Grafische opmaak: Micha Verbruggen - www.colordots.beFoto’s: Kristof Lauwers, Ons Molenheem, Fons Van den Heuvel, Luc Meert, Yves Adams,TRVL, Mario Baeck.

V.U

.: Toe

rism

e R

upel

stre

ek-V

aart

land

, Sch

omm

elei

1/3

, 285

0 Bo

om

Neuzen in het nautisch verleden van de Benedenvliet

ELAH Rupel

To e r i s m e

R u p e l s t r e e kVa a r t l a n drecreatie tussenwater en groen

start

Ontdek al wandelend het erfgoed en de fauna langs de Benedenvliet.Start: Sint-Petrus en Pauluskerk, Schelle

Afstand: 3 km

Ontdek al wandelend het erfgoed en de fauna langs de Benedenvliet.

De gemeente SchelleDe gemeente Schelle is een landelijk dorp aan de samenvloeiing van de Schelde en de Rupel. Het telt 8200 inwoners. Een belangrijke bezienswaardigheid is de “scheve toren”. De achthoekige belforttoren met slanke spits van de Sint-Petrus en Pauluskerk helt immers 1,15 m over. Deze kerk, een geklasseerd monument, is één van de oudste kerken uit de regio.

2 Wandel voorbij de Sint-Petrus en Pauluskerk naar de trapjes ter hoogte van Hamerstraat 2. Boven ga je naar links, na 20m stap je via het betonnen muurtje rechts het hoger gelegen wandelpad op.

Als je van hieruit even de oever van de Vliet opzoekt, zie je aan de overzijde de gebouwen van de vroegere Molens van Hemiksem.

Molens van HemiksemReeds in de vroege geschiedenis van de Sint-Bernardusabdij is er sprake van een watermolen. Hij stond oorspronkelijk binnen de muren van de abdij maar werd in 1472 afgebroken “om het groot gedruys ende getier dat hij maeckte”. In 1472 verrees een onderslag-watermolen aan de oevers van de Vliet buiten de abdijmuren, verpacht door de abdij aan opeenvolgende molenaarsfamilies voor het malen van rogge, tarwe en schors. Tijdens de Franse Revolutie werd de molen verkocht als nationaal goed en kwam in handen van verschillende families voor het malen van graan en schors, tot hij in 1891 afbrandde. Na herstel werd hij voorzien van een moderne stoominrichting, later door armgasmotoren en in 1923 door een elektromotor. De functie van het waterrad ging hiermee verloren. Vanaf 1979 is de molen eigendom van de familie Abbeloos. De gebouwen raakten in verval na een hevige brand op 6 december 2010.

Scheepswerf Jacobs en kinderenNet zoals de Rupel was ook de Benedenvliet in Schelle getijden gebonden en dus een geschikte locatie voor de scheepsbouw. Hier floreerde vanaf 1928 aan een oude aanlegplaats de scheepswerf Jacobs. In de jaren ‘30 werden werkplaatsen gebouwd en later een dwarshelling. Zij begonnen met de herstelling van kleine binnenvaartschepen maar schakelden later over op grotere schepen tot 300 ton. Tijdens WOII werden er zelfs 2 landingsschepen voor de Duitse Marine gebouwd. Eind van de jaren ’60 werd een grote rollende fleskraan geplaatst die in 1976 bij stormwind kantelde. In 1982 fusioneerde Jacobs en Kinderen met Scheepswerven Sint-Pieter uit Hemiksem. Een jaar later werden ze failliet verklaard, waarna de scheepswerf in Schelle ontmanteld en afgebroken werd. Enkel de kaaimuur, de betonnen scheepshelling en het staketsel van de kraan herinneren nog aan deze eens bedrijvige werf.

3 Vervolg je weg naar rechts en wandel verder langsde Benedenvliet.

Verderop zie je rechts langs de oevers van de Vliet de restanten van de betonnen scheepshelling van de vroegere scheepswerf Jacobs en Kinderen. Een locatie die in de gemeente vooral bekend is als gezellige en veilige locatie voor de kerstboomverbranding.

1 Start: Sint-Petrus en Pauluskerk, SchelleTIP! Niet alle wegen zijn geasfalteerd, draag waterbestendige schoenen. Route is niet geschikt voor kinderwagens of rolstoelen.

Manufactures ceramiques d’hemixem, Gilliot & CieVanaf 1897 ontwikkelt de vloer- en wandtegelfabriek van de familie Gilliot zich tot één van de belangrijkste in Europa. Grondstoffen worden via het water onder meer uit Engeland aangevoerd. Een derde van de productie vertrekt dan weer met de boot naar exotische bestemmingen als Buenos-Aires, Montevideo, San Francisco, Tunis, Matadi, Johannesburg, Singapore, HongKong, Manilla en Sydney. In 1978 sluit de fabriek.

Even verderop kan je verpozen op het vroegere staketsel van de rollende fleskraan van scheepswerf Jacobs en Kinderen. Aan de audiozuil kan je volkse anekdotes van oud-werknemers van de werf beluisteren. Of geniet er van het prachtige uitzicht over de Benedenvliet. Samen met de Bovenvliet is de vallei immers een mooi natuurgebied. Kleine karekieten en bosrietzangers broeden in de struwelen en rietkragen langs het riviertje. In de hogere vegetatie is het tijdens de lente de zang van zwartkop, tuinfluiter, grasmus, merel en zanglijster die de aandacht trekt. Af en toe kan men boven de wegbermen een jagende torenvalk zien, een kleine muizenjager die al biddend prooien zoekt. Met wat geluk zie je plots een ijsvogel voorbijflitsen. Bij deze kleine vogel spetteren de kleuren ervan af: van oker, blauw, roomwit tot steenrood. Het is een kleine visser die ontzag afdwingt, wanneer hij met een razendsnelle duik over de Vliet scheert en weer bovenkomt met een visje in zijn snavel. De grote gele kwik is een andere bewoner van de Benedenvliet. Deze vogel vertoeft graag langs snelstromende watertjes, waar hij op zoek gaat naar kleine insecten op het wateroppervlak. Langs de oevers hangt een nestkast op voor deze mooie kleurenvogel.

4 Wandel verder de dijk af richting Schelde.

Links werd met de hulp van plaatselijke schoolkinderen een nieuwe iepenhaag aangeplant als groene omheining tussen de Vliet en het gemeentelijk park.

Nog verder op de dijk heb je een mooi uitzicht op de toren van de Sint-Bernardusabdij, die boven de begroeiing langs de rechteroever van de Benedenvliet uitsteekt. Later op de wandeling nemen we van dichterbij een kijkje maar nu richten we ons weer even op de rijke fauna van de Benedenvliet.

Tijdens de wintermaanden is de vallei van de Benedenvliet een overwinteringsgebied voor honderden watervogels, met bergeenden, wintertalingen, krakeenden, tafeleenden en kuifeenden als de meest opvallende gasten. Bij bergeenden lijkt het erop dat de vrouwtjes ontbreken maar dat is slechts schijn. Ook de bergeendvrouwtjes dragen een prachtkleed. Ze hebben geen bruingrijze veren nodig omdat ze hun nest in een oude konijnenpijp maken. Op de slikplaten kan je soms watersnippen ontdekken, deze hebben een perfect camouflagepak en zijn dus moeilijk waar te nemen. Opvallend is hun lange snavel waarmee ze in het slijk naar wormen en bodeminsecten speuren. Ook de zeldzame waterral is hier een regelmatige gast.

Ijsvogel

Grote gele kwik

Bergeend Watersnippen

5 Wandel tot op de Scheldedijk. Hier sla je rechts af richting Hemiksem.

Het wachtbekken en de uitwateringssluisDe Vliet was van oudsher een belangrijke waterloop. Het deel van de monding tot het molengebouw op de grens van Hemiksem en Schelle is de Benedenvliet, verderop stroomopwaarts tot aan het kasteel Cleydael wordt het de Bovenvliet. Op het grondgebied van Aartselaar en Kontich gaat de Vliet over in de Grote Struisbeek en Kleine Struisbeek en in Edegem in de Edegemse beek, die daar samenstroomt met de Mandoerse beek. Tijdens vloed drong het Scheldewater vroeger door tot aan het kasteel Cleydael. Bij Koninklijk besluit van 12.1.1909 kreeg de Vliethavengeul zelfs even de titel van zeehaven toebedeeld. In het kader van het Sigmaplan werd de Benedenvliet afgesloten van de Schelde en werd op de monding een uitwateringssluis en een wachtbekken aangelegd. 6 ha getijdennatuur ging verloren maar Schelle bleef vanaf dan gespaard van overstromingen.

Aan je rechterzijde bevindt zich het wachtbekken en de infrastructuur van de uitwateringssluis.

De Sint-BernardusabdijDe basis van de steenbakkerijnijverheid, waarvoor de Rupelstreek al eeuwen beroemd is, werd hier gelegd. In 1244 groeven Cisterciënzermonniken de plaatselijke klei uit voor het bakken van stenen om hun abdij te bouwen. De abdij herbergt een rijke collectie tegeltableaus van de wereldbefaamde vloer- en wandtegelfabriek van de familie Gilliot die lange tijd een los- en laadkade hadden langs de Benedenvliet. Je kan op vaste zondagen in de maand of op afspraak het Gilliot- & Roelants Tegelmuseum en het Heemmuseum “Ontrent den Hover” bezoeken. Info: www.TRVL.be

6 Volg de dijk tot aan fietsknooppunt 70. Hier betreed je, via het zandweggetje rechts, het prachtige domein van de Sint-Bernardusabdij.

7 Hou op het wandelpad steeds rechts aan, ook aan de t-splitsing op het einde van het pad. Ga de berm op en volg links het pad langs de Vliet.

Na een 50-tal meter passeer je links het vroegere haventje met sluis van de abdij; een rustige plek waar een imker zijn bijenkasten heeft uitgezet. In de zomer zie je er een prachtig bloementapijt waar de bijen naar hartenlust naar nectar zoeken. De vallei van de Beneden- en Bovenvliet kan eveneens fungeren als een prima corridor voor de terugkeer van diersoorten als bever en otter tussen de Schelde en verder landinwaarts gelegen natuurgebieden, zoals het Cleydaelbos op de grens van Aartselaar, Hemiksem en Schelle. De aanwezigheid van bever en otter is een belangrijke aanwijzing voor een hoge waterkwaliteit. Ze voeden zich met vis en leven dus enkel langs erg visrijke rivieren. Om de migratie van deze dieren te bevorderen is de doorgang onder de Provinciale Steenweg uitermate belangrijk. Na het haventje loop je geruime tijd langs de sterk met klimop overgroeide abdijmuur. Op het einde van het voetpad passeer je de vroegere loskade van tegelfabriek Gilliot & Cie.

8 Vervolg het pad naar links en kom zo in de Molendreef.

Hier zie je het voormalige bureelgebouw van de vloer- en wandtegelfabriek van de familie Gilliot, herkenbaar aan het prachtige keramiektableau in Art Nouveau stijl. Het gebouw deed tot in 1967 dienst als de Sint-Annaschool, een beroepsschool voor meisjes en werd in de jaren 2000 grondig verbouwd tot een residentieel wooncomplex.

9 Ga op het einde van de Molendreef naar rechts de Antwerpsestraat in. Je passeert na de Molens van Hemiksem de Molenbrug.

In 1614 schilderde Jan Brueghel de Oude ooit de ‘Jaarmarkt in Schelle’. Het schilderij stond lang bekend als “Dorp aan de Vliet”. Recent werd duidelijk dat het schilderij de dorpskermis of jaarmarkt van Schelle voorstelt, geschilderd vanuit het standpunt van de Bovenvliet richting Schelde met links de kerk van Schelle. Jan Brueghel de Oude verbleef vanaf 1596 tot zijn dood in 1625 in Antwerpen en was één van de meest bezochte schilders naast Pieter Paul Rubens. Hij vervaardigde vooral landschappen en bloemstukken, waardoor hij de benaming ‘Fluwelen Brueghel’ kreeg. Het schilderij wordt bewaard in het Kunsthistorisch Museum van Wenen. Een replica kan je bewonderen in het Gemeentehuis van Schelle.

10 Vervolg je weg naar de kerk van Schelle, de startplaats van deze wandeling.

Bever