Grenzen en veiligheid

D E E U R O P E S E U N I E

I N H E T K O R T

Een van de fundamentele doelste l l ingen van de Europese Unie (EU) is een ru imte zonder interne grenzen, waar mensen kunnen re izen , leven en werken in a l le vr i jhe id , met de zekerheid dat hun rechten vol ledig gerespecteerd worden en hun vei l igheid gewaarborgd wordt .

Bouwen aan een open en

veilig Europa

INHOUD

Waarom hebben wij een gemeenschappelijk grensbeleid nodig?De EU als een ruimte van vrij verkeer � � 3

Wat doet de EU?Gemeenschappelijke EU‑regels voor grensverkeer � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 4

Waarom moeten we samenwerken voor een veilig Europa?De EU als veilig gebied � � � � � � � � � � � � � � � 7

Wat doet de EU?EU‑regels met het oog op veiligheid voor iedereen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 8

Vooruitblik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 12

Meer informatie � � � � � � � � � � � � � � � � 12

DE EUROPESE UNIE IN HET KORT

De Europese Unie in het kort: Grenzen en veiligheid

Europese CommissieDirectoraat-generaal CommunicatiePublieksvoorlichting 1049 BrusselBELGIË

Manuscript voltooid in november 2014

Foto's op de omslag en bladzijde 2: © Jupiterimages

12 blz. — 21 × 29,7 cmISBN 978-92-79-41694-1doi:10.2775/25894

Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, 2014

© Europese Unie, 2014Reproductie toegestaan. Voor overname of reproductie van afzonderlijke foto's hebt u toestemming van de rechthebbenden nodig.

Deze publicatie maakt deel uit van een reeks brochures waarin wordt uitgelegd wat de EU doet op verschillende

beleidsterreinen, waarom de EU daar een rol speelt, en wat de resultaten zijn.

U vindt deze brochures op de volgende website:

http://europa.eu/pol/index_nl.htmhttp://europa.eu/!Pr64nF

Hoe werkt de Europese Unie?Europa in 12 lessen

Europa 2020: Europa's groeistrategieDe grondleggers van de EU

Bankwezen en financiën Begroting

BelastingenBuitenlands en veiligheidsbeleid

ConcurrentieConsumenten

Cultuur en audiovisuele mediaDe Economische en Monetaire Unie (EMU) en de euro

Digitale agenda DouaneEnergie

FraudebestrijdingGrenzen en veiligheid

HandelHumanitaire hulp en civiele bescherming

Internationale samenwerking en ontwikkeling Interne markt

Justitie, grondrechten en gelijkheid Klimaatbescherming

LandbouwMaritieme zaken en visserij

Migratie en asielMilieu

OndernemingenOnderwijs, opleiding, jeugd en sport

Onderzoek en innovatieRegionaal beleid

UitbreidingVervoer

VoedselveiligheidVolksgezondheid

Werkgelegenheid en sociale zaken

3G R E N z E N E N V E I L I G H E I D

Het Schengengebied — een ruimte van vrij verkeer zonder binnengrenzen die nu bijna heel Europa omvat — is een van de meest opmerkelijke en tastbare prestaties van de EU. Mensen kunnen dus van het ene naar het andere Schengenland reizen zonder hun paspoort te laten zien. In 1985 begonnen vijf lidstaten van de EU samen aan de ontmanteling van de controles aan de binnengrenzen. zij legden dat vast in het Verdrag van Schengen. In de jaren daarop sloten de meeste EU-landen, en zelfs enkele landen daarbuiten, zich bij deze samenwerking aan. Dit betekent dat deze landen het verkeer aan hun onderlinge grenzen niet meer controleren.

Nu de binnengrenzen zijn afgeschaft moeten de Schengenlanden met elkaar samenwerken om de veiligheid in het Schengengebied te garanderen. Het betekent ook dat zij samen verantwoordelijk zijn voor en moeten samenwerken bij het beheer van hun gemeenschappelijke buitengrenzen en bovendien goed moeten samenwerken met buurlanden buiten de EU die niet aan Schengen deelnemen. Schengensamenwerking veronderstelt gemeenschappelijke criteria voor het controleren van de buitengrenzen, gemeenschappelijke regels voor het binnenkomen van het Schengengebied en nauwere politiesamenwerking tussen de deelnemende landen.

Waarom hebben wij een gemeenschappelijk grensbeleid nodig?

De EU als een ruimte van vrij verkeer

IE

UK

FR

NO

SE

FI

EE

LV

LT

PL

CZ

AT HU

HR

SK

RO

BG

EL

CYCYMT

DE

IT

LI

CH

BENL

PTES

IS

DK

SI

LU

CANARIAS (ES)

AÇORES (PT)

MADEIRA (PT)

SCHENGENRUIMTE PER 7�1�2013

EU-landen in het Schengengebied

EU-landen buiten het Schengengebied

Niet-EU-landen in het Schengengebied

AT: OostenrijkBE: BelgiëBG: BulgarijeCH: zwitserlandCY: CyprusCz: TsjechiëDE: DuitslandDK: DenemarkenEE: EstlandEL: GriekenlandES: SpanjeFI: FinlandFR: FrankrijkHU: HongarijeIE: IerlandIS: IJslandIT: ItaliëLI: LiechtensteinLT: LitouwenLU: LuxemburgLV: LetlandMT: MaltaNL: NederlandNO: NoorwegenPL: PolenPT: PortugalRO: RoemeniëSE: zwedenSI: SloveniëSK: SlowakijeUK: Verenigd Koninkrijk

4D E E U R O P E S E U N I E I N H E T K O R T

Schengenlanden volgen gemeenschappelijke regels voor persoonscontroles aan de buitengrenzen en voor de afgifte van visa voor kort verblijf in het Schengengebied. zo kan de EU haar buitengrenzen doeltreffend controleren en daardoor de veiligheid garanderen, mensenhandel bestrijden en immigratie in goede banen leiden (zie ook de brochure over Migratie en asiel). Tegelijkertijd is het met gemeenschappelijke regels duidelijker voor niet-EU-burgers onder welke voorwaarden ze naar de EU mogen komen.

Gemeenschappelijke regels voor kort verblijf

Een ander element van de Schengensamenwerking is het gemeenschappelijk visumbeleid. waardoor niet alleen bezoekers makkelijker legaal de EU in kunnen komen, maar ook de interne veiligheid van de EU verbeterd wordt. De visumcode harmoniseert de voorwaarden en procedures van de Schengenlanden voor de afgifte van visa voor kort verblijf („Schengenvisum”). zo staat erin hoe het visum moet worden aangevraagd en welk land de aanvraag moet behandelen. zo’n Schengenvisum is geldig voor bezoeken van maximaal drie maanden per periode van zes maanden en de houder mag vrij reizen binnen het hele Schengengebied.

Burgers van sommige landen buiten de EU hebben geen visum nodig om het Schengengebied binnen te komen. De EU-landen hebben samen afgesproken welke landen daarvan vrijgesteld zijn. Het gaat onder andere om

Een gemeenschappelijk visum voor het Schengengebied.

Slowaakse douanier controleert documenten aan de Slowaaks‑Oekraïense grens.

© E

urop

ean

Uni

on

© E

urop

ean

Uni

on

Wat doet de EU?

Gemeenschappelijke EU‑regels voor grensverkeer

De Schengengrenscode regelt het grensverkeer en de personencontrole. Hierin is onder meer bepaald dat onderdanen van niet-EU-landen die binnen een periode van zes maanden maximaal drie maanden naar het Schengengebied willen komen, een geldig reisdocu- ment, een geldig visum (indien nodig) en voldoende bestaansmiddelen moeten hebben. Schengenlanden mogen de controles aan hun binnengrenzen tijdelijk hervatten, maar alleen bij grote bedreigingen voor de openbare orde of de binnenlandse veiligheid en voor een beperkte tijd.

BUITENGRENZEN VAN DE EU

Per week steken 12,6 miljoen mensen de buitengrenzen over (2009)

EU-burgers of personendie recht hebbenop vrij verkeer

Onderdanen van niet-EU-landen die zijn vrijgesteldvan de visumplicht

Onderdanen van niet-EU-landen met een visum

73,5 %

11,3 %

15,2 %

Bron: Europese Commissie.

(schatting op basis van een enquête onder de EU-landen)

5G R E N z E N E N V E I L I G H E I D

landen waarmee de EU een visumvrijstellingsovereenkomst heeft gesloten of landen die een bilaterale overeenkomst met een bepaald land hebben gesloten, bijvoorbeeld over plaatselijk of „klein” grensverkeer.

Voor een verblijf van langer dan drie maanden geven de EU-nog steeds visa en verblijfsvergunningen volgens hun nationale voorschriften.

De EU-landen mogen bilaterale overeenkomsten sluiten met naburige niet-EU-landen om het verkeer over de buitengrenzen van de EU te vereenvoudigen. Op basis daarvan mogen inwoners van het grensgebied die regelmatig de buitengrens van de EU over moeten, ook als zij geen onderdaan van een EU-land zijn, zonder controle of Schengenvisum de grens over. Dat is niet alleen goed voor de handel, maar ook voor sociale en culturele uitwisselingen met aangrenzende regio’s.

Informatie‑uitwisseling

De EU-lidstaten beschikken over gemeenschappelijke IT-systemen waarmee nationale instanties in het hele Schengengebied makkelijk informatie kunnen uitwisselen.

Met de onlangs in gebruik genomen nieuwe versie van het Schengeninformatiesysteem (SIS II) kunnen zij elkaar snel informeren over vermiste personen en over bijvoorbeeld gestolen, verduisterde of vermiste auto’s, vuurwapens en identiteitsdocumenten. Het biedt ook nieuwe mogelijkheden. zo kunnen er biometrische ken-merken (bv. vingerafdrukken) en nieuwe soorten signa-lementen mee worden uitgewisseld, en kunnen verschil-lende signalementen (bijvoorbeeld van een persoon en van een voertuig) aan elkaar worden gekoppeld.

Het Visuminformatiesysteem (VIS) biedt nationale autoriteiten toegang tot informatie en besluiten over aanvragen voor Schengenvisa. Daarmee kunnen zij biometrische gegevens (vooral vingerafdrukken) controleren om visumhouders te identificeren, en ook personen die zich zonder identiteitsdocumenten of met frauduleuze documenten in het Schengengebied bevinden. Het VIS maakt niet alleen de afgifte van visa makkelijker,

SCHENGENVISA

SCHENGEN AREA — VISA REQUIREMENTS

18

15

13

11

9

6

3

02009 2010 2011 2012 2013

Tota

alaa

ntal

afg

egev

enSc

heng

envi

sa 2

009-

2013

Miljoen

JaarBron: Europese Commissie.

Schengen Area - visa requirements

Gemeenschappelijke informatiesystemen gebruiken vingerafdrukken voor identificatiedoeleinden.

© E

urop

ean

Uni

on

Schengengebied

EU-lidstaten die geen deel uitmaken van het Schengengebied

Geen visum nodig

Visum nodig

Transitvisum voor luchthavens (ATV) ook verplicht in alle Schengenstaten

6D E E U R O P E S E U N I E I N H E T K O R T

het voorkomt ook misbruik en het beschermt reizigers. zo kan het bijvoorbeeld helpen om fraude op te sporen.

Biometrische gegevens, vooral vingerafdrukken, worden steeds belangrijker bij de identificatie van personen. Maar de technologieën voor het verzamelen van deze gegevens kunnen behoorlijk verschillen. Daarom wil de EU nu een nieuw systeem voor het doorzoeken en koppelen van biometrische gegevens ontwikkelen, dat eenvoudig en effectief werkt, eenvoudig te onderhouden is, dat de privacy respecteert en zorgvuldig met persoonsgegevens omgaat.

Het Europees grensbewakingssysteem (Eurosur) is een mechanisme voor het uitwisselen van informatie en samenwerking tussen de EU-landen en met Frontex. Hiermee kunnen de EU-landen hun middelen coördineren en beter op grensincidenten inspelen. Het helpt de EU-landen ook om de internationale misdaad, illegale immigratie en het aantal dodelijke slachtoffers onder bootvluchtelingen terug te dringen.

Het Schengenevaluatiemechanisme

De toepassing van de Schengenregels voor grenscontrole, visabeleid, politiesamenwerking, gegevensbescherming e.d. worden door de Europese Commissie en de EU-landen samen geëvalueerd. Het Schengenevaluatiemechanisme is oorspronkelijk opgezet voor peer review door deskundigen uit de EU-landen, met de Europese Commissie als waarnemer. Tegenwoordig coördineert de Europese Commissie deze evaluaties, die worden uitgevoerd op basis van jaar- en meerjarenplannen en die samen met de EU-landen zijn opgesteld. De evaluaties worden uitgevoerd door middel van bezoeken ter plaatse of op grond van gedetailleerde vragenlijsten. Het geëvalueerde EU-land krijgt aanbevelingen over punten waarop verbetering mogelijk is.

De EU betaalt mee aan het beheer van de buitengrenzen�

Alle EU-landen moeten investeren in de bewaking van de gemeenschappelijke buitengrenzen om de veiligheid in de EU te garanderen. De kosten van die grensbewaking kunnen zeer hoog uitvallen, vooral voor landen aan de buitengrenzen van de Unie die vaak te maken hebben met grote aantallen migranten. Het Buitengrenzenfonds en het Fonds voor interne veiligheid kunnen die landen financieel helpen. In de periode 2007-2013 heeft het Buitengrenzenfonds ruim 1,8 miljard EUR uitgekeerd voor nationale en EU-maatregelen voor controles, grensbewaking en personenbegeleiding aan de buitengrenzen, ondersteuning van consulaire diensten en het gemeenschappelijk visumbeleid om legaal reizen makkelijker te maken en illegale grensoverschrijdingen en

Centrum voor toezicht op zee in Toulon (Frankrijk), medegefinancierd door het Buitengrenzenfonds.

© E

urop

ean

Uni

on

Het Europees Agentschap voor het operationele beheer van grootschalige IT systemen (eu‑LISA) beheert het VIS en SIS II, maar ook Eurodac, een systeem voor het vergelijken van vingerafdrukken van asielzoekers (zie ook de brochure over Migratie en asiel). In de toekomst kan het agentschap ook worden verzocht andere IT‑systemen voor binnenlandse zaken te ontwikkelen en beheren, zoals het inreis/uitreissysteem en het programma voor geregistreerde reizigers.

Het Europees Agentschap voor het beheer van de operationele samenwerking aan de buitengrenzen van de lidstaten van de Europese Unie (Frontex) ondersteunt de EU‑landen bij de operationele samenwerking voor grensbewaking. Het coördineert onder andere gezamenlijke operaties aan de zee‑ en landgrenzen van de EU‑landen en stuurt op verzoek snelle grensinterventieteams (RABIT’s) met nationale grenswachters uit verschillende EU‑landen naar landen die onverwacht veel druk op hun buitengrenzen ondervinden. Frontex onderhoudt ook contacten met de grensbewakingsdiensten van landen buiten de EU om informatie uit te wisselen over de aanpak van gemeenschappelijke bedreigingen.

7G R E N z E N E N V E I L I G H E I D

FONDS VOOR INTERNE VEILIGHEID — GRENZEN

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200

Totaal 2014-2020 (miljoen EUR)

Bron: Europese Commissie.

Miljoen

NB: Ierland en het Verenigd Koninkrijk nemen niet deel.

OostenrijkBelgië

BulgarijeCyprus

TsjechiëDuitsland

DenemarkenEstlandSpanjeFinland

FrankrijkGriekenland

KroatiëHongarije

IerlandItalië

LitouwenLuxemburg

LetlandMalta

NederlandPolen

PortugalRoemenië

ZwedenSlovenië

SlowakijeVerenigd Koninkrijk

In Europa kunnen mensen in relatieve veiligheid leven. Daarbij spelen nationale rechtshandhavers, zoals politie- en douaneambtenaren, samen met de rechterlijke macht, een belangrijke rol. Toch kunnen burgers, bedrijven en zelfs overheden in Europa het slachtoffer worden van internationale georganiseerde criminaliteit, terrorisme,

Waarom moeten we samenwerken voor een veilig Europa?

De EU als veilig gebied

De EU bevordert politiesamenwerking over de grenzen heen.©

Eur

opea

n Un

ion

cybercriminaliteit, crises en rampen. zulke bedreigingen worden steeds ingewikkelder en omvangrijker. Daarom bevordert de EU de samenwerking en coördinatie tussen de EU-landen om te komen tot een totaalaanpak van mogelijke veiligheidsrisico’s over de grenzen van landen en rechtsgebieden heen. Dat omvat betere grensover-schrijdende samenwerking tussen nationale rechts-handhavers, met name in de vorm van informatie-uitwisseling.

visumfraude te bestrijden. Daardoor konden personen sneller worden gecontroleerd en grensbewakingssystemen worden gemoderniseerd.

In de jaren 2014-2020 heeft het Fonds voor interne veiligheid een bedrag van ruim 2,7 miljoen EUR te besteden voor maatregelen voor het beheer van de buitengrenzen en voor de operationele kosten van eerder aangeschafte systemen en materieel. Er is ook geld beschikbaar voor de aanschaf van materieel door EU-landen om mee te kunnen werken aan Frontex-operaties, consulaire samenwerking en „Slimme grenzen” (inreis-/uitreissysteem en programma voor geregistreerde reizigers).

Daarnaast is er steun op langere termijn voor het beheer van de buitengrenzen beschikbaar uit het Europees programma voor veiligheidsonderzoek. Dit programma richt zich wat betreft grensbewaking op toezicht op zee, grenscontroles, ontwikkeling van nieuwe identiteitsbewijzen, het opsporen van smokkelwaar enz. Een voorbeeld is Closeye, dat de autoriteiten voor buitengrensbewaking in de EU een operationeel en technisch kader wil bieden om de situatiekennis te vergroten en beter te kunnen inspelen op incidenten.

8D E E U R O P E S E U N I E I N H E T K O R T

De EU‑interneveiligheidsstrategie vormt de basis van de samenwerking tussen de EU-landen op het vlak van veiligheid. De strategie bestaat uit maatregelen waaronder vijf strategische doelstellingen: bestrijding van criminele en terroristische netwerken, aanpak van radicalisering en rekrutering, bescherming van burgers, bedrijven en de samenleving tegen cybercriminaliteit, beter beheer van de gemeenschappelijke buitengrenzen en verbetering van de paraatheid en responscapaciteit van de EU.

Bestrijding van georganiseerde misdaad

Criminele netwerken opereren niet alleen internationaal, ze combineren ook vaak verschillende soorten misdaad zoals illegale migratie, drugshandel, vuurwapensmokkel, witwaspraktijken en namaak. zo kunnen deze netwerken hun winst uit de ene soort criminaliteit witwassen om andere activiteiten te financieren. Het opsporen en vervolgen van deze criminelen blijft een taak voor de nationale instanties. De EU heeft tot taak de lidstaten te helpen om geor-ganiseerde criminaliteit doeltreffender te bestrijden, onder andere door grensoverschrijdende samenwerking bij rechtshandhaving te stimuleren met de hulp van de EU-agentschappen Europol (Europese Politiedienst), Eurojust (Agentschap voor justitiële samenwerking) en Cepol (Europese Politieacademie). Daarnaast moet zij de toepassing van het strafrecht harmoniseren, politiewerk baseren op multidisciplinaire inlichtingen en de uitwisseling van informatie en opleidingen verbeteren. De nieuwe opleidingsaanpak, zoals geschetst in het Europees opleiding-sprogramma voor rechtshandhaving, heeft tot doel rechts-handhavers op alle niveaus (politie, douane, openbaar aanklagers e.d.) de kennis en vaardigheden te geven die zij nodig hebben om de internationale misdaad te bestrijden. Criminelen moeten voor de rechter worden gebracht, waar zij zich ook bevinden of hun misdrijven hebben gepleegd.

Mensenhandel wordt beschouwd als de slavernij van onze tijd. Alleen al in de EU worden elk jaar honderdduizenden slachtoffers verhandeld, onder andere voor seksuele uitbuiting, gedwongen arbeid, huishoudelijke slavernij of gedwongen bedelarij, of om organen af te staan. De EU heeft het strafrecht over mensenhandel in de EU-landen geharmoniseerd en gezorgd voor degelijke bepalingen om slachtoffers te beschermen. De EU-lidstaten moeten bijzonder kwetsbare slachtoffers een speciale behandeling geven en mogen mensen die door mensenhandelaars tot criminele activiteiten gedwongen werden, buiten vervolging stellen. Om mensenhandel aan te pakken, volgt de EU een

multidisciplinaire totaalaanpak. Deze aanpak is gebaseerd op de mensenrechten, maakt onderscheid tussen mannen en vrouwen, stelt de slachtoffers centraal en heeft bijzondere aandacht voor kinderen. Ook worden de rol van nationale rapporteurs of gelijkwaardige mechanismen en de betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld bevorderd. De Europese coördinator voor de bestrijding van mensenhandel bevordert de coördinatie en samenhang en zorgt voor strategische beleidsoriëntatie tussen EU-instellingen en -agentschappen, landen in de EU en daarbuiten, en internationale organisaties in de strijd tegen mensenhandel.

De EU‑website tegen mensenhandel is een informatiebron voor professionals, maatschappelijke organisaties, onderzoekers en al wie bij de strijd tegen mensenhandel betrokken is.

De EU coördineert ook de inspanningen van lidstaten tegen seksuele uitbuiting en seksueel misbruik van kinderen door daders te vervolgen en slachtoffers te beschermen. zij bestrijdt met name nieuwe verschijnselen, zoals „grooming” (pedofielen die zich op internet als kind voordoen om met kinderen in contact te komen).

Internet wordt steeds belangrijker in ons dagelijks leven — denk maar aan thuisbankieren en internet- winkelen — maar daardoor nemen ook de gevaren van cybercriminaliteit toe. Cybercriminaliteit is winstgevend, relatief risicoloos en internationaal. Criminelen kunnen op grote schaal en van op grote afstand opereren. Particulieren, bedrijven, overheden en zelfs de hele samenleving kunnen het slachtoffer worden van online fraude, identiteitsdiefstal, phishing (mensen vertrouwelijke gegevens ontfutselen), spam, virussen en hacking. IT-systemen en -infrastructuren zijn bijzonder kwetsbaar voor aanvallen van botnets (groepen besmette computers die, zonder dat de eigenaars het weten, door een andere computer worden bestuurd). De EU werkt samen met nationale instanties in de strijd tegen cybercriminaliteit door bewustmaking, scholing en onderzoek. Ook coördineert de EU de lidstaten

Wat doet de EU?

EU‑regels met het oog op veiligheid voor iedereen

Internet maakt het leven makkelijker, maar leidt ook tot nieuwe gevaren voor burgers, bedrijven en overheden.

© iStockphoto/Jean G

ill

9G R E N z E N E N V E I L I G H E I D

bij het vrijwaren van online dienstverlening aan burgers en bij het bestrijden van fraude en vervalsing bij niet-contante betalingen. Bovendien heeft de EU de maatregelen van EU-landen geharmoniseerd om IT-systemen tegen cyberaanvallen te beschermen. Bij de Europese Politiedienst Europol helpt het Europees Centrum voor cybercriminaliteit (EC3) Europese burgers en bedrijven te beschermen door expertise en inlichtingen te bundelen, strafrechtelijk onderzoek te ondersteunen en oplossingen op EU-niveau te bevorderen, en overal in de EU de aandacht te vestigen op deze vorm van criminaliteit.

Verdovende middelen vormen een bedreiging voor de volksgezondheid en de veiligheid van personen en de maatschappij. Jaarlijks sterven ongeveer 6 100 Europeanen door een overdosis en nog eens 1 700 overlijden aan hiv/aids, opgelopen door drugsgebruik. Honderdduizenden hebben ernstige gezondheidsproblemen door druggebruik. Het gebruik van verdovende middelen blijft hoog, een kwart van de volwassenen in de EU heeft ze al eens gebruikt. Drugshandel is met afstand de grootste criminele markt ter wereld en een bron van inkomsten voor criminele groeperingen. De drugsproblematiek in Europa ontwikkelt zich razendsnel, de handelsmethoden en -routes veranderen voortdurend en nieuwe drugs verspreiden zich sneller dan ooit. Er zijn ruim 360 nieuwe drugs gevonden in de EU, dat is meer dan het aantal drugs dat al bij wet verboden is. Nieuwe drugs worden meestal op de markt gebracht als legale alternatieven voor verboden middelen („legal highs”), maar de meeste zijn nooit getest op mensen en kunnen even schadelijk zijn als verboden middelen. De EU heeft, samen met de regeringen van de EU-landen, een belangrijke rol bij de aanpak van de drugsproblematiek. De EU-wetgeving vergemakkelijkt de opsporing, risico-analyse en het verbieden van schadelijke nieuwe drugs, evenals de strijd tegen drugshandel. Dankzij door de EU gefinancierde projecten worden er innovatieve preventie- en behandelingsmethoden ontwikkeld, wordt drugsgebruik teruggedrongen en is er meer internationaal samenwerking tegen drugshandel. Het Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving biedt de EU en haar lidstaten feitelijke, objectieve, betrouwbare en vergelijkbare informatie over drugs en drugsverslaving in Europa,

waarmee zij de drugproblematiek effectiever kunnen aanpakken.

Om criminele netwerken te raken waar het pijn doet, heeft de EU het op hun winst gemunt. ze helpt de EU-landen bij de bestrijding van witwaspraktijken, corruptie, namaak en de inbeslagname van crimineel vermogen.

Witwassen is het „reinigen” van de opbrengst van misdrijven om de illegale herkomst ervan te verdoezelen. De EU pakt dit probleem aan door financiële instellingen te reguleren. zij moeten bijvoorbeeld verdachte of ongewone transacties melden. Tegelijkertijd heeft de EU ook de nationale straffen voor witwassen geharmoniseerd.

Corruptie is nauw verbonden met georganiseerde criminaliteit en illegale praktijken (bijvoorbeeld sigarettensmokkel, mensenhandel, drugshandel, prostitutie). In 2014 heeft de EU haar eerste corruptiebestrijdingsverslag gepubliceerd. Dit verslag is gericht op openbare aanbestedingen en bevat een apart hoofdstuk over elk EU-land. In het verslag worden goede werkwijzen en concrete stappen voorgesteld om corruptie beter te voorkomen en te bestrijden. Daarnaast wil de EU corruptiebestrijding opnemen in al haar binnenlands en buitenlands beleid, waaronder het Europees semester (cyclus van economische coördinatie), uitbreiding en nabuurschapsbeleid.

Namaak is een wereldwijd probleem met ernstige economische en sociale gevolgen. In 2009 ontdekte de douane aan de buitengrenzen van de EU bijvoorbeeld meer dan 43 500 vermoedelijke inbreuken op intellectuele-eigendomsrechten. In het totaal ging het om 118 miljoen artikelen. Bovendien kunnen nagemaakte levensmiddelen, geneesmiddelen, meststoffen, lichaamsverzorgingsproducten en kinderartikelen ernstige gezondheids- en veiligheidsrisico’s opleveren. De distributie van namaakproducten is niet alleen gemakkelijker geworden door de opkomst van internet, het is ook een uiterst lucratieve business met een laag risico. Om dit in de EU aan te pakken, worden intellectuele eigendomsrechten strenger gehandhaafd. De EU-landen kunnen nu boetes opleggen en maatregelen tegen namaak treffen.

Georganiseerde misdaad is zeer winstgevend; criminelen moeten worden geplukt.

Namaakgeneesmiddelen kunnen erg gevaarlijk zijn voor de gezondheid en veiligheid.

© c

cvis

ion.

de©

European Union

10D E E U R O P E S E U N I E I N H E T K O R T

verschijnselen beter kunnen voorkomen. De EU richt zich op specifieke maatregelen die een aanvulling vormen op internationale, nationale en lokale inspanningen om radicalisering en extremistisch geweld te voorkomen. Ook wil zij een kader bieden, zodat alle EU-landen samen efficiënt kunnen reageren op radicalisering.

Door het maatschappelijk middenveld en mensen die in direct contact staan met kwetsbare personen of groepen hierbij te betrekken, krijgen we veel meer instrumenten in handen. Ook in het bewustmakings‑netwerk inzake radicalisering kunnen goede methoden, kennis en ervaringen worden uitgewisseld.

Ook het stopzetten van geldstromen naar terroristen is een belangrijk onderdeel van de EU-strijd tegen terrorisme. De EU heeft hiervoor een reeks maatregelen ontwikkeld, waardoor terroristen moeilijker criminele acties kunnen ondernemen.

De laatste jaren zijn de meeste terroristische aanslagen uitgevoerd met explosieven, vaak zelfgemaakt met chemische producten die iedereen overal kan kopen. De EU wil dan ook de verkoop van dergelijke grondstoffen, explosieven en benodigdheden daarvoor beter controleren, zodat zij niet kunnen worden misbruikt door terroristen. Het actieplan van de EU voor het verbeteren van de beveiliging van explosieven bevat concrete maatregelen om misbruik van explosieven te voorkomen, op te sporen en erop te reageren.

Ook de dreiging van terroristische aanslagen met chemische, biologische, stralings- en nucleaire materialen (CBRN) blijft hoog. Het CBRN‑actieplan van de EU moet de dreiging van en schade door dergelijke (toevallige, natuurlijke of doelbewuste) incidenten terugdringen door o.a. meer opsporingscapaciteit en betere voorbereiding en respons.

Terroristische aanvallen kunnen ook leiden tot allerlei noodsituaties, zoals storingen in kritieke infrastructuur (wat

Terroristen gebruiken voor hun aanslagen vaak zelfgemaakte explosieven.

© F

lyin

g Co

lour

s Lt

d/D

igita

l Vi

sion

/Get

ty Im

ages

De Europese Politiedienst (Europol) ondersteunt de EU‑landen bij de strijd tegen ernstige vormen van internationale criminaliteit en terrorisme. Als criminele inlichtingendienst verzamelt, analyseert en verspreidt het informatie over criminele en terroristische netwerken, en meldt het trends in georganiseerde misdaad en terrorisme in de EU. Ook biedt Europol operationele ondersteuning aan de rechts‑handhavingsinstanties van de EU‑landen en coördineert het gezamenlijke grensoverschrijdende opsporingsactiviteiten.

De Europese Politieacademie (Cepol) ondersteunt samenwerking en informatie‑uitwisseling tussen nationale rechtshandhavingsdiensten door opleidingen op EU‑niveau, zodat alle ambtenaren de instrumenten voor internationale samenwering kennen en kunnen gebruiken.

Het opsporen en in beslag nemen van criminele gelden en andere activa is een doeltreffende manier om criminele groepen te dwarsbomen en criminele activiteiten te ontmoedigen. De inbeslaggenomen middelen kunnen worden gebruikt voor sociale maatregelen en rechtshandhaving. Dit komt de hele samenleving ten goede.

Terrorismebestrijding

Terrorisme stopt niet bij de grens. Binnen de Europese ruimte van vrij verkeer moeten de EU-landen gezamenlijk handelen om hun democratische waarden en de rechten en vrijheden van hun burgers te beschermen. De terrorismebestrijdingsstrategie van de EU heeft daarom vier doelstellingen:

• radicalisering en rekrutering van terroristen voorkomen

• burgers en kritieke infrastructuur beschermen• terroristen vervolgen en berechten• reageren op terroristische aanslagen, zodat de

gevolgen daarvan tot een minimum worden beperkt.

Om terroristische aanslagen te voorkomen moet terrorisme worden uitgeroeid aan de bron. We moeten dus voorkomen dat mensen hun toevlucht nemen tot terrorisme en dat er nieuwe generaties van terroristen ontstaan. De EU‑strategie ter bestrijding van radicalisering en rekrutering bevat gemeenschappelijke normen en maatregelen zodat de EU-landen deze

11G R E N z E N E N V E I L I G H E I D

ook geldt voor natuurrampen). Schade aan en verstoring van infrastructuur die onmisbaar is voor vitale maatschappelijke functies kan de veiligheid en het welzijn van de EU en haar burgers in gevaar brengen. De EU heeft een Europees programma voor de bescherming van kritieke infrastructuur met o.a. een gemeenschappelijke aanpak om te bepalen welke Europese kritieke infrastructuur (ECI) moet worden beveiligd, vooral in de sectoren energie en vervoer.

Dialoog en samenwerking met landen buiten de EU

De EU is betrokken bij beleidsdialogen en werkt samen met landen buiten de EU en met internationale organisaties, zoals de Verenigde Naties (VN), om efficiënt samen te werken rond gemeenschappelijke veiligheids-kwesties. De EU kan terugvallen op haar netwerk van 140 delegaties overal ter wereld, die de belangen van de EU en haar burgers in het buitenland vertegenwoordigen. Dit garandeert dat mogelijke dreigingen voor de interne veiligheid in Europa bij de wortel worden aangepakt, nog vóór ze het grondgebied van de EU bereiken. Ook kan zo de bestrijding van criminaliteit en terrorisme volledig worden afgestemd op het algemene buitenlands beleid van de EU.

De EU hanteert verschillende instrumenten voor samen-werking op het gebied van veiligheid met landen buiten de EU. Dat zijn politieke instrumenten (bilaterale en regionale beleidsdialogen, actieplannen en veiligheidsstrategieën, bijv. voor de Sahel en de Hoorn van Afrika), juridische instrumenten (zoals internationale conventies over terrorisme, drugs, georganiseerde misdaad en corruptie), civiele EU-missies naar landen buiten de EU in het kader van het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid en financiële steun en capaciteitsopbouw in het kader van de EU-instrumenten voor externe samenwerking (instrument voor pretoetredingssteun, Europees nabuur-schapsinstrument, instrument voor ontwikkelings-samenwerking, Europees ontwikkelingsfonds, stabiliteitsinstrument).

Het voorkomen en bestrijden van illegale immigratie en mensenhandel is een van de prioriteiten van de EU-totaalaanpak van migratie en mobiliteit, die een overkoepelend kader vormt voor het beleid voor externe migratie en asielzaken (zie ook de brochure over Migratie en asiel).

EU‑financiering voor de bestrijding van criminaliteit en terrorisme

Het kaderprogramma voor veiligheid en bescherming van de vrijheden (2007-2013) ondersteunde grensover-schrijdende samenwerking in Europa om criminaliteit en

terrorisme te voorkomen en te bestrijden. Dat gebeurde via de programma’s Preventie en de bestrijding van criminaliteit, (600 miljoen EUR) en Terrorisme en andere aan veiligheid gerelateerde risico’s: preventie, paraatheid en beheersing van de gevolgen (140 miljoen EUR).

Om de veiligheid in de EU te helpen waarborgen, heeft het Fonds voor interne veiligheid (voor politiesamen-werking, misdaadbestrijding en crisisbeheer) in de periode 2014-2020 ruim 1 miljard EUR te besteden aan acties die gericht zijn op het bestrijden van internationale, ernstige en georganiseerde misdaad, waaronder terrorisme, en aan betere coördinatie van en samenwerking tussen politie, justitie en andere nationale autoriteiten in de EU-landen. Dit fonds ondersteunt de EU-landen ook om veiligheids-risico’s en crises beter op te vangen en om mensen en belangrijke infrastructuur beter te beschermen tegen terroristische aanslagen en andere veiligheidsincidenten.

Ook uit het Europees programma voor veiligheids-onderzoek is steun beschikbaar voor nieuwe en innovatieve oplossingen in de strijd tegen misdaad en terrorisme. Het algemene doel is meer veiligheid voor de burger. Daarom richt het programma zich ook op veiligheid in steden, forensisch onderzoek, bescherming tegen chemische, biologische, stralings-, nucleaire en explosieve (CBRNE) dreigingen, intelligentie tegen terrorisme en wetshand-havingstechnologieën. Een goed voorbeeld van dergelijke investeringen is het project EDEN, dat zich op de gehele CBRNE-cyclus in de EU richt: preventie, voorbereiding, respons en herstel.

FONDS VOOR INTERNE VEILIGHEID — POLITIE

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Totaal 2014-2020 (miljoen EUR)

Bron: Europese Commissie.

Miljoen

NB: Denemarken en het Verenigd Koninkrijk nemen niet deel.

OostenrijkBelgië

BulgarijeCyprus

TsjechiëDuitsland

DenemarkenEstlandSpanjeFinland

FrankrijkDuitsland

KroatiëHongarije

IerlandItalië

LitouwenLuxemburg

LetlandMalta

NederlandPolen

PortugalRoemenië

ZwedenSlovenië

SlowakijeVerenigd Koninkrijk

12D E E U R O P E S E U N I E I N H E T K O R T

De totstandbrenging van het Schengengebied (een ruimte van vrij verkeer die nu bijna heel Europa omvat) is een van de meest opmerkelijke en tastbare prestaties van de EU. Hierdoor kunnen burgers van EU- en andere landen nu makkelijker dan ooit in dit hele gebied rondreizen. Dat is ook een belangrijke factor voor de economische groei en de welvaart van de lidstaten. De recente en toekomstige uitbreidingen van het Schengengebied komen dit vrij verkeer van personen alleen maar ten goede. De EU blijft legale immigratie bevorderen, maar neemt tegelijkertijd maatregelen om haar buitengrenzen goed te beveiligen. Daartoe gaat het Europees Grensagentschap Frontex samenwerken met de EU-landen. Samen gaan zij grensbewakingsteams vormen die waar nodig snel ingezet kunnen worden.

Internationale misdaad en terrorisme blijven de veiligheid in de Unie bedreigen en moeten daarom stevig en op alle fronten aangepakt worden. De EU gaat de samenwerking tussen de nationale wetshandhavers in de EU opvoeren,

om zo vooral mensenhandel, smokkel, cybercriminaliteit en corruptie beter te bestrijden. Om terrorisme en radicalisering tegen te gaan, gaat de EU maatregelen aanwijzen die concreet van invloed zijn op o.a. buitenlandse strijders. EU-burgers die naar het buitenland reizen om zich daar aan te sluiten bij terroristische organisaties zijn de ernstigste bedreiging van de interne veiligheid in de EU, zij kunnen eventueel anderen radicaliseren en rekruteren, of terroristische aanslagen plegen. De EU werkt ook aan een systeem voor de verwerking van persoonsgegevens van passagiers (PNR-gegevens), die standaard worden verzameld door luchtvaartmaatschappijen, zoals boekingsmethode en volledige route. Deze gegevens zijn belangrijk in de strijd tegen ernstige vormen van criminaliteit en terrorisme. Dankzij PNR-gegeven kan bijvoorbeeld het reisgedrag van buitenlandse strijders gevolgd worden, die per vliegtuig de EU verlaten en weer terugkomen. Een coherente aanpak in de hele EU draagt ook bij aan adequate bescherming van PNR-gegevens in de EU.

NA-04-14-863-N

L-C

Meer informatie

ISBN 978-92-79-41694-1doi:10.2775/25894

X Europese Commissie, Directoraat‑generaal Binnenlandse Zaken: http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs X Europees Agentschap voor het beheer van de operationele samenwerking aan de buitengrenzen van de

lidstaten van de Europese Unie http://frontex.europa.eu X Europees Agentschap voor het operationeel beheer van grootschalige IT‑systemen http://www.eulisa.europa.eu X Bestrijding van mensenhandel http://ec.europa.eu/anti-trafficking X Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving http://emcdda.europa.eu X Europese Politiedienst https://www.europol.europa.eu X Europese Politieacademie http://www.cepol.europa.eu X Vragen over de Europese Unie?

Europe Direct kan u helpen: 00 800 6 7 8 9 10 11 — http://europedirect.europa.eu

Vooruitblik