THEMA

EuropaDuurzAAM rEizEnIs vliegen binnen Europa nog verantwoord?

AcTuAliTEiTHet geploeter van Europa

rEisvErHAAlDe boten van Hercules

rEisvErHAAl in bEElDNoorwegen Lofoten

DE KArAvAAn België - BelgiqueP.B. - B.P.2099 Antwerpen XB / 87

Tijdschrift voor duurzaam reizen en vrije tijd mei 2012Verschijnt 5 maal per jaar.Niet de 2de, 4de, 6de, 7de, 9de, 10de, 12de maand.P409329

Karavaan vzwGeerdegemvaart 96 - 2800 Mechelen (afz.)Tl 015 40 75 80 - F 015 40 75 89info@karavaan.be - www.karavaan.be

2

AcTuAliTEiT: HET gEploE-TEr vAn EuropA

Steeds meer beslissingen worden door Europa geno-men. Ook toerisme komt stilaan in het web van de Europese politiek terecht.

KArAvAAn-AgEnDA

Alle informatie over Karavaan-activiteiten en Minitrips.Focus: Préparé weekends, exclusief voor Go-26 reizigers

EuropEsE pArEls

Verborgen parels zijn er zeker in Europa en ver hoef je het niet altijd te zoeken. Reis-begeleiders delen hun goed bewaard plekje.

6

4

14

vliEgEn binnEn EuropA

Is dit nog verantwoord? Een reclameboodschap wordt onder de loep genomen, net als het vliegtuiggebruik in Europa.

rEisfoTo KroATië

Plitvice meren, een prachtige plek met helderblauwe meren en watervallen. Een heel ander verhaal krijg je als je de klok 20 jaar terug draait.

DE boTEn vAn HErculEs

Belgische Marokkanen trekken iedere zomer massaal naar hun thuisland. Hallucinante taferelen aan de straat van Gibraltar...

colofonCover: Wim De Wispelaere - Medewerkers: De begeleiders van Karavaan vzw - Samenstelling en

eindredactie: Sarah Trappeniers - Vormgeving & Lay-out: Sarah Trappeniers en Kris Sobry - Druk: Drukkerij

Lithos, Wommelgem - Papier: Cyclusprint, gerecycleerd en chloorvrij - Verantwoordelijke uitgever: Gerd

Vertommen, Geerdegemvaart 96, 2800 Mechelen.

Met de steun van

1712

9

3

26

voorAf

DE onTDEKKing vAn EuropAMarco Polo kennen we allemaal en doet ons dromen van verre omzwervingen doorheen Azië tot in China. In 1271 vertrok hij uit Venetië en in 1295 belandt hij er in de gevangenis. Bizar genoeg bestaan er geen historische bronnen die zijn bezoek aan China kunnen staven.Rabban Sauma* is ons minder bekend. Als Mongoolse gezant van Kublai Khan kruiste hij Marco Polo ergens onderweg op zijn reis naar Europa die begon in 1275. Hij bezocht Rome, Parijs en Bordeaux en van zijn ontmoetingen met o.a. de paus zijn in de Vaticaanse archieven wel historische bronnen te vinden.

De reis van Rabban Sauma is ons amper bekend. Is het omdat die min-der exotisch lijkt? Kennen we Europa te goed en voelt het te hard aan als onze achtertuin om er verbaasd over te zijn? Of is het gewoon niet ver genoeg… Opvallend was een uitspraak van een stagiaire op het Karavaan-secretariaat enkele jaren geleden. Ze vroeg of het oke was om te vertellen dat ze “maar” naar Frankrijk op vakantie ging.

Maar hoe goed kennen we Europa echt en wat valt er dan te ontdek-ken? Tijdens de vorming over Europa op onze opleidingsweekends, mer-ken we dat de kennis van de meeste reisbegeleiders stopt bij (noord)west

Europa. Maar hoeveel bezienswaardigheden van pakweg Oekraïne kan je zo opsommen, geraak je verder dan het twijfelachtige Tsjernobyl? Van sommige landen blijken we zelfs geen clichébeelden te hebben en de grens van Europa wordt zelfs ergens vlak achter Wenen gelegd. En Bourgondiërs als we zijn kennen we de Franse en mediterrane keuken maar hebben we zelfs geen idee wat de – tegenwoordig hoog scorende – Scandinaven te bieden hebben (ok köttbullar uit de Ikea).

Maar de tijden kunnen veranderen natuurlijk. En we helpen je er graag bij. Van-daar een editie van De Karavaan boordevol Europa, met bekende en minder bekende pareltjes. Daarenboven mag je je voor volgend jaar verwachten aan een Joker-brochure met een vernieuwd aanbod Europareizen.

Maar je hoeft natuurlijk niet te wachten. Leer van de zomer misschien eens de Karpaten of de Tatra’s beter kennen, herontdek de schitterende Auvergne, logeer eens bij Lappen, dans tango in Helsinki of geniet van een banja ergens op het Russische platteland. Of durf het misschien toch eindelijk eens aan om Duitsland te bezoeken… zelfs buiten Berlijn is er best veel te ontdekken!

*Aanrader: “Sprong naar het Westen” van Tjalling Halbertsma, Uitgeverij Hol-landia, 2005

Tom

22

slovEnië, porTugAl En ciTyTips voor bErlijn

Nieuwe reizen deze zomer: Slovenië en Zuid-Portugal.Een geslaagde citytrip naar Berlijn dankzij deze 15 tips.

rEisvErHAAl noorwEgEn lofoTEn

In het noorden van Noorwe-gen vind je de mooiste eilan-dengroep ter wereld. Evelien Kerremans vertelt over deze prachtige natuurreis.

4

Op weg van Zagreb naar de bergen rond Paklenica, houden we een tussenstop aan het veelbelovende Na-tionaal Park Plitvice meren, sinds 1979 vaste waarde op de lijst van Unesco Werelderfgoed. De drukte ver-raadt dat deze site heel wat moois te verbergen heeft. Niet veel later ontdekken we wat: begroeide heuvels omsingelen helderblauwe meren die aan elkaar gelinkt worden door een serie van watervallen en cascades, 18 kilometer aan houten bruggetjes en paden wringen zich een weg rond de randen van de verschillende me-ren en onder en rond de damp en het geroffel van de watervallen…

Even nog worden we gestoord in ons genieten door een al te ijverige buschauffeur die vroeger dan afgesproken terug wil vertrekken, maar na wat bemiddelen en onder

lichte druk kunnen we verder doen waarvoor we komen zijn: Plitvice en haar meren bewonderen.

‘s Middags nuttigen we onze lunch aan een groot meer, de plaats waar we verplicht zijn de overzet te maken met een bootje om de rest van onze wandeling verder te zetten. We komen er meer te weten over de geschie-denis van het park en ontdekken dat het natuurfeno-meen begin jaren ‘90 scène was van de Kroatische on-afhankelijkheidsoorlog. Waar we nu zo genoten van de pracht van de van de natuur, was dit park 20 jaar terug het hoofdkwartier van Servische rebellen en een tijd-lang het toneel van gevechten en plundering. Een aan-tal jaren later werd het park terug veroverd door de Kro-aten en hersteld in zijn functie namelijk haar schoonheid tonen aan wie het zien wil.

pliTvicE MErEn in KroATiëDe foto: door David Casteleyn augustus 2011

rEisfoTo

Al wandelend geniet je van helderblauwe meren en watervallen, een prach-tige plek die 20 jaar geleden een heel andere invulling had...

5

oproEp:Heb jij ook een schitterende reis-foto met een leuke anekdote?Laat het zeker weten aan sarah.trappeniers@karavaan.be.Misschien staat jouw foto wel in een volgende editie van De Karavaan?

6

Verborgen parels zijn er zeker in Europa en ver hoef je het niet altijd te zoeken. Enkele reisbegeleiders van Karavaan onthullen hun speciale plek, een goed bewaard geheim, maar ze laten je graag meegenieten.

EuropEsE pArEls

door Sarah Trappeniers

Sanctuarium San Romedio – Italië

San Romedio is een bijzondere bestemming. Het ge-bouw zit ingeklemd tussen hoge en loodrechte rotswan-den. Een leuke afwisseling in dit prachtige natuurgebied.

Je kan via een geasfalteerde weg naar boven, maar de interessantste en spectaculairste route is de lange

loopgraaf die is uitgehouwen boven het oude aquaduct uitgesleten in de rosten. Het traject is beveiligd door mid-

del van robuuste, houten balustrades en leid je tot aan de voet van het sanctuarium.

...die je niet over het hoofd mag zien

Prachtig uitzicht Athene – Griekenland

Wie een mooi uitzicht wil op Athene moet Lykavittos beklimmen, de grootste heuvel waarop de stad gebouwd is. Om er te geraken ga je met de metro naar Odos Plou-tarchou: een opstappunt vanwaar een kabeltreintje je ondergronds de heuvel optakelt. Eenmaal de 272 meter hoge top bereikt kun je de stad overal rondom je zien liggen - een impressionante aanblik! Ook de klassieke hoogtepunten zijn vanaf deze plek te spotten.

San Sebastián – Spanje

Een avondje in San Sebastián (Donostia voor de Basken) van bar naar bar slenteren om de vele soorten pinchos te proeven (Baskische tapas) en txakoli te slurpen... San Sebastián ligt beschut tussen twee bergen: de Monte Urgull met het Rio de Janeiro-achtige Christusbeeld en Monte Igueldo. Natuurlijk, je kunt de bergen te voet trotseren, maar het is leuker om naar het hoogste punt van de stad af te reizen met de bijna honderd jaar oude funicular.

rEisTips

7

Blokzijl (natuurpark) – Nederland

Water, natuur en cultuur zijn de belangrijkste ingrediënten van Blokzijl. Op de fiets, wandelend of varend ontdek je het ongerepte natuurgebied. Blokzijl biedt ook veel watersportmogelijkheden zoals surfen, zeilen en kanova-ren. Je kan ook kamperen in dit uniek natuurgebied waar je onder meer meren, uitgestrekte rietlanden en moeras-bossen kan verwachten.

De Vergeten Monumenten – Joegoslavië

In de jaren ’60 en ’70 verrezen op diverse plaatsen in het toenmalige Joegoslavië monumenten, voornamelijk ter nagedachtenis aan de Tweede Wereldoorlog. De ruim

15 monumenten zijn dus niet nieuw, maar zijn sinds het einde van de Balkanoorlogen in 2001 wél een stuk toe-gankelijker. Jammer om te zien dat de lokale overheden het bestaan van de kunstwerken soms vergeten lijken te

zijn met verval als gevolg.

La Palma – Spanje

Het minder toeristisch Canrische eiland La Palma is een wandelpareltje! Met bossen zoals in Lothlorien, Far West Canyons tot vulkaanlandschap. Een wandeling in laurier-bos Los Tilos is een aanrader met spectaculair uitzicht-punt vanaf een enorm hoge en smalle richel. Knkkende knieëen verzekerd, zelfs als je geen hoogtevrees hebt.

La Palma staat bekend als La Isla verde (“het groene eiland”) en als La Isla bonita (“het mooie eiland”), doordat

ze het gehele jaar door is bedekt met groene vegetatie.

Fisgas de Ermelo – Portugal

In het noorden van Portugal, op 2 uur rijden van Porto, vind je een mooie waterval waar je heerlijk kan zwem-men. Ideaal om een halve dag te vertoeven op een warme zomerdag. Doordat deze plek nog niet zo bekend is, is het er zeker niet te drukt. Deze waterval ligt in het natuurpark Do Alvão. Combineer met een bezoek aan Villa Real en “casa de Mateus”.

8

DuurzAAM rEizEn

Waarom werd de werkgroep opgericht en vanwaar de focus op reizen in Europa?

“Het idee om reizen in Europa te sti-muleren ontstond tijdens een van de vergaderingen van de stuurgroep duurzaam reizen: sommige reizen waren snel volzet en andere liepen een beetje minder. Wij willen het hui-dig aanbod uitbreiden en meer reizen met alternatieve transportmiddelen ontwikkelen. Joker heeft nu al enkele speciallekes: Brussel-Moskou met de minibus of met de vouwfiets van Ber-lijn naar Wenen. Het zijn maar enkele reizen die we graag bekend willen maken bij het grote publiek. Ook het economische aspect is niet onbelangrijk! Met de crisis besparen heel wat mensen op hun reisbudget en past reizen binnen Europa perfect in het plaatje.

Het continent Europa heeft heel wat te bieden: een rijke geschiedenis en een brede variatie aan culturen, talen, lokale keukens en mooie natuur. Wij willen niet alleen reizigers stimuleren om meer binnen Europa op reis te gaan, maar ook onze begeleiders be-wust maken om duurzamer te reizen en duidelijk te maken dat Europa heel wat te bieden heeft. Vandaar de op-start van deze werkgroep. Liesbeth Denis (verantwoordelijke duurzaam reizen bij Karavaan) en Stijn Daniels

(Productmanager Europa bij Joker) maken samen met achttal enthousi-aste reisbegeleiders deel uit van het ‘Europa is hip’-team werkgroep.”

Hoe willen jullie dat doen?

“We willen groepsreizen aantrekkelij-ker maken door deelnemers te over-tuigen van de meerwaarde van zo’n reis. De meerwaarde waarnaar een reiziger op zoek is, hangt af van de persoon, vandaar dat we proberen om in elke reis een meerwaarde te stoppen: een goede mix van trans-portmiddelen, een thema dat aan-spreekt of een extra spelelement.

Er zitten al enkele reizen in de pijplijn: een overland-reis “Rond de Alpen”, een treinreis ‘Orient-Express’ en een overland in Lapland. Uiteraard ver-klappen we nog niets, maar ik kan al een tipje van de sluier oplichten voor de overland “Rond de Alpen”: een sterke mix van cultuur en transport-middelen binnen een straal van 100 kilometer rond de Alpen staan op het programma. Denk: trein, Venetië, huurauto, Lyon, Milaan, liften, alpen-col, Kroatië, maar dan in een totaal andere volgorde.”

Wanneer kunnen geïnteresseerde reizigers zich inschrijven?

“Als de nieuwe reizen voldoende uit-

gewerkt zijn tegen september dan is het mogelijk om deze in de Joker-brochures van 2013 op te nemen.

Op regelmatige basis komen we sa-men met de werkgroep om de con-cepten en realisaties te bespreken in groep. De feedback die je er krijgt is heel belangrijk en het is gewoon leu-ker om samen, in team, een reis uit te werken. In een volgend stadium gaan we ons toeleggen op de com-municatie van de groepsreizen. Het commerciële aspect speelt natuurlijk ook een grote rol.”

Waardoor is Europa niet zo bemind door reizigers?

“Europa klinkt niet zo exotisch, maar er zijn zoveel troeven! Je hoeft niet ver te gaan om in een andere cultuur te belanden. Avontuur, variatie, toegan-kelijk, duurzaam en betaalbaar zijn maar enkele sterktes die in mij opko-men. Karavaan organiseert jaarlijks de Europa Express, een zotte liftwed-strijd, en enkele minitrips ergens op het Europese continent. Deelnemers in overvloed, enthousiastelingen ge-noeg! Zo’n vibe willen we ook creëren voor de Joker-reizen.

We werken alvast heel hard zodat we heerlijke reizen kunnen aanbieden in de nieuwe brochure, waar elke reizi-ger van kan smullen!”

Binnen de Joker en Karavaan familie werd onlangs de werkgroep ‘Europa is hip’ boven de doopvont gehouden. Enthousiaste reisbegeleiders zetten samen met een medewerker van Ka-ravaan en Joker hun schouders onder het uitwerken van nieuwe, maar vooral duurzame reizen binnen Europa. Curieuzeneuzen dat we zijn, willen we graag weten wat er zoal broeit binnen de werkgroep en vooral welke nieuwe reizen er in de pijplijn zitten. Joris Aertsens, trekker van de werkgroep, geeft meer toelichting.

EuropA is Hip!

door Sarah Trappeniers

Foto’s: Jan Schollaert

9

Uiteraard is het doel van Volkswa-gen niet om zoveel mogelijk mensen warm te maken om naar Rome te rei-zen, maar om indruk te maken met het lage verbruik van de wagens die uitgerust zijn met de nieuwe BlueMo-tion technologie. En dit maakt indruk,

lijkt me. Wellicht zit hier reclametech-nisch een hele strategie achter: men-sen zin doen krijgen in een reisje naar het zonnige Rome, het idee schep-pen dat je gewoon in je wagen stapt en vertrekt, waarna je even later zon-der tanken aan het Colosseum staat.

Iedereen die al eens lange afstanden aflegt met de wagen, weet dat je deze reisafstand niet aflegt zonder bijtanken, zeker niet met een volle wagen. Dan moet dit wel een fantas-tische en hyperzuinige auto zijn. Doel bereikt!

Het lage verbruik van deze wagen zorgt inderdaad voor een goedkope manier van reizen. Dit is echter maar een plezant neveneffect. Wat ik hier verder wil belichten is het lage ver-bruik zelf en de daarmee gepaard gaande lage uitstoot. Als we de be-rekening maken voor de reis Brussel-Rome, waarbij ik gebruik maak van

Rome voor 5 personen heen: 55 EUR. Deze opvallende reclameboodschap van Volkswagen was een tijdje terug overal in het straatbeeld te zien. Het beeld van het Colosseum doet meteen denken aan een reisadvertentie en die prijs daar kan zelfs een lagekostenluchtvaartmaatschap-pij niet tegenop. Heen en terug komt dit op 22 EUR per persoon.

door Pieterjan Deraeve

vliEgEn binnEn EuropA

DuurzAAM rEizEn

... nog verantwoord?

“Het probleem met greenwashing is dat mensen te snel onder de indruk zijn van groene initiatieven,” aldus Morgen, het Nederlandse studentennetwerk voor een duurzame toekomst.

10

de rekenmodule op Greenseat, dan komen we per persoon aan 0.3144 ton CO2-equivalent heen en terug. Dit staat tegenover 4 ton CO2-equi-valent met het vliegtuig. Ongeveer 13 keer beter dus.

Kunnen we dus zonder meer stellen dat het autoverkeer altijd opweegt tegen het vliegverkeer? Toch enkele bedenkingen.

Andere factoren die de uitstoot bepalen

Tal van andere factoren spelen inder-daad nog een grotere of kleinere rol als de effectieve uitstoot moet wor-den berekend.

Ten eerste speelt het rijgedrag een belangrijke rol. Op de website van Volkswagen staat beschreven hoe een doorsnee koppel effectief de test doet en, gecontroleerd door een deurwaarder, de reis naar Rome on-derneemt. Ik citeer uit hun verslag: “Tot slot, een woordje uitleg over het traject met de Golf BlueMotion. (…) We stonden werkelijk versteld van het verbruik. De bedoeling was om tot aan het Colosseum te geraken, maar we hadden nooit gedacht dat we het zouden halen met een gemiddeld verbruik van 3,5 l/100 km en 180 res-terende kilometers. (…) Bezuinigen betekent ook dat je het met minder moet doen, dat je bepaalde ‘offers’ moet brengen - dat is geen geheim. We hebben getracht om te ecorijden,

maar het was de eerste keer en we volgden slechts enkele aanwijzingen van een VW-medewerker. We heb-ben geen speciale ‘rijles’ of opleiding gevolgd.” Hieruit leren we dat dit voorgestelde lage verbruik in ideale omstandigheden inderdaad mogelijk is, maar dat enige aanpassing van het rijgedrag noodzakelijk is. Traag optrekken, in lage toeren blijven, met correcte bandenspanning rijden, het zijn maar enkele voorbeelden die op zich eenvoudig zijn, maar waar de gemiddelde chauffeur niet goed op scoort.

Ten tweede gaat het hier natuurlijk over een erg zuinige wagen met de nieuwste technologieën uitgerust. Een blik op straat, meer is er niet nodig om te zien dat het Belgische wagenpark ook nog heel veel oude, lees vervuilende, auto’s telt. Als we daarmee naar het zuiden toeren, dan blijven we uiteraard niet op deze lage uitstoot, maar verdubbelt ons ver-bruik. We zouden kunnen verwach-ten dat er over enkele jaren meer en meer zuinige auto’s zullen rondrijden en dit opent dan weer een andere discussie over de implicaties van een vernieuwing van het verkeerspark, de vraag wat er met oude vervuilende nog werkende auto’s zou moeten gebeuren, het item van de intussen afgeschafte eco-premies, … Stof om over na te denken, maar voorlopig is het nog zo dat de gemiddelde Belg met een minder zuinige wagen rijdt.

Uiteraard is het ook zo dat de reis-afstand lang niet altijd in ideale om-standigheden kan afgelegd worden. Enkele landen doorkruisen en daarbij niet in de file staan is een zeldzaam geluk geworden. File zorgt voor een gigantische piek in het verbruik en uitstoot. Er moet verder ook reke-ning gehouden worden met weers-omstandigheden, slechte wegen, hellingen, … Door dit alles stijgt het gemiddelde verbruik.

Een andere factor is de productie van de auto, wat met de nodige uitstoot gepaard gaat, en waarbij tal van niet-duurzame grondstoffen gebruikt wor-den. Als tegenargument kan natuur-lijk opgemerkt worden dat, zeker in onze contreien, er per vijf personen zeker wel iemand een wagen heeft, en dat dit dus geen extra gewicht in de schaal legt inzake uitstoot. De vraag of het voor iedereen zo nood-zakelijk is om een wagen te hebben is een ander discussiepunt.

Tenslotte is deze berekening gemaakt voor vijf personen in één wagen. Het behoeft niet veel uitleg dat mensen niet altijd netjes met een volle wagen op reis gaan, wat je individuele uit-stoot ook omhoog brengt.

Samenvattend kunnen we gemakke-lijk stellen dat die 0.3144 ton CO2-equivalent een onderschatte waarde is. Tal van al of niet beïnvloedbare factoren zorgen voor een grotere ef-fectieve uitstoot. Echter, zelfs met alle andere factoren erbij, komen we lang niet aan de enorme uitstoot die we teweegbrengen als we het vliegtuig nemen.

Individueel versus collectief

De hierboven beschreven aspecten gaan over de impact wanneer jij be-slist om met de auto op reis te gaan.

Als we de oefening wat uitbreiden, en niet enkel als individu de keuze ma-ken om de wagen te nemen in plaats van het vliegtuig, maar dit als collec-tief idee naar voor schuiven, dan ko-men nog een aantal andere factoren meespelen.

Als we even veronderstellen dat het Europees toerisme zich volledig over de weg in plaats van in de lucht zou begeven, dan worden die files er niet korter op. Verwijzend naar statisti-sche gegevens van Brussels Airport,

11

merken we dat die luchthaven in 2010 meer dan 12 miljoen Europese passagiers telde. Als deze mensen extra zich over het wegennet ver-plaatsen, zorgt dat voor een giganti-sche overbelasting met onvermijdelijk extra files en ongevallen. Tevens zou-den hierdoor wegen veel sneller stuk gaan, met extra wegenwerken en hun bijhorende uitstoot tot gevolg en hierdoor nog meer files. Het collectief stoppen van de Europese luchtvaart lijkt dus iets waar de wegen niet klaar voor zijn.

Andere factoren die een rol spelen in de keuze

Duurzaamheid speelt een al of niet belangrijke rol in het kiezen van je transportmiddel, maar daarnaast zijn er uiteraard nog tal van elementen die in de praktijk sneller gaan door-wegen. Er is de tijdswinst die je hebt door te vliegen, het gemak en com-

fort. De veiligheid speelt ook een rol: de kans op een ongeval is beduidend kleiner met het vliegtuig. De keuze kan ook bepaald worden door je ei-gen mogelijkheden: omwille van fy-sieke beperkingen of leeftijd kan een lange autoreis niet aangewezen zijn. Ten slotte zal de financiële vergelij-king ook gemaakt worden. Al deze elementen samen bepalen de uitein-delijke keuze.

Is vliegen binnen Europa nog verantwoord?

Als we enkel naar de uitstoot kijken, dan lijkt het antwoord voor de hand te liggen: neen, dit is niet verant-woord. Het milieu wordt veel te hard belast voor een afstand die overbrug-baar is met ander vervoer. Je hoeft er zelfs geen gloednieuwe wagen met de beste technologie voor te heb-ben, ook met een oudere wagen blijf je relatief gezien nog met een kleine

voetafdruk achter. Het antwoord is evenwel niet zo simpel.

Zoals reeds gesteld zou een theoreti-sche volledige stop van het Europees vliegverkeer voor onvermijdelijke megafiles zorgen, voor een stijging in verkeersongevallen, voor extra wegenwerken. Het zou dus net on-verantwoord zijn om met z’n allen de auto te nemen.

Wat moet er dan wel gebeuren? Er moet volgens mij een verschuiving komen in ons denken. Zoals aange-haald spelen verschillende factoren een rol in de keuze voor het vervoer: comfort, tijdswinst, veiligheid, bud-get, uitstoot… Al te vaak worden en-kel comfort en tijdswinst in rekening gebracht en wordt automatisch ge-kozen voor de gemakkelijkste weg: het vliegtuig. Wanneer de verschillen-de factoren tegen elkaar afgewogen worden, is het belangrijk dat ook het aspect duurzaamheid en uitstoot zijn plaats krijgt. Bij korte reizen of zaken-reizen zal dit dan wellicht niet door-wegen, maar wanneer het over reizen van twee tot drie weken gaat, zou het argument uitstoot plots wel van door-slaggevende aard kunnen zijn.

Samenvattend kunnen we stellen dat vliegen binnen Europa zeker nog te verdedigen valt, maar dat alternatieve vervoerswijzen net om hun duurza-mer karakter aan belang moeten win-nen. Dit vaak over het hoofd geziene aspect moet een sleutelrol krijgen in de vervoerskeuze. Waar je dan ook voor kiest, het zal als een bewuste beslissing te verantwoorden zijn.

Bronnen• http://greenseat.nl/nu-groener-reizen/• http://be.volkswagen.com/vwcms/mas-

ter_public/virtualmaster/be_nl/models/golf/golf_intro/trim_lines/golf_bluemotion.html

• http://issuu.com/brusselsairport/docs/brutrends_2010?mode=embed&layout=http://skin.issuu.com/v/light/layout.xml&showFlipBtn=true

Dit artikel werd geschreven in het kader van onze tweejarige opleiding reisbegeleider. De kandidaat-reisbegeleiders krijgen tijdens hun opleiding een schrijfopdracht met als thema duurzaam reizen. Het is de bedoeling dat ze zich verder verdiepen in het thema ‘duurzaamheid’, zodat ze hiertegenover een gezonde en kritische houding aannemen. Tevens leren ze omgaan met de grote hoeveelheid informatie die voorhanden is rond dit thema. “Vliegen binnen Europa: nog verantwoord?” is een artikel met een leuke invalshoek en dat levert een plaatsje op in ons magazine. Wil je meer informatie over de opleiding? Surf naar www.karavaan.be

12

AgEnDA

KArAvAAn-AgEnDAAlle informatie over Karavaan-activiteiten en Minitrips vind je op www.karavaan.be onder ‘Agenda’.

www.karavaan.be

23 juni

Aarde, water, wind en vuur... zweethutsessie (Aalter)

Tijdens deze grensver-leggende activiteit krijgt je ziel een reisje richting Latijns-Amerika cadeau. Je leert meer over het ontstaan, de beteke-nis, de gebruiken en de beleving van de oorspronkelijke Latijns-Amerikaanse spiritualiteit. Je ervaart het ook zelf tijdens het voorbe-reiden, beleven en nagenieten van de zweethutsessie. Dit alles in een rustige omgeving middenin de natuur.

Inschrijven kan tot 23 mei 2012.

www.karavaan.be

23 juni En 4 AugusTus

Infomoment opleiding reisbegeleider

Wil jij graag nog meer van de wereld zien en laten zien? Word dan reisbegeleider bij Karavaan en ontdek de wereld samen met een groep deelnemers van een Joker-reis. Had je graag meer info gekregen over onze opleiding reisbegeleider en onze boeiende vereniging? Kom dan langs op een van onze infomomenten.

Inschrijven kan via www.karavaan.be.

www.karavaan.be

11 & 12 AugusTus

Olé Préparé

Lees meer op de pagina hiernaast.

Deze activiteit is enkel toegankelijk voor deelnemers van een Joker Go-26 reis.

www.karavaan.be

25 & 26 AugusTus

Namasté Préparé

Lees meer op de pagina hiernaast.

Deze activiteit is enkel toegankelijk voor deelnemers van een Joker Go-26 reis.

www.karavaan.be

3 juni

Hasselt, wereldstad van de smaak (Hasselt)

Klopt jouw reishart voor vreemde continenten? Kom ze ontdekken in ei-gen land! Tijdens deze hippe activiteit nemen we je mee naar verschil-lende continenten binnen de stad Hasselt. Stukjes Azië, Afrika en Europa staan ondermeer op het

programma! Waarom wachten om de wereld te ont-dekken als je je voor een dag wereldburger kan voelen in Hasselt?

Inschrijven kan tot 28 mei 2012.

www.karavaan.be

9 juni

Amberes en español (Antwerpen)

Wie het zonnige Spanje wil ruiken en proeven zonder het vliegtuig te nemen, moet in Antwerpen zijn! We gaan in de binnenstad op zoek naar restanten van de Spaanse overheersing en onderweg slaan we ingredi-enten in waar we een heerlijke maaltijd mee op tafel to-veren. Ook je taalniveau krijgt een stevige boost! Hasta la vista!

Inschrijven kan tot 1 juni 2012.

www.karavaan.be

16 juni

Colombia culiniar (Nieuwkerken-Waas)

Colombia heeft heel wat te bieden en wij laten je graag kennis maken met dit stukje paradijs. Gastspreekster Liliana vertelt met veel passie en laat ons ook letterlijk proeven van haar vaderland. Voorafgaand krijg je van een medewerkster van Oxfam meer info over fairtrade en wereldwinkelproducten. Hasta luego!

Inschrijven kan tot 9 juni 2012.

www.karavaan.be

13

Namasté Préparé:25 & 26 AugusTus

Ga jij dit jaar op Go-26 reis naar India? Dan is Namasté Préparé een niet te missen weekend!Twee dagen lang word je volledig ondergedompeld in Indische smaken, geuren en kleuren. Samen met andere Go-26’ers leer je hoe je chay maakt, hoe je een sari omdoet en met enkele Indische jongeren test je jouw eerste woorden Hindi. We bereiden zelfs een Indisch feestmaal en gaan daarvoor zelf op zoek naar onze ingrediënten. Tenslotte brengt een bezoek aan de Jain Mandir - een indrukwekkende tempel in Antwerpen - je helemaal in Indische sferen.Waarom wachten tot je naar India vertrekt? Tijdens Namasté Préparé kun je volop proeven van dit heerlijk stukje wereld.

Olé Préparé:11 & 12 AugusTus

Hola! Trek je binnenkort naar een Spaanstalige bestemming en stopt je mondje Spaans bij ‘Dos cervesas por favor?’ Neem dan een stomend bad Spaans op Olé Préparé! Een weekend vol Spaanse taaltrucjes voor de lokale marktjes, in de bushalte of op de dansvloer … en je vertrekt geprepareerd op reis. Haal die flamencorok boven en borstel dat borsthaar … Golala!

Boekte jij een Go-26 reis? Super! Dan kan je genieten van dit exclusief aanbod: de Go Préparé-weekends. Tijdens deze weekends word je helemaal ‘geprepareerd’ om te ver-trekken op Joker-reis. Er zijn slechts twee weekends en de plaatsen zijn beperkt, dus snel zijn is de boodschap.Meer info vind je op www.karavaan.be

Foto’s: Julie Bossu - Christophe Claes - Line Lootens - Mash Tack

14

Elke zomer trekken bijna een miljoen Europese Marokkanen naar hun land van herkomst. Vanuit België neemt ruim een derde daarvan de wijk naar het zuiden. Zodra de scholen sluiten begint hier de uittocht en de meesten keren niet terug voor het einde van augustus. De meeste Marokkaanse families gaan met de wagen naar Noord-Afrika en dat betekent een lange, heel lange tocht zuidwaarts. Dwars door Frankrijk en dan nog eens dwars door Spanje: een tocht van 2200 kilometer tot aan de Mid-dellandse zee en dan is de reis nog niet afgelopen. Op de wegen naar het zuiden zijn ze gemakkelijk te herkennen, de zwaarbeladen auto’s met Belgische

of Nederlandse nummerplaat en de obligate bagagedrager met honderd kilo bagage er bovenop. In een tank-station nabij San Sebastian, nog een dikke duizend kilometer van de Mid-dellandse Zee, vult Amal L. de benzi-netank van zijn bestelwagen tot aan de rand. Het is een Mercedes, vol-gestouwd tot enkele meters boven het dak, handdoeken aan de ven-sters om de grootste hitte buiten te houden. “Twee dagen”, zegt hij trots, “uit Vorst. Er zijn er die het in één ruk proberen, maar zelfs al wisselen ze af en toe van chauffeur, dan nog is het gekkenwerk. De familie moet er ook wat aan hebben.”

Gibraltar

Naarmate de Maghreb dichterbij komt worden ook de ticketshops tal-rijker. Ze beloven elk de goedkoopste tarieven voor de oversteek per ferry. Na twee of drie dagen komen de wa-gens kreunend tot stilstand aan de

Straat van Gibraltar. Voor velen is de reis nog maar halfweg maar toch: dit is meer dan een symbolische grens, het is de plaats waar Europa eindigt en Afrika begint. Op zijn smalste punt is de Straat van Gibraltar veertien kilometer breed en dat maakt van Zuid-Spanje het natuurlijke transit-punt voor al wie naar Marokko wil. Het verkeer tussen beide kusten is intens, om het zacht uit te drukken. Vanuit de grootste Spaanse havens doen veerboten de oversteek sowie-so meermaals per dag, maar tijdens het hoogseizoen drijven ze het aan-tal overtochten drastisch op. De klok rond vertrekken er ferry’s uit Algeci-ras, Malaga, Tarifa en Gibraltar om de passagiersstroom meester te blijven. Algeciras staat niet voor niets van in de Pyreneeën aangeduid in het Ara-bisch: deze haven neemt meer dan twee derde van alle passagiers voor zijn rekening. Op de drukst bevaren route, Algeciras-Tangier, worden joe-kels van ferry’s ingezet: die zijn niet

TANGIER - Een flink deel van de Belgen trekt elke zomer naar Marokko. Belgische Marokkanen zijn dan met duizenden de stad uit, op vakantie in hun tweede (en voor sommigen enige) moe-derland. De jaarlijkse exodus is een huzarenstuk en zorgt voor hallucinante taferelen aan het belangrijkste knooppunt van de reis: de Straat van Gibraltar.

Europese Arabieren en de verwevenheid met hun thuisland

rEisvErHAAl

door Roel Ruttens

DE boTEn vAnHErculEs

De straat van Gibraltar is meer dan een symoblische grens, het is de plaats waar Europa eindigt en Afrika begint.

15

erg snel (kruissnelheid: een gezapige veertien knopen) maar bieden wel plaats aan massa’s rollend materieel.

Jebel Musa

Algeciras is een aparte plaats. Groot geworden door zijn haven, is het een overslagplaats van mensen en goe-deren uit Europa en Afrika. Het is er heerlijk koel want de zeebries verjaagt de zinderende hitte die Andalusië zo vaak lam legt. De nabijheid van Afrika maakt het uitzicht formidabel. Van op de kaaien zie je in de verte de hoog-ste berg van de Marokkaanse noord-kust: de Jebel Musa, met meer dan duizend meter een respectabele heu-vel. Musa was volgens de Grieken die andere zuil van Hercules, tegenover de rots van Gibraltar. Op hete dagen is hij niet meer dan een zinderende schim, maar bij helder weer lijkt het alsof je hem kan aanraken.Maar liefst acht ferrymaatschappijen verdelen het passagiersverkeer on-der elkaar. Hun tarieven zijn min of meer dezelfde en met een ticketje van de ene spring je zo op de boot van de andere. Ook de haven richt zich op het comfort van de passa-giers. Jaren geleden werden nieuwe aanlegplaatsen en een nieuwe termi-nal gebouwd. Dat maakte een einde aan de vaak chaotische toestanden van weleer. In de moderne vertrekhal vermelden grote televisieschermen vertrek- en aankomsttijden. Het is er rustig, maar die rust is bedrieglijk: bijna iedereen komt met de wagen en de wachttijden om aan boord te mo-gen kunnen oplopen tot anderhalve dag. Op piekmomenten verscheept de haven van Algeciras vierduizend voertuigen per dag en achtentwintig overvaarten volstaan dan maar net om dat aantal te bolwerken.

MRE

Als voetganger kan ik nog gemak-kelijk een ticketje Tangier kopen: 22

euro heen en terug, de helft van dat bedrag als je Marokkaan bent. Het verschil intrigeert me. Past de Marok-kaanse staat de rest misschien bij? Goed mogelijk: Marokkanen in het buitenland zijn immers MRE’s - Ma-rocains résidant à l’étranger - en wor-den door de Marokkaanse overheid op handen gedragen. Hun regelma-tige geldzendingen naar ‘huis’ vor-men een belangrijke bron van inkom-sten voor de Marokkaanse economie en de autoriteiten doen er alles aan om deze geldschieters elke zomer zo goed mogelijk te ontvangen. Aan boord loop ik daar onmiddellijk een bewijs van tegen het lijf: een breed glimlachende koning Mohammed verwelkomt zijn landgenoten met Bienvenue dans votre pays. Want Marokkaanse migranten, waar ook ter wereld, blijven in de eerste plaats Marokkaan. Heeft een van de vroe-gere koningen - Hassan II – dat niet uitdrukkelijk gezegd? De Spaanse politie doet niet veel moeite om mijn bagage of die van de andere passagiers te controle-ren: het is bijna onbegonnen werk om alles na te kijken en trouwens, de meeste passagiers hebben nauwe-

lijks tijd in Spanje doorgebracht. In de omgekeerde richting, voor de boten die vanuit Noord-Afrika terugkomen, is de controle dan weer wel pijnlijk nauwgezet en dat zorgt voor lange wachttijden aan de grens. De rela-ties tussen Spanje en Marokko zijn al jarenlang verzuurd door moeilijke dossiers (de Westelijke Sahara, kif, vluchtelingen en - ken je het eiland Perejil nog?) die de welwillendheid van de Spaanse douaniers niet echt doen toenemen.

Dolfijnen

Ibn Bathouta is de naam van mijn ferry. Hoe toepasselijk. Ibn Bathouta was Marokko’s meest actieve en meest beroemde ontdekkingsreizi-ger. Hij was zowat de Marco Polo van de Maghreb. De ferry verlaat de haven en glijdt langs de indrukwekkende rots van Gibraltar, de knalrode Marokkaanse vlag wappert vrolijk in de wind. Aan boord heerst een gezellige vakantie-drukte. Terwijl uitgelaten kinderen tik-kertje spelen in de smalle gangen van het schip, opent een handvol Marok-kaanse politiemannen de rolluik van

Op piekmomenten verscheept de haven van Algeciras vierduizend voertuigen per dag en achtentwintig overvaarten volstaan dan maar net om dat aantal te bolwerken.

Foto’s: Roel Ruttens

16

hun kiosk. Elke passagier moet zijn of haar paspoort al aan boord laten afstempelen, zo vertelt iemand mij, anders riskeer je urenlange wachttij-den in de haven van Tangier. Terwijl de mannen in lange rijen aanschui-ven voor de nodige stempels, kiezen de vrouwen en de ouderen voor de comfortabele salons, zichtbaar op-gelucht dat ze eens niet in een auto hoeven te zitten. Eigenaardig genoeg laat maar weinig volk zich op het dek zien, hoewel de sterke zeewind de grote hitte draag-lijk maakt. Enkele jongeren wagen het erop en trotseren de Levanter, de oostelijke wind die door de Straat raast. Het panorama is fenomenaal. Pas na een dik uur varen slokt een troebele horizon de rots van Gibral-tar op en komt de Noord-Afrikaanse kust dichterbij. Hier en daar proberen groepjes dolfijnen de ferry in te halen.

Ik praat wat met een enkele jongeren, uit Molenbeek zo blijkt, wat een toe-val. Ze zijn onderweg naar Ouarza-zate, dat is toch nog een dag rijden,

aan de andere kant van de Atlas. Een ander groepje komt uit Schaarbeek en is op weg naar Casablanca, al iets dichterbij. Nog anderen komen uit Metz of Amsterdam. En allemaal gaan ze naar verschillende streken in Marokko. Want de herkomst van Europese Marokkanen is heel uit-eenlopend. Het gehengel naar goed-kope arbeidskrachten, dat in 1963 begon en eindigde met de oliecrisis van1973, gebeurde per land anders. Zo ronselde België vooral werkkrach-ten uit noordelijke steden als Tanger, Tetouan en Chefchaouen, terwijl Nederland zijn aandacht vestigde op het Rifgebergte. Franse Marokkanen hebben dan weer hun roots in de streek rond Agadir of in grote steden als Casablanca en Rabat.

Onbegrip

Of ze graag naar Marokko gaan? De gevoelens zijn gemengd: voor de meeste jongeren is Marokko het land van hun grootouders, een ver land waar ze zelf weinig voor voelen. “Het water tussen de twee gemeen-

schappen is dieper dan de Straat van Gibraltar”, zegt Jamal uit Metz. “Het zijn echt twee verschillende culturen.” Europese Marokkanen doen graag laagdunkend over hun verre moe-derland en zijn fier op hun westerse levensstijl, hun auto, hun gsm. Ze hebben moeite met de taal, de grote sociale ongelijkheid in Marokko, de corruptie, de vriendjespolitiek en de schijnheilige seksualiteit. Velen vinden hun Marokkaanse broeders wat be-krompen, inhalig en toch een beetje achter op Europa.Maar het dédain is wederzijds: au-tochtone Marokkanen bekijken de zomerse toevloed vaak met wrange gevoelens. Het opzichtige gepronk in glimmende wagens met luide muziek, in dorpjes waar een auto een onge-kende luxe is, schept veel wrevel. Saïd, een architect uit Casablanca en net terug van een korte vakantie in Marbella, bekijkt het dek met een bedenkelijke blik. “Schrijf maar dat wij die Europese Marokkanen liever zien gaan dan komen,” zegt hij zonder verpinken. “Ze zijn arrogant, brutaal en lui, leven van de dop en komen hier de show stelen met hun dikke wagens. Terwijl wij alle moeite van de wereld doen om iets te maken van dit

land en ook veel ondernemender zijn. En bovendien vallen ze onze meisjes lastig.” Of hoe diep een zee kan zijn.

Tangier

De overtocht duurt niet lang – twee en een half uur – maar is toch lan-ger dan de veertien kilometer tussen beide kusten doet vermoeden. Bij zonsondergang varen we de haven van Tangier binnen. Deze Noord-Afri-kaanse stad met zijn koppige karak-ter, trotse inwoners en een prachtige baai, verwelkomt zijn zonen. Europa lijkt meteen zo veraf: gesluierde vrou-wen, oude mannen in djellaba, blinde bedelaars en wriemelende mensen in de medina. Op Le Grand Soco, het grote plein in het hart van de stad, wordt druk handel gedreven in een ander soort passagiers: zij die illegaal naar Spanje willen en hier, in ruil voor enorme bedragen, even begerige als helpende handen vinden. Of ze het zullen halen, in gammele bootjes in een verraderlijke zee, is lang niet ze-ker. Maar dat zijn niet de zorgen van onze Europese Marokkanen: zij heb-ben nog een heel eind te gaan. Een-maal de douane voorbij verdwijnen hun zwaarbeladen auto’s in de nacht.

Voor de meeste jongeren is Marokko het land van hun grootouders, een ver land waar ze zelf weinig voor voelen.

17

Er zijn de culturele hoofdsteden die ieder jaar door de Unie worden aan-geduid, er zijn grensoverschrijdende fietsroutenetwerken die met Euro-pese subsidies worden uitgebouwd, er zijn de plannen om duurzaam toe-risme op kwetsbare plekken, zoals kust- en berggebieden, via een geza-menlijke aanpak te bevorderen. Er is de Europese erfgoeddag en de Unie beschermt natuurgebieden en biodi-versiteit, die een motor voor toerisme kunnen vormen.Maar de meest directe impact van Europa zien toeristen toch in hun portefeuille: de euro. Precies tien jaar geleden, in 2002, rolden de eerste eurobiljetten uit de bankautomaten en konden we naar het noorden van Finland of het zuiden van Portugal zonder langs wisselkantoren te pas-seren. Intussen hebben zeventien landen de euro ingevoerd. Ook in sommige Oost-Europese landen, zoals Slovenië of Estland, en in club-med bestemmingen als Malta en Cy-prus wordt er vandaag in euro gere-kend.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Maar tegelijk gaat die euro door een bijzonder zware crisis. De klappen vallen vooral in de zuidelijke lidstaten: overheden slagen er nog nauwelijks in om geld op te halen op de financië-le markten. Geld dat ze nodig hebben om pensioenen en lonen uit te keren, openbare werken uit te voeren, vroe-gere leningen terug te betalen. Zeker in Griekenland zijn de gevolgen nau-welijks te overzien. Maar Portugal is er niet zoveel beter aan toe, en het is niet uitgesloten dat de situatie in Spanje en Italië escaleert. Het is niet simpel om de oorzaken van de crisis samen te vatten. Die landen hebben te grote schulden gemaakt, klinkt het. Ze leefden boven hun stand. Het zal wel kloppen dat er zotte uitgaven ge-beurden. Griekenland geeft bijvoor-beeld disproportioneel veel geld uit aan defensie. En met een zwak geor-ganiseerd overheidsapparaat werden belastingen zeker niet op een correc-te manier geïnd. Maar toch hadden de Grieken nooit de levensstandaard

van de gemiddelde Europeaan. Banken, overal in Europa, hadden de voorbije jaren wel de neiging om massaal leningen toe te staan aan de probleemlanden van vandaag. Met dat ‘goedkoop geld’ werden vooral producten uit Noord-Europa gekocht. Om het wat simpel samen te vatten: zuiderse landen hebben zich de voorbije jaren in de schulden gestoken om Duitse producten te ko-pen, en daarmee de Duitse economie flinke impulsen te geven. Zolang het voor de Duitsers winstgevend was, mocht Griekenland zich volop in de schulden steken. Er is een gedeelde verantwoordelijkheid voor de crisis.

Steeds meer beslissingen worden vandaag door de Europese Unie genomen. Ook toerisme komt stilaan in het web van de Europese politiek terecht. Wat er in Brussel of Straatsburg door Europa beslist wordt, heeft steeds vaker een impact op het toerisme.

AcTuA

Het geploeter van Europa

door Hendrik Voss

Zuiderse landen hebben zich de voorbije jaren in de schulden gestoken om Duitse producten te kopen, en daarmee de Duitse economie flinke impulsen te geven.

18

Gezamenlijke oplossingen

De oplossing voor de crisis kan dan ook alleen liggen in een gezamen-lijke aanpak. Als de probleemlanden ongeordend bankroet zouden gaan, zou dat leiden tot chaotische tafere-len. Het zou vooral betekenen dat die landen hun miljardenschulden niet meer zouden terugbetalen. Daardoor zouden banken, overal in de Unie, overkop gaan. Als andere landen Griekenland bijspringen, gebeurt dat dus niet uit sympathie of compas-sie, maar wel uit eigenbelang en vrees voor chaos. Het meeste geld dat via de noodfondsen ter beschik-king wordt gesteld aan de perifere landen, vloeit overigens onmiddellijk door naar de banken, overal in de Unie. Tegelijk worden deze landen wel onder immense druk gezet om de meest draconische besparings-maatregelen door te voeren. Steeds meer stemmen waarschuwen voor het contraproductieve effect hiervan: landen lijken zich kapot te besparen, en daarmee verdwijnt elke hoop op economisch herstel. Wellicht zal de volgende maanden veel meer nadruk moeten liggen op maatregelen om de groei weer aan te zwengelen.

Ontklutsen

In elk geval maakte de crisis duidelijk hoe sterk de lidstaten van de Euro-pese Unie met elkaar verweven raak-ten . De problemen van één land zijn onvermijdelijk ook de problemen van de andere lidstaten. Dus werd er geld

bijeengeharkt voor een noodfonds, en werd er beslist dat lidstaten elkaar meer in de gaten zullen houden. De tijd is voorbij dat elk land zijn eigen begroting ineen knutselde, besliste om wel of niet extra te lenen, en wel of niet reserves aan te leggen voor de pensioenen. Voortaan worden begro-tingen binnen de Europese krijtlijnen vastgelegd. We zijn in de Europese Unie als eieren door elkaar geklutst. Met geklutste eieren kan je vanalles doen, maar ontklutsen is geen optie. De Unie kan niet anders dan de crisis gezamenlijk aanpakken.De eurocrisis is in elk geval nog niet voorbij. In Spanje is de helft van de

jongeren werkloos, Italië zal er niet in slagen om op korte termijn zijn be-groting op orde te krijgen. De kans dat Spanje, Italië en ook Frankrijk verder in de ellende worden meege-sleurd, blijft bestaan.

Al ploeterend naar de overkant

Wel is de voorbije maanden onder Europese leiders het besef gegroeid dat we er samen moeten uitraken. Maar dat samenwerken is niet simpel. Elk land heeft zijn eigen belangen, tradidies, en publieke opinie. Herman Van Rompuy, als voorzitter van de Europese Raad, is de sukkelaar die dan moet proberen om iedereen toch tot gezamenlijke beslissingen te be-wegen. Dat is niet eenvoudig, en de besluiten lijken ook altijd iets te kort te schieten, een pas te laat te komen, iets te vaag te zijn. Het lijkt er dan op alsof Europa besluiteloos is. Het ge-ploeter is inderdaad niet fraai om naar te kijken. Van aan de zijlijn bekeken, kan het allemaal doortastender en sneller. Maar het is de manier waarop een politiek Europa, met al zijn lidsta-ten, nu eenmaal werkt. Met veel over-leg, met de zoektocht naar samen-vallende belangen, en oplossingen waarin uiteindelijk iedereen zich min of meer kan vinden. Dat is zelden snel en doortastend. Maar ook al ploete-rend kan de overkant bereikt worden.En hoe paradoxaal het ook klinkt: precies ten gevolge van de crisis evo-lueert de EU vandaag volop naar een sterkere organisatie, met meer greep op de lidstaten dan ooit tevoren.

De eurocrisis is in elk geval nog niet voorbij. In Spanje is de helft van de jongeren werkloos, Italië zal er niet in slagen om op korte termijn zijn begroting op orde te krijgen.

19Foto: Jan Van Nieuwkerke

25&26

augustus 2012

de grootste team

uitdaging ter w

ereld in B

elgië

Hoge Venen

100 km30 uurTeam

s van 4

Wandel voor een

rechtvaardige wereld!

20

Reisverhaal in beeld:

noorwEgEn lofoTEn

De Lofoten is een van de mooiste eilandengroepen ter we-reld. Ze liggen in het noorden van Noorwegen voor de kust. Visserij is een belangrijke bron van inkomsten, maar het toerisme wordt elk jaar belangrijker. Steeds meer mensen komen de overweldigende natuur bewonderen. In juni kan je er genieten van de middernachtzon. Voor onwaarschijn-lijke lichtspektakels ga je op reis in juli of augustus.

“De trektochten die we maakten met de groep zijn door het ruwe terrein soms best wel pittig,” vertelt reisbegeleid-ster Evelien. “Overnachten deden we in hutten of rorbuer; eeuwenoude visserswoningen kregen een tweede leven als toeristenverblijf. We kookten ons eigen potje waarbij een lekkere verse zalm natuurlijk niet ontbrak. Het is een echte natuurreis waar je na een flinke inspanning helemaal tot rust kan komen terwijl je van de prachtige panorama’s geniet.”

rEisvErHAAl

Foto’s en tekst: Evelien Kerremans

We nemen af en toe de tijd om te genieten van de adembenemende natuur.

Als je de Lofoten in juni bezoekt, vind je af en toe nog heel wat sneeuw-tapijten. Wij moesten dan ook regel-matig heuse sneeuwvelden oversteken.

De wandelingen zijn heel afwisse-lend en brengen onze groep over modderige paden, moeras-sige weggetjes, sneeuw, rotsen en strand.

De schilderach-tige vergezichten zorgen ervoor dat we spontaan halt houden om ze helemaal op te nemen.

Fotoshoot in de sneeuw!

21

Onderweg geniet je van indrukwekkende panorama’s, soms kan je zelfs een zeearend of een papegaaiduiker spotten.

Zwemmen aan het Kvalvikastrand is alleen weggelegd voor wie van een echt frisse duik houdt...

Ook midden in de nacht schijnt de zon, maar na meer dan 10 uur stappen vallen we toch als een blok in slaap.

Het leven in Noorwegen is duur maar de standaard is hoog. Onze hutten waren supergezellig.

Typisch voorbeeld van een rorbuer met de karakteristieke rode kleur.

De groep op de top van de Reinebringen, letterlijk een van de hoog-tepunten van de reis!

oproEp:Wil jij ook graag jouw fantastische reis

voorstellen aan de hand van adembenemende

foto’s? Stuur een mailtje naar

sarah.trappeniers@karavaan.be en wie weet

sta jij in een volgende editie van De Karavaan.

Mèèèèèèèèèèèèèh!

Water is nooit veraf op de aantrekkelijkste eilandengroep van Scandinavië zoals de zee, talrijke meertjes en rivieren.

Het is normaal als je na een hele dag wandelen geen kat tegen komt. Je waant je soms alleen op de wereld...

22

MusT sEE

De klassiekers kent iedereen… in Rome breng je een bezoek aan de Trevifontein, ga je naar Parijs dan staat een bezoek aan de Eiffeltoren of het Louvre zeker op je agenda. Parc Guel in Barcelona is ook zo’n must visit plaats. Ben je op zoek naar de nieuwe bezienswaardigheden? Snuffel dan door onderstaande lijst, een goeie reden voor een citytrip is nooit veraf.

niEuwE EuropEsE bEziEnswAArDigHEDEn

door Sarah Trappeniers

Metropol Parasol (Sevilla)

Vooral bij zonsondergang is Metropol Parasol enorm po-pulair, want dan krijgen de gevels van de oude stad een warme gloed en dat maakt het uitzicht nog mooier. Slen-ter rond op de 250 meter lange wandelroute 30 meter boven de grond en geniet van het prachtige panorama. Dit futuristisch ogend gebouw is de grootste houten con-structie ter wereld.

Harpa concertzaal (Reykjavik)

IJsland kreeg het de afgelopen jaren hard te verduren: de economie implodeerde door de financiële crisis en de Eyjafjallajökull explodeerde met een grote aswolk als re-sultaat. Vlakbij de haven herrees een prachtig concertge-bouw. De zuidgevel bestaat uit een driedimensionale glas- en staalstructuur en naargelang de inval van het zonlicht verandert de kleur van het gebouw.

Jubilee kerk (Rome)

De Dio Padre Misericordioso kerk valt op dankzij de frisse en moderne architectuur. De Amerikaanse architect Ri-chard Meier ontwierp het spierwitte gebouw dat symbool staat voor een boot, de drie bollende zijlen zijn een echte eyecatcher. Vooral ’s avonds is een bezoek aan de kerk echt de moeite waard door de spectaculaire verlichting.

Centre Pompidou (Metz)

Het Centre Pompidou is met zijn 5000 m² het grootste Franse museum buiten de hoofstad Parijs. In het muse-um kan je genieten van moderne en hedendaagse kunst, maar ook de buitenzijde is prachtig. De Japanse architect Shigeru Ban baseerde zijn houten ontwerp op een Chi-nees hoedje dat hij in Parijs op straat vond.

23

niEuwE EuropEsE bEziEnswAArDigHEDEn

Zeemeerman Han (Kopenhagen)

De beroemde Zeemeermin krijgt mannelijk gezelschap in de haven van Kopenhagen. Designers Elmgreen & Drag-set hebben Han, oftewel de zeemeerman, ontworpen. Het beeld neemt dezelfde pose aan en zal begin juni de stad Helsingor opfleuren. Han zal niet alleen opvallen door de oogverblindende materiaalkeuze, hij sluit ook ieder uur ge-durende een seconde zijn ogen.

Orbit Toren (Londen)

De Britse kunstenaar Anish Kapoor ontwierp een kunst-werk als blikvanger voor de Olympische spelen in Londen. De 115 meter hoge roodstalen toren gaat officieel als Ar-celorMittal Orbit door het leven. Vanuit vrijwel iedere hoek van het Olympische Dorp kan je het kronkelige kunstwerk bewonderen en bovenop het panoramadek krijg je een overzicht op de sportieve omgeving.

Riverside museum (Glasgow)

De collecties van het transportmuseum kregen een schit-terend nieuw pand. Het golvende gebouw kijkt uit over de rivier Clyde en de bouw duurde vier jaar. De buitenkant kreeg een futuristische look door de grote glazen gevel en het zigzaggend dak. Het ontwerp is trouwens geïnspi-reerd op een watergolf van de rivier.

Titanic museum (Belfast)

Exact 100 jaar geleden zonk de Titanic naar de bodem van de Atlantische oceaan. Tere ere van deze verjaardag kwam er een stervormige museum vlakbij de vroegere scheepswerven. Het werd gebouwd uit vier voorsteve-nens van schepen op schaal van de Titanic. Bezoekers kunnen er rondneuzen in negen interactieve galerijen.

... een bezoekje waard!

24

EuropEsE bAnDs

onTDEK DEzE EuropEsE MuziEKKAnT(En)Een Karavaan-reisbegeleider is van alle markten thuis dankzij een rugzak vol reiservaring en een brede interesse voor wat leeft in de wereld. Zij tippen graag enkele Europese bands die je moet leren kennen!

BlaudzunDe man die jaren werkte als achter-grondzanger en speelde in verschil-lende bands en projecten, besloot in 2007 alleen verder te gaan als singer-songwriter. Blaudzun schrijft drome-rige liedjes verpakt in een sober ar-rangement dat in combinatie met zijn merkwaardige stemgeluid en gejaag-de melodieën. In januari 2012 vond de release van zijn 3de album plaats, ‘Heavy Flowers’ kreeg niets dan lo-vende kritiek. Nadat hij zijn thuisland Nederland volledig veroverde, is hij klaar om de rest van de wereld te verkennen.

Les Doigts de l’HommeDit Franse kwartet (ontstaan als trio) gebruikt de gipsy jazz als inspiratie-bron, maar schuwt geen enkele an-dere beïnvloeding. In 2010 brachten ze “1910” op de markt, een hulde aan hun grootste inspiratiebron: Django Reinhardt. Hun zeer creatieve gipsy jazz en zigeuner rock getuigen van een buitengewone energie en een authentieke klankkleur. De groep waagde zich ook aan chanson, met scherpe teksten, die de ondraaglijke lichtheid van de hedendaagse maat-schappij haarfijn beschrijven.

Louise AttaqueLouise Attaque is een linkse chanson/folk rockgroep met tonnen attitude. Ze zijn gegroeid vanuit kleine zaaltjes, en weigeren nu consequent televisie en grote promotie -- een marketing van de non-marketing. Hun teksten zijn romantisch en nogal sociaal be-wogen. De band, afkomstig uit Parijs, is opgericht in 1994. In 1995 kwam hun album Louise Attaque uit en dat werd een grote hit in Frankrijk. Vooral het nummer ‘Je t’emmene au vent’ was zeer populair en wordt vandaag de dag nog steeds veel gedraaid.

WoodkidWoodkid is Yoann Lemoine. Poolse roots, opgegroeid in Parijs en een multi-instrumentalist: zanger, foto-graaf én clipregisseur voor onder andere Yelle, Katy Perry en Moby in één verpakking. Nu komt hij met zijn eigen EP ‘Iron’ op de proppen. Iron is al meer dan 12 miljoen (!) keer ge-hit op YouTube, een geluid dat net als de artiest, veelzijdig is… Muzikaal speelt hij met elementen uit zowel pop, electro als filmmuziek. Wrevelige nostalgie en een klok van een stem kenmerken Woodkid.

Fito y FitipaldisFito & Fitipaldis is een Spaanse groep die gestart is in 1998, gesticht door Fito Cabrales. Met deze nieuwe groep creëert Fito een geluid waarin stijlen zoals pop, swing, flamenco, rock en latin jazz worden gecombi-neerd. Het succes van Fito y los Fiti-paldis ligt volgens Cabrales zelf in de complex-vrije manier van tekstschrij-ven. ‘’Ik wil dat iedereen de liedjes op zijn eigen manier kan interpreteren. Het zijn immers maar liedjes. Zo veel werk, zo veel denkwerk en kopzor-gen, maar uiteindelijk zijn het maar liedjes’’, aldus Fito.

Of wat dacht je van deze Belgische bands?

• To the bone De muziek van dit Antwerpse kwartet is rauw… maar blijft verrassen.

• Black cassette Het geluid van Black Cassette is spaarzaam: de focus ligt op vocalen en hoekige ritmes.

• Wahwahsda Deze band combineert reggae met hiphop, teksten met freestyles, diepzinnig met humor.

• La fanfare de belgistanIs een mengelmoesje van traditionele zigeunerklanken tot kubistische composties en hedendaagse improvisaties…

• Graindelavoix Is een kunstenaarscollectief en gefascineerd door de stem.

25

boEKrEcEnsiE

Deze onconventionele reisgids neemt je mee naar een van de meest au-thentieke plekjes van Europa, name-lijk Wales. De auteur kan zijn liefde voor deze streek niet onder stoelen of banken lezen, want het druipt van iedere pagina af.

Dankzij zijn beschrijvingen krijg je als lezer echt zin om op ontdekking te gaan en om je tegoed te doen aan een stevige portie cawl of een verruk-kelijk stukje lamsvlees.

Het boek is een combinatie van anekdotes, beschrijvingen en prak-tische tips waar je ook echt gebruik van kan maken tijdens een bezoek aan deze streek.

In deze alternatieve gids vind je een degelijke schat aan informatie om de ziel van Wales te ontdekken. Een must voor wie deze streek, te weinig gekend als reisdoel, wil bezoeken.

DwAlEn Door wAlEs Een inspirerend reisverhaal waar de platgereden paden verlaten worden.Erik Verdonck

Schaapjes tellen, whisky proeven en dwalen door het prachige landschap van Wales. Een aanrader volgens de auteur? Een babbeltje doen met een echte Welshmen in zijn taaltje en ondertussen proeven van streekproducten- en gerechten.

Wil jij ook graag deel uitmaken van onze club? Dat kan heel eenvoudig door het formulier op www.kara-vaan.be (Lid worden) in te vullen en € 12,5 te storten. Dan sturen wij je Karavaanlidkaart naar jou toe. Lid ben je gedurende een kalenderjaar (van 1 januari tot 31 december).

Ook kan je als lid van Karavaan genieten van enkele voordelen:

> 20% korting op alle Karavaanactiviteiten

> 10% korting op de aangekochte blogspace bij Tan-gaTanga, de gebruiksvriendelijkste aller travel blogs

> 10% korting bij De Wandelstok (Vrijwilligersstraat 12, Beerse) een winkel waar je terecht kan voor al-lerlei buitensportartikelen

> 10% korting op elk boekje van TE GAST IN. Deze landenreisboekjes laten je kennis maken met het echte leven in een bepaald land.

> 10% korting in 4 (reis)boek-handels (op vertoon van lidkaart)

- Atlas & Zanzibar (Kortrijksesteenweg 19, Gent of Kortrijksesteenweg 1036, Sint-Denijs-Westrem)

- Standaard Boekhandel, filiaal Meirbrug 2, reisboe-kenafdeling (Antwerpen)

- Black Label (Welvaartstraat 61, Boechout)

- Altiplanobooks (Bagattenstraat 5, Gent)

- Alta Via (Nassaustraat 29, Antwerpen)

> 5% korting bij boekhandel De Groene Waterman (op vertoon van lidkaart)

lEDEnvoorDEElKaravaan is een boeiende vereniging waar reislustigen elkaar vinden. Naast onze twee-jarige opleiding reisbegeleider bieden wij ook een ruim aanbod aan van (inter)culturele activiteiten en minitrips.

Dit boek is oa. verkrijgbaar bij Altiplanobooks (Bagattenstraat 5 in Gent of www.altiplano-books.be). Ook in de infotheek van Karavaan (Mechelen) is dit boek beschikbaar.

26

200% vakantie op jongerenreis in Zuid-Portugal

Kort samengevat:• Van Lissabon tot Faro• Surfen, kajakken, fietsen, wan-

delen, zwemmen• Langs oude stadjes, gevarieerde

natuurparken en met een over-nachting op het eiland Ilha da Armona

Voor onze jongerenbrochure Joker Go-26 zochten we een nieuwe zon-nige bestemming waar zon, zee, strand, natuurparken en cultureel erf-goed zonder al te grote afstanden te combineren vielen. Na werkelijk een nanoseconde van diep nadenken, wisten we dat het zuiden van Portu-gal aan alle criteria voldeed. Onze reis start in Lissabon. Dat be-tekent: de koele bries van de Taag, de fotogenieke gele trams, de nauwe straatjes van Alfama waar de tijd bleef stilstaan, de geur van gegrilde vis en de hippe bars in het hoger gelegen Bairro Alto. Inclusief wandeling naar de oude Moorse kastelen voor een zonsondergang die je nog lang zal

heugen.Onderweg naar het groene en rusti-gere Portugal, stoppen we in Évora, waar de Romeinse overblijfselen al een tijdje UNESCO-werelderfgoed vormen. In het Parque Natural Sudoeste Alen-tejano e Costa Vicentina maken we vergezeld van die typische eucalyp-tusgeur een mountainbiketocht en wandelen we langs ruwe kusten en verlaten stranden. In de Algarve luie-ren we op de stranden, of toch als we niet met onze kajak op zee zitten aan de zuidkust van Portugal of behendig over de klippen klauteren. In het natuurpark Ria Formosa ver-kennen we per fiets en met de boot de 60km lange eilandengordel. Op Ilha de Armona zijn we even eiland-bewoners en logeren we in een tent of hut op het strand. En natúúrlijk heb je hier de kans om dat surfen onder de knie te krijgen! We sluiten onze reis af in Faro, waar we onverminderd, dus aan 200%, vakantie vieren.

Trekking in Slovenië: het zwaardere werk

Kort samengevat:• Stevige 6-daagse trekking met

rugzak • Beklimming van Mount Triglav,

de hoogste berg van het Slove-nië

• Raften op de Socarivier

Klein, groen en vriendelijk, dat is Slo-venië. Meer en meer staat het land op de toeristische kaart haar man-netje tussen buurlanden en oude rotten Italië, Oostenrijk, Hongarije en Kroatië. Op deze Expeditie-reis naar Slovenië trekken we vanuit Ljubljana meteen naar de uitdagende Julische Alpen. De zesdaagse trekking begint in de glooiende landschappen onder de bomengrens, maar naarmate we stij-gen, wordt het parcours moeilijker. We hebben als eens een portie durf en klimtouwen nodig tijdens de soms wel 8 uren die we al stappend door-brengen. Ons doel is de Triglav, en wel de top ervan, op 2864m hoogte. Overnachten doen we tijdens de trek-king in berghutten, waar we voorraad inslaan en een lekker potje bereiden om weer op krachten te komen. Omdat de deelnemers aan deze reis allerminst een zittend gat hebben, ruilen we de leistenen klimpaden na de trekking meteen in voor een dagje raften op de Socarivier, zwemmen onder de waterval in Kobarid en – je weet maar nooit- toch een beetje uit-rusten aan het meer van Bohinj.

Klimaatweetje: In de zomer be-draagt de gemiddelde temperatuur in de Julische Alpen zo’n 26 °C. Sommige zomers kan het echt wel heet worden tot 40°C, maar wij Bel-gen weten dat het weer nu eenmaal moeilijk te voorspellen valt.

joKEr

door Marij Lambert

Nieuw bij Joker en niet te missen deze zomer: Slovenië en Zuid-Portugal

slovEnië En porTugAl in DE KijKEr + 15 ciTyTips voor bErlijn

Reisfiche:Duur: 15 dagenReisformule: Exploratie, een mix van natuur en cultuur, toegankelijk voor iedereen met een normale conditieBrochure: Go-26 (18 tot 26 jaar)Deelnemers: min. 6 - max. 11Vertrekdata: van 7 tot 21 juli en van 1 tot 15 september 2012Meer info op www.joker.be/PTGP

Reisfiche:Duur: 10 dagenReisformule: Expeditie, met de na-druk op natuur, stevige inspanningen, een uitstekende fysieke conditie en weinig comfortBrochure: Avontuur (alle leeftijden)Deelnemers: min. 6 - max. 9Vertrekdata: van 20 tot 29 juli en van 7 tot 16 september 2012Meer info op www.joker.be/SIAE

27

Joker- en Karavaanmedewer-kers Frank, Marij en Carla zijn helemaal zot van Berlijn. Alle drie zoeken ze iets anders op vakantie, maar ze zijn het erover eens dat Berlijn het allemaal biedt. Het is groen, open, vriendelijk en hip. Het heeft geschiedenis te over, musea in overvloed, veel parken, lekkere restaurants, trendy bars en het leeft 24u aan één stuk. Deze tips voor een citytrip Berlijn krijg je van hen, from Berlin with love!

1. Fietsen langs de Berlijnse MuurEen fietstocht langs de route van de Berlijnse Muur. Eindig bij de urban art van de East Side Gallery (of in de Jamaïcaanse sfeer van de geïmpro-viseerde strandbarakken van YAAM, aan de oever van de Spree). Individu-eel (je Lonely Planet reisgids wijst je de weg) of in groep (bv. Fat Tire Bike Tours ).

2. De Tempelhof luchthavenDe oude stadsluchthaven Tempelhof kent een lange geschiedenis. Orville Wright vloog er al in 1903, de eerste zeppelin landde er in 1909, de nazi’s maakten er hun luchthaven van, ze speelde een belangrijk rol voor de Luchtbrug en sloot uiteindelijk in 2008. Je kan het gebouw bezoeken en het bijhorende park, waar je kan fietsen, skeeleren, kiten enz.

3. Het Mauerpark op zondagOp zondag naar de markt in het Mau-erpark, voor vintage hunting of ge-woon voor een frisse pint, een verse gemberthee of Flammenküche in een ligstoel in het zand.

4. Hip en trendy Mitte-ScheunenviertelShoppen in de fashionista boetiekjes van Berlijnse en internationale desig-ners in de Alte Schönhauser Strasse in Mitte (metro Rosa Luxemburg). Heb je honger, ga dan ontbijten in biobakkerij Zeit für Brot of kies voor Vietnamees bij Monsieur Vuong of Koreaans bij YamYam. Als het druk is: je moet nooit lang wachten op een plaatsje!

5. Bauhaus design & architectuurHet Bauhaus Archiv, het museum over deze designschool uit het In-terbellum, waar je de link met IKEA moeilijk niét kan leggen bij het zien van al dat functionele design. Maar wees gerust: de tentoongestelde werken hebben de designers zelf al voor je in elkaar gezet.

6. Joodse geschiedenisHet Jüdisches Museum, sereen maar indrukwekkend.

7. De boetieks van de Hakeschen HöfeDe galerijen en binnenplaatsen ont-dekken in en rond de Hakeschen Höfe. Er zijn er meer dan je denkt, en in eentje (ter hoogte van het Mon-bijoupark langs de Oranienburger Strasse) staat de eerste cookie ma-chine ter wereld: met verse koekjes!

8. Gallery WeekendAls seizoensopener organiseren 51 kunstgalerijen jaarlijks het Gallery Weekend (in 2012 van 27 tot 29 april).

9. Picknicken met Turkse specialiteitenOp dinsdag- of vrijdagmiddag je pick-nick samenstellen op de Türkenmarkt langs het kanaal in Kreuzberg en neerstrijken in het Urbanhafenpark.

10. Clubben en ‘s avonds ontbijtenNa een nachtje clubben in Mitte, Prenzlauer Berg, Friedrichshain en/of Kreuzberg, uitgebreid ontbijten tegen de late namiddag. Hoe later, hoe Ber-liner! Dankzij de website van Exber-liner weet je waar je moet zijn in het Berlijnse nachtleven.

11. Cultuur en natuur op één plekEen wandeling in de netjes onder-houden en uitgebreide Tiergarten, eventueel met een zijsprong naar de musea van het Kulturforum (de Gemäldegallerie leert je via een dui-delijke audiogids de oude meesters kennen. Van Eyck, Breughel, Dürer, Rembrandt, Caravaggio, Rubens en Boticelli voor beginners!)

12. Archeologie in het Pergamon-museumHet Pergamon-museum, waar je je op schoolreis waant in Klein-Azië. Delen van archeologische sites uit het

huidige Turkije werden in dit museum weer opgebouwd. Ook de Islamiti-sche kunstcollectie is een aanrader, met een tapijt waar de Finse design company Marimekko misschien wel jaloers op is.

13. Berlijn per kajakBerlijn anders bekeken: per kajak vanop de Spree.

14. Huisje-tuintje in de DDRHet DDR-museum, hoewel de toon er misschien wel verdacht opgewekt lijkt. Toch krijg je er een redelijk goed beeld van het gewone, dagelijkse leven tijdens het DDR-tijdperk. En: je mag alles vastnemen waardoor het allemaal nog wat meer tot leven komt.

15. Berlijn voor kidsBerlijn is een goed georganiseerde stad die ook gemakkelijk met kinde-ren te bezoeken is. Anders dan in Pa-rijs of Londen maakt het geen drukke indruk: het verkeer verloopt gedis-ciplineerd, de voetpaden zijn breed, je ziet er veel fietsende kinderen, er zijn veel parken en open ruimtes. En een lekkere curryworst of een braad-worst zijn overal te vinden en vallen altijd in de smaak! Hiermee scoor je zeker ook: de Zoo Berlin en de Lego Store op de Potsdammer Platz (zoek de Lego-giraf buiten voor leuke safa-rifoto’s)

Zowel alleen, met twee, met je eigen groep of in een Joker-groep kan je Berlijn ontdekken met Joker. Viel Spass!

Met Joker naar Berlijn

28

Onze Joker-reiskantoren vind je in:

Antwerpen - Brugge - Brussel - Gent - Harelbeke Hasselt - Leuven - Mechelen - Wilrijk

Onze contactgegevens en openingsuren vind je op www.joker.be

Meer dan 90 reizenmet gegarandeerd vertrek deze zomer!

Verleg je grenzen op reis met Joker

Reserveer snel je plaats en je bent nu al zeker van je reisperiode en je bestemming

Lic. 1679

Of ga naar een Joker-reiskantoor voor meer info:

Surf naar www.joker.be/gegarandeerdvoor alle gegarandeerde reizen