6 De Republiek in Europa

De Republiek in EuropaTijd van Regenten en Vorsten • 1600-1700

Vroegmoderne Tijd

Kenmerkende aspecten• Wereldwijde handelscontacten,

handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.

• Het streven van vorsten naar absolute macht.

• De wetenschappelijke revolutie.• De bijzondere plaats in staatkundig

opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

De Gouden Eeuw

De toepassing van de principes van het kapitalisme leidt in de 17de-eeuwse Republiek tot een ongekende bloei van de economie:

• in de landbouw richten steeds meer boeren zich op de markt

• in de nijverheid begint de manufactuur aan zijn opmars

• de Oostzeehandel of ‘moedernegotie’ legt de basis voor de bloei van scheepvaart en handel

Hollands Glorie?

• De handel met Oost-Indië vormt het spectaculairste voorbeeld van het 17de-eeuwse handelskapitalisme.

• De VOC handhaaft haar monopolie in de specerijhandel zo nodig met grof geweld.

Een kloppend hart

• De beurs van Amsterdam wordt het levendige centrum van de ontluikende wereldeconomie

• Ook groeit Amsterdam uit tot de stapelmarkt van Europa

Een republiek te midden van vorsten

• de stadhouders streven naar een vorstelijke status

• dit leidt tot confrontaties tussen staatsgezinden en prinsgezinden

• de stadhouders slagen er niet in soevereine macht te verwerven

De Republiek neemt binnen Europa een bijzondere positie in: • het is een statenbond• binnen de gewesten maken

regenten de dienst uit• het hoogste gezag berust bij de

Staten-Generaal

De zonnekoningDe regering van de Franse koning Lodewijk XIV (1643-1715) geldt als hoogtepunt van het absolutisme:

• de macht van de koning komt van God

• hij is daarom alleen verantwoording verschuldigd aan God

• de wil van de koning is wet

• zelf staat hij boven de wet: hij is ‘legibus absolutus’

De mens is voor de andere mens een wolf. Ik ben er om iedereen tegen iedereen te beschermen’Thomas Hobbes, Leviathan

Oorlog, politiek en economie• Het mercantilisme vormt de

economische kant van het absolutisme.

• Deze politiek van minister Colbert dient Frankrijks nationale grootheid.

• Oorlog wordt in deze tijd gezien als een legitiem middel om economische en politieke belangen te verdedigen.

• In het ‘Rampjaar’ 1672 valt Frankrijk samen met Engeland, Münster en Keulen de Republiek aan.

De ‘Glorieuze Revolutie’Engeland kent een andere ontwikkeling op staatkundig gebied:• In 1649 wordt koning

Karel I, die te veel macht dreigt te krijgen, op last van het parlement onthoofd.

• Willem III, die in 1688 de Engelse troon bestijgt, moet accepteren dat Engeland definitief een constitutionele monarchie wordt.

Bloeiende wetenschappenDe 17de eeuw is ook op wetenschappelijk gebied een gouden eeuw:• De universiteit van Leiden groeit

uit tot de grootste universiteit van protestants Europa.

• Het tolerante klimaat in de Republiek trekt veel buitenlandse studenten en geleerden aan.

• Er doet zich een wetenschappelijke revolutie voor, gekenmerkt door experimenteren, observatie en samenwerking.

Praktische wetenschappers• Veel van de

natuurwetenschappelijke kennis wordt praktisch toegepast.

• Veel wetenschappers zijn autodidacten uit de praktijk.

• Zo vervaardigt de textielkoopman Antonie van Leeuwenhoek een microscoop, waarmee hij bacteriën en lichaamscellen bestudeert.

Twee grote geestenDe Republiek brengt twee grote geesten voort:• De jurist Hugo de Groot

legt de basis voor het moderne volkenrecht.

• De filosoof Baruch de Spinoza is een van de wegbereiders van de latere Verlichting.

‘Het is duidelijk dat er wetten zijn ontstaan, die niet het belang van de afzonderlijke groepen beoogden, maar wel het belang van de grote universele gemeenschap.’

‘Hij die duidelijk zichzelf en zijn eigen gevoelens begrijpt, heeft God lief; en des te meer naarmate hij zichzelf en zijn gevoelens beter begrijpt.’

Internationale geleerden en academies

• Door hun publicaties verspreiden wetenschappers hun ideeën over heel Europa.

• Ook corresponderen zij met geleerden in andere landen.

• Koningen richten academies op, waarvoor zij wetenschappers uit heel Europa uitnodigen.

Welvaart voor iedereen?

In vergelijking met omringende landen is de Republiek welvarend, maar niet iedereen profiteert in gelijke mate:

• er zijn veel armen, waarvan sommigen zijn aangewezen op ‘bedeling’

• ‘nieuwkomers’ doen noodgedwongen gevaarlijk en vuil werk

Godsdienstvrijheid voor iedereen?