uitbater van dit ‘estaminet’, en is zelf een bierliefhebber én brouwer. Hij brouwt zijn eigen bier ‘Bretchard’ in Tubeke, maar serveert in zijn restaurant ook vele andere bieren, waaronder lambiek en geuze van Boon, en geuze van 3 Fonteinen. Ook ver-schillende gerechten worden er met bier bereid, zoals konijn met geuze of parelhoen met frambozenbier.

Als je nu de Zespenningenstraat neemt, zit je in de laatste rechte lijn van de wandeling. Ze brengt je op het Fontainasplein. Wil je iets drinken, steek dan over en stap het café ‘Moeder Lambiek’ op nummer 8 binnen. (Uitleg vind je verderop in deze wandeling).

* C *uitstapjes naar Brouwerijen in alle staten

Voor de voortzetting van de dag heb je enkele opties. De langste trip gaat respectievelijk langs de verlaten site van brouwerij Vandenheuvel (ninoofste-steenweg in Molenbeek), de nog functionerende brouwerij annex ‘Museum van de geuze Cantillon’ (gheudestraat in anderlecht - niet open op zondag), de voormalige brouwerij wielemans-Ceuppens, die herbestemd werd tot wiels, het centrum voor hedendaagse kunst (Van Volxemlaan, Vorst - niet open op maandag en dinsdag), en de Marollenwijk. het uiteindelijke eindpunt is het bier-café Moeder lambic fontainas op het fontainasplein. Je kan bij elke halte echter telkens één of meerdere van die tussenstappen overslaan.

Wil je Vandenheuvel, Cantillon en Wiels overslaan om meteen naar de Marollenwijk te gaan, dan neem je hier aan de Ninoofsepoort tram 51 richting Van Haelen. Je stapt uit aan de zesde halte ‘Hallepoort’ en leest verder vanaf de letter * d *.Wil je Vandenheuvel en Cantillon overslaan om meteen naar Wiels te gaan, dan neem je hier aan de Ninoofsepoort tram 82 richting Drogenbos Kasteel. Stap uit aan de tiende halte ‘Wiels’ en lees verder vanaf * iii *.Wil je Vandenheuvel overslaan om meteen naar Cantillon te gaan, dan neem je hier aan de Ninoofsepoort tram 82 richting Drogenbos Kasteel. Stap uit aan de derde halte ‘Bodegem’ (te voet duurt dit een klein kwartiertje) en lees verder vanaf * ii *.Wil je nu naar Vandenheuvel gaan, neem dan hier aan halte Ninoofsepoort tram 82 richting ‘Berchem Station’, of bus 86 richting Machtens. J stapt uit aan de derde halte ‘Vier Winden’ en leest hieronder meteen verder vanaf * i *.

* i * de verlaten site van Brouwerij vandenheuvel

nadat je bent afgestapt loop je nog even mee in de rijrichting van de tram aan de rechterkant van de ninoofsesteenweg. Rechts voor ons doemen de gebou-wen op van de voormalige brouwerij Vandenheuvel. De negentiende-eeuwse wortels van deze brouwerij lagen in de geïndustrialiseerde wijk aan het kanaal waar we net vandaan komen. toenemend succes noopte de familie Vanden-heuvel echter om te verhuizen naar deze plek, waar ze uitgroeiden tot één van de grootste bierproducenten van Brussel. Vandenheuvel brouwde verschillende bieren, maar werd vooral bekend met de ekla-pils, één van de iconen van expo 58. Dat ex-politicus Sven gatz vandaag directeur is van de federatie van Belgi-sche Brouwers die in het Brouwershuis op de grote Markt zetelt, zou wel eens met brouwerij Vandenheuvel te maken kunnen hebben. in zijn boek Bastaard. het verhaal van een Brusselaar laat hij immers uitschijnen dat de biersector een wel zeer oude liefde is:

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

8

INFO

Brouwerij Belle-vue

Brouwerij Belle-vue werd gesticht philémon vanden stock, die in de jaren twintig van de vorige eeuw was begonnen als geuzesteker en uitbater van het nog steeds be-staande café Belle-vue aan het dapperheidsplein in anderlecht. philémon werd vlak voor het einde van de oorlog gedeporteerd omdat hij enkele ondergedoken mensen financieel ondersteunde, en kwam nooit meer terug. Zijn zoon Con-stant beet zich vast in de erfenis, realiseerde de ene overname na de andere en veroverde met zijn op in-dustriële wijze geproduceerde, ge-filterde en gepasteuriseerde geuze en kriek op kroonkurk een over-weldigend marktaandeel. Constant vanden stock (1914-2008) werd ook bekend als voorzitter van voet-balclub anderlecht, een functie die nu door zijn zoon wordt ingevuld. in 1991 werd de brouwerij verkocht aan interbrew (nu aB inBev).

Brouwerij Belle-vue

moeder lambic

“Mijn Molenbeekse kleuterleven was erg zoet. elke middag van school naar huis, een paar straten verder. De zoetige, moutige geur van brouwerij Vanden-heuvel, op de hoek van de ninoofsesteenweg en de Vandepeereboomstraat, hing in de lucht en mijn moeder maakte macaroni met bruine suiker klaar. Meer moest dat echt niet zijn.”op de hoek van de ninoofsesteenweg en de Vandepeereboomstraat ligt nu een groot braakliggend terrein. hier stond ooit het imposante hoofdgebouw van Vandenheuvel. wat wel nog overschiet is het (ook nog indrukwekkende) administratieve bijgebouw uit 1935 verderop in de Vandepeerenboomstraat, van waaruit de kenmerkende loopbrug over de edmond Bonnehillstraat ver-trekt. Deze loopbrug verbond het administratieve gedeelte met de brouwzaal. De Brusselse filmregisseur nicolas Provost gebruikte dit sinistere decor onlangs voor zijn succesvolle film the invader (2011). op het braakliggend terrein zelf heeft kunstenaar Jeroen Peters zich al een tijd geleden gevestigd. op zijn dooie gemakje legt hij er tuintjes, een petanquepiste, een amfitheater en een vijver aan. Buurtbewoners zijn welkom om er te komen verpozen.De geschiedenis van Vandenheuvel is illustratief voor de neergang die de Brus-selse biersector kende op het einde van de twintigste eeuw. grote brouwerijen zoals Belle-Vue, wielemans en Vandenheuvel, die ooit de kleintjes hadden op-geslokt of weggeconcurreerd, werden op hun beurt het slachtoffer van nati-onale en internationale schaalvergroting. hadden ze op expo ‘58 hadden nog stevig uitgepakt met hun bieren in het nagebouwde pittoreske stadje Vrolijk België, dan volgde in de jaren ‘60 en ‘70 de crisis. in de leopoldwijk in elsene was brouwerij leopold één van die giganten. Maar de brouwer van de export white Star sloot in 1981, waarna het europees parlement min of meer op haar grondvesten werd gebouwd.Voor Vandenheuvel was het al afgelopen in 1975. Brouwerij Maes kocht het complex toen met de intentie er zijn hoofdzetel onder te brengen. Maar dat ge-beurde dus niet. wel zijn er nu plannen om op deze plek lage-energiewoningen en kantoren te laten verrijzen.gelukkig profiteert Brussel vandaag mee van de hernieuwde belangstelling voor de speciaalbieren die België zo uniek maken. Dankzij brouwerij Cantillon in het kleine gheudestraatje in de buurt van het Brusselse zuidstation, is de traditie van het lambiek brouwen in de hoofdstad niet verloren gegaan.

Wil je nu naar Cantillon te gaan, neem dan hier aan halte ‘Weststation’ of ‘Vier Winden’ tram 82 richting ‘Drogenbos Kasteel’. Stap uit aan halte ‘Bodegem’ en lees hieronder meteen verder bij * ii *.Wil je Cantillon en Wiels overslaan om meteen naar de Marollenwijk te gaan, dan neem je hier aan metrostation ‘Weststation’ metrolijn 2 of 6 richting ‘Simonis (Elisabeth)’. Stap uit aan de vierde halte ‘Hallepoort’ en lees verder vanaf de letter * d *.Wil je Cantillon overslaan om meteen naar Wiels te gaan, neem dan hier tram 82 rich-ting ‘Drogenbos Kasteel’. Stap uit aan de dertiende halte ‘Wiels’ en lees verder vanaf * III *.

* ii * Cantillon: levend museum van de geuZe

Stap uit aan halte Bodegem en steek de kleine ring (Poincarélaan) over, weg van het centrum. wandel de Brogniezstraat in en neem daarna de derde straat rechts, de gheudestraat, om meteen aan de rechterkant op nummer 56 de brouwerij en het Museum van de geuze van Cantillon te vinden.na de neergang van de Brusselse brouwsector was deze lang de enige Brusselse brouwerij (in 2003 kwam ook Brasserie de la Senne erbij) en ook vandaag nog is Cantillon de enige lambiekbrouwerij op Brussels grondgebied. De gebouwen van Cantillon dateren van 1874. op 12 september 1900 streken Paul Cantillon en zijn vrouw Marie troch (dochter van steker Pierre troch) uit lembeek hier neer. aanvankelijk was Cantillon geen brouwerij maar een ste-kerij: men versneedt er lambiekwort van andere brouwerijen tot geuze. later gingen ze over tot de aanschaf van een eigen brouwersinstallatie. De tweede

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

9

INFO

vandenheuvel

vandenheuvel

Cantillon

wereldoorlog zorgde nog even voor oponthoud omdat de zoons Marcel en Robert werden opgeroepen, maar na de oorlog volgde een eerste bloeiperi-ode. helaas ging het daarna toch weer bergaf, zoals met zovele andere brouwe-rijen. De bierstekers, de kuipers en de tappenmakers verdwenen mee, terwijl de cafés hun lambiekstapelhuizen sloten. Robert trok zich terug, en het was het huwelijk van Marcels dochter Claude met Jean-Pierre Van Roy in 1967 dat de brouwerij redde. Jean-Pierre begon vanaf 1971 alleen te brouwen. hij stapte af van het gebruik van sacharine en begon volledig traditioneel, ambachtelijk en biologisch te brouwen. in 1978 kwam hij ook op het idee om van zijn brouwerij een levend Museum van de geuze te maken, dat vandaag meer dan ooit suc-cesvol is, en waar bierliefhebbers van over de hele wereld naartoe komen. in zijn zoon Jean Van Roy vond Jean-Pierre ondertussen de ideale opvolger. er wordt nog steeds lambiek (grand Cru Bruocsella van drie jaar oud), geuze, faro en kriek gebrouwen op traditionele wijze en met traditioneel gerei. geuze 100% bio is gebrouwen met biologisch geteelde granen. Rosé de gambrinus is frambozenbier. De bieren worden in verschillende gastronomische restaurants geserveerd.het Museum van de geuze van Cantillon is dagelijks te bezoeken en groeps-rondleidingen zijn ook mogelijk. in de toegangsprijs (6 euro) is een degustatie inbegrepen. Jaarlijks organiseert Cantillon ook een open Brouwdag waarop het brouwproces kan gevolgd worden. Maandag tot vrijdag 9.00-17.00, za 10.00-17.00, 02-512.49.28, www.cantillon.be

Wil je nu verder gaan naar Wiels, dan neemt je aan halte ‘Bodegem’ opnieuw tram 82 richting ‘Drogenbos Kasteel’. Stap uit aan de zevende halte ‘Wiels’ en lees hieronder meteen verder bij * iii *.Wil je Wiels overslaan om meteen naar de Marollenwijk te gaan, neem dan aan halte ‘Bodegem’ dit keer tram 51. Stap uit aan de derde halte ‘Hallepoort’ en lees dan verder vanaf * d *.

* iii * wiels: kunst in een Brouwtempel

tijdens de wandeling stond je al even stil bij het fastfoodrestaurant Quick op de anspachlaan, dat vroeger een café was van brouwerij wielemans-Ceuppens. Deze brouwerij, waarvan de wiel’s pils vandaag misschien nog een belletje doet rinkelen, ontstond in 1862, toen lambert wielemans en ida Ceuppens de brouwerij Drij Roskammen kochten in het centrum van Brussel. na hun dood namen hun zonen andré, Prosper en edouard de zaak over, en verhuisde de brouwerij in 1881 naar het toen nog vrij landelijke Vorst, waar uiteindelijk een moderne brouwerij zou verrijzen, getekend door hun huisarchitect adrien Blomme.wielemans-Ceuppens brouwde eerst nog lambiek en geuze, maar speelde slim en snel in op de opkomst van bieren van lage gisting (pils, münchener, ...) aan het eind van de negentiende eeuw. Die overstap was nochtans geenszins evident, omdat voor de productie van het lagegistingsbier grote investeringen nodig wa-ren. edouard en Prosper wielemans hadden een aantal brouwerijen in Duits-land en oostenrijk bezocht, en brachten uit würzburg de meestergast Johan-nes Bottzer mee. na deze studiereis brouwde wielemans als eerste in België blond bier van lage gisting. in 1887 rolden de eerste tonnen pils en münchener uit de brouwerij. op de zijgevel van het Blomme-gebouw is vandaag nog in het groot de naam ‘forst’ te lezen. naast de wiel’s-pils, dat begon als een fluitjes-bier met 0,8 procent alcohol dat in het oorlogsjaar 1940 op de markt kwam, werden in de brouwerij immers ook andere bieren als wielemans ‘Urtyp’ (een donker luxebier), of het ‘export’-bier ‘forst’ gebrouwen. Via het spoor aan het zuidstation werd gerst en hop uit het buitenland ingevoerd. Meer dan honderd paarden met zware bierkarren zorgden voor de verdeling van het bier in Brus-sel en het Pajottenland. in 1930 telde de brouwerij duizend personeelsleden. in dat jaar kwam op de plaats van de oude mouterij de nieuwe brouwzaal in art deco-stijl van Blomme te staan. De kathedraal in beton herbergde meteen de grootste brouwzaal van europa, met acht koperen brouwkuipen. op de eerste

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

10

INFO

Cantillon

Brouwerij wielemans Ceuppens

Cantillon

wiels

verdieping van het gebouw waren de graanzolders gevestigd.De familie wielemans maakte dus snel fortuin en besloot al snel om het gebouw van de algemene Spaar- en lijfrentekas aan het Brouckèreplein af te breken om in de plaats een luxehotel te bouwen. het huidige café Métropole is gevestigd in het toenmalige restaurant van het hotel. De toonbank van de Spaarkas dient vandaag nog als de receptie van het hotel. Delen van de gevel van de Spaarkas werden op hun beurt gebruikt voor de kantoren van de brouwerij aan de Van Volxemlaan in Vorst. in 1932 mocht architect adrien Blomme achter het hotel op het Brouckèreplein Cinéma Métropole bouwen - met ingang aan de nieuw-straat en daarachter een bioscoop, feestzalen, winkels, en de ondergronds ta-verne en danszaal la frégate, die tot in jaren zestig werd gebruikt.in de jaren zeventig kreeg ook brouwerij wielemans-Ceuppens echter klappen door de crisis. in 1979 werd ze overgenomen door artois, die er de activiteiten in 1988 stopzette. alleen dankzij een inderhaast op poten gezette campagne van het Brusselse museum voor industrieel erfgoed ‘la fonderie’ werden de gevel en de inboedel van de brouwzaal geklasseerd in 1993. Van de acht grote koperen brouwketels konden er slechts drie worden gered. Sinds 2007 is in het gebouw van adrien Blomme het Centrum voor hedendaagse kunst wiels ge-vestigd. Je kan hier dus tentoonstellingen gaan bezoeken of gewoon iets drinken of eten tussen de brouwketels. zo’n honderd meter rechts van de brouwzaal staat ook het machinegebouw van de brouwerij uit 1895 nog overeind. Dat kreeg na een renovatie de naam ‘Brass’. een nieuwe cultureel centrum en de nederlandstalige bibliotheek van Vorst hebben er onderdak gevonden.wiels (Van Volxemlaan 354) is te bezoeken van woensdag tem zondag en orga-niseert nocturnes (tem 21.00) elke 1ste en 3de woensdag van de maand. woensdag tem zondag : 11.00-18.00, nocturnes tem 21.00 elke 1ste en 3de woensdag van de maand, 02-340.00.53, www.wiels.org

Om nu naar de Marollenwijk te gaan, neem je hier aan halte ‘Wiels’ tram 97 richting Louiza. Stap uit aan de vierde halte ‘Bareel’ en stap daar over op bus 48 richting ‘Beurs’. Aan de tweede halte ‘Hallepoort’ stap je uit en leest hieronder meteen verder bij * d *.

* d *winkels, Cafés en restaurants voor fijnproevers

het einde van de tocht nadert, en als je dat nog niet gedaan zou hebben, dan wordt het stilaan tijd om ook eens wat te proeven. zoek van de hallepoort je weg naar de Blaesstraat, die aan het laagste uiteinde van het parkje weer de Vijfhoek en dus het centrum binnentreedt. loop meteen zo’n driehonderd meter verder totdat je op het Vossenplein belanden. elke dag heeft hier van ‘s morgens vroeg tot ‘s middags de vlooienmarkt plaats, een geschikte plek om bijvoorbeeld op zoek te gaan naar oude bierglazen.Maar ook voor wie op zoek is naar bierglazen die nog in gebruik zijn, is dit een uitstekende plek. op het Vossenplein zijn heel wat café’s te vinden: aux Puces, De Pluim, Chez willy, Volle Brol... Jong alternatief volk kan zich misschien naar Chaff reppen, waar ze bij de orval nog goeie ouwe Sonic Youth serveren. wij tippen echter vooral De Skieven architek (Vossenplein 50), een taverne waar men een reeks huisbieren serveert, of het volkse la Clef d’or (Vossenplein 1) waar je op krachten kan komen met een geuze en spek met eieren. op de hoek met de Blaesstraat heeft het charmante café la Brocante (Blaesstraat 170) een indrukwekkende lijst geuzes, kriekbieren én kazen (orval, Maredsous, Chimay en Rochefort) op de kaart staan. ook le Marseillais op de andere hoek (Blae-straat 163) heeft mooie artisanale bieren, want één van de uitbaters, Patrick, runt ook nog de biershop ‘au nom de la bière’ op nummer 12 van het Vos-senplein, met (van donderdag tot zondag 17u) meer dan 250 soorten bier in het aanbod.

als je honger zou hebben, kan je langs la Brocante de Vossenstraat omhoog waar op nummer 9 Restaurant Restobières te vinden is, herkenbaar aan de

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

11

INFO

la Becasse

le roi des Belges

Cirio, half en half

honderden bierflesjes achter de vitrine en de eenvoudige maar eerlijke water-zooi à la Blanche, kalfskarbonade à la Rodenbach, sabayon met kriek,... zijn de tafeltjes er bezet, dan kan je nog iets hoger klimmen en linksom de hoogstraat inslaan. Daar vind je de Brasserie Ploegmans op nummer 148, die Belgische gerechten serveert, maar ook geuze of faro.

De wandeling gaat wel verder via de Blaesstraat in de richting van Kapellekerk. Als je de Vossenstraat ingelopen bent, keer dan terug, en sla aan het Vossenplein de Blaesstraat rechts in.

onderweg passeer je al een aantal brocantewinkels waar je de kans hebt om op oude bierparafernalia te stoten, maar dat laatste is zeker het geval in de onvol-prezen brocantewinkel Stefantiek op de Kapellemarkt 6, tegenover de ingang van de Kapellekerk. Daar zijn ettelijke oude bierreclames in email te vinden.

Als je nu links om de Kapellenkerk loopt en deze aan je rechterzijden houdt, en op de Keizerlaan de tweede straat links de Cellebroersstraat inslaat, dan lig je in de laatste rechte lijn van de wandeling.

en de tussenstops duren steeds langer. het ondergrondse biercafé la Porte noire, dat pas de deuren opent om 17u, is eigenlijk één grote bierkelder. en een beetje verderop ligt het vermaarde eetcafé het goudblommeke in Papier (nummer 53-55). het is een superbe antieke en artistieke kroeg of ‘stamenei’ met een geschiedenis waarin René Magritte, hugo Claus, Pierre alechinsky en hergé allemaal een rol spelen. Kunstkenner en mecenas geert Van Bruaene bracht hen allemaal samen in een interieur dat volgestouwd is met schilderijtjes, tekeningen en absurde teksten. een groep liefhebbers zorgde er nog niet zo lang geleden voor dat dit café helemaal gerestaureerd kon worden. Je kan er lambiekbieren drinken en Brusselse gerechten degusteren.

Daal de Cellebroerstraat nog verder af.

Je kan nu nog overwegen om via de Stoofstraat rechts naar restaurant ‘nuet-nighenoegh’ in de lombardstraat nummer 25 te trekken, een plek om waar je nooit genoeg krijgt van de fijne biergerechten.als je alleen nog bier wil drinken, loop je de Cellebroerstraat gewoon uit totdat je aan het fontainasplein komt, waar op nummer 8 het moderne biercafé Moe-der lambic fontainas gevestigd is, dat veertig ambachtelijke bieren presenteert die van de tap komen, en nog eens zes van de handpomp. Dit is een plek om te degusteren: Belgische, internationale en ook Brusselse bieren.

Moeder lambic is een naam met een geschiedenis in de Brusselse caféwereld. Kort na de aanleg van het ter Kamerenbos, tussen 1862 en 1871, was er daar, dicht bij de waterloosesteenweg, al een afspanning die Moeder lambic heette (een andere heette Moeder Kramiek). in de schaduw van het gemeentehuis van Sint-gillis bestaat ondertussen ook al meer dan 25 jaar het biercafé Moeder lambic, dat enkele jaren geleden werd overgenomen door de jonge onderne-mers en bierenthousiasten Jean hummler en nassim Dessicy. Die twee hebben hun expertise nu ook aangewend in het centrum. in dit café kan je bijvoorbeeld wel nog echte lambiek drinken, en Moeder lambic fontainas heeft ook een heel goede band met de tweede Brusselse brouwerij, Brasserie de la Senne.

Behalve binnenlandse ambachtelijke bieren komen in Moeder lambic ook ver-schillende producten uit het buitenland aan bod. in de koelkast zitten zelfs ver-schillende zeldzame en dus kostbare flessen van 75 centiliter. ook het fruitsap, de kazen en de charcuterie die je hier kan bestellen zijn ambachtelijk. Drink echter met mate, zodat je bij het buitengaan eens naar de bloembakken op het fontainasplein voor de deur kan kijken. hier werden door de Brusselse Raad voor het leefmilieu (Bral), Moeder lambic en Cantillon weer een aantal Schaarbeekse kriekelaars geplant. De symbolische oogst van de vruchten moet leiden tot een weerkerend met kriekbier overgoten oogstfeest. hier groeit dus

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

12

INFO

estaminet

over de etymologie van het woord ‘estaminet’, in het Brussels verbas-terd tot stamenei, bestaan veel the-orieën. de leukste is ongetwijfeld dat het woord afkomstig zou zijn van de spaanse overheersers, die in onze kroegen vaak de vraag ‘están minetas?’ (‘Zijn er hier vrouwtjes?’) zouden hebben gesteld. de ware oorsprong is prozaïscher en frans: oorspronkelijk was het een vertrek dat door palen (stamons) onder-steund werd.

Brasserie de la senne

Brasserie de la senne is natuur-lijk genoemd naar de rivier waar onze wandeling begon. de brou-werij werd in 2003 opgericht door de Brusselaars Bernard leboucq en Yvan de Baets. Ze vonden on-dertussen een plek aan de gent-sesteenweg in molenbeek, waar ze als twee gepassioneerde kenners en ondernemers hun droom waar-maken. voor hun bieren gebruiken ze alleen de basisingrediënten wa-ter, mout, hop en gist om uitgeba-lanceerde, ongefilterde bieren te brouwen die het meestal ook met een eerder laag alcoholpercentage kunnen stellen. paradepaardjes zijn het Zinnebir en de taras Boulba, maar Yvan en Bernard proberen regelmatig nieuwe bieren uit die je meestal hier kan proeven.

Zinnebier

alvast het bier voor straks.

Doe-het-zelf wanDeling tournée Zennerale

13

INFO

goesting in meer Brussel? op www.uitinBrussel.be vind je naast een pak gratis downloadbare doe-het-zelf wandelingen ook de volledige cultuur- en vrijetijdsagenda van Brussel en een pak tips om de stad te ontdekken. uitinBrussel is een initiatief van Muntpunt.

uitinBrussel i 0800 13 700 i info@uitinbrussel.be i www.uitinbrussel.be i www.muntpunt.be

het Brusselse erfgoedforum van de VgC wil het vaak verrassende cultureel erfgoed van Brussel in al haar diversiteit op een creatieve en kwaliteitsvolle manier aan een ruim publiek tonen en doet hierbij dienst als open erfgoedplatform. elke vereniging of privépersoon kan bij het erfgoedforum terecht met ideeën of projectvoorstellen. Deze wandeling werd op initiatief van het erfgoedforum geschreven in het kader van de projectreeks Brussel aan het werk. Deze wandeling is een in-gekorte versie van de geïllustreerde wandelgids ‘tournée zennerale’, die de VgC erfgoedcel te koop aanbiedt voor 5 euro. Meer info en bestellingen op www.erfgoedcelbrussel.be. Brussel, wereldbierhoofdstad? Bruxelles, capitale mondiale de la bière? Jazeker! non peut-être! Ja, Brussel is beslist de hoofd-stad van de lambiek, de geuze en de kriek, maar van de rest van het bier, van de rest van de wereld? en toch, met enkele hartstochtelijke bierminnaars geloven wij rotsvast in de drie B’s: de ijzersterke combinatie van twee wereldmerken, Belgian Beer & Brussels. Brussels Beer Capital of the world wil de veelzijdige bieraspecten van onze hoofdstad op allerlei ma-nieren promoten en onder de aandacht brengen, onder meer door rondleidingen langs actuele bierplekken en locaties met een biergeschiedenis die horen bij ons aanbod. Meer info: www.beercapital.be en www.tourneezennerale.wordpress.com

auteur: Michaël Bellonfotografie: ivan Put

eerste publicatiedatum: 31/08/2012

een initiatief van Muntpunt met de steun van de Vlaamse overheid en Vlaamse gemeenschapscommissie

INFO

Brussels

of the worldBEERCAPITAL