DIDACTISCHE DOCUMENTEN VAN DE EIGEN LEEFOMGEVING]Engsbergen en omstreken wordt benaderd vanuit de socio-economische geografie. De thema’s landbouw, bevolking, industrie en toerisme komen aan bod.

2014 2015KHLEUVEN

Martijn De Vlaemynck

InhoudLijst met figuren.................................................................................................................2Lijst met bijlage..................................................................................................................31. LANDSCHAP EN KAART...................................................................................................5

1.1 Plattegrond van het schooldomein............................................................................52. LANDBOUWLANDSCHAP.................................................................................................7

2.1. Landbouwbedrijf in de eigen leefomgeving...........................................................72.2. Verwerking............................................................................................................82.3. Algemeen besluit..................................................................................................92.4. Actualiteit.............................................................................................................9

3.TOERISTISCH LANDSCHAP.............................................................................................103.1 Recreatieve of toeristische bestemming.................................................................103.2 Toeristische Landschap...........................................................................................113.3 Verwerking..............................................................................................................113.4 Actualiteit................................................................................................................12

4.INDUSTRIELANDSCHAP..................................................................................................134.1 Industrielandschap in eigen leefomgeving..............................................................134.2 Verwerking..............................................................................................................164.3 Actualiteit................................................................................................................17

Bibliografie.......................................................................................................................18

Lijst met figuren1. Landschap en kaart

Figuur 1: plattegrond schooldomein Voorzienigheid Diest

2. LandbouwlandschapFiguur 2: teeltdiagramFiguur 3: interview landbouwbedrijf

3. Toeristisch landschapFiguur 4: Onderzoek van een recreatie- of toeristisch landschapFiguur 5: Toeristische landschap Diest (bron: google maps)

4. IndustrielandschapFiguur 6: Landschapsfoto met landshapselementen INEOSFiguur 7: interview INEOSFiguur 8: productieproces VCM --> PVC

Lijst met bijlagen1. landschap en kaart

1.3 Plattegrond schoolomgeving1.4 Schoolomgeving 1/50001.5 Schoolomgeving 1/100001.6 1/1000001.7 1/500001.8 1/250001.9 1/10000

2. Landbouwlandschap2.1 Ligging landbouwpercelen2.2 Landbouwschema2.3 Natuurboerderij het Bolhuis uit Diest wint de Bio-Award 20102.4 Diest trekt kaart hoevetoerisme

3. Toeristisch landschap3.1 Unieke Duitse loopgraven in Dassenaerde in de kijker3.2 Duizenden toeristen naar begijnhof

4. Industrielandschap4.1 Plattegrond4.2 Plattegrond 1/100004.3 Transitie naar groene economie gaat te snel voor chemiesector4.4 Drie windturbines gepland bij industriezone schoonhees: infodag

Didactische documenten van de eigen leefomgeving

1. LANDSCHAP EN KAART1.1 Plattegrond van het schooldomein

Figuur 1: plattegrond schooldomein Voorzienigheid Diest

Bijlage 1.2: schoolomgeving 1/5000

Bijlage 1.3: schoolomgeving 1/10000

Bijlage 1.4: 1/10 000

Bijlage 1.5: 1/25 000

Bijlage 1.6: 1/50 000

Bijlage 1.7: 1/100 000

2. LANDBOUWLANDSCHAP2.1. Landbouwbedrijf in de eigen leefomgeving

LegendaHuis + stallen

weiland

1 vakje = 2ha

Figuur 2: - teeltdiagram

Interview landbouwer

Wat wordt er geproduceerd? Kempische runderen, Ardense voskopschapen en ukkelse braadkrielen

Hoe wordt het geproduceerd? Bedrijfsgrootte? Arbeidskrachten Waar komt veevoeder vandaan? Productieverbetering

De gronden die de boer bezit bedragen een oppervlakte van 100 ha, hij mag ook nog 100 ha gebruiken van natuurpunt: totale oppervlakte 200 ha.

Een gezin: 2 volwassenen voltijds Veevoeder wordt aangekocht, zo kan de

boer zich concentreren op zijn dieren. De nadruk ligt niet op productverbetering.

Het duurzaam aspect van landbouw staat voorop.

Kapitaal om te investeren? Investeringen gebeuren in de vorm van nieuwe stallen en het opkopen van runderen. Het is een ra dat beschermt moet worden.

Opbrengst? Dit is moeilijk in te schatten. We komen aan inkomsten door een klein winkeltje waar er vlees of streekproducten verkocht wordt. We verdienen ook geld door toerisme mogelijk te maken op de boerderij.

Voor wie wordt er geproduceerd? Wij produceren vooral voor de mensen die in de buurt wonen. Zo weet de klant waar het vlees vandaan komt.

Figuur 3: interview landbouwbedrijf

2.2. VerwerkingMidden in het natuurgebied Dassenaerde op de overgang van de kempen en het Hageland ligt de natuurboerderij “het bolhuis”. Dit bedrijf teelt zelf geen planten maar ze houden zich vooral bezig met veeteelt. Het bedrijf is gelegen in open ruimte, de percelen die bij de boerderij horen zijn afgebakend met draad. De weilanden liggen verspreid rond het bedrijf waardoor de dieren niet te ver moeten gaan om te grazen. De bedrijfsgebouwen zijn een stal, een woongedeelte en enkele afdaken om de machines op te slaan. Het landbouwbedrijf heeft een overeenkomst gesloten met natuurpunt. Natuurpunt heeft verschillende gronden (100 Ha) ter beschikking gesteld waar de dieren op kunnen grazen. De boer staat in voor het graas en maaibeheer van die gebieden. Zo krijgen verschillende fauna en flora die op andere plaatsen moeilijk kunnen groeien hier wel de kans om zich te ontwikkelen. Voor het graasbeheer gebruikt de boer Ardense voskopschapen (zie foto). Dit is een Vlaams ras dat niet overal meer voorkomt maar wel veel voordelen heeft. Het ras kan zelfstandig lammeren, heeft een goede weerstand tegen ziekten en kan in alle seizoenen op de wei staan. Voor ongeveer dezelfde redenen gebruikt de boer Kempische Runderen. Dit zijn oervlaamse soorten die niet overal meer voorkomen, hij krijgt hiervoor subsidies van de overheid.Het bedrijf kan geen hoog rendement halen omdat er geen ruimte is voor uitbreiding. De boer doet samen met zijn vrouw ook al het werk. Het voederen van de dieren neemt al een halve dag in beslag. Maar zo weet u wel dat alles van goede kwaliteit is. De landbouwproducten worden ook niet verkocht aan de groothandel maar wordt samen met andere streekproducten te koop aangeboden aan de omgeving. Andere inkomsten worden gehaald uit de verkoop van dieren. Schapen, runderen en Ukkelse braadkrielen worden te koop aangeboden op hun website1.De boer werkt samen met verschillende andere boeren uit de omgeving. Door deze samenwerking proberen ze een landbouwsysteem te creëren waarbij iedere boer zijn steentje bijdraagt aan het systeem. Zo is iedereen zeker over de herkomst van de producten en helpen ze elkaar om zich te ontwikkelen.

Bijlage 2.1: ligging landbouwpercelen

Bijlage 2.2: Schema landbouwlandschap

2.3. Algemeen besluitDit is een soort landbouw die aangemoedigd moet worden door de overheid. Landbouw en natuur komen samen in een regio voor zonder dat er problemen zijn. Er worden geen giftige pesticiden gebruikt die de omgeving of het waterleven kan beïnvloeden en de

1 www.bolhuis.be

dieren krijgen een mooi leven. Ze worden niet opgesloten in hokjes voor de rest van hun leven. Door het in stand houden van de Vlaamse rassen die een dubbeldoel2 hebben, toont deze boerderij aan dat het ook anders kan. De dieren hebben minder aandacht nodig en kunnen voor een dubbel doel gebruikt worden. De samenwerking tussen verschillende boeren die elkaar helpen en voor elkaar produceren zorgt ervoor dat ze zorgen dat er werk is maar ook dat er producten zijn. Alles komt uit de omgeving wat de uitstoot van CO2 tijdens het transport sterk verminderd.

2.4. Actualiteit“Natuurboerderij Het Bolhuis uit Diest wint de Bio-Award 2010”

Het bolhuis heeft enkele jaren terug een Bio-award gewonnen voor het promoten van een project dat voedsel en biodiversiteit produceert. Door op verschillende vlakken aan biodiversiteit te werken zoals het houden van bijna verdwenen rassen vee en de samenwerking tussen natuurpunt is het een bekroning voor het werk dat de boer in het bedrijf stopt. (Zie bijlage 2.3)

“Diest trekt kaart van hoevetoerisme”

De gemeente Diest wil zich inzetten om toerisme te promoten in Diest. Ze willen toerisme combineren met de landbouw om overnachtingsmogelijkheden te creëren. Het doel is dagjestoeristen langer in de regio te houden zodat er meer toerisme is. (zie bijlage 2.4)Ik heb deze artikels gekozen omdat ze van toepassing zijn op het Bolhuis. Het toont dat biodiversiteit en landbouw een project is waar de overheid er graag meer van ziet, en dat toerisme en landbouw met elkaar te combineren valt.

3.TOERISTISCH LANDSCHAP3.1 Recreatieve of toeristische bestemming1. toeristische aantrekkingsfactoren

a) van natuurlijke oorsprong Fietsen / wandelen in de omgeving (webbekoms broek)

Natuurreservaat “Gerhagen” Averbode Bos

2 De dieren kunnen gehouden worden voor hun vlees, maar ook om hun melk- of legcapaciteiten.

b) Van menselijke oorsprong- ontspanningsmogelijkheden- Attracties- Bevolking- Historische elementen- Culturele elementen- Religieuze elementen

Dassenaerde Asdonk

Provinciaal domein “De halve maan” Natuurreservaat “Gerhagen” Begijnhof Diest Festivals: Moulin Rock, Luna Festa Abdij van Averbode

2. bereikbaarheid voor toeristen Gelegen tussen Geel, Beringen en Aarschot is Diest goed bereikbaar met de trein. Ook het openbaar vervoer zorgt voor een goede verbinding. Niet ver van Diest en Tessenderlo, kruisen de E313 en de E314 elkaar. Het is dus ook goed bereikbaar met de auto.

3. toeristische voorzieningen B&B en hotels, bovendien zijn er nieuwe plannen om een jeugdhotel te openen bij het station van Diest. Verder zijn is er ook horeca en een toeristische dienst.

Figuur 4: Onderzoek van een recreatie- of toeristisch landschap

3.2 Toeristische Landschap

3.3 VerwerkingEngsbergen is vooral aantrekkelijk voor wandelaars of fietsers. Er zijn heel veel “groene” gebieden waar je onbeperkt kan rondwandelen. Er lopen ook verschillende fietsroutes

Historische gebouwen

Winkelstraat met verschillende winkelketens

Rustige winkel/wandelstraat centraal in de stad

Figuur 5: Toeristische landschap Diest (bron: google maps)

Horeca voorzieningen

door deze regio. Gerhagen, De abdij van Averbode of webbekoms broek zijn enkele bekende natuurgebieden in dat gebied. Je kan daar met of zonder gids je weg zoeken. Engsbergen is dus een trekpleister voor natuurtoerisme.Andere vormen van toerisme komen eerder voor in Diest. Het centrum van de Oranjestad is een mengeling van nieuwe- en historische gebouwen. Bepaalde delen van de stad zijn bewaard gebleven in hun oorspronkelijke staat. Het voorbeeld bij uitstek is het Begijnhof, UNESCO werelderfgoed, ook de Sint-Sulpitiuskerk, het hof van Nassau en de omwalling zijn goed bewaard gebleven.Zoals elke oude stad, heeft ook Diest een aantal kleine brouwerijen. Diest is een stad waar er voor iedere toerist wel iets te zien is. Diest is een stad die een bepaalde rol heeft gespeeld bij WO I. Hoewel de stad er niet zoveel promotie rond heeft gemaakt, zijn er een aantal resten die doen terugdenken aan die periode. In Dassenaerde zijn er loopgraven ontdekt. Hoewel het niet vaak voorkomt in het binnenland, zijn deze ook nog goed bewaard gebleven.

3.4 Actualiteit“Unieke Duitse loopgraven in Dassenaerde in de kijker” (bijlage 3.1)

In Dassenaerde, het natuurgebied waar ook ‘Het Bolhuis’ ligt zijn er loopgraven gevonden van de eerste wereldoorlog. Dit is uniek in het binnenland, maar de Duitsers hebben deze gebouwd om het vliegveld van schaffen te beschermen. Er worden nu excursies naar de loopgraven georganiseerd die het milieu kunnen beïnvloeden. Omdat ze goed toegankelijk moeten zijn voor het publiek zijn er daar ook een aantal bomen voor moeten sneuvelen. Voor het milieu is deze toeristische attractie geen meerwaarde.

“Duizenden toeristen naar begijnhof” (bijlage 3.2)

In het begijnhof van Diest hebben vier evenementen tegelijk plaatsgevonden. De traditionele Begijnhoffeesten, de Dag van de Aardbei, de Dag van de Natuursteen en de Dag van Europa lokken duizenden mensen naar het begijnhof. Er werd bovendien een nieuwe fietsroute voorgesteld: de ijzerzandsteenroute.Veel plaatselijke handelaren kunnen hun producten bij deze gebeurtenissen aan de man brengen. Veel van de opbrengsten die hier dus verdiend worden gaan terug naar de natuur en omgeving gaan. Met de nieuwe fietsroute hebben ze er een toeristische trekpleister bij die natuurlijk in orde gehouden moet worden.

4.INDUSTRIELANDSCHAP4.1 Industrielandschap in eigen leefomgeving

1. Wat wordt er geproduceerd? Volgende grondstoffen worden in INEOS ChlorVinyls

Tessenderlo geproduceerd:

- Chlorine - Caustic Soda- Caustic Potash - Chlorinated Paraffins

Kantoorruimte Fabrieksschoorstenen

Onderzoekscentrum

Figuur 6: Landschapsfoto met landshapselementen INEOS

- Chlorine Derivatives - PVC- VCM

2. Wat is het basismateriaal voor de productie? Het basismateriaal om PVC te produceren is MVC

(monovinylchloride

3. Waar haalt u dit vandaan? MVC wordt geproduceerd in de fabriek in Tessenderlo

(Tessenderlo Chemie). Voor de PVC fabriek in Beek (NL).

4. Hoe wordt het aangevoerd? Dit gebeurd via pijpleidingen en via de spoorwegen.

5. Waar gaan de afgewerkte producten naartoe? (land)

Ineos ChlorVinyls ontwikkeld geen afgewerkte producten. Wel leveren wij grondstoffen die ze in andere fabrieken omzetten tot een afgewerkt product. Toegevoegd vind u een overzicht van de geografische spreiding.

6. Hoe worden de producten vervoerd? Er wordt maximaal gebruik gemaakt van waterwegen

alsook van ondergrondse pijpleidingen. Zo is er een ondergronds transport (6.5km) van het kanaal van Tessenderlo tot de fabrieksplant. Ook is er een ARG ethyleen pijplijn van Antwerpen naar het Rurh gebied. Ook is er een eigen MVC-pijplijn van 65km wat uniek is in Europa. Tevens wordt er ook gebruik gemaakt van spoorwegen en wegtransport.

7. Hoeveel mensen werken Bij INEOS werken ongeveer 15 000 medewerker. In de

er? groep INEOS ChlorVinyls werken ongeveer 3 350 werknemers. In Tessenderlo hebben we ongeveer 650 medewerker te werk gesteld.

8. Waar komen ze vandaan? (regio) De werknemers van INEOS ChlorVinyls Tessenderlo komen

in grote mate uit de streek.

9. Welk diploma hebben de werknemers? Onze medewerkers beschikken over een diploma hoger

secundair onderwijs, bachelor of master. Dit afhankelijk van de functie en de nodige functiespecificaties.

10. Hoe komen ze naar het werk? Onze medewerkers komen voornamelijk met de fiets of de

wagen naar het werk.

11. Wat is het omzetcijfer van het bedrijf? De turnover van INEOS Chlorvinyls bedraagt 2.6 miljoen.

De Figuur 75: interview INEOS

Ter info: Onze PVC wordt geproduceerd via de suspensiemethode en wordt S-PVC genoemd. In een groot vat (autoklaaf/reactor) wordt MVC gemengd met een bepaalde hoeveelheid water en suspensiemiddel en vervolgens geroerd. De polymerisatie start na toevoeging van een initiator en bij hoge temperatuur en druk wordt de MVC gepolymeriseert tot suspensie PVC poeder. Als 90 % van de MVC is gepolymeriseerd wordt de reactie stopgezet. Het MVC dat niet werd omgezet, wordt teruggewonnen en hergebruikt. Het PVC wordt na droging en zeving als een wit inert poeder opgeslagen of verpakt.

Bijlage 4.1: plattegrond INEOS

Figuur 8: productieproces VCM --> PVC

Bijlage 4.2: Kaartuitsnede INEOS

4.2 VerwerkingINEOS ChlorVinyl vroeger bekend als Tessenderlo Chemie heeft een vestiging in Tessenderlo. Het bedrijf houdt zich bezig met de productie van kunststoffen die ze doorverkopen om te verwerken. Tessenderlo is een regio die heel goed bereikbaar is. De E313 loopt door de gemeente zelf en de E314 kan men bereiken in Diest. Het Albertkanaal loopt door het grondgebied van Tessenderlo en INEOS heeft zelf een spoorverbinding om goederen naar een afzetmarkt te vervoeren. Door de aanwezigheid van deze infrastructuren heeft Tessenderlo grote aantrekkingsfactoren i.v.m. bereikbaarheid.Het is niet alleen goed bereikbaar, Tessenderlo ligt dicht bij verschillende onderwijsinfrastructuren in Antwerpen, Geel, Leuven en Hasselt. Bovendien zijn de scholen in regio Tessenderlo begonnen met een Se-na-Se procestechnieken. Toekomstige werknemers moeten dus niet van een verre afstand komen. Een secundaire vestigingsfactor is de lange aanwezigheid van deze industrietak in Tessenderlo. Al sinds 1892 is de chemische industrie aanwezig in deze regio. De aanwezigheid van de primaire aantrekkingsfactoren zorgen er ook voor dat het bedrijf geen andere regio moet opzoeken.Op bijlage 4.1 kan je zien hoe in industrieterrein is onderverdeeld. In het geel aangeduide deel is de IT en development van het bedrijf gevestigd. In het rood gekleurde deel gaan ze zich dan echt met de productie van hun stoffen bezig houden. In het groende deel zijn de veiligheidsdiensten gevestigd en het blauwe deel bevat burelen, maar ook labo’s voor research. Het blauwe gedeelte is bijna even groot als het rode gedeelte. Dit is een kenmerk van industrie in ontwikkelde landen. Veel middelen van een bedrijf gaat immers naar de research van een producten, hoe kunnen we het nog verbeteren, enz.

4.3 Actualiteit“Transitie naar groene economie gaat te snel voor chemiesector” (bijlage 4.3)

Limburg wilt tegen 2020 klimaatneutraal zijn. Om deze doelstelling te kunnen halen moeten ook de bedrijven overschakelen op groene energie. Als Kernenergie te snel wordt afgevoerd gaat de energieprijs te duur worden waardoor ook het bedrijf meer zal moeten vragen voor hun producten. Als dit het geval is kunnen ze moeilijk concurreren met andere bedrijven die deze overschakeling niet moeten doen.“Drie windturbines gepland bij industriezone Schoonhees: infodag” (bijlage 4.4)

De gemeente Tessenderlo wil nieuwe windturbines zetten in Schoonhees. Zo willen ze de bedrijven van groene energie voorzien. De windturbines worden geplaatst in een industriegebied en de gemeente wil de inwoners de kans geven om te investeren in het initiatief.

Deze artikels gaan beide over duurzame ontwikkeling. Terwijl een artikel het heeft over het plaatsen van die windturbines gaat het ander artikel eerder over de gevolgen. Duurzame ontwikkeling is zeker mogelijk zolang men er onderzoek naar doet en de overgang naar groene energie genoeg tijd geeft.

5. BibliografieINEOS, The World for chemicals, internet, 24/05/2014, (http://www.tessenderlo.com/our_business/).LUDWIG,P., We transformeren omdat… - jaarverslag 2011, internet, Tessenderlo Group, 24/05/2014, (http://www.tessenderlo.com/binaries/Jaarverslag%202011_tcm9-21947.pdf).DE WILDE, P., Toerisme in kerncijfers editie 2013, internet, 18/05/2014, (http://www.toerismevlaanderen.be/sites/toerismevlaanderen.be/files/assets/docum ents_KENNIS/cijfers/Kerncijfers/2013_Toerisme_in_Kerncijfers_2012.pdf).Red, Diest, internet, 24/05/2015, www.Diest.beRed, NGI, internet, 24/05/2015, www.ngi.beRed, CadGis viewer, 24/05/2015, https://eservices.minfin.fgov.be/portal/nl/public/citizen/patrimoine/realgoods Red, Het Bolhuis, internet, www.bolhuis.be