De groene pluim

mooie verhaleninspirerenDe beDrijven met hun groene mvo ervaringen

ga zelfaan de slagom De groene pluim voor je eigen beDrijf te behalen

de overheid faciliteertWethouDers aan het WoorD Die meer Doen Dan praten

De beweging voor De global goals

goed doen met groen

zo werkt het bedrijfsleven concreet aan de global goals

uitgave

#01

advertentie

powered by VNO - NCW -MKB

de groene

Pluim (h) erkent

de duurzame

ondernemer en

geeft deze positie.

de groene pluim

inspireert en

stimuleert duurzame

(door)ontwikkeling

en samenwerking

gebaseerd op de

Verenigde naties

sustainable

deVelopment goals.

met als doel om een

tastbare en positieVe

imPact te maken

op de duurzame

uitdagingen. samen

bouwen we aan

een duurzame,

inclusieVe en

toekomstbestendige

omgeVing met

een gezond

ondernemersklimaat

als resultaat.

Degroenepluim.nl 3

Met het vaststellen van SDG’s (Sustainable Development

Goals) hebben de Verenigde Naties in 2015 overeenstemming

bereikt over de agenda om in 2030 een meer sociale,

rechtvaardige en duurzame wereld te realiseren. Een

uniek moment. De klimaatconferentie in Parijs vormde de

eerste geslaagde test voor het verwezenlijken van de SDG

klimaatdoelen via een mondiaal bindend klimaatakkoord.

Als voorzitter van de Dutch Sustainable Growth Coalition,

een initiatief van acht Nederlandse multinationals, richt ik

me graag tot u. Deze multinationals zijn ervan overtuigd

dat de veranderingen en innovaties op gebieden als

energievoorziening, grondstofgebruik en voedselsystemen

Nederland een nieuw toekomstperspectief kunnen bieden en

willen daarin voorop lopen. Samen met andere ondernemers

en beleidsmakers bouwen ze zo aan een groene, circulaire en

sociale economie.

Het perspectief

van duurzame

welvaart en kansen

voor iedereen. Wij

willen transities

in Nederland

versnellen en ook

internationaal

aanjagen door de ontwikkeling van duurzame

bedrijfsmodellen. Ondernemers hebben de mogelijkheid

duurzaamheid voluit te integreren in hun bedrijfsstrategieën.

Samen met anderen. Onze strategie is shape, share and

stimulate.

Het bedrijfsleven kan dus het verschil maken bij deze grote

maatschappelijke opgaven, daarom ben ik blij met alle

lokale initiatieven die bijdragen aan het bereiken van SDG’s.

Het initiatief “De Groene Pluim” behelst wat mij betreft de

regionale doorvertaling van de shape, share and stimulate

aanpak, gericht op de ondernemers in uw regio. Ik ondersteun

dit initiatief van De Groene Pluim en VNO-NCW dan ook van

harte.

Ik geloof in de slagkracht van ondernemingen en bedrijven

die werkelijk impact kunnen hebben bij het verwezenlijken

van SDG’s. Het zou geweldig zijn wanneer het Nederlandse

bedrijfsleven koploper wordt in deze wereldwijde beweging.

Graag doe ik het volgende beroep op u als ondernemer:

•ZetdeSDG’scentraalinuwbedrijfsvoering.Ditzal

tevens de toekomstbestendigheid en relevantie van uw

organisatie bevorderen.

•Zoekdesamenwerkingmetoverhedenenandere

bedrijven en organisaties en ontwikkel coalities in de

regio om de SDG’s te verwezenlijken.

•Weestrotsopuwbijdrageenmaakdeze,gezamenlijk

met de gerealiseerde impact, ook zichtbaar voor

anderen.

•Leervanelkaar,houdelkaarscherpenversterkelkaar.

Samen maakt u echt het verschil.

In dit magazine leest u mooie verhalen over inspirerende

voorbeelden van ambitieuze ondernemers. Koplopers zonder

datzijhetzelfweten.Leeshunverhalenenlaatuinspireren.

Heel veel succes gewenst bij deze duurzame reis.

Jan Peter Balkenende, Voorzitter Dutch Sustainable Growth Coalition

/ uit eigen initiatief meedoen aan een meer sociale, rechtVaardige en duurzame wereld /

van parijs naar brabant

voorWoorD

Degroenepluim.nl4

inhouD

WEtHOuDEr OP DE fietSRooSenDaaLtOINE tHEuNIS“Je moet ondernemers helpen”

GRoenePLuimhouDeRBrAS FIJNAArt“We moeten de macht weer

teruggrijpen”

WEtHOuDEr BrEDA PauLDeBeeR“De kopgroep van het bedrijfsleven

is een heel peloton geworden“

BeLieveRSineenanDeReWeReLD

zo ga je zelf aan de slag

groene Pluim houder ricoh euroPe scmgroene pluim geen doel, wel schouderkloPje

pagina 7

pagina 20

18

26

28

31

Degroenepluim.nl 5

wethouder YVonne kammeijer bergen op zoom

pagina 22

werk aan een meer sociaal en duurzame regio en doe mee met de beweging

eerste groene Pluim houder saver roosendaal “klein beginnen”pagina 16

groene Pluim houder gert-jan lindhout

“ik hou ook van concreet”

pagina 24

Degroenepluim.nl6

de groene Pluim is voor bedrijven die serieus werk maken van de global goals en om

deze bedrijven stevig te Positioneren. door de groene Pluim uit te reiken ontstaat er

een voorbeeldfunctie voor andere bedrijven om (nog) bewuster te gaan ondernemen en

komt er een Positieve beweging oP gang.

Het initiatief is tot stand gekomen naar aanleiding

van het Klimaatakkoord van Parijs en het Nationaal en

Provinciaal Energieakkoord. In Parijs

zijn met name afspraken gemaakt

over klimaatverandering. Dit wordt

beschouwd als het momentum,waarop

het bedrijfsleven de initiatiefrol op

zich heeft genomen door werk te

maken van duurzaam ondernemen.

We staan voor een grote uitdaging

met de ondernemer in de hoofdrol. Het is daarom dat

we de hands-on en eigenlijk de heart-on-mentaliteit

van de ondernemer willen koesteren, versnellen en

vermenigvuldigen.

bedrijfsleven als groene motorHet bedrijfsleven is de katalysator van verandering,

zij is in staat om mondiale doelen te verwezenlijken

op lokaal niveau en als rolmodel te fungeren. Kijkend

door de Global Goal-bril naar de bedrijven die zijn

aangesloten bij VNO-NCW, zie je veel bedrijven die

‘goed doen’ in de maatschappij. Grote internationale

ondernemingen met een stevig duurzaam beleid en dito

global doelstellingen, maar ook prachtige familiebedrijven

die toekomstbestendigheid in de genen hebben. Deze

laatste groep, de bedrijven die innovatie

en duurzaamheid als drijfveer hebben,

zijn zich niet altijd bewust van de brede

maatschappelijke visie die zij hebben.

Ofwel: ze vinden het ‘de normaalste

zaak van de wereld’. Door deze bedrijven

zichtbaar te maken merken we dat er, een

positieve beweging op gang is gekomen

en dat de verbindingen tussen bedrijven onderling en

overheid op een natuurlijke manier worden gelegd.

groei door netwerkWanneer De Groene Pluim is uitgereikt aan die

ondernemer die zich kwalificeert is dit geen eindpunt maar

het startpunt. De visie van de betreffende ondernemer

naar de toekomst is relevant. Wat zijn de ambities? Welke

verbindingen zijn wenselijk? Welke kennis en inspiratie

wordt er gezocht?Daar ligt de toegevoegde waarde van De

Groene Pluim. Het netwerk maakt het mede mogelijk om

bedrijven te laten groeien op het gebied van duurzaam

ondernemen door de verbindingen te leggen.

/ door duurzame parels zichtbaar te maken komt er een positieVe beweging

op gang /

de groene Pluim is een kroon oP sociaal en duurzaam ondernemerschaP

Degroenepluim.nl 7

doet u ook mee? ga naar www.degroenePluim.nl

uw organisatie ook stap Voor stap naar de groene pluim?

Wilt u ook aan de slag met de Global Goals of bent u hier al mee bezig?

Het is niet van belang of u al ‘ver’ bent of aan het ontdekken wat deze

Global Goals voor uw onderneming kunnen betekenen. Het mooie is dat

het start met de wil om er mee aan de slag te gaan.

powered by VNO - NCW -MKB

staP 1 Meld u aan via www.degroenepluim.nl

staP 2. Vul snel en eenvoudig uw activiteiten op de Global Goals in

staP 3. Bij voldoende score kunt u verder met het selfsassessment

staP 4. Evaluatie van het resultaat door ervaringsdeskundigen

staP 5. U ontvangt een terugkoppeling van het resultaat

staP 6. Indien u excelleert op de geselecteerde Global Goals kunt u voorgedragen worden voor De Groene Pluim

Is er ruimte voor verbetering? We helpen u graag verder!

Samen werken we aan een toekomstbestendige maatschappij

Degroenepluim.nl8

De zeventien global goals van De verenigDe naties

Wordt het u ook allemaal wat veel? terwijl u heel druk

bent de bedrijfsvoering elke maand en elk jaar

gezond af te sluiten, krijgt u golven boodschappen over

u heen hoe het beter moet. Als u al tijd heeft ze

te lezen zal het u opvallen dat de samenhang ver te

zoeken is. Om maar eens een rijtje te noemen:

transparantie, afval, veiligheid, energie, mensenrechten,

belastingontwijking. Kan er niet eens een

verhaal komen waarin alles in samenhang is opgeno-

men?

Dat verhaal bestaat. De regeringsleiders van 193 landen

hebben twee jaar geleden de Agenda 2030 aangenomen.

Bedrijven, het maatschappelijk middenveld, kennisin-

stellingen en de overheden moeten samen tegen die tijd

17 doelen hebben behaald, hier en in het buitenland. De

lijst is niet alleen volledig, maar ook ondeelbaar, alles

hang met alles samen om succes te hebben.

Na een korte blik op die 17 doelen – ook wel in het

Engels afgekort tot SDGs - zult u concluderen dat u daar

al veel aan doet. Maar het is goed eens te kijken of er

nog onderdelen missen en of uw koers wel de juiste

is. Daarbij hoeft u niet te kijken of u de wereld kunt

redden, maar liever of uw business case, uw risico’s en

uw due diligence wel op deze manier beoordeeld zijn.

Ook kunt u uw inkoop en verkoop hierop nalopen. Wist

u dat bedrijven die dit huiswerk goed doen gemiddeld

30% beter renderen?

Simpel is dit huiswerk eerlijk gezegd niet. Daarom is het

handig het met grotere en deskundiger partijen op touw

te zetten, zoals met uw branchevereniging,

uw leveranciers, uw huisbankier of uw

accountant. Hen kom ik dagelijks op confe-

renties tegen en zij zeggen enthousiast dat

Agenda 2030 eindelijk één goed verhaal

biedt voor een gezond bedrijf.

Hugo von Meijenfeldt

SDG Coordinator

Eén goed verhaal voor een gezond bedrijf

9De groene pluim

De groene Pluim en VNO-NCW Brabant ZeelandSindsdeoprichtingvanvnonCWBrabantZeelandin1917behartigt

ze de belangen van het bedrijfsleven, organiseert inspirerende

ledenbijeenkomsten en staat aan de basis van vele nieuwe

initiatieven, zo ook van De Groene Pluim.

De maatschappelijke rol die bedrijven innemen is groot en bestaat

uit meer dan alleen economisch- financieel- of bedrijfsbelang.

Maatschappelijke issues worden vaak sneller en efficiënter door

bedrijven opgelost, dan door overheden, onderwijs of burgers.

Dat is ook niet vreemd, het is nu eenmaal de eigenschap van de

ondernemer om doelgericht te werk gaan en concrete resultaten

te boeken. Deze specifieke eigenschap, in combinatie met de

maatschappelijke uitdagingen, benoemd in de Global Goals, heeft

geleid tot het initiatief De Groene Pluim.

In de overtuiging dat motiveren, stimuleren en ‘doen’ effectief werkt,

hebben de portefeuillehouders duurzaamheid van de vier lokale

kringen van West-Brabant dit initiatief ontwikkeld.

De groene Pluim richt zich oPvier global goals

De samenhang en de omvang van alle Global Goals is veelomvattend, zeventien doelen die allemaal even belangrijk zijn vanuit een wereldperspectief, maar die niet voor elke ‘business’ even relevant. Daarom heeft De Groene Pluim een selectie gemaakt van vier Global Goals. Het is een selectie die aansluit bij de aandachtsgebieden van een brede groep ondernemers. Zo wordt De Groene Pluim laagdrempelig en herkenbaar ingezet binnen de regio.

Degroenepluim.nl10

jij blijft bij is een initiatief

Van Vno-ncw brabant zeeland,

cnV en de proVincie noord-

brabant. hiermee komen de

sociale partners tegemoet aan

de maatschaPPelijke uitdaging

om iedereen, ook de oudere

medewerkers, te helPen aan een

goede baan.

Doel 8 van de Global Goals betreft het creëren van fatsoenlijke banen

en economische kansen voor iedereen, oftewel arbeidsparticipatie. Dit

impliceert ook de verantwoordelijkheid die een werkgever neemt ter

bevordering van individuele groei door het aanbieden van opleidings- en

trainingsprogramma’s. Ontwikkeling gericht op de toekomstbestendig-

heid van de organisatie én die van de individuele medewerker.

We hebben allemaal te maken met een sterk veranderende arbeids-

markt. Om bij te blijven moet ieder bedrijf meebewegen. Dit vraagt

veel van de medewerkers. Hoe blijven ze fit, goed opgeleid en dus

duurzaam inzetbaar? 20 West-Brabantse bedrijven gaan aan de

slag om werknemers boven de 55 jaar tot de pensioengerechtigde

leeftijd arbeidsfit te houden. tijdens de startbijeenkomst in septem-

ber van dit jaar ontvingen zij hiervoor een cheque van € 5000 vanuit

het project Jij Blijft Bij. Naast de gratis ondersteuning wordt er ook

veelgeleerd van elkaar. Dit betekent actief kennis uitwisselen en

elkaar helpen. De komende anderhalf jaar komen de deelnemende

bedrijven bij elkaar om ervaringen en ideeën uit te wisselen op de

verschillende aspecten van duurzame inzetbaarheid. De eerst-

volgende bijeenkomst gaat dieper in op medewerkersbetrokkenheid.

Deze groep staat ook open voor bedrijven die niet aan het project

meedoen maar wel graag op de hoogte willen blijven over de

relevante ontwikkelingen en willen leren van andere bedrijven.

Van harte welkom!

fatsoenlijke banen en economische groei

tijdens de startbijeenkomst ontvingen deelnemende bedrijven een cheque van € 5000 vanuit het project jij blijft bij.

Degroenepluim.nl 11

ook voor zwakkeren mooi werk

participerenloont.nl

is het actieVe ambassadeurs-

netwerk rondom de Parti-

cipatiewet west-brabant en

heeft inmiddels 61 bedrijven

die collega-ondernemers

helPen bij de uitvoering

Van de participatiewet, want

‘ParticiPeren kun je leren’

en doe je samen.

Het delen van kennis en ervaring met betrekking tot de Participatie-

wet, door ondernemers en met ondernemers, versterkt niet alleen de

participatiegedachte. Het levert ook nieuwe creatieve oplossingen en

kansen op en verduurzaamt het totale participatieproces. VNO-NCW

ondernemers maken dit mogelijk.

Ik DOE MEE, OP Naar DE 100.000!

Meer inforMatie?

61 bedrijven treden oP als best

practices. ga naar

www.participerenloont.nl

beroemde uitsPraak eric Van der horst:/ Werkgevers hebben een beperking tot deze mensen /

voor meer informatie kunt u contact opnemen met annemiek Heinen (06-14640128)

Projectleiders participatiewet vno-nCw.Je kunt ook een email sturen naar

annemiek: heinen@vnoncwbrabantzeeland.nl of wil: hermens@vnoncwbrabantzeeland.nl

Degroenepluim.nl12

maar wel in biologisch afbreekbare thermoPlastisch granulaat voor verwer-

king in traditionele Plastic verwerkingstechnieken. dit granulaat ligt weer

aan de basis van bijvoorbeeld de biobased wikkel van de bekende marsreeP en

van afbreekbare duurzame bio-kratten om jonge waterPlanten te beschermen.

in de waddenzee en aan de kusten van oceanen worden biologisch afbreekbare

bese elementen gebruikt ter stabiliteit en rust zodat Planten, oesters en mos-

selen zich kunnen hechten aan de ondergrond.

Global goal 12: Verantwoorde consumptie en productie betreft het

verminderen van onze negatieve impact op de planeet door duurzaam

te produceren en te consumeren wat we nodig hebben. Het bedrijfsleven

heeft een belangrijke taak te vervullen bij de reductie van afval en het

hergebruik van materialen. Verduurzaming van de productieprocessen

is hiervoor nodig en samenwerking met andere bedrijven kan krachtige

oplossingen bieden. Innovatie ter bevordering van het verduurzamen van

het productieproces.

duurzame consumPtie en Productie

de aardaPPelen van rodenburg bioPolymers zitten niet in de Puree

Dat klinkt erg innovatief en dat is het ook. De basis voor al deze

producten is gelegd in de ontwikkeling van de biokunststof Solanyl,

bedacht door Aaik rodenburg. Aaik is een voormalig veevoerhande-

laar en oprichter van deze Oosterhoutse parel. Het aardappelzetmeel

dat als veevoer toegepast werd, daar beschikte het bedrijf in grote

hoeveelheden over en Aaik vroeg zich af of hier nog iets anders van

gemaakt kon worden. In samenwerking met Wageningen universiteit

is hij erin geslaagd om een granulaat te ontwikkelen dat in bestaan-

de plasticverwerkingsmachines tot een eindproduct wordt verwerkt

zoals bakjes, roosters, potten en folies.

enzoisdebasisgelegdvoorditbedrijf,“Zonderderealiteituithet

oog te verliezen, want ik ben niet tégen plastic, maar ik vraag me wel

af waarom we voedsel voor een periode van hooguit 10 dagen ver-

pakken in plastic dat 500 jaar meegaat.” Aldus Aaik rodenburg, een

toekomstbestendige ondernemer, die out of the box denkt met oog

voor de kracht van innovatieve samenwerkingen!

rodenburg Biopolymers uit Oosterhout bestaat sinds 1945. Sinds 2000

is het bedrijf gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van de

grondstof voor biokunststoffen (Solanyl).

wilt u in gesPrek met aaik rodenburg? ga naar www. biopolYmers.nl info@ biopolYmers.nl thermoplastisch granulaat

Degroenepluim.nl 13

dat maken we zelf wel uit!

Onze pensioengrens is omhooggegaan en dat is

een uitdaging binnen deze volcontinue organisatie.

Hoe maak je het binnen dit gegeven mogelijk om

zoveel mogelijk medewerkers comfortabel de pen-

sioengerechtigde leeftijd te laten bereiken? tradi-

tioneel denken we in de zogenaamde ‘ontziemaat-

regelen’, het plakken van een pleister afhankelijk

van de situatie. De ambities van SABIC gaan verder

en hebben ertoe geleid dat er in nauwe samenwer-

king met belanghebbenden zoals sociale partners,

de ondernemingsraad, human resource, plant-

vertegenwoordigers en management een nieuw

conceptisontwikkeld:‘ZelfroosterenindeChe-

mie’. Gebaseerd op afspraken en spelregels, is het

mogelijk gemaakt om werknemers zelf hun rooster

te laten bepalen, noem het ‘het nieuwe werken’

binnen een volcontinue productieomgeving. Een

knappe invulling! Dit komt tegemoet aan de jonge

procesoperator die veel wil werken op de minder

gangbare uren. Fysiek is dit geen enkel probleem

en de centen zijn welkom binnen het jonge gezin,

maar ook aan de

medewerker op

leeftijd die bij

voorkeur tijdens

de daguren werkt om bijvoorbeeld meer tijd aan

hobby’s en kleinkinderen te besteden. Dit project

is in 2016 gekozen tot winnaar van de responsable

Care prijs van de VNCI (de branchevereniging van

de chemische industrie in Nederland), en heeft

geleid tot veel belangstelling, binnen en buiten de

industrie.

/ winnaar responsable care Prijs van de vnci /

we weten allemaal dat een fitte medewerker die fijn werk heeft ook een

gelukkige medewerker is en daardoor ook Productiever. bij het chemisch

concern sabic in bergen op zoom is er Veel aandacht Voor de “duurzame in-

zetbaarheid” van medewerkers.

iedereen wil toch een alleskunner?

Pim de Jager is enthousiast. De vestigingsmanager Kunstijs-

baan Breda, zwembad Wolfslaar en racketcentrum Breda is

duidelijk blij met zijn twee mensen met een afstand tot de

arbeidsmarkt: alleskunners die overal inzetbaar zijn. “Soms sta

ikechttekijkenvanwatzedoen.Zoverzorgenzijpunctueelde

legionellacontroles, houden alles netjes bij, kennen een groot

aantal klanten en kunnen nieuwe medewerkers zoals ik (lacht)

heel goed wegwijs maken op de locaties.” Pim kent Jeroen en

Marco dan ook als betrouwbare medewerkers. “Het mooie is

dat ze zo’n plezier hebben in het werk dat ze nauwelijks ziek

zijn. Het is voor het hele team dan fijn dat er ervaren medewer-

kers zijn die de badgasten op een positieve manier en klantge-

richt met van alles helpen”. Pim wil graag de mensen de ruim-

te geven: “We proberen het voor iedereen zo goed mogelijk te

doen. Met vakanties, in de planning en in de werkzaamheden.

En dan maakt het niet zoveel uit of je een afstand hebt tot de

arbeidsmarkt of niet. Je bent allemaal mens.”

Degroenepluim.nl14

klimaatverandering aanPakken

sinds 2009 staan

er op industrie-

terrein weststad

in oosterhout zes

windmolens. elk met

een capaciteit Van

2,5 megawatt

die samen 1.500

huishoudens

Van stroom

kunnen voor-

zien.

Drie windmolens staan op het terrein van Martens, twee op terrein van Ikea en nummer

zesbijDeGraafLogistics.DestroomvandewindmolenophetDGLterreinwordtineerste

instantiedoorDGLzelfgebruikt.Deoverigestroomwordtautomatischviaeentransformator

geleverd aan het openbare elektriciteitsnet t.b.v. Oosterhout en omgeving. Als de windmolen

nietwerktbetrektDGLdestroomnormaalviahetelektriciteitsnetwerk.

DeGraafLogisticsisovertuigdvanhetbelangvanduurzaamondernemeneninvesteert

daarom continu in langetermijnoplossingen. De gehele bedrijfsvoering is erop gericht om

zoveel mogelijk zendingen met een hoog niveau van kwaliteit en service tegen een zo laag

mogelijke Co2-uitstoot te vervoeren.

voorbeeldenvanmaatregelenvoorCo2-reductiebijDGLzijn:

•intensiefsamenwerkenmetcollegatransportondernemingen;

•vernieuwenvanhetwagenparkmetalsdoelbesparingvanbrandstof;

•aanbiedenvantransportoplossingenaan(potentiële)klantenvananderemodaliteiten,

waaronderdieviadeeigenspoorterminal;

•adviserenvanklantenoveroptimaliserenvandebestaandegoederenstromen;

•volledigegroenestroomvoorzieningdoordewindmolenopheteigenterrein.

Global Goal 13: Klimaatactie! gaat over het omgaan met de gevolgen van

de opwarming van de aarde. Het is van essentieel belang dat we onze

vaardigheden inzetten om te strijden tegen klimaatverandering door zo

min mogelijk energie te gebruiken: besparen en een transitie maken door

zoveel mogelijk duurzame energie te gebruiken.

wij doen het zelf wel 100% groene stroom bij de graaf logistics

jur de graaf en robert van wezel (directeur)

doe mee met de beweging en meld u aan Via info@degroenepluim.nl

Degroenepluim.nl 15

PartnerschaPPen voor de doelen

driedubbele winst“kinderen vandaag oPleiden voor beroePen die er morgen niet meer zijn, daar

zitten ondernemers niet oP te wachten!” aan het woord is Patrick van der Pijl,

directeur Van het Vmbo steenspil in halsteren.

“Het behalen van leerdoelen is onze corebusiness, daar zijn we goed in, maar die doelen zijn niet meer dan

piketpaaltjes. Wij willen deze leerdoelen actueel en dynamisch invullen. De ‘medewerker van de toekomst’

kan ik alleen afleveren in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven, die weten aan welke kwaliteiten en

vaardigheden leerlingen moeten voldoen. Daarom werken wij samen met die bedrijven concreet aan de in-

houd van de lessen. Schouder aan schouder, zo dicht mogelijk op de inhoud van de opleiding gaan we aan de

slag.metRicoh-DhLheeftSteenspilstappengezetennaeenjaarsamenwerkenhebbenwebeidengeconsta-

teerd dat er sprake van een succes is. De next step is om nog intensiever met elkaar aan de slag te gaan. Het

seniormanagenentvanzowelDhLalsRicohstaanalseenhuisachterdezesamenwerking:

Win 1. kans oP juiste beroePskeuze vergroten, goed voor het kindWin 2. een goed oPgeleide toekomstige werknemer, goed voor het bedrijfWin 3. meer jongeren kiezen een weg die bij ze Past, minder uitval, goed voor de maatschaPPij

Partnerschap voor de doelen. Global Goal 17 betreft actieve kennisdeling

en samenwerking, het gaat ook over onverwachte duurzame verbindingen

om de Global Goals te realiseren. Niemand kan dit alleen en het huidige

tijdperk vraag meer dan ooit om ‘ketengericht denken en opereren’. Dit

geldt voor bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden.

Wie volgt?“een magazijn is voor Velen een groot vierkant gebouw oPgetrokken uit golfplaten maar welke mooie en vooral kansrijke beroepen in deze magazijnen worden uitgeoefend, dat is minder bekend.”

Degroenepluim.nl16

bij nader inzien verwacht je ook niet anders. saver roosendaal,

het regionaal afvalinzamelings- en reinigingsbedrijf, is immers in

aard en in afkomst aan haar stand verPlicht om oP het gebied van

energiebesparing, afValreductie, procesVerduurzaming en open en

transParante communicatie haar beste beentje voor te zetten.

Deze NV is opgericht door de gemeenten Bergen op

Zoom,halderberge,RoosendaalenWoensdrecht.

Een overheidsonderneming , daar mag je iets van

verwachten qua maatschappelijke betrokkenheid.

Hoe verfrissend is het dan om dit bedrijf eens met

een bezoek te vereren. Je wordt er aangenaam

getroffen. Geraakt, dat ook. Met luide letters

staat de tekst ‘wij wekken onze eigen stroom

op’ op de muur geschreven, her en der staat een

elektrische auto aan de paal, en daar komt een

huisvuilvrachtautomethetLeanandGreenlabel

erop door de poort gereden. Eenmaal binnen is

alles groen en slim. MVO-manager Job Beekhuijzen

ontvangt met koffie en wijst tijdens het

traplopen en passant op een fraai gemeubileerd

milieudressoir met grappige afvalemmers

voor het afvalvrij kantoor. Want al die ijverige

medewerkers produceren geen restafval meer ,

maar grondstoffen.. Ook voor Saver was destijds de

overhandiging van De Groene Pluim (uit handen

van Jort Kelder) een complete verrassing. “Het voelt

als een stukje erkenning voor datgene waar we

hard aan werken. Ook door onze stakeholders werd

de Groene Pluim heel positief ontvangen.”

het goede VerhaalOpvallend is dat het bedrijf niet alleen veel doet

aan de groene gedachte maar dat ook heel actief

uitdraagt.“ Onze afdeling communicatie houdt zich

bezig met het vertellen van ons duurzaamheids-

verhaal. Hiervoor worden verschillende middelen

ingezet, zoals het jaarverslag, de onderbouwing tekst govert lagrouW

groene Pluim houder saver roosendaal “je kunt ook beginnen met kleine dingen” job beekhuijzen

tekst: govert lagrouw

Degroenepluim.nl 17

van de ISO26000 zelfverklaring, de

website, organiseren van rondleidingen

op het terrein. Ook hebben wij voor

de inwoners een gepersonaliseerde

afvalwijzer, een afvalwijzer App en

nog veel meer. We bedenken ook zelf

campagnes. Neem de kreet “Wij werken

veilig of wij werken niet.‘ Er wordt ook

veel werk gemaakt van het creëren van bewustzijn

bij inwoners van de verschillende participerende

gemeenten.ZelfsopbasisscholenprobeertSaver

kinderen al te leren om ‘grondstoffen’ (er wordt

niet meer van ‘afval’ gesproken) te scheiden. Het

vakgebied waarin de organisatie opereert is dan

ook wezenlijk veranderd. Dat geldt op alle niveaus.

“De vuilnisman is nu meer een operator van de

inzamelingswagen.” Verdient Beekhuijzen thuis

ook een Groene Pluim? “Nou, we doen wel ons best.

Het afval wordt goed gescheiden, we letten ernstig

op laag energieverbruik maar we hebben nog geen

elektrische auto. Dat komt nog wel.”

klein beginnenBij Saver dendert Beekhuijzen gewoon door

en verkent hij graag nieuwe mogelijkheden.

”Het is nog in een pril stadium, maar op dit

moment verkennen wij de mogelijkheid om onze

vrachtwagens op waterstof te laten rijden. Maar er

moet wel een passende businesscase aanhangen.”

Slotvraag: jullie zijn een semi-overheidsinstantie

en hebben een voorbeeldfunctie te vervullen,

waarom zou een profitorganisatie zich inspannen

voorhetmilieu?Beekhuijzen;”omdatjeanders

op de middellange termijn de rekening krijgt

gepresenteerd. Grondstoffen raken op, energie ook,

dus je moet wat. Je kunt beginnen met hele kleine

dingetjes. Hoe vaak kom ik nog niet bij bedrijven

met lichtschakelaars op de muur, terwijl een

aanwezigheidsdetectie maar een kleine ingreep

vergt zodat je lampen nooit onnodig blijven

branden.”

Wil je als onderne-Mer zelf aan de slag Met duurzaaMheid? bel dan onze groene pluim houder

saverstepvelden 8, roosendaal, t. 0165-597773 en vraag naar Job beekhuijzenWWW.saver.nl

/ het Voelt als een stuk-je erkenning

Voor datgene waar we hard

aan werken /

Degroenepluim.nl18

roosendaals wethouder toine theunis

je moet ondernemers helPen

maakt de overheid alleen beleid of komt ze ook in actie?

Met die gedachte in het achterhoofd begon ik een

gesprek met de roosendaalse wethouder toine

theunisvandeRoosendaalseLijstpartij.Zoals

wel vaker bleek mijn vooroordeel niet te stoelen

op feiten. roosendaal loopt voorop en maakt juist

wel meters. Gedragen door een koers die door

burgers en bedrijven zelf is uitgestippeld. Hun

zogenaamde duurzaamheidsagenda is vastgesteld

naar aanleiding van vier openbare bijeenkomsten

waar alle inwoners hun zegje konden doen. Geen

top-downbeleid vanuit de raad maar participatie

avant la lettre. “Wij willen duurzaamheid

concreet maken.” theunis, met in zijn portefeuille

duurzaamheid, ruimtelijke ordening en wonen,

staat in deze turbulente gemeente bekend als ‘de

wethouder op de fiets’. Een koosnaam die hem

past.Zijnno-nonsensestijlhelpthembijhetleggen

van contacten met ondernemers. “Je moet hun taal

spreken. Niet erom heen draaien maar duidelijk

maken wat je van ze nodig hebt. Met de vuist op

tafel durven slaan, en een potje durven knokken.

Daar kunnen ze goed tegen is mijn ervaring.

Het fijne van ondernemers is, ze delen uit maar

kunnen ook incasseren.”

faciliteren motiVeren financieren“Wij als overheid kunnen ondernemers wel

degelijk heel goed helpen. Ondernemers zijn

koning in hun corebusiness maar als ze buiten

die cocon komen wordt het moeilijk. Je moet ze

helpen. In het centrum van roosendaal hebben

wij bestaande appartementen helemaal laten

renoveren (complex ‘de Douanier’) maar ik heb

met de ontwikkelaar,

Peter Schiphorst

van Corresta, toen

afgesproken dat er geen

gasaansluiting meer

komt. Als tegenprestatie

hebben wij een gratis

adviseur aangeboden

om hem te assisteren bij die techniek en zijn

we financieel garant gaan staan. Je moet het

gemeentehuis uit en naar die ondernemer toe.

Datwordtgewaardeerd.Zostaathoogoponze

agenda om op het industrieterrein de platte

daken van onze logistieke reuzen te benutten

met zonnepanelen. (Primark en CarPack). Daar

kun je meters maken, voor hunzelf maar ook

om roosendaal van zonne-energie te voorzien.

Je praat dan over werkelijk duizenden panelen.

Prachtig en goed als burgers individueel hun dak

vol leggen, maar dit zet veel meer zoden aan de

dijk. De overheid kan daarbij helpen. Hup op je

fiets en ernaar toe. Dat is ook een kwestie van

doorzetten en volhouden. Vaak is de eigenaar van

het pand iemand ander dan de directeur van het

bedrijf.Datmaakthetlastiger.Zo’nbeleggerheeft

minder binding. Maar door met hem in gesprek

te gaan en te helpen kun je overtuigen. Kijk, ik

begrijp goed zijn belang: zonnepanelen vergen een

fikse investering en het duurt lang voor dat geld

eruit komt. Daarom stellen wij onze kennis gratis

ter beschikking. Samen kom je verder.” Een pro-

actieve wethouder, dat kan dus ook. Bij hem thuis

kan er qua duurzaamheid nog wel een tandje

/ wij als over-heid kunnen ondernemers wel degelijk heel goed helpen /

tekst: govert lagrouw

Degroenepluim.nl 19

bij, al heeft theunis daar zo zijn geheel eigen

verklaring voor: ”Ik heb, nog, geen zonnepanelen,

fiets veel en natuurlijk scheiden wij keurig ons

afval. Nee, privé heb ik alles niet tot in de puntjes

in orde maar daardoor sta ik juist dicht bij de

belevingswereld van de gemiddelde burger.”

centralistisch“Nederland bungelt bijna onderaan het lijstje in Europa

qua duurzamheid en in Nederland is Brabant het

slechtste kindje van de klas.hoekomtdat?“Landen

om ons heen doen het veel beter. Duitsland

en Scandinavië voorop, maar onderschat

ook de Belgen niet. Het water dat hier in uit

Vlaanderen in de beekjes stroomt is de laatste

jaren opmerkelijk veel schoner. Nederland is

een polderland, Wij hebben een traditie vanuit

de oude republiek om alles heel decentraal

teorganiseren.Landenalsfrankrijkzijnveel

centralistischer en soms is dat beter. Je hebt

een centrale overheid nodig die voorop loopt.

Keuzes maakt en met wetten gedragsverandering

afdwingt. Je kunt niet alles aan de markt en het

lokale gezag overlaten.”

goeD voorbeelD doet goed Volgen

Hoog op de duurzaamheidsagenda van de gemeente roosendaal

Samen met bedrijfsleven:

•Zwaarinzettenopzonnepanelenopplattedakenvangrote

logistieke bedrijven, waar ’meters gemaakt worden’. (Car Pack en

Primark )

•terbeschikkingstellingvangratisadviseurseneventuele

financiering bij klimaatneutrale gebouwen.

•afvalscheiding.(restafvalreduceren)

Klimaatadaptatie: Opvangen van overtollig regenwater,

Energietransitie: 3000 toekomstige nieuwbouwwoningen geen

gasaansluitingen meer. Besparen en zelf opwekken van energie

•voorloperindeecologischeverbindingszone

•Welinbreidenenrenoveren,nietmeerbouwenaanderanden

•Geennieuwbouwstadskantoormaarrenovatieenvolmet

zonnepanelen: verbouwde stadskantoor wordt toppunt qua

duurzaamheid.

toine faciliteert de groene PluiM ga naar www.degroenepluim.nl en Volg de beweging op de Voet

Degroenepluim.nl20

groene pluim houder ricoh europe scm

groene Pluim geen doel, wel schouderkloPjeeen voorbeeldig bedrijf, woorden die ricoh euroPe scm

vice President eugene kersjes zelf niet snel in de mond

zal nemen. toch is dit wel waar je aan denkt als je dit

bedrijf bezoekt. maatschaPPelijk verantwoord onder-

nemen zit in het dna Van de organisatie.

tekst govert lagrouW

Zoishetbedrijfactiefmethetindienstnemenvan

mensen met een beperking tot de arbeidsmarkt,

gelauwerd door de VNO-NCW met een Groene Pluim

en vorig jaar uitgeroepen tot ‘Veiligste Magazijn van

Nederland’. Een charitatieve instelling? ”Nee be-

paald niet” aldus Kersjes. “Wij moeten absoluut op

de kosten letten. En ook bij ons draait het uiteinde-

lijk om winst, maar niet ten koste van alles.”

We spreken Kersjes samen met zijn collega Nicolet-

te Kraay in het fraai vormgegeven hoofdkantoor van

ricoh’s European Distribution Centre in Bergen op

Zoom:Ruim52.000m2 logistieke perfectie voor de

distributie van copiers, printers en tonercartridges

in Europa, Midden-Oosten en Afrika. Kersjes schenkt

zelf koffie en steekt transparant van wal.

“De Groene Pluim is een heel mooi schouderklopje

zonder dat we gewerkt hebben naar erkenning als

doel.” De uitreiking van de Groene Pluim verraste.

“Ik was nergens van op de hoogte, de accreditatie-

commissie van de VNO-NCW is geruisloos te werk

gegaan.“ Ondanks dat het bedrijf zegt geen medail-

les na te streven op het gebied van duurzaamheid

of MVO, erkent hij dat de bijkomende publiciteit wel

bijdraagt tot de bedrijfstrots van haar medewerkers.

“Onze mensen lezen dat in de krant en hebben

zoiets van: “Hé, daar werk ik.” Het is altijd fijn om bij

een winning team te horen.”

Het bedrijf maakt veel werk van haar maatschappe-

lijke betrokkenheid. Niet uit modieuze overwegin-

gen. “Maatschappelijke betrokkenheid moet geen

eugene kersjes

tekst: govert lagrouw

Degroenepluim.nl 21

kunstje worden. Als het de doelstelling

wordt om vijftien mensen aan te nemen

met een beperking tot de arbeidsmarkt en

verder worden ze nauwelijks begeleid dan

werkt het niet. Je moet echt collega’s heb-

ben die voor hen een extra stapje willen

zetten om ze volledig op te nemen en te

laten integreren.”

“Wij zijn ook geen bedrijf dat er trots op

zou zijn belasting te ontwijken. Wij betalen

gewoon hier in Nederland. Dat is ook een

stukje maatschappelijke verantwoordelijk-

heid! Als er brand uitbreekt wil je toch ook

dat de brandweer uitrukt? Of dat er goede

wegen in Nederland zijn? Dan is het ook

fair dat je daaraan meebetaalt. Hij meent

wat hij zegt. Kersjes ogen vertellen het

verhaal.Zijnduurzamedriveisgeenpose.

Is Kersjes thuis ook een beetje een groene

ridder? “Ja, maar niet extreem hoor. Na-

tuurlijk scheiden wij ons afval en letten we

op energiebesparing. Mijn volgende auto

zal misschien een elektrische worden maar

momenteel is de beperkte actieradius van

die auto’s voor mij nog een belemmering.”

Bij ricoh is sustainability niet opeens

opgekomen. “Wij bestaan al 80 jaar. Onze

oprichter in Japan had het vanaf het begin

alovertheSpiritofthreeLoves:Love

your work, love your neighbour en love

your country. toen onze nieuwe Japanse

CeolaatstinLondenwas,sprakhijinzijn

speech als eerste over duurzaamheid. Als

eerste, pas daarna over omzet en winst.”

Maar als bedrijf heb je toch allereerst winst

nodig? “Nee, in de Japanse filosofie is dat

anders. Daar is het idee, dat die winst maar

van korte duur is als je die voorwaarden

scheppende zaken niet goed op orde hebt.

Alleen als dat wel het geval is zul je ook op

de langere termijn winst kunnen blijven

behalen.”

neem contact op met nicolette KraayCsr & sustainability advisor, Mob:+31(0)6 38679455nicolette.kraay@ricoh-europe.com

riCoH euroPe sCMblankenweg 24, bergen op Zoom, 0164-280808

Energiebesparing/energietransitie

ricoh is een van de initiatiefnemers van het Bossche Energie

Convenant (BEC), waarbij bedrijven vrijwillig instemmen jaarlijks

gezamenlijk minimaal 10% energie te besparen en/of duurzaam op

te wekken. Daarnaast voldoet de nieuwbouw en verbouwing van het

logistiekedistributiecentruminBergenopZoomaandehoogsteeisen,

waaronder:

• Bamboe kozijnen (welke nog niet eerder op deze schaal en

functionaliteit eerder zijn toegepast).

•Ledverlichtingdaarwaarmogelijk.

•Daglichtschakeling op kantoor.

•Zelfsturendezonweringalsonderdeelvanklimaatregeling.

•Videoconferencingtools in vergaderruimten om reizen te beperken.

•Camerasystemen voor controle op afstand in plaats van on-site

•Stimuleren van gebruik elektrische auto's door plaatsing diverse

laadpalen.

afvalreductie/hergebruik van materialen

In het kader van afvalreductie en hergebruik van materialen zit de

winst niet alleen in de producten zelf – introductie van Greenline

producten (remanufactured machines), maar ook in het faciliteren

van zaken, waarbij het uitgangspunt van ricoh ‘zero waste’ is. Ook het

scheidingspercentage van 92% is ver boven de industrienorm.

Verduurzamen productieproces

Naast de activiteiten die ricoh onderneemt om mensen met een

afstand tot de arbeidsmarkt te betrekken bij het productieproces –

ricoh was genomineerd voor de participatieprijs in het kader van

de Participatiewet – zijn ze op tal van andere punten actief en lopen

ze voor de troepen uit. Denk hierbij onder meer aan integratie van

productieprocessen in de supply chain (extra transport van en naar

Europese fabrieken voorkomen), gebruik van dubbeldektrailers en het

inzetten van treinen in plaats van vrachtwagens en vliegtuigen.

Open en transparant communiceren

De manier waarop ricoh haar rol in de regio West-Brabant oppakt,

geeft de intrinsieke motivatie weer vanuit de organisatie, waarbij de

lokale gemeenschap als goede buur wordt ervaren. In het kader van

transparantie en het enthousiasmeren neemt ricoh, over duurzaam

wonen en leven, de lead met o.a. Wonderful Work.

leren van ricoh’s ervaring met duurzaamheid en mVo?

uit het JuryraPPort

Degroenepluim.nl22

wethouder duurzaamheid Yvonne kammeijer Van bergen op zoom

ik hou zelf ook van concreet hoor

Zelegtuitdathaargemeentenietalleskan.maar

met een beperkt budget weet ze toch zaken te

bewerkstelligen. We spreken in haar geordende

werkkamer. Aan de muur gezellige kindertekenin-

gen en twee forse, moderne schilderijen. Onver-

wacht fel: ”Kijk mijn collega Paul de Beer in Breda

heeft vijftien fte’s op milieu en duurzaamheid en ik

iets meer dan anderhalf, daar ben ik wel een beetje

jaloers op.” We blijven een beetje heen en weren

over de mate waarin je als lokale overheid je nek uit

kunt steken, maar Kammeijer geeft zich niet gauw

ze Verzet zich tegen het beeld dat de oVerheid Voor-

al Procesmatig en niet concreet bezig zou zijn met

duurzaamheid en arbeidsparticipatie. trots Vertelt de

duurzaamheidswethouder Van bergen op zoom YVonne

kammeijer over behaalde resultaten. tekst: govert lagrouw

gewonnen. “Met ons speciale Energie innovatiefonds

hebben we veel lokale initiatieven op de kaart gezet

en een SDE subsidieaanvraag ingediend om voor

negen gemeentelijke accommodaties zonnepanelen

te realiseren. Wij zijn dus zeker concreet bezig, maar

moetenroeienmetderiemendiewehebben.Zo

hebben we pas ook een pilot gedaan naar onder-

grondse laadpalen voor elektrische auto’s en zitten

we aan tafel met ondernemers van het bedrijven-

terreinLagemerenmeilustomdaarmetprovinciale

subsidie een verduurzaamd bedrijventerrein te

Degroenepluim.nl 23

bewerkstelligen. De bedrijven hebben inmiddels een

zogenaamde milieubarometer ontvangen waarmee

ze inzicht krijgen in eigen gebruik van energie.”

natuurpodium en green chemistrY campus“DegemeenteBergenopZoomzietduurzaamheid

als facetbeleid.. Elke beleidsafdeling heeft zich duur-

zame ontwikkeling eigen gemaakt of werkt daaraan.

DaaromwerkenweinBergenopZoomaanduur-

zame ontwikkeling door initiatieven aan te moe-

digen, door bewoners, bedrijven, maatschappelijke

organisaties met elkaar in verbinding te brengen en

aan te moedigen, door zelf het goede voorbeelden te

geven.” Kammeijer ziet binnen het bestaande kader

vooral heil in stimuleren, informeren en communi-

ceren. Natuurpodium Brabantse Wal is daarvan een

lichtend voorbeeld. Op een voormalige terrein van

de jeugdherberg werd met vereende krachten een

educatief bezoekerscentrum gebouwd. Hier wordt

duurzaamheid vertaald naar alledaagse vragen en

situaties. Het Natuurpodium biedt een podium,

waarop kennis, beelden, ideeën en meningen over

de Brabantse Wal worden gedeeld, en waarop de

dialoog over de toekomst van de Brabantse Wal

plaatsvindt. Jaarlijks bezoeken inmiddels 8.000

schoolkinderen gedurende het schooljaar het Na-

tuurpodium voor workshops, exposities en expedi-

ties.

goeD voorbeelD doet goed Volgen

Stichting Natuurpodi-

um heeft de ANBI- sta-

tus. (www.natuurpodi-

um.nl)

Mooi voorbeeld van samenwerking met het be-

drijfsleven is de zogenaamde Green Chemistry

Campus, op het terrein van Sabic. Een initiatief van

de provincie Noord-Brabant, de gemeente Bergen

opZoomenn.v.ReWinWestBrabant,eenbusi-

ness accelerator voor biobased innovaties op het

snijvlak van agro en chemie. De biobased econo-

my waarin hernieuwbare grondstoffen fossiele

grondstoffen vervangen, is steeds zichtbaarder. De

Green Chemistry Campus vergroot de slagingskans

van biobased ondernemers en draagt zo bij aan de

totstandkoming van een biobased economy.

/ ik zie vooral heil in stimuleren, informeren en communiceren/

Lokale energie coöperatie Energiek Brabantse Wal

Bouwen aan een zelfstandige coöperatie zonder winstoogmerk

om duurzame energie voor iedereen in Steenbergen en Bergen

opZoommogelijktemaken.Ditdoetdegemeentesamen

met de leden (particulieren, bedrijven, verenigingen etc.)

door slimme acties op te zetten en samen te werken met de

ondernemersinSteenbergenenBergenopZoomomdelokale

bedrijvigheid te stimuleren en aan te sluiten bij bestaande

ontwikkelingen.

Energieambassadeurs

De Energieambassadeur geeft advies op maat aan

huizenbezitters. Deze ambassadeur helpt mensen de juiste

beslissingen te nemen op het gebied van energetische

maatregelen aan de eigen woning.

Expertsessies

Een groene generatie vraagt om duurzame educatie.

Experts delen kennis op het Natuurpodium. Samen met

hetnatuurpodiumorganiseertgemeenteBergenopZoom

diverse expertsessies over duurzaamheid. De sessies moet

geïnteresseerden bewust maken en inspireren hoe om te gaan

met klimaatverandering. Een eerste thema is bijvoorbeeld

‘Water in de tuin’.

Goede voorbeeld

Verduurzaming eigen stadskantoor als goede voorbeeld.

Biobased koffiebekers, afvalloos stadskantoor en elektrische

deelauto voor medewerkers. Verder kopen we uiteraard groene

energie in.

alpratendontdekkenwedatBergenopZoomtochmeer

doet dan schrijver dezes aanvankelijk dacht, en dat mag een

compliment heten. Kammeijer heeft grote verwachtingen

van het individu. Niet alleen faciliteren en financieren maar

burgers en bedrijven moeten duurzaamheid vooral in hun DNA

krijgen om er zelf mee aan de slag te gaan. Daarmee streven we

niet naar een duurzame ‘gemeente’ maar naar een duurzame

‘gemeenschap’.

Yvonne is enthousiast over de nieuwe beweging en faciliteert de groene pluim

Degroenepluim.nl24

de ParkeerPlaats maakt al veel duidelijk. een sPeciale oPlaadPaal voor

bezoekers sYmboliseert het oog voor mens en milieu. “verduurzaming is

bijna je Plicht.” tekst: govert lagrouw

groene pluim houder lindhout schilder- en Vastgoedonderhoud

trisch hebben, maar de beperkte actieradius houdt

onstegen.”Lindhoutiszo’nondernemerdiegraag

voorop loopt. Niet om op te vallen maar om goed

te doen. Noem het company DNA. Jezelf dienstbaar

opstellen. “Ik heb dat van mijn vader en die weer van

zijn vader. Investeer in continuïteit. Wij zijn al jaren

geleden overgestapt naar prestatiecontracten zodat

onze opdrachtgevers eraan gewend zijn om ons voor

vijftien tot twintig jaar vast te leggen voor het onder-

houd van hun vastgoed. Die lange termijn zoeken wij

ook intern.

In de wintermaanden investeren wij veel tijd en geld

aan het scholen van onze medewerkers. Dit gebeurt

op allerlei gebied. De vaste programma’s zoals VCA,

bedrijfshulpverlening, hoogwerkercursussen, steige-

ropbouw en niet te vergeten de hele systematiek op

het gebied van resultaatgericht schilderen. Dit vraagt

een bijzondere aanpak en dit doen wij met het vol-

tallige personeel. Wij hebben ook Wajongers in dienst

en statushouders (PSO2). Voor elkaar zorgen. Dat zit

er diep in. Over veiligheid hoef ik het helemaal niet te

hebben. Daar moet alles voor wijken. Stofafzuiging,

steigers met leuningen. Daar maken we allemaal

middelen voor vrij.“ Middelen die hard nodig zijn

volgens Gert-Jan.

hele opgaVe“Want in 2024 moeten alle kantoren naar minimaal

label-C. Dat vergt 1 tot 2 miljard euro, in 2030 moeten

wenaarLabel-ametonzewoningenenin2050,let

op, moeten alle woningen energieneutraal zijn. Dat

wordteenhelegroteopgave.“Lindhoutvoelterzich

medeverantwoordelijk voor. Een steuntje in de rug,

een pluim, kan hij daar best bij gebruiken. “De Groe-

ne Pluim heeft ons heel veel voldoening gegeven. Als

iemand anders, objectief, op papier zet dat je goed

bezig bent stimuleert dat echt!”

aanhetwoordisGert-JanLindhoutvanhet125-jaar

oude familiebedrijf. “Je geeft de aarde ook door aan

volgende generaties. En als we zo doorgaan hebben

we straks drie planeten nodig. We putten alles uit,”

aldusLindhoutmetzijn56jaaralweerdevierde

generatie. Spreek je hem, dan spreek je over verant-

woord ondernemen. Een vat vol kennis over groene

en circulaire economie. Volgt lezingen en leest alles

wat los en vast zit. “We zijn in Nederland meester

in bedenken, maar voeren nog te weinig uit.” Over

uitvoeren gesproken: “Ik ben mij bewust van het

feit dat wij tot een vervuilende bedrijfstak behoren

maar ik probeer het wel te compenseren. De leidende

gedachte is om vooruit te lopen op nieuwe vragen

uitdemarkt.Zogingenwijalseenvandeeerste

bedrijven over op watergedragen verfproducten en

nieuwe generaties alkydverven. Woningcorporaties

zijn een belangrijke doelgroep en stellen deze eisen

vaak in hun uitvraag.” Niet alleen zakelijke motieven

spelen bij hem een rol. Het zit dieper. “We letten

op de menselijke kant van het ondernemen zoals

Arbotechnische ontwikkelingen (stofvrij schuren),

andere klimtechnieken en het scheiden van afval.

Maatschappelijke thema’s omarmen wij ook. Je bent

niet alleen op deze wereld.”

we blijven doorgaan“Eigenlijk ben ik eerst thuis begonnen. Na de aan-

schaf van een hybride auto en het streng scheiden

van afval en papier volgden de zonnepanelen. We

hebben al mooie resultaten geboekt als je weet dat

we vier jaar geleden nog 14.000 kw verbruikten en

nu nog maar 2000 kw. Op het bedrijf kon ik niet

achterblijven. We gingen van 40 naar 60 naar nu 100

zonnepanelen, vervingen alle lampen door led en het

oude dubbelglas met een *u-waarde van 3 vervingen

we door dubbelglas met en u-waarde van 1,0. En we

blijven doorgaan. Het wagenpark zou ik graag elek-

van huis uit gedreven

Degroenepluim.nl 25

lindhout, schilder - vastgoedonderhoud

g.J.b lindhout, 06 533 62 726gertjan@lindhout.nlwww.lindhout.nl

uit het JuryraPPort

Educatie gericht op toekomstige ontwikkelingen

•Lindhoutbiedtvastecontractenvoorgoedopgeleide

schilders

•Lindhoutbiedteengestructureerdopleidings-en

trainingsprogramma.

•Lindhoutheeftveelaandachtvoorhetaantrekkenen

opleiden van jonge mensen, met directe lijnen met het

Vakcentrum en rOC’s.

•hetaantrekkenvaneenWajongereeneenstatushouder,

alsmede recentelijk een 55-plus medewerkerAfvalreductie

en hergebruik van materialen

Door duurzame en resultaatgerichte onderhoudsconcepten

•Werkenmetmilieu-enarbovriendelijkeverven(water

gedragen verven en high-solid verf).

•Schuurmachinesmetafzuiging/filterstoegepast.

•testenvannieuwevervenen/ofverftechniekenomte

zien of deze milieuvriendelijker en gezonder kunnen

werken.

•afvalstoffenwordengescheideningezamelden

afgevoerd. Om emissies naar water te voorkomen, worden

watergedragen kwasten niet afgespoeld en, indien deze

niet meer bruikbaar zijn, gescheiden afgevoerd!

Energiebesparing en energietransitie

•energiebesparendemaatregelenaandegebouwenen

verlichting

•Zelfopwekkenvanduurzameenergieoptewekkenmet

behulp van zonnepanelen..

•Debedrijfsauto’szijnallemaalvoorzienvandeeurovi-

plusnormering.Zodraelektrischrijdenquaactieradius

tot de mogelijkheden behoren zullen deze worden

geïntroduceerd.

actieve communicatie en kennisdeling

•Lindhoutparticipeertactiefinhetduurzaamheidproject

vanBedrijvenparkLagemeren-meilust.Dekennisover

zonne-energie wordt hierbij ter beschikking gesteld.

•Binnendeorganisatiepersoonlijkecontactenaangaan

met de medewerkers en via de werkoverleg structuren

(tool box-meetings, opleidingen en trainingen en diverse

overlegvormen).

•Duurzaamheidwordtgeborgdenaantoonbaar

gemaakt door middel van werken volgens diverse

kwaliteitstandaarden zoals ISO 9001, VCA**, VGO keur,

Lamikon,BRL5026enfSCkeurmerk.

•momenteelwordtgewerktaancertificeringvolgensde

Prestatieladder Socialer Ondernemen (PSO).

BenieuWd of lindhout als groene PluiMer jou iets kan leren?bel hem eens op!

gert-jan lindhout

Degroenepluim.nl26

van global naar localwe moeten de macht weer teruggrijPen

groene pluim houder bras fijnaart groenvoorziening& cultuurtechniek

het mooie aan een gesPrek met goof rijndorP, directeur van bras

fijnaart, is dat door zijn enthousiasme een interview alle kanten oP-

vliegt. goof volgt volstrekt zijn eigen lijn, net als oP de zaak. maar

de rode draad van zijn verhaal is altijd groen. tekst: govert lagrouw

“Ik ben ervan overtuigd dat je als bedrijf de boot

mist als je van duurzaamheid en sociale betrokken-

heid geen belangrijk punt maakt.” We spreken elkaar

in een lommerrijke setting van zijn kantoorboerde-

rij. Bouwjaar 1792, rondom in de akkerlanden en het

grasland. “De hertjes lopen hier tot aan de voordeur.”

Het is al eind oktober maar de thermometer tikt nog

moeiteloos 22 graden aan. Global warming heeft

zo zijn voordelen. “Vroeger was ons seizoen korter.

tegenwoordig moet je bijvoorbeeld met kerst nog

maaien. Goed voor ons, want zo kunnen wij nieuwe

mensen een langer contract in het vooruitzicht

bieden.” Geen tijdelijke uitzendkrachten maar gelijk

een jaarond werk. Win win. Ook Bras Fijnaart ziet

de VNO-NCW erkenning met de Groene Pluim als

een blijk van waardering, een schouderklopje van

eenobjectievebuitenstaander.“Doetmegoed.”Zijn

motivatie is intrinsiek en zakelijk. “Ik ben eens op

een managementcursus geweest en daar bleek op

een hersenscan dat mijn sociale brein net zo groot

(of klein) is ontwikkeld als mijn logische (zeg maar

zakelijke) brein.” rijndorp startte toen met duur-

zaam denken en nadat een gemeente hem eens een

klus gaf die hij won vanwege de goede prestaties op

de CO2-prestatieladder is hij er meer over na gaan

denken.

op de foto rechts goof rijndorp

Degroenepluim.nl 27

hoogste niVeau

co2-prestatieladderInmiddels is zijn complete bedrijfsvoering doordrenkt

met duurzaam handelen. Niet voor niets is Bras Fij-

naart aangeland bij nivo 5 op de CO2-prestatieladder

wat zoveel wil zeggen dat je eigen bedrijf bijna aan

het optimum zit maar dat ook leveranciers en klanten

(dus de hele keten) hierin meegaan. Een wereldje op

zich dus en dat is precies wat Goof nastreeft. Want

naast zijn aanzienlijke inspanningen voor het eigen

bedrijf is hij ook actief in omgeving. Van global naar lo-

cal is zijn motto. ‘We moeten de macht weer teruggrij-

pen. Waarom moeten die windmolens geëxploiteerd

worden door één of andere energiereus uit Duitsland?

Dat kunnen we zelf ook. En weet je wat? Dan hebben

we ook de macht om onder die molens olifantengras

te laten groeien. Wij maaien het wel. Daar kun je tafels

en banken van maken, voer voor diervoeder en ga zo

maar door. Joh, we veranderen de hele wereld!” Hij

is een groot voorstander van coöperaties, lokale sa-

menwerkingsverbanden waarin overheid, burgers en

bedrijvenconcreetsamenwerken.ZoisGooféénvan

de initiators van Energiek Moerdijk en heeft hij samen

in opdracht van de gemeente Moerdijk mensen met

een afstand tot de arbeidsmarkt uit de kaartenbakken

gehaald. “Mannen met een sticker op hun voorhoofd

waarvan gezegd werd dat ze niet te plaatsen waren.

Wij zijn met ze aan de slag gegaan. Maar je moet zo’n

kaartenbak wel lezen. Als er iemand inzit die als

hobby tuinieren heeft denk ik ‘kom maar’. terwijl een

ambtenaar denkt: hij heeft geen hoveniersdiploma op

zijn cv. Nou en? Je moet wel met zo’n man aan de slag

gaan. Ik heb een medewerker die nu de hele week

op een chemische plant werkt in het onderhoud. Je

mag daar niet harder rijden dan 30 kilometer per uur,

moet per se in de gordels zitten en zo nog honderd

regeltjes, maar die man voelt zich daar juist veilig bij.

Hij zal nooit harder rijden dan die 30 kilometer. Nooit.

Inmiddels loopt hij wel op zaterdag door het dorp met

eenBrastrui.Zovan:“ikhoorerbij.”echt,ikkanme

geen loyalere medewerker wensen.” Op de vraag of

Goof thuis ook een Groene Pluim verdient antwoordt

hij vastberaden:” Geen pluim, maar ik doe veel. Afval

scheiden wil ik niet eens meer noemen zo normaal

vind ik dat. Mijn auto is volledig elektrisch, op het

dak liggen zonnepanelen en ik heb ook overal groene

daken van gemaakt zodat het regenwater opgevangen

wordt en langzaam wordt doorgelaten naar de sloten.”

uit het JuryraPPort

• Bras Fijnaart richt zich proactief op de doelgroep mensen met

een achterstand tot de arbeidsmarkt. Om deze mensen ‘warm’

te maken zoekt men deze dicht bij de bron, onder andere

via werkpleinen en voortgezet speciaal onderwijs. Van de 56

medewerkers heeft Bras Fijnaart 6 medewerkers (10%) in dienst

met een “achterstand tot de arbeidsmarkt”. Binnen het bedrijf

is een leven lang leren de normaalste zaak van de wereld. Bras

biedt structureel stageplaatsen voor leerlingen met de Beroeps

Begeleidende Leerweg.

• Bras Fijnaart werkt veel met natuurlijke grondstoffen. Deze

worden zodanig toegepast dat deze voor een lange periode

ingezet of zoveel mogelijk worden hergebruikt. In de toekomst wil

het bedrijf alle reststromen herbruikbaar maken door een goede

scheiding aan de bron

• Bij het zusterbedrijf PestTec wordt het inzetten van pesticiden

bij ongediertebestrijding zoveel mogelijk beperkt door een

gecertificeerde aanpak. Hierbij wordt in eerste instantie gifvrij

lokaas ingezet naast een goede signalering van de aanwezigheid

van ongedierte.

• Bras Fijnaart heeft zich in korte tijd weten te certificeren voor

het hoogste niveau van de CO2-prestatieladder. Omdat 90% van

de CO2-uitstoot veroorzaakt wordt door het brandstofgebruik,

focust het bedrijf zich op het verminderen van vervoersstromen.

Dit gebeurt onder andere door inzet van vochtsensoren voor

het bepalen van de maaifrequentie en door een regelmatige

terugkoppeling van de prestaties met de medewerkers. Diverse

voertuigen rijden op groen gas en ook hebben elektrische auto’s

haar intrede gedaan bij Bras Fijnaart.

• Aan de hand van een grondige ketenanalyse is vastgesteld dat

bij de verwerking van groenafval gestuurd kan worden op de

CO2-uitstoot. Dit is een speerpunt om te verbeteren op het gebied

van CO2. Dit is vertaald naar concrete doelstellingen op dit

gebied. Door inzet van 124 zonnepanelen (sinds 2016) wordt een

gedeelte (ca. 30.000 kWh/jaar) van het energieverbruik duurzaam

opgewekt.

• Bras Fijnaart draagt de duurzame werkwijze uit door deelname

of lidmaatschappen, zowel regionaal als landelijk. Voorbeelden

hiervan zijn: BZW (studieclub duurzaamheid), Energiek Moerdijk

(opwekking duurzame energie), Heempartner (verbeteren

biodiversiteit) en cao-commissie van branchevereniging VHG. Op

de Nationale Grasdag presenteert Bras Fijnaart de innovatieve

ontwikkelingen zoals inzet elektromotoren en toepassing

elektronica en ICT om de maaifrequentie te optimaliseren

(verminderen vervoersbewegingen).

net zo groen als bras FiJnaartworDen?

bel 0168 - 462856 en vraag naar goof rijndorp

bras fijnaartoude heijningsedijk 304794 re heijningenwww.brasfijnnaart.nl

Degroenepluim.nl28

de koPgroeP in het bedrijfsleven is een heel Peloton geworden

wethouder duurzaamheid paul de beer Van breda

duurzaamheid Vergt

anders denken.

om-denken. voor een

interView met de wet-

houder duurzaam-

heid Van breda, paul

de beer, is ook wel

wat anders denken

Vereist. tekst: govert lagrouw

Deze altijd bezige bestuurder

kon alleen tussen de aardappe-

len en de soep in zijn automobiel

gesproken worden. Interessant is

zijn uitspraak dat er voor duur-

zaamheid niet alleen idealisten

nodig zijn. “Met alleen inzet van

de tien procent idealisten in de

stad, redden we het niet.”

Ondernemers zijn tegenwoordig toch

ook idealisten? Waarom loopt het

vertegenwoordigend bedrijfsleven zo

voor op de overheid?

De Beer: ”De overheid en de on-

dernemers is te generiek. Ik ken

ondernemers die zich koploper

mogen noemen maar je hebt ook

een hele groep achtervolgers.

Wat je wel ziet is dat die club

van koplopers in het bedrijfs-

leven momenteel uitgroeit tot

een heel peloton. De landelijke

overheid bleef inderdaad achter,

maar ik verwacht veel van het

regeerakkoord.Lokaalhoopikop

een verschuiving. Het zou beter

zijn als er meer bovenregionaal

gestuurd gaat worden. Dan kun

je strategisch meer meters ma-

ken en weten ondernemers beter

waar ze aan toe zijn. Nu is het

per gemeente nog te verschil-

lend.“

Je verwacht veel van het kabinet,

maar van niets naar iets is al gauw

een hele vooruitgang? Als je boven-

dien het probleem onder de grond

stopt (CO2-opslag) ben je gauw

klaar?

“Nee dat vind ik flauw. Sommige

politici, die nu langs de zijlijn

staan, maar wel de kans kregen

om mee te doen, roepen dat nu

maar dat vind ik te makkelijk.

Degroenepluim.nl 29

Voor het eerst in de geschiedenis

komen we met een klimaatmi-

nister en wordt er gestreefd naar

een omslag. Dat is nieuw. Winst.”

Je collega in Bergen op Zoom, wet-

houder Yvonne Kammeijer is jaloers.

Jij hebt 10 fte’s op duurzaamheid en

zij maar anderhalve fte zegt ze.

“Dat klopt. Wij zijn in Breda al

heel vroeg begonnen. 2008. Dat

heeft ons voorop doen lopen. Het

nadeel is dat je dan een beetje

in je eigen bubble terechtkomt.

Je loopt dan het risico dat je

minder schakelt met onderne-

mers en het onderwijs. Die zie

je de laatste jaren bijschakelen.

BergenopZoomkwammis-

schien wat later en kleiner op

gang maar is wel gelijk aan tafel

gegaan. Meer verbinder, terwijl

wij meer initiator zijn. We sti-

muleren elektrisch vervoer door

het faciliteren van laadpalen.

We hebben sinds kort als eerste

gemeente een volledig elektri-

sche vuilniswagen, die voor-

bereid is op waterstof. Samen

met leverancier en specialisten

uit het bedrijfsleven hebben we

een bestaande wagen compleet

omgebouwd. Hiermee steken

we als gemeente onze nek uit

in de verwachting dat anderen

zullen volgen. Ook proberen we

ondernemers daarmee te stimu-

leren om een waterstofstation

te realiseren. Dan kun je meters

gaan maken.” De Beer zijn grote

doel is om heel Breda in 2044

klimaatneutraal te krijgen. Hoe

zit het dan met de uitvoering,

implementatie in ambtelijk jar-

gon? Nadere bestudering van het

huidige duurzaamheidsbeleid

van Breda bracht een paar opval-

lende actiepunten aan het licht:

•Bredainvesteertdekomende

jaren 21 miljoen euro in de

verduurzaming van de eigen

gebouwen om ze zoveel moge-

lijk energieneutraal te maken.

Breda geeft dus zelf het goede

voorbeeld, ook voor andere

organisaties en bedrijven.

•meteeneuropeesproject

stimuleert Breda bedrijventer-

reinen in Breda om met advies

en ondersteuning, gezamenlijk

op te trekken in de verduurza-

ming.

•Bredahelptondernemersbij

de landelijke subsidieaanvraag

voor duurzame maatregelen als

zonnepanelen.

•Bredadoetmeeaandegreen

deal weg- en waterbouw en de

betonketen: zoveel mogelijk

hergebruik van materialen in

de weg- en waterbouw in de

stad.

Paul de Beer heeft deelgenomen

aan de Klimaattop in Parijs en

samen met waterschap Brabant-

se Delta daar een presentatie

gegeven over hoe steden van de

omvang van Breda omgaan met

de gevolgen van de klimaatver-

andering. De wethouder plaatst

dus zijn Breda in een groter

perspectief.ZozitdeBeerook

in de landelijke commissie voor

de uitvoering van het Deltaplan

Klimaatadaptatie. Een en al

duurzaamheid dus. In Breda en

ver daarbuiten. Dat brengt ons

bij de vraag.

Eh, nu we elkaar spreken. Je zit toch

zeker wel in een elektrische auto?

“Ik heb bewust een leasecon-

tractje voor maar twee jaar afge-

sloten in de hoop dat ik daarna

wel een stekkerauto kan gaan

rijden.”

/ ik verwacht veelvan het regeerakkoord /

Meer Weten? ga naar www.degroenepluim.nl

Paul is ook Believer en steunt de groene pluim

Degroenepluim.nl30

Practice what you Preachdit magazine werd niet zomaar gedrukt maar oP cYclus

dit magazine is een uitgave in het kader van de duur-zaamheidstop west-brabant

oplage: 2500 stuks

verspreiding: Controlled circulation

ontwerp: Lagrouw Communicatie, Werkendam

redactie: Nicolette Kraay en Esmee Boesveld

interviews: GovertLagrouw

fotografie: Wilma Helder en LagrouwCommunicatie

eindredactie: Kees Klijn

Productiebegeleiding: Nicolette Kraay (ricoh Europe Supply Chain)

drukwerk: Drukkerij Vorsselmans

distributie: Jan Bekkers DM Idee

De productie van Cycluspapier is gebaseerd op een

verregaande recycling, wat leidt tot een zo laag

mogelijke impact op het milieu en dat een groene

en duurzame groei ondersteunt. Cyclus Antalis

is officieel partner van Klimaatconferentie Parijs

2015 (COP21) Producent Antalis is officieel partner

geworden van de 21ste VN-Klimaatconferentie

(COP21/CMP11) in Parijs en leverde tijdens deze

belangrijke internationale gebeurtenis al het papier

voor geprinte documenten, zoals brieven, posters,

hand-outs en andere documentatie. In overeen-

stemming met het thema van de conferentie en de

milieu-inspanningen van Antalis, wordt gekozen

voor papiersoorten met de hoogste score volgens

het Green Star System, namelijk 5 sterren. Dat

betekent dat het gaat om papier dat recycled is en

het Eu Ecolabel heeft. Cyclus Offset is een 100%

recycled ongestreken papier alsmede 100% FSC*

recycled.

dit zijn tiPs: aan de slag Met de gloBal goals

sDg’s als beDriJFsvoeringsKoMPas

stap 1. breng de eigen visie, missie en strategie

in lijn met de sDg’s

blijf dichtbij jezelf en de kern van je

operatie, want daarmee creëer je de

meeste impact. Je hebt expertise op dat

gebied. De stakeholders snappen dat.

stap 2. vergroot de impact door op te schalen

Het gaat om het vergroten van de

positieve en het verminderen van de

negatieve impact.

stap 3. Maak de impact transparant van wat

er gebeurt en laat duidelijk zien wat je

bijdraagt.

en de belangrijkste stap;

aanmelden bij www.degroenepluim.nl

colofon

Degroenepluim.nl 31

believers in een andere wereld

de groene pluim behelst een actieVe beweging en een ambitie die wordt gereali-

seerd door mensen die als vanzelfsPrekend handelen in lijn van hun idealen, en

zich hier actief voor inzetten. met de inzet en betrokkenheid van de volgende

‘believers’ is deze beweging oP gang gekomen.

groene pluim houders• WilvanLeijsen Saver

• GoofRijndorp Brasfijnaart

• eugeneKersjes RicoheuropeSupplyChain

• Gert-JanLindhout LindhoutSchilder-vastgoedonderhoud

portefeuillehouders duurzaamheid Vno-ncw• PattyvanBroekhoven

• RenéKerstens RabobankDrechtsteden

• GeertWeijers CnCGrondstoffen

• aaikRodenburg RodenburgBiopolymers

• Petervandeneijnden SaBiC

meedenkers, ondersteuners criticasters insPirators vanuit vno-ncw• JanWillemDingen hezelaerenergy

• BasDane DaneBedrijfsvastgoed

• arjanvanhaperen unica

• Ruudhoondert turfschipetten-Leur

• Geerttimmer BredaLightingBv

• DennisJanssen mannaertsappelsadvocaten

• PeterdeKoning DRvaccountants&adviseurs

• henkKrols aXXiaDuurzaamondernemen

• JeroenvanGlabbeek CmGroepBreda

• nickvanGils YouareDigital

• GovertLagrouw LagrouwCommunicatie

• annemiekheinen vno-nCWBrabant-Zeeland

• Wilhermens ParticiperenLoont

• Jackvos LuytenadviesgroepBv

• eppyBoschma vno-nCW

• annemarievanoorschot vno-nCW

• vivianSchoormans vno-nCWBrabant-Zeeland

• ingridvandenanker vno-nCWBrabant-Zeeland

• JeroendeLange vno-nCWBrabant-Zeeland

• esmeeBoesveld Studentnhtv,performatory

• nicoletteKraay RicoheuropeSupplyChain

oVerheden en derden• JanPeterBalkenende DutchSustainableGrowthCoalition

• YvonneKammeijer WethouderGemeenteBergenopZoom

• toinetheunis WethouderGemeenteRoosendaal

• PauldeBeer WethouderGemeenteBreda

• maresaoosterman DirecteurSDGnederland

• hugovonmeijenfeldt SDGCoördinatornederland

• mariavanderharst vnGinternational

• CarlSamuels GemeenteBergenopZoom

de groene pluim is een initiatief Vanuit Vno-ncw gebruik makend van de Volgende publicaties:

1 Brief van de Minister van 30 september

2016 nummer 26485 over MVO

2 Eerste Nederlandse SDG rapportage

Mei 2017

3Rapport“Zokanhetook”Governancemonitor duurzame gemeenten 2016

van het ministerie van Infra en Milieu,

tilburg 15 januari 2017

doet u ook Mee? meld u aan op www.degroenepluim.nl

De groene pluimreitseplein 1 / postbus 90154 5000 lg tilburginfo@Degroenepluim.nl

ondernemers oPgelet!

powered by VNO - NCW -MKB

u telt mee

laat de tellers lopen en Verdien die pluim

ga naar WWW.DegroenePluim.nl en tel mee

u bent de beste partner van verandering voor duurzaam ondernemen.

Alleen... bijna niemand weet dat. Wij laten als ondernemers zien wat we

presteren.Zodatoverheid,onderwijsenburgersdooronsgeïnspireerd

worden. Ga naar de website en doe mee!

beDriJven MaKen

ZiCH HarD voor

FatsoenliJKe banen en

eConoMisCHe groei

beDriJven Zetten ZiCH

in voor DuurZaMe

ConsuMPtie en

ProDuCtie

beDriJven PaKKen

KliMaatveranDering

aan

beDriJven streven

naar PartnersCHaP-

Pen voor De Doelen

4 4 4 4

www.degroenepluim.nl