DE WATERVRIENDELIJKE STADSTUIN · Stadslab Water in de Dordtse ruimte 7 ... ruimte aan flora en...

DE WATERVRIENDELIJKE STADSTUIN2 mei 2016

PRESEN

TATIE

TER IN

SPIRAT

IE

t u i n a r c h i t e c t u u r

C A P Et u i n a r c h i t e c t u u r


PLEIN06

plein

CREATIEF EN ANALYTISCH

Stadslab Water in de Dordtse ruimte 7

• • • • •

integrale inpassing openbare ruimte Groothoofd Dordrecht

cocreatie belanghebbenden plein Capelle Schollevaar

EVEN VOORSTELLEN...

+t u i n a r c h i t e c t u u r


PLEIN06

plein

CREATIEF EN ANALYTISCH

Stadslab Water in de Dordtse ruimte 7

• • • • •

integrale inpassing openbare ruimte Groothoofd Dordrecht

cocreatie belanghebbenden plein Capelle Schollevaar

ONTWERPEN MET WATER

WATER is op alle schaalniveau’s aanwezig

regenwateropvang in de tuin regenwateropvang in openbare ruimte

Steeds belangrijker in ontwerpopgaven (met name in de openbare ruimte)> Vergroten bewustwording kansen particulieren!

- nieuwe uitgangspunten en criteria

- toepassen van nieuwe technieken en technologieën

WATER IN DORDRECHT: DE RIVIER

Vroeger was men niet anders gewend> kelders liepen regelmatig onder

Dordtenaren zijn zich bewust van het dreigende water

DORDTENAREN zijn échte Eilandbewoners

WATER IN DORDRECHT: DE REGEN

DE ACTUALITEIT

> het regent 20 tot 30 keer zo veel als 100 jaar geleden. > toename van extreme piekbuien... ook in Dordrecht

Facebook Polderkrant 12 oktoberpiekbuien op 30/31 augustus 2015

OMGAAN MET EXTREMEN

Bewerking van figuur van Waternet

De werking van het systeem

> Van oudsher liggen er nog veel gemengde rioolstelsels in gemeenten, waarbij het afvalwater en regenwater gezamenlijk in één buis worden afgevoerd. Rioolgemalen voeren dit verder af naar de rioolwaterzuive-ringsinstallatie. Bij hevige neerslag is de afvoercapaciteit onvoldoende. • Overtollig water lozen op oppervlaktewater

• Minder wateroverlast door gescheiden riolen

• Waterbergingen voor extreme neerslag

• Geef regenwater in uw tuin een plek

WAT TE DOEN?

Het regent 20 tot 30 keer zoveel als 100 jaar geleden

Toename van extreme piekbuien...ook in Dordrecht

WAT DOEN GEMEENTE EN WATERSCHAP?

Beheerders

WSHD

particulier

WS H D

gemeente

Bewerking van figuur van Waternet Gemeenten zoeken naar ruimte voor regenwater in het publieke domein.

> Benutten berging op straat / openbaar groen

> Afkoppelen openbare verharding

> Bouwpeilen hoger leggen dan kruin van de weg (ontwikkelende partijen)

Waterschap Hollandse Delta

> Meer open water

> Afvoer vergroten

> Peil-aanpassing

Wielwijk Klimaatbestendig

WAT DOET U?

Beheerders

WSHD

particulier

WS H D

gemeente

Bewerking van figuur van Waternet

Particulier

Maatregelen varierend van:

> de tuin ‘verzachten’, laat regenwater infiltreren tot

> de regenpijp afkoppelen, en een échte watertuin

w i f i : G r a v i n | w a c h t w o o r d : d i t i s d e s h a r e d k e y | t w i t t e r : # d c w a t e r | s t a d s l a b w a t e r @ a x l e f o c u s e d . n l

THEMA 3: FLOOD-PROOFING HUIZEN

- ‘symptoombestrijding’

+ individuele borging


THEMA 3: FLOOD-PROOFING HUIZEN

- ‘symptoombestrijding’

+ individuele borging

Flood-proofing van huizen:

ontlastputten, terugslagkleppen, drempels ed

SYMPTOOMbestrijding

Flood-proofing van huizen:

ontlastputten, terugslagkleppen, drempels ed

WAT DOET U?

Ziet uw tuin er zo uit? Tijd voor actie!

KANSEN VOOR WATER IN UW TUIN: DE TOOLS


KANSEN VOOR WATER> JE EIGEN WONING/TUIN

win - winwater = kansen voor een levende tuin:

- meer biodiversiteit; beter voor mens en milieu

- de tuin blijft zich ontwikkelen, is niet direct klaar en is nooit af. De levende tuin is zowel een product als een le-vend concept. Dit vergroot de spanning en beleving in een tuin

- werkzaamheden rond de levende tuin worden gekoppeld aan lokaal beleid. Sommige gemeenten hebben subsidies voor de afkoppeling van hemelwater, andere voor dakengevelgroen

25

Tabel 1. De hoeveelheid afstromend hemelwater neemt toe van 10% tot meer dan 55% toe bij een toenemende verharding in de stad (overgenomen uit Endreny, 2005).

Bodembedekking Afstromend water (%) Infiltratie in de bodem (%) Verdamping (%)

Natuur 10 50 40

10-20% verhard 20 42 38

35-50% verhard 30 35 35

75-100% verhard > 55 < 15 < 30

Afstroom hemelwater (m3 per jaar)

De levende tuin voert nog maar 17% van het hemelwater af in vergelijking met een versteende tuin. In de versteende tuin is de afstroom 5% minder bij open voegen dan bij dichte voegen.

Versteend(voegen dicht)

Versteend(voegen open)

Levend

100

75

50

25

0

Water verdient onze steun; water moet hoog worden gehouden – en zo klatert met veel geraas de frisse regenbui in de vijver; de schrik van de kikkers; devreugde van de vogels die onder de nadruppelende goot hun verenpak oppoetsen...

Van oudsher liggen er nog veel gemengde

rioolstelsels in gemeenten, waarbij het

afvalwater en het regenwater gezamenlijk in

eén buis worden afgevoerd. Rioolgemalen

voeren dit verder af naar de rioolwaterzuive-

ringsinstallatie. Bij hevige neerslag is de

capaciteit onvoldoende.

1. REGENPIJP AFKOPPELEN


SHOW IT!

2. WATERPASSERENDE VERHARDING

30

Figuur 4.1.5. Open voegen in combinatie met natuursteen op het terras. (Triple E)Let ook op de natuurlijke schaduw.

SUBTHEMA VERHARDING

34

Figuur 4.1.9. Een pad van staptegels met begroeide en open voegen. (Triple E) Infiltratie van hemelwater in de bodem is mogelijk. Pad biedt ruimte aan flora en fauna en is goed voor het bodemleven.

SUBTHEMA VERHARDING MET GROEN

open voegeninfiltratie van hemelwater


2. REGENWATER VASTHOUDEN>BESTRATING

• waterpasserende bestrating

2. WATERPASSERENDE VERHARDING

33

SUBTHEMA VERHARDING MET GROEN

Figuur 4.1.8. Ook houtsnippers laten het regenwater goed door. (Triple E)

29

Figuur 4.1.4. Infiltratie van hemelwater door een halfverhard oppervlak. (Nico Wissing)

SUBTHEMA VERHARDING

halfverhardinginfiltratie van hemelwater

> Waterpasserende verharding wordt vaak toegepast in com-binatie met drainage. Zo wordt voorkomen dat het grondwater langdurig hoog komt te staan

halfverhardinginfiltratie van hemelwater

3. RELIEF IN DE TUIN

berging van water in lagere delen van de tuin

Het verlaagde deel van het grasveld hebben we scheef gelegd. Daar-door loopt altijd eerst het achterste deel onder. Bij meer regen wordt het wateroppervlak groter, zoals in het reeksje hiernaast is te zien.

Zonder grondbewerking krijgt een standaardgazon het in het diepst-gelegen deel moeilijk. Maar moerassige vegetaties krijgen het juist meer naar hun zin.Als u het verdiepte deel minder vaak maait, verruigt het. Door de weelderige riet- en grasgroei wordt dit deel uiteindelijk hoger. Toch moet u hier wel af en toe maaien, om bijvoorbeeld wilgenopslag te-gen te gaan. Net na het maaien wordt de diepere ligging zichtbaar.

verlaagd grasveld

toevoergoot

4. OPEN GOOT

- eenvoudige bovengrondse afvoer- mooi zichtbaar

5. REGENWATERVIJVERS

18 regenwater in de tuin?

De vijver, meest klassieke ingrediënt van de tuin, brengt rust, verkoeling, laat de gedachten de vrije loop, spiegelt de hemel. De nieuwe vijver krimpt en dijt uit;trekt de regenbui naar zich toe om zich in haar meest imposante omvang te laten zien, en wacht geduldig tijdens de zomerhitte op een nieuwe kans...

- het waterniveau kan stijgen, waardoor de vijver extra capaciteit heeft om regenwater tijdelijk op te vangen en vertraagd af te voeren. - de vegetatie in de vijver en de groene oevers zorgen deels voor natuurlijke zuivering.- het water kan ook infiltreren, als het voldoende schoon is en de bodem het toelaat.

5. REGENWATERVIJVERS



• open goot

• grindstroken

• infiltratiekratten

124

Figuur 4.4.9. Kleine dieren kunnen gemakkelijk het water in en uit. (Triple E)Door het grind infiltreert hemelwater in de bodem.

SUBTHEMA INSPIRATIE

vijvertafel borrelbak

6. TEGEL ERUIT, GROEN ERIN

- Het regenwater kan in de bodem zakken en vult het grondwater aan. - meer ruimte voor flora en fauna en natuurlijk bodemleven. - groen houdt de tuin koeler op hete zomerse dagen.

7. GRINDSTROKEN



• open goot

• grindstroken


tenzij de schuur te laag ligt of in de border

een heel bijzondere planten verzame ling

staat.

> Is vanwege die schuur of planten verzame -

ling een overstroming eigenlijk niet

wenselijk? Dan zou er een voorziening

moeten komen die zelfs een honderdjarige

bui (T=100) kan opvangen. Je weet dan

zeker dat er geen ‘ongecontroleerde’

overstroming plaatsvindt.

> Is het uit kostenoverwegingen of vanwege

het tuinontwerp niet reëel een voorziening

voor T=100 aan te leggen? En zijn over -

stromingen uit de T=2-voorziening niet

wenselijk? Dan biedt een overloop naar de

riolering uitkomst. Maar de bijdrage aan

de ontlasting van het stedelijk water -

systeem is dan beperkt.

In de praktijk zal een voorziening die op T=2

is gedimensioneerd en incidenteel best mag

overstromen, vrijwel al het regenwater op -

vangen. Hoe dit precies uitpakt, hangt erg

van de bodem af. Daarom is het niet zinvol,

direct in aantallen millimeters te denken.

Waar op zand vooral een korte hevige bui

met veel neer slag maatgevend is, kan op

zware klei een langdurige bui met lagere

intensiteit maatgevend zijn.

De bodem is bepalendZandgronden hebben een groot infiltratie -

vermogen. In tuinen op zandgrond zijn

systemen te ontwerpen waarmee regen water

mooi wel! 29

‘Voor een bijdrage aan het stedelijk watersysteem moet in ieder gevaleen bui kunnen worden opvangen die eens in de twee jaar valt.’

- regenwater kan infiltreren en kan het grondwater aanvullen- kan bijvoorbeeld ook met steenslag, schelpen, houtsnippers, dennenschors of cacaodoppen

8. INFILTRATIEKRATTEN



• open goot

• grindstroken


In deze tuin is de oprit van grind. Zogenaamde Nidaplastmatten houden het grind goed vast. Regenwater dringt makkelijk door het grind en het worteldoek rondom de infiltratiekratjes heen. Het worteldoek voorkomt dat bomen en struiken deze ruimte innemen. Als regenwater van de oprit in een infiltratievoorziening loopt, mag de auto geen schadelijke stoffen lekken. Maar op ‘gewone’ verharding is dat uiteraard ook niet de bedoeling!Regenwater vult de holle ruimtes in de grindlaag en de infiltratiekratjes. Zijn deze vol, dan stroomt het via een putje weg. Na de bui infiltreert het water langzaam in de bodem.

Op de garage ligt een vegetatiedak met sedum. Dit vangt water op en vertraagt de wateraf-voer. De rest van het water stroomt door een ‘zwevende’ goot in de pergola. Vanaf de goot valt het langs een ketting in een waterbak. De waterbak is van buiten gezien 50 cm hoog, maar is 70 cm diep. De bak is altijd gevuld, maar het peil kan fluctueren. Na een bui loopt water via een overstort, 20 cm onder de rand van de bak, naar een iets verlaagde zone in de beplanting. Dit betekent dat het plantvak soms erg nat is, maar in een regenloze periode ook droog kan zijn. Kies voor planten die deze verschillen aankunnen!

Linksonder: beplanting in een overstromende border.

grind in ‘Nidaplast’-matten

infiltratiekratjes

afvoerput

wateraanvoer via goot in pergola

overstort

water valt gecontroleerd langs ketting in waterbak

UitgangspuntenAlle voorbeeldtuinen op deze site zijn volgens dezelfde uitgangspunten ontworpen:- Eerst is gekeken wat nodig is om 25 mm op

te vangen (bij een ‘gemiddeld grote regenbui’ die ruwweg eens per twee jaar (T=2) valt);

- Daarna is gekeken of ook 55 mm kan worden opgevangen (bij een ‘extreem zware regen-bui’ die ruwweg eens per 100 jaar (T=100) valt;

- In het tuinontwerp is zo mogelijk een opvang voor 55 mm opgenomen;

- Is 25 mm het best haalbare, dan komt er een overstort naar het riool voor overtollig water.

Bij een tuin op goed doorlatende grond (zand-bodem) kunt u met de getallen van 25 mm en 55 mm veilig de benodigde berging berekenen. Zie www.riool.info voor meer informatie.

De voorbeeldtuinen zijn ontworpen door des-kundigen. Zij hebben de doorlatendheid van de bodem en de efficiëntie van de ontworpen berging meegewogen. De opvang kan daarom afwijken van de maat die uit de ‘veilige reken-som’ zou volgen.

Om het technische uitgangspunt te combineren met een mooi tuinontwerp, zitten in de meeste ontwerpen twee lagen. Een zichtbare laag met objecten of ruimte waarin ook kleine buien al tot verandering in de tuin leiden. En een on-zichtbare laag met ‘lege’ ruimte die alleen bij extreem grote buien in werking treedt.

Technische onderbouwing voor deze tuinOnder de oprit liggen over een oppervlak van 40 m2 infiltratiekratjes. De kleinste laag is 15 cm hoog. Deze holle ruimte kan dus 6 m3 opvangen. Dat is ruim genoeg om zelfs bij de grootste buien het water van het huis en de verharding te bergen.

De garage heeft een dak van 20 m2. De berging in de achtertuin moet daarom 1,2 m3 water aankunnen. In een conservatieve re-kensom zou eens per honderd jaar ongeveer 10 cm water in de border staan en eens per twee jaar 5 cm. Maar dit klopt niet helemaal, want een deel van het water blijft in het sedumdak hangen. Bovendien zal de waterbak zelden helemaal vol zijn. Voor de beplanting moeten we eerder met droogte dan met nat-tigheid rekening houden!

Situering van de kavel in de omgeving. De bovenzijde van het sche-ma is het noorden. Eén centimeter in het schema is 10 meter in werkelijkheid. De ontwerptekening kan op details afwijken van dit schema.

Boven: detail van een sedumdak. Voornamelijk vetplanten (zoals se-dums) maar ook sommige grassen en kruiden houden het prima uit op zo’n dak dat geweldig droog kan worden. Als het regent, houdt de plantenlaag water vast.

Onder: infiltratiekratjes onder het gras in een woonwijk. Net als on-der de oprit gaat het om een ver-borgen holle ruimte die zeer stevig is gebouwd.

- Met infiltratiekratten kun je regenwater tijdelijk opslaan in de ondergrond en vertraagd afgeven aan de bodem

9. GROENE DAKEN

81

Figuur 4.2.23. Groen delen met de buren. (Tuin&Landschap)Groen op het dak is gunstig voor de berging van het hemelwater.

SUBTHEMA INSPIRATIE

- extensieve sedumdaken worden vanwege het lage gewicht en de lage kosten vaak toegepast op tuinhuisjes. - een intensief natuurdak heeft een hoger gewicht dan een sedumdak, maar is duurder in de aanleg

1. Een groendak absorbeert en verdampt jaarlijks wel 50-70 % van het hemelwater;2. Hiermee wordt 5 tot 10% bespaard op de afvalwaterzuivering;3. Intensief dakgroen (met een substraat dikker dan 15 cm) ver werkt meer hemelwater dan extensief dakgroen.

10. REGENTON

11. REGENWATERSCHUTTING

zal een oplossing via een publiek systeem

namelijk lang niet altijd mogelijk zijn. Dan is

opvang op de kavel zelf misschien wel

rendabel. Dit nieuwe ‘marktaandeel’ kan het

totale percentage afgekoppeld oppervlak

verhogen.

De tuin is klein, denk grootDe wetgever vindt dat er goede redenen zijn

om de particuliere kavel mee in beschou -

wing te nemen. Daarbij spelen vooral de

verantwoordelijkheidsverdeling, de efficiën -

tie van oplossingen en de omgang met afval -

stromen een rol. Maar er zijn ook andere

redenen. Vaak wordt gezegd dat een parti -

culiere kavel te klein is. Maar het gaat om

de verhouding: verhard oppervlak ten op -

zichte van de kaveloppervlakte. Als een

particulier grondeigendom groot genoeg is

ten opzichte van het verharde oppervlak, is

efficiënte regenwateropvang mogelijk. In

Nederland is een behoorlijk deel van de

kavels groot genoeg. Ook wordt wel gezegd

dat het tijd en energie kost om particulieren

te bereiken. Maar in feite is een van de

deelopgaven uit het nieuwe waterbeleid juist

het bereiken van individuele burgers en het

verhogen van het bewustzijn dat water een

kostbaar goed is. Het bevorderen van regen -

wateropvang in de tuin draagt bij aan dat

bewustzijn. Tegelijkertijd koppelt u een con -

creet aantal vierkante meters verharding af.

De waterstroom in het riool is een optelsom

van vele kleine stroompjes. Eén kavel levert

niet veel op; veel kavels wel. Nederland

heeft bijna zeven miljoen woningen. Vijf

miljoen daarvan zijn eensgezinswoningen

met een gemiddeld oppervlak op de begane

grond van 62 m2. Dit mag u min of meer

gelijkstellen aan het dakoppervlak. Het

totaal aan particulier dakoppervlak is

daarmee ongeveer 30.000 ha (VROM/WWI,

2007). In Nederland is 130.000 ha aangeslo -

ten op (vrijverval)riolering. Dit zogenaamde

verharde oppervlak bestaat uit daken, op -

ritten, terrassen, straten en parkeer plaatsen.

De particuliere woningdaken hebben daarin

dus een aandeel van ongeveer 25 procent!

Van de totale 130.000 ha verhard oppervlak

is ruwweg 100.000 ha aangesloten op een

gemengd stelsel en dus interessant met het

oog op afkoppelen. In 2010 zal tien procent

van dit gebied zijn afgekoppeld. De lat kan

hoger liggen als de miljoenen bewo ners met

een tuin die ongeveer een kwart van het

ver har de opper vlak beheren, worden

aangesproken.

mooi wel! 25

‘Ook regenwateropvang in de tuinmoet betrouwbaar en meetbaar zijn.’

- regenwateropvang in de vorm van een schutting- sluit de regenwaterschutting aan op de regenpijp van je dak

12.REGENWATERINSTALLATIE

- Een regenwatergebruikssysteem bespaartdrinkwater en houdt regenwater vast. Dit water kun je be-nutten voor wasmachine, wc en tuin.- Een huisinstallatie bestaat uit een reservoir, een pomp, aanslui-ting op gebruikspunten, een overstort en een toevoervoorziening.

62 regenwater in de tuin?

Water heeft eigen wegen; kruispunten, viaducten, T-splitsingen. Wegen met soms topdrukte, dan weer tijden lang een diepe stilte. Wie de waterwegen volgt komtop verrassende plekken die zichzelf niet altijd verklaren – soms eindigen ze in het niets. Het water deert dat niet, dat zakt rustig weg naar een nieuwebestemming.

JA! IK WIL EEN WATERVRIENDELIJKE TUIN

- meer (groene) tuinen met creatieve oplossingen voor waterberging mogelijk! Denk out of the box

- kies uit de waterbergende tools, altijd in afstemming met de vormgeving, sfeer&uitstraling, keuze voor materialen én beplanting. Altijd in samenhang met uw dromen en budget

- creëer een levendige tuin, een duurzame tuin voor de toekomst

- verhoog de bewustwording en awareness rondom de water- en klimaatproblematiek

STADSLAB 2.0 WATER IN DE DORDTE RUIMTE

t u i n a r c h i t e c t u u r



DE WATERVRIENDELIJKE STADSTUIN · Stadslab Water in de Dordtse ruimte 7 ... ruimte aan flora en...

Documents

Transcript of DE WATERVRIENDELIJKE STADSTUIN · Stadslab Water in de Dordtse ruimte 7 ... ruimte aan flora en...