De Republiek in een tijd van

vorsten

Centralisatie en reformatie

§ 2.3

2.3 Stichting van de calvinistische Republiek (1576-1588)

• Het verbond tussen de Gewesten – de Pacificatie – bleek een tijdelijke

– De voornaamste oorzaak was de godsdienstige verdeeldheid. Willem was er niet in geslaagd radicale katholieken (Zuiden) en radicale protestanten (Noorden) tot elkaar te brengen

• Zijn voorstel tot religievrede (juli 1578) werd zowel door het Noorden als het Zuiden afgewezen

• In 1579 sloten drie Zuidelijke Gewesten de Unie van Atrecht en onderwierpen zich weer aan Filips II

• De andere Zuidelijke Gewesten sloten zich bij het Noorden aan en vormde de Unie van Utrecht (1579)

2.3 Stichting van de calvinistische Republiek (1576-1588)

Hoe nu verder?

• De Gewesten die de Unie van Utrecht vormden vroegen zich af hoe nu verder te gaan?

– In 1580 verklaarde Filips Willem ook vogelvrij en zette een prijs op zijn hoofd. De Gewesten zeggen hierna ook definitief hun vertrouwen in Filips op:

– In 1581 schrijft Willem het Plakkaat van Verlatinge; een unieke daad; men kon niet anders! Filips was gewoon een slecht vorst!

– Willem wilde de Gewesten aan laten sluiten bij de hertog van Anjou – de broer van de Franse Koning – , wat men ook deed, hetgeen uiteindelijk op niets uitliep.

[De Franse vorst was de natuurlijke opponent van de Spaanse kroon!]

Plakkaat van Verlatinge

2.3 Stichting van de calvinistische Republiek (1576-1588)

Hoe nu verder?

• De Gewesten die de Unie van Utrecht vormden vroegen zich af hoe nu verder te gaan?

– Willem kreeg echter geen tijd om zijn karwei af te maken, want in 1580 werd hij door Filips in de ban gedaan en in 1584 vermoord/geliquideerd.

– Na de dood van de Hertog van Anjou en de moord op Willem werd de Graaf van Leicester – een vertrouweling van Elisabeth – landsheer, maar dit leverde meer problemen op dan steun.

– Vanaf 1588 staan de Gewesten alleen. En dit kon nooit goed gaan, of toch ….??

Moord op Willem de Zwijger

2.3 Stichting van de calvinistische Republiek (1576-1588)

Hoe nu verder?

• De Gewesten die de Unie van Utrecht vormden vroegen zich af hoe nu verder te gaan?

– Vanaf 1588 staan de Gewesten alleen. En dit kon nooit goed gaan, of toch ….??

– Parma had Vlaanderen en Brabant al heroverd en grote delen van Oost- en Noord-Nederland onder de voet gelopen.

– Echter, Filips gaf op dat moment de voorkeur aan een aanval op Engeland. 30.000 soldaten zouden door de Armada vanuit Vlaanderen worden overgezet.

– Zo kregen de Gewesten een zeer bruikbare time out!

Parma Strike Back

2.3 Stichting van de calvinistische Republiek (1576-1588)

• Verdraagzaamheid– Volgens Willem van Oranje was dit de sleutel tot orde in de

samenleving– De Gereformeerden (de Nederlandse calvinisten) waren dit

echter niet met hem eens• In alle steden waar zij aan de macht kwamen werd de katholieke mis

verboden, katholieke geestelijken vervolgd en/of vermoord en de kerken overgenomen

• Zo legde een klein deel der bevolking (10% in 1588!) de prins en het land haar wil op.

• Maar daar komt bij dat het juist deze fanatiek gelovigen ook de meest overtuigde opstandelingen waren.

• Zo volgden ook de meeste (niet-gereformeerde) bestuurders (lees: regenten) de lijn van het verbieden van andere kerken dan de Gereformeerde.

2.3 Stichting van de calvinistische Republiek (1576-1588)

• Gewetensvrijheid– Er was dus in de Republiek geen godsdienstvrijheid, maar wel

gewetensvrijheid.– De Gereformeerden wilden feitelijk dat het calvinisme dé

staatsgodsdienst werd. Zover kwam het echter niet.– Gereformeerd zijn werd echter wel je paspoort naar goede

functies, betrekkingen. – Zo kan het dat per stad nogal wat verschillen optraden in hoe

om te gaan met de godsdienst in het openbaar. En op het platteland werden veel katholieke gemeenschappen beschermd door edelen.

– Het aantal calvinisten groeide door aanwas en immigratie (Zuiden en Frankrijk).

Europa 1600