Fredy van de KapperTheo van FG

Dinxperse grenspräötjes

Verhalen uut onze jonge jaoren

Het Boekenschap

Dinxperse Grenspräötjes, verhalen uut onze jonge jaoren© 2010 Het Boekenschap, Th. Boland en F.J. SchuurmanEerste druk, november 2010Dit boek is ook online te bestellen via www.hetboekenschap.nl/grens

Auteurs: Th. Boland en F.J. SchuurmanPromotie en uitgave: Maarten Boland, Dialectshop.nlFoto’s omslag: M.B. Boland, F.G. Boland, Th. Boland (van FG)Foto’s binnenwerk: F.G. Boland, Th. Boland, F.J. SchuurmanVormgeving binnenwerk: Maarten Beernink, Het BoekenschapOntwerp omslag: Gerdien Keijser, Het BoekenschapDruk: Grafistar, LichtenvoordeAlle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

NUR 401ISBN 978-94-90085-07-0

Veur Thea Schuurman-Klomps en Rikie Boland-Westerveld

onze vrouwen, al meer dan veertig jaor onze echtgenoten, die ’t meugelijk hebt emaakt en ons onzen gang lieten gaon, zodat dit buuksken kon verschienen dat wi-j hierbi-j an eur beiden opdraagt.

6

Baoven: de mooie boerderi-je Aaldershuus in de barre winter van 1963. De Aaldersbaeke is helemaol vol-ewaejd met sneeheupe.Linksonder: links ’t Riekshuus nao d’n oorlog (now Grensland-museum). Rechts achter de päöle

met gaas was een diep gat waor vrogger café/winkel Kaolenbrander stond.Rechtsonder: Bosweg in ’t Anholtse Broek, 1964. Hier kwam i-j langs a’j in de Strang gingen zwemmen. Now nog aeven mooi as vrogger.

7

Veurwoord

Wat breg twee Dinxperse jongens van zeuventig d’rtoe um een buuks-ken te schrieven met Dinxperse jeugdherinneringen. Hebt ze niks baeters te doen? Nee, dat hebt ze niet, want ’t is heel nuttig wark um ow verhalen en beelden uut ’t verleden te herinnern en die op te schrieven. Want veur a’j ’t wet bu’j ’t vergaeten en dat zol jo jammer waezen. Wie schrif die blif en wat op-eschreven is en goed bewaard wördt kö’j aover honderd jaor nog naolaezen. Zo zit dat. De meeste verhaaltjes spölt in de jaoren tussen ’t ende van d’n oorlog en de jaoren negentig van de veurige eeuw. Een heel enkele kere he’w veur de verandering d’r een aktueel stuksken tussen ezet. De verhalen gaot veural aover de meer zonnige kanten van ’t laeven. Dat kump veural umdat wi-j ons de aangename zaken baeter könt her-innern dan alle narigheid en zörge die t’r natuurlijk ook bunt ewest. ’t Geet as met de volle melk: at die lange steet, drif de room baoven. Behalve de verhaaltjes kö-j in dit boek ook nog wat tussendeurtjes bekieken en laezen. Dat bunt foto’s met een bi-jschrift. De meeste

foto’s uut dit buuksken bunt eigen produkten en niet eerder ergens af-edrukt. Beide schrievers hadden al heel wat Dinxpese verhaaltjes e schreven toen ze beslotten d’r een buuksken van te maken. Wie wat eschreven hef, he’w d’r niet bi-j ezet. Goeie laezers merkt dat vanzelf. Iederene schrif zoas e gebekt is. Dat is hier ook ’t geval. Wi-j hebt epro-beerd – en dat viel nog lange niet met – um alles in ’t Dinxpers plat op te schrieven. De verhalen bunt allemaole in de WALD-spelling ezet. Dan bunt de luu van ’t Sta-ring Instituut in Dörkum ook weer tevraene. Wi-j hopt da’j bi-j ’t laezen van de verhalen af en toe mot gräölen. Et d’r van zovölle a’j lust, maor niet alles tegelieke en niet alles in enen kere, maor bewaart ook nog wat veur morgen! Want misschien is dat wel een natten dag! De schrievers

8

later Roosnek). Daor achter an de aoverkante van de Hogestraote he-j Garage Smits (mengsmering steet t’r op de mure). • Een betjen wieter naor achtern zie’j de klompenmakeri-je en zageri-je van Veerbaek. De peppels kö’j zien liggen. ’t Witte huus rechts is van te Broeke. ’t Grieze huus achter Veerbaek an de Wilhelminastraote (Veldweg) is ’t Drei-mädel-haus. • Helemaal achteran an de horizon de mölle van Hübers en en rechts ’t teurntjen van de Evangelische kerke in de Zoerik.

Dizze foto is rond 1965 enommen vanuut de toren van de dorpskerke op klokkenheugte. Wi-j kiekt naor ’t zuud-oosten.

• Links veuran zie’j ’t kleine kruus op de achterkante van ’t kerkdak. Daorbaovenop steet gin hane, dén steet op d’n toorn, maor een henne ken. Daor zit een gat in en dat kump umdat, zo wier ons altied verteld, wachtmeister Lovink van de politie daor met zienen karabijn deurhen hef eschotten. Rechts daorvan zie’j een stuk van ’t Wapen van Oldenburg (Hotel Jansen de Zok, Hotel Olde Agterhuus,

Dinxper van baoven bezien

9

De steen steet an de Elf-Apostelen-weg, daor waor ’t Hahnen-paetjen begunt. 1766 is ’t jaor waorin de steen d’r neer-ezet wier. Maor hoe komt ze an N(ummer) 177? Dat zit zo. De steen is t’r ene uut een lange riege van in totaal 186. Ze staot allemaole op de grenze tussen Gel-derland en Munsterland. Nummer 1 steet in de buurte van Rekken bi-j Eibargen, waor Gelderland, Aover-iessel en Munster mekare raakt. D’n letsten steet vlak bi-j de Bruggen-hutte, waor ’t Munsterland ophöldt en ’t vorstendom Anholt met de Fürst von Salm-Salm begunt.

Grensstene en grenspäöle

In een buuksken met Dinxperse grenspräötjes mot natuurlijk ook iets staon aover päöle of stene die’j gebruukt um te laoten zien waor de grenze löp. Grenspäöle en grens-stene hebbe wi-j alzelaeven ge-bruukt um een stuksken land af te bakenen. ’t Land an dizze kante is van mi-j, dat an de andere kante is van ow. ’t Land an dizze kante van d’n Haelweg, an dizze kante van de Gäöte, heurt bi-j ’t Koninkrijk der Nederlanden. ’t Land an de an-dere kante heurt bij Pruussen, bi-j de Bóndsrepubliek of eenvoudig ezegd: bi-j Duutsland. Elkene den geboren en getogen is in Dinxper wet t’r alles van. Wi-j bunt op-egruujd met de grenze. Wi-j kent de veur- en naodelen van ’t wonen an de grenze. Op de foto hiernaost en a’j ummeslaot zie’j de twee kanten van een oerolden grenssteen den ’t verschil angef tussen ’t Bisdom Münster en ’t grondgebied van de Staten van Gelderland. A’j goed kiekt kö’j beide waopens in de steen ebeiteld zien. Een betjen gruun uut-eslagen, dat is waor, maor dat is de tand des tieds mo’j maor denken. At wi-j old wordt, slao’w ook een betjen gruun uut.

10

Bi-j ons löp de grenze tamelijk recht. Maor i-j hebt ook kronkel-stukken waor nog gin vief meter recht is. ’t Verhaal geet dat dat te danken is an de boeren die daor wonen. Die mochten zelf de grenze trekken. Dat deien ze met een bonestake tussen de bene den van-achtern deur ’t zand slöppen. Zo trokken de boeren een grensspoor deur ’t zand. De bochten bunt ontstaon umdat die boeren um de haverklap ummekekken. Jao, en trek dan maor ’s een rechte strepe in ’t zand!

PS I-j hebt een grenspaol (enkel-voud) en twee grenspäöle (meer-voud). A’j zin hebt, kö’j zo hard a’j könt van d’n enen naor d’n anderen lopen. Dat nume wi-j dan päölen.

Ik hebbe altied edacht dat de grens-stene en de grenspäöltjes lieke verdeeld wiern neer-ezet, beveur-beeld elken kilometer ene. Maor dat is niet waor. Soms staot ze een onmundig ende van mekare af en soms dichte bi-j mekare. Waor bi-jveurbeeld de Strang löp, he’j d’r niet volle neudig want an ’t water kö’j makkelijk zien waor de grenze is. En bi-j lange rechte waege, zoas d’n Anholtensen weg, de Haelweg en de Keupenstraote he’j d’r ook niet zo volle neudig. Op plaatsen waor vake ruzie was aover wie de eigenaar was, ston-nen de stene of päöle dichter bi-j mekare. Zoas in ’t vaene umdat daor de brandstof, de törf, vandan kwam. A’j niet oppassen was i-j zo tien meter van ow eigendom kwiet. En törf was betuun.

Nao de Franse tied van 1813 bunt de grote grensstene vervangen deur holten grenspäöle. Ook weer met dezelfde nummers d’r op. En later wiern d’r bi-j ons an d’n Haelweg en wieterop weer betonnen päöle neer-ezet. In benauwde tieden kwam d’r ook nog een prikkel-draodversperring. – En as i-j deur d’n Haelweg gaot, dan scheur i-j ow de boks’ an ’t prikkeldraod. – een regel uut ’t Dinxpers volkslied.

11

hadden, dan was i-j ’s winters at ’t hard sni-jen an de beurte um zelfs’s nachts de stoefsnee van de zolder te vaegen, want a’j dat niet deien, dan kreeg i-j binnen de kortst meu-gelijke keern lekkeri-je.

Toen mien schoonvader en zien maot al een helen zet an ’t wark waarn, klonk d’r opens een knal. ’t Was net of d’r ene een pistool afschot, maor dat was niet ’t geval, want ’t was B. den een harden scheet had elaoten. Efkes later liet e der weer ene waejen: hie had d’n veurigen dag arftensoep ehad. Mien schoonvader wol niet achterblie-ven en prebeern of e ook zien knal kon maken en jao, dat lukken. Hie had karnemelkse sause met broene bonen ehad en daor krieg i-j ook de wind deur van achtern. Hie liet d’r ook een paar waejen en toen Bertus weer een paar, waorop Bertus opens zei: “Zölle wi-j ’s doen wie den hardsten scheet kan laoten?” “Da’s goed,” zei mien schoonvader en liet weer een harden knal heurn. Toen was Bertus weer an de beurte en den liet der ene gaon zo a’j nog nooit eheurd hebt. De kommiezen die achter smokkelers angoat en in de lucht schiet, konnen gin harde-ren knal laoten heurn.

Lange gelene wonen in de buurte van mien schoonolders de familie Luumes. Tegeswoordig woont daor Theo te Grotenhuus, d’n olden ri-jschoolholder, den mennigene in Dinxper an ’t ri-jbewies hef eholpen. De kappe van dat huus, toen de familie Luumes der inwo-nen, was an verni-jing toe. Zo wier vader Klomps evraogd of hie daor wat an kon doen. Jao, en as goeien metselder was dat veur um maor een peuleschilleken. Rap wiern de olde pannen op ’t dak eteld en bi-j den groothandel ni-jen besteld.

Op een mooien zommerdag mos ’t gebeurn. Samen met Bertus Huitink krop mien schoonvader op ’t dak en één veur één wiern de olde pannen van ’t dak af-ehaald. Toen ’t hele dak leuge was, was ’t tied um de ni-je pannen d’r op te leggen. Met een stuk of wat pannen op de nekke kroppen Bertus en Herman keer op keer de lere op en leien de pannen op eure plaatse. Of d’r toen al ge-isoleerd wier kan’k ow niet vertellen, maor ik denke van niet. Vake wiern d’r dokken onder de pannen elegd. Dat wazzen busse stro die an mekare ebonnen waarn, maor of dat hier gebeurn wet ik niet. A’j gin beschotten kappe

De beschotten kappe

12

hollen, maor toch hebt een paar luu d’r locht van ekregen. Hoe kon dat ook anders, want um ’t huus van Luumes hef ’t nog lange flink estonken.

De kappe wier helemoals vol met pannen elegd. ’t Was gin beschotten kappe, moar eerder een bedretten en beschetten kappe. Dat de firma goed wark aflevern was buten kief, want dezelfde pannen likt now nog op dat dak. Hier en daor zit d’r een broene plekke op ’t dak en i-jluu wet now waor dat an elaegen hef.In ’t veurjaor wet de Grote Liesters de nok van dat dak te vinnen en at ’t vröwken op de eier zit te brüden, zunk ’t menneken zien hoogste lied. En a’j goed luustert, dan heure i-j: Drietebuul, Driete-buul!

Of den vogel d’r meer van wet?

Daor mok efkes oaverhen, dacht mien schoonpapa en drukken en drukken um weer een flinken te laoten vliegen. Helaas, ’t wol zowat, maor opens riep e: “Now mo’k eerst op huus an” en hiel zienen groten voest veur zien achterwerk.

Jao, ’t kwoad was geschied. D’r kwam gin knal, maor in ziene onderbokse zat iets wat gin mense graag in zien onderbokse het zitten. Bertus had ewonnen en Herman had zich in de bokse edaon. Geluk-kig wonen Herman dichte bij en niet völle later was e weer op de bouw met een schone bokse an. Ik geleuve niet dat ze met de wedstried wieter bunt egoan, maor Bertus hef d’r hartelijk aover elachen en natuurlijk wol Herman niet wetten wat d’r gebeurd was. Hie prebeern nog um ’t stille te

13

De meziek

zolange besteet de meziek al. Zie laezen ’t tweede vers van Psalm 150 uut ’t psalmbuuksken en dachten: dat is een mooien naam veur een christelijk fanfarekorps. Want in dat vers steet precies met welke meziekinstrumenten i-j God eren könt. Veur die luu die niet meer zo biebelvaste bunt, nuum ik ze nog effen: hoorn, harp, lier, tamboerijn, fluit, bekken en cimbaal. De tuba, de trompet, de saxofoon en grote tromme staot d’r niet bi-j, maor ’t geet natuurlijk um ’t idee.

Heel vrogger, toen wi-j nog zukke bunzels van jonges wazzen, was t’r in Dinxper maor éne meziek. A’j zeien: ik gao vanaovend naor de meziek, dan ging i-j naor Psalm 150. Want andere meziek was t’r niet en Prinses Beatrix bestond nog niet. De Knuppel jonges van EMM wazzen d’r wel, maor die bunt nooit weg-ewest.

Hoe kom i-j now an zo’n bezun-deren naam, kö’j vraogen. Psalm 150, wie hef dat bedacht? Dat hebt de oprichters édaon, in 1899. Want

14

geleden bi-j een Koninginnefeest op d’n Nistiezer, waor Psalm 150 an metwarken, hebt een paar blagen een groten bal in ’t toethoorn van FG estopt. En toen hie effen later een mooien mars wol spöllen brak d’r een onmundig gelach uut dat zowat een waeke hef eduurd.

Theo van FG is ook een antal jaorn bi-j de meziek ewest. Hie spöl-len van alles: een tuba, d’n olden saxofoon van Frits Heideman, maor ’t was gin succes. Dat kwam niet umdat e niet van meziek hiel. ’t Kwam umdat e te lui was um thuus goed te oefenen. En oefening baart kunst, dat wet iederene. In ieder geval had e ’t nao een hötjen wel ezien. Dat spet zien vader wel, want den had now gin enkelen zoon meer bi-j de meziek den um kon opvolgen.

De meziek, Psalm 150 dus, besteet nog altied. En ze blaost een best stuksken meziek. Ze spölt now in de eredivisie van de fanfaremeziek en af en toe doet ze met an een groot concours in Kerkrade. Dat is zo’n betjen de champions league van de harmonie en fanfare. Maor op eur best bunt ze at ze koralen, psalmen en gezangen spölt. Net as vrogger.

Psalm 150 oefenen altied op vri-j dag. In Ons Huis. Later is dat vanwaege de koopaovend van de winkels verzet naor d’n donderdag-aovend. Van acht tut umsgeveer kwart aover tiene met een pauze van twintig minuten. De veurzitter begon met een openingsgebed en dan wiern d’r altied eerst een paar mooie koralen espöld. D’r was geen muziek in de hele streek die zo mooi koralen kon spöllen as Psalm 150. Maor dat mo’j ook wel a’j zo’n name hebt. Nao de mars kwammen de andere meziekstukken. Een ouverture, een weense wals of een potpourrie. Dat is een samenraapsel van alles en nog wat. ’s Winters, op de uutvoering, liet Psalm 150 heurn wat ze konnen. Maor ’t meeste volk kwam veur ’t toneelstuk van nao de pauze. Ze nammen de meziek op de koop toe.

FG, de vader van Theo van FG, was jaorenlang veurzitter. Hie blies ziene kiwwen rond op een bom-bardon. Dat is een groten krom-men (es)-bas. Den kö’j niet effen in de hande nemmen. Nae, den mo’j antrekken a’j d’r op spöllen wilt. Er-gens veuran zat een mondstuk en ’t geluud kwam uut een groten beker baoven ow heufd. Daor is nog een mooi verhaal van, een historische anekdote. Jaorn

15

Veur a’k an den schoolmeisterklus kon beginnen most ik eerst ’t Va-derland dienen en wi-j sprokken af um véur d’n dienst te gaon trou-wen, want wi-j hadden tenslotte al zeuven jaor vekering. Daor kwam echter een streepken deur onzen trouwraekening, want mien vader Johannes, de kapper, kwam drekt nao mien slagen in ’t ziekenhuus te liggen en toen hebbe wi-j maor

’t Was in de winter van 1963 toen ik endelijk slagen veur onder-wiezer. ’t Had heel wat vute in de eerde ehad veur ik deur die A-buke hen wazze eworsteld. Op de hbs ha’k lekker allerhande opgaven op b-niveau können uutraekenen en bewiezen egeven veur meetkundige problemen, maor die theorie op de Kweek, daor ha’k gin keze van egae-ten. Enkel natuurkunde en raeke-nen wazzen favoriete vakken, maor daor kom i-j d’r niet met, he’k wel eleerd. Endelijk kreeg ik toch ’t pa-pierken en hebt ze mien los-elaoten op kinder uut den Achterhoek. Ik denke dat mennigen leraar van de Kweek zien harte vast hiel toen mien ’t diploma wier uut-ereikt. Gelukkig is alles goed ekommen en he’k ’t 40 jaor uut-ehollen, moar dan wel in de exacte vakken.

’t Karbonaadjen

16

niet ens te kommen want ook daor stond allemoale: karbonade. Ik gleuve dat ze bi-j ’t loonbedrief wel vier waeke karbonade egeaten hebt.

Op onzen trouwdag kwam de baas van ’t loonbedrief ons filseteern met ons huwelijk en krege wi-j een cadeau zoat gin mense krig of ooit ekregen hef. Hie had een holtsnie-der een holten karbonade loaten snien en Piet te Lintum, een beken-den schilder uut Wenters, hef um zo mooi eschilderd dat i-j d’r wel zo in wollen bieten. Dizzen karbonade henk now al 47 jaor bi-j ons baoven de kökken-deure en a-w ’s een slechten maond hebt, dan biete wi-j een kere op dén holten karbonade. Jao, jao, school-meisters verdient zo slecht dat ze wel ’s op een höltjen mot bieten.

beslotten um d’r efkes met te wach-ten. Papa knappen echter aardig vlot weer op en toen hie weer thuus was wier toch de knoop deur-ehakt en heb ik tegen Thea, die an ’t wark was in Huppel bi-j een loonwer-ker Obbink, ezegd: “Margen mo’j vri-j nemmen want wi-j gaot toch trouwen.” Zie is zich te bastend eschrokken en in al de falderasie schreef ze alles verkeerd op ’t boodschappenbrief-ken wat de knecht met mos brengen uut ’t darp bi-j de gruunteman en de slager.Den knecht vond ’t wel een betjen raar wat e allemaole mos kopen, want der stond niks anders op as ‘karbonaadjes’. Op ’t ene briefken stond: 2 kilo karbonade, 2 pond karbonade en nog volle meer als-maor karbonade, karbonade. Bi-j d’n gruunteboer hoeven den knecht

96

De grensaovergang in de Zoerik nao de grenscorrectie. Achter de beume de Evangelische Kirche.

DankwoordOp dizze plaatse bedanke wi-j Maarten Boland veur zien creatieve inbreng en begeleiding. Wieters Hans Keuper veur zien mooie weurde, Maarten Beernink veur de vormgeving en Gerdien Keijser veur de prachtigen omslag.