Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

20
Mezzo, Postbus 179, 3980 CD Bunnik, T 030 659 22 22, [email protected], www.mezzo.nl Pagina 1 van 20 9 september 2016 Stoplichtspel Verschuivende grenzen in de Informele Zorg Waarom een stoplichtspel? Er verandert veel in het Nederlandse zorglandschap, zowel voor de formele zorg als de informele zorg. Het fundament is gelegd in de VWS notitie Hervorming Langdurige Ondersteuning en Zorg april 2013 (zie ook Uitleg Hervorming Langdurige Zorg). De wet- en regelgeving verandert (WMO, AWBZ, Jeugdzorg en Participatiewet) en schept andere kaders. De koers is decentralisatie van taken naar lokale overheden en een terugtredende landelijke overheid. De ontwikkeling naar een participatiesamenleving met nadruk op de eigen regie en participatie van (kwetsbare) burgers is in volle gang. De organisaties in de informele zorg zien meer en complexere vragen op hen afkomen. Er wordt meer (inzet en taken) gevraagd van mantelzorgers, hun sociale netwerk en van vrijwilligers. We zien de grenzen tussen de formele zorg en informele zorg verschuiven. In de beleidsbrief ‘Versterken, verlichten en verbinden’ van staatssecretaris van Rijn (20 juli 2013) staat dat het nadrukkelijk niet de bedoeling is dat mantelzorgers en vrijwilligers worden ingezet voor lijfsgebonden zorg. ‘Mantelzorgers en vrijwilligers vinden het bovendien lastig om grenzen te stellen’ (pagina 5 Beleidsbrief). Toch zullen meer vragen en taken bij informele zorgverleners neergelegd worden, of van hen gevraagd worden. Wie doet wat? Waar liggen de grenzen tussen informele en formele zorg? Hoe kan de samenwerking en afstemming tussen formele zorg en informele zorg het beste vorm krijgen? Dit vraagt om anders denken en doen. Dit vraagt om dialoog en helderheid over de verschuivende grenzen in de informele zorg. Door middel van het Mezzo stoplichtspel willen we die discussie met elkaar voeren. Wat kan en mag je wel en niet van vrijwilligers of mantelzorgers verwachten? Hoe kan je vraaggericht werken en maatwerk leveren aan cliënten? Welke diensten kan of wil je bieden? Welke niet? Waar liggen absolute grenzen in de informele zorg? Hoe kun je grenzen met gemeenten bespreekbaar maken en de kwaliteit van vrijwilligerszorg hoog in het vaandel houden? Hoe kijk je als organisatie aan tegen het hanteren van grenzen in de vrijwilligerszorg? Hoe bewaak je in de informele zorg de kwaliteit, continuïteit en veiligheid? Wat is de rol van de formele zorgverleners in het samenspel? Hoe maak je integrale maatwerkbenadering beter mogelijk? Hoe bewaak je gelijkwaardigheid tussen cliënt, mantelzorger, vrijwilliger en formele zorgverlener?

Transcript of Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Page 1: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Mezzo, Postbus 179, 3980 CD Bunnik, T 030 659 22 22, [email protected], www.mezzo.nl Pagina 1 van 20

9 september 2016

Stoplichtspel

Verschuivende grenzen in de Informele Zorg

Waarom een stoplichtspel?

Er verandert veel in het Nederlandse zorglandschap, zowel voor de formele zorg als de

informele zorg. Het fundament is gelegd in de VWS notitie Hervorming Langdurige

Ondersteuning en Zorg april 2013 (zie ook Uitleg Hervorming Langdurige Zorg). De wet-

en regelgeving verandert (WMO, AWBZ, Jeugdzorg en Participatiewet) en schept andere

kaders. De koers is decentralisatie van taken naar lokale overheden en een

terugtredende landelijke overheid.

De ontwikkeling naar een participatiesamenleving met nadruk op de eigen regie en

participatie van (kwetsbare) burgers is in volle gang.

De organisaties in de informele zorg zien meer en complexere vragen op hen afkomen.

Er wordt meer (inzet en taken) gevraagd van mantelzorgers, hun sociale netwerk en van

vrijwilligers. We zien de grenzen tussen de formele zorg en informele zorg verschuiven.

In de beleidsbrief ‘Versterken, verlichten en verbinden’ van staatssecretaris van Rijn

(20 juli 2013) staat dat het nadrukkelijk niet de bedoeling is dat mantelzorgers en

vrijwilligers worden ingezet voor lijfsgebonden zorg. ‘Mantelzorgers en vrijwilligers vinden

het bovendien lastig om grenzen te stellen’ (pagina 5 Beleidsbrief).

Toch zullen meer vragen en taken bij informele zorgverleners neergelegd worden, of van

hen gevraagd worden. Wie doet wat? Waar liggen de grenzen tussen informele en

formele zorg? Hoe kan de samenwerking en afstemming tussen formele zorg en

informele zorg het beste vorm krijgen?

Dit vraagt om anders denken en doen. Dit vraagt om dialoog en helderheid over de

verschuivende grenzen in de informele zorg. Door middel van het Mezzo stoplichtspel

willen we die discussie met elkaar voeren.

Wat kan en mag je wel en niet van vrijwilligers of

mantelzorgers verwachten?

Hoe kan je vraaggericht werken en maatwerk

leveren aan cliënten?

Welke diensten kan of wil je bieden? Welke niet?

Waar liggen absolute grenzen in de informele zorg?

Hoe kun je grenzen met gemeenten bespreekbaar

maken en de kwaliteit van vrijwilligerszorg hoog in

het vaandel houden?

Hoe kijk je als organisatie aan tegen het hanteren

van grenzen in de vrijwilligerszorg?

Hoe bewaak je in de informele zorg de kwaliteit, continuïteit en veiligheid?

Wat is de rol van de formele zorgverleners in het samenspel?

Hoe maak je integrale maatwerkbenadering beter mogelijk?

Hoe bewaak je gelijkwaardigheid tussen cliënt, mantelzorger, vrijwilliger en formele

zorgverlener?

Page 2: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 2 van 20

Wat is het Stoplichtspel?

Mezzo wil door middel van dit Stoplichtspel de discussie over de grenzen in de zorg en

ondersteuning en in het samenspel tussen formele en informele zorg concreet maken en

actief voeren. Het gaat erom deze discussie te voeren binnen de eigen organisatie, maar

zeker ook tussen organisaties en tussen de verschillende partijen in de informele zorg.

Denk ook aan lokaal of regionaal overleg met collega-organisaties uit de informele zorg.

Zo kan je met elkaar op zoek gaan naar mogelijkheden, adviezen en afspraken.

De methode is om eerst als individu een standpunt in te nemen over de aangeboden

casus, dit aan elkaar te laten zien in de kleurkeuze groen / oranje / rood, de

totaalscore te inventariseren en onder begeleiding van spelleider/ gespreksleider een

open discussie te voeren.

Doel

Het doel van dit spel is om proactief na te denken over komende ontwikkelingen. Het is

goed om als organisatie, belangenbehartiger, vrijwilliger en mantelzorger hiervan bewust

te zijn. Het is belangrijk om een standpunt in te nemen over het hanteren van grenzen,

gebaseerd op de veranderende werkelijkheid. Waarom hanteer je wel of niet bepaalde

grenzen? Bepaal met elkaar de voorwaarden op basis waarvan je als organisatie

maatwerk kan leveren. Bespreek met elkaar de voorwaarden op basis waarvan je vindt

dat mensen meer eigen mogelijkheden kunnen aanspreken. Verplaats je als

(mede)werker in de positie van de (soms kwetsbare) ander en bedenk welke grenzen

een rol kunnen spelen. Bekijk hoe je ‘grensverleggend’ kan werken.

Grenzen

In de praktijk van de informele zorg komen verschillende grenzen naar voren: juridische

en wettelijke grenzen (bijvoorbeeld ARBO, BIG), persoonlijke grenzen (bijvoorbeeld

onmacht en intimiteit), relationele grenzen (bijvoorbeeld rol als partner) en functionele

grenzen (bijvoorbeeld taken vanuit de organisatie). Wees je bewust van deze

verschillende grenzen en maak dit bespreekbaar.

Thema’s

Algemene thema’s in het stoplichtspel zijn: de veiligheid van vrijwilliger, mantelzorger en

cliënt, de competenties van de vrijwilliger, de specifieke situatie van de cliënt en de

mantelzorger, het maken van afspraken en regels en het waarborgen hiervan in de

organisatie, de ondersteuning op maat, gelijkwaardigheid en wederkerigheid, de

mogelijkheden en beperkingen van eigen kracht.

Achtergrondinformatie

Meer achtergrondinformatie over de kracht van informele zorg en de verschuivende

grenzen daarbinnen is te vinden in het Mezzo groeidocument ‘De kr8 van

vrijwilligerszorg’. Voor algemene adviezen zie de Mezzo ‘Schijf van kr8’

www.mezzo.nl/kr8vrijwilligerszorg.

Lees over de verschillende soorten grenzen en beïnvloedende factoren ook de brochure

‘Grenzen’ van project Zorg beter met vrijwilligers (Vilans i.s.m. MOVISIE, V&VN, Agora,

Actiz en VGN). Deze richt zich op de grenzen tussen de taken van vrijwilliger en taken

van beroepskrachten (informele zorg en formele zorg)

www.mezzo.nl/kr8vrijwilligerszorg.

Het doel van dit spel is niet om het met elkaar eens te worden over de antwoorden. Het

gaat niet om juist / onjuist of waar / niet waar, maar om de dialoog met elkaar te

voeren.

Page 3: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 3 van 20

Mantelzorgers en belangenbehartigers gaan de discussie aan hoever de eigen kracht kan,

mag of moet reiken en welke factoren daarbij een rol spelen.

Organisaties en vrijwilligers gaan de discussie met elkaar aan waar persoonlijke en

organisatorische grenzen en mogelijkheden liggen. Professionals in de formele zorg gaan

de discussie aan over de ontwikkeling van een ‘Nee, tenzij’ beleid naar een ‘Ja maar’-

beleid.

Training Stoplicht ‘Spel' begeleider

Bij het Mezzo stoplichtspel is ook een Mezzo training ontwikkeld, namelijk de training

Stoplicht ‘spel’ begeleider. Doel van deze training is dat je als spel begeleider met het

Stoplichtspel op een juiste wijze de dialoog kan aangaan over verschuivende grenzen bij

verschillende doelgroepen. Voor meer informatie over deze training, zie

https://www.mezzo.nl/pagina/voor-professionals/wat-biedt-mezzo/mezzo-

academie/vrijwilligerszorg

Hoe werkt het stoplichtspel?

In dit spel zijn een aantal casussen over grenssituaties in de informele zorg of in het

samenspel tussen de informele zorg en formele zorg samengebracht. In deze casussen

komen grenzen en dilemma’s van zorgvragers, mantelzorgers, vrijwilligers en

professionals (verpleegkundigen en verzorgenden) aan de orde.

Om de verschuivende grens aan te geven is er per casus een variant toegevoegd.

Mezzo heeft voor de verschillende doelgroepen Vrijwilligers, Informele zorgorganisaties,

Individuele Belangenbehartigers/ WMO Raadsleden en Mantelzorgers aparte casussen

ontwikkeld.

De gespreksleider heeft zowel een inhoudelijk rol in het aansturen van de discussie als

voert de rol van spelleider uit. Indien mogelijk is het aan te raden het spel te doen met

twee begeleiders: een inhoudelijk gespreksleider met expertise in informele zorg en in de

dilemma’s bij grenzen en een spelleider voor de organisatorische gang van zaken en de

praktische ondersteuning.

Het aantal deelnemers kan variëren. Minimaal 12 personen voor een levendige discussie

en grote betrokkenheid. Voorkeur voor 20-25 personen om de discussie levendig en

divers te houden en meer kans op verschillende rollen (vrijwilliger, professional,

mantelzorger, belangenbehartiger) in de groep.

Het spel is in te zetten voor een grote groep (50 personen) maar dat vraagt om veel

aansturing door de gespreksleider op het discussiethema en om het versterken van de

betrokkenheid van de deelnemers door bespreking in kleine groepjes of in een

buurmandiscussie. Elke deelnemer heeft een setje kleurenkaartjes en geeft zijn mening

via de kleurkeuze:

Page 4: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 4 van 20

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 5: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 5 van 20

Voorbereiding

Bepaal als organisator vooraf voor welk doel je het Stoplichtspel inzet: Discussie in het

team / lokaal overleg over grenzen, beleid aanpassen, samen tot afspraken komen, basis

voor samenwerking creëren, ervaringen uitwisselen over grenzen en dilemma’s etc.

Maak een bewuste keuze welke doelgroep casussen je aan de orde wilt stellen:

Vrijwilligers

Informele zorgorganisaties

Individuele Belangenbehartigers/ WMO Raadsleden

Mantelzorgers

Lees als gespreksleider van tevoren de casussen door en bereid je voor op de mogelijke

dilemma’s / grenssituaties hierin.

Er zijn meerdere werkvormen om het Stoplichtspel uit te voeren. Kies die werkvorm die

het beste past bij je doel, doelgroep en het aantal deelnemers. Lees de bijlage

Werkvormen.

Je kan ook eigen casussen maken, die bestaan in of direct aansluiten op de eigen

praktijk. Hiervoor is een blanco format van Casusbeschrijving aanwezig in het

Stoplichtspel. Overleg met een of meerdere collega’s over het kiezen van de casus en

neem de tijd voor het schrijven hiervan. Lees de bijlage Criteria casusbeschrijving.

Tip: Houd de casus kort en bondig en vermijd detailinformatie.

Benodigde materialen zijn: groen / oranje / rode kaartjes (setje per deelnemer),

eventueel laptop / beamer voor het laten zien van de casussen via PowerPoint, een flip-

over voor de totaalscores, stiften en eventueel prints met de casussen voor de

deelnemers.

Wat is de werkwijze?

De spelleider legt het spel uit en doet een oefening: Het is vandaag mooi weer!

Iedere deelnemer heeft een setje groen / oranje / rood kaartje.

De spelleider laat de casus zien via PowerPoint, flip-over, leest deze voor met de

bijbehorende vraag of deelt de casussen op papier uit

Na het lezen / horen geeft ieder de eigen mening over de vraag op de casus door de

daarbij horende kleur omhoog te houden.

De spelleider noteert de scores voor groen, oranje en rood per vraag op de flip-

over.

De discussie kan direct na elke vraag plaatsvinden, zodat meningsvorming al tijdens

het spel plaatsvindt.

▪ Waarom kies je er voor om wel of niet die grens te stellen of waarom twijfel je?

Welke factoren of argumenten spelen een rol?

▪ Wie is doorslaggevend bij het stellen van de grens: de zorgvrager, de

mantelzorger, de vrijwilliger, de verzorgende, de ‘organisatie’?

▪ Welke kanttekeningen of nuancering wil je maken over deze situatie / casus? Kies

je voor ‘Nee, tenzij’ of ‘Ja, maar’- beleid.

Tip: Als afsluiting kan de spelleider aan de deelnemers vragen om een eigen casus over

een grenssituatie in te brengen.

Een andere aanpak is om eerst alle casussen te laten passeren. Hiervoor kan je kiezen

als je onderlinge beïnvloeding wilt voorkomen.

Tip: Bespreek de meest opvallende stellingen / uitkomsten. Bijvoorbeeld die casussen

waarin een grote spreiding is in de keuze groen / oranje / rood.

Page 6: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 6 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Vrijwilligers

Casus

Willem is vrijwilliger bij Georganiseerde Burenhulp Arnhem. Hij begeleidt en vervoert met

zijn eigen auto mensen die naar het ziekenhuis moeten. Dit doet hij gemiddeld 2 x per

week. De cliënt betaalt een eigen bijdrage als onkostenvergoeding voor de auto.

Vraag

Ben jij het eens met deze kostenregeling?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Cliënt Rita heeft geen geld, omdat zij in de schuldhulpverlening zit. Willem berekent geen

geld voor zijn auto, neemt dit voor eigen kosten en blijft haar naar het ziekenhuis

brengen.

Vraag

Ben jij het eens met de handelwijze van Willem?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus

Annie (45 jaar) is vrijwilliger via Maatjes Utrecht bij Jan (51 jaar gescheiden, 2

kinderen). Jan is alcoholverslaafd, werkeloos en loopt keer op keer weg uit het

afkickcentrum. Zijn huis is vervuild. Hij komt afspraken niet na met de

schuldhulpverlening. Ook crisisopname, die de huisarts na interventie van de vrijwilliger

geregeld had, wijst hij af. Annie stopt en Jan vraagt om een nieuwe vrijwilliger. Maatjes

Utrecht zoekt een nieuwe vrijwilliger.

Vraag

Ben jij het eens met het zoeken van een nieuwe vrijwilliger?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Maatjes Utrecht zet HBO stagiair SPH, Robin (19 jaar), in als vrijwilliger bij Jan.

Vraag

Ben jij het eens met deze aanpak?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 7: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 7 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Vrijwilligers

Casus

Aysha (32 jaar en manisch depressief) en heeft al meer dan een jaar een vrijwilligers

maatje Gonda (56 jaar). vanuit de Vriendendienst ErZijn. Aysha vertelt dat zij zelfmoord

gaat plegen en hoe zij dat gaat doen. Zij zegt Gonda dat zij dit niet mag doorvertellen.

Vraag

Moet maatje Gonda dit aankaarten bij de coördinator?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Vraag

Kan Gonda de crisisdienst van de GGZ bellen?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus

Vrijwilliger Freek (22 jaar) plaatst een enthousiaste reactie op het Facebook account van

de vrijwilligersorganisatie over zijn uitstapje met mevrouw de Bruin (72 jaar).

Hij beschrijft met naam en toenaam dat hij met de dementerende mevrouw de Bruin een

gezellig uitstapje heeft gemaakt en veel plezier had om haar vergissing.

Vraag

Mag Freek dit doen?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Vraag

Kan Freek bij de tekst een foto plaatsen van mevrouw de Bruin?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Vraag

Mag Freek een reactie over zijn vrijwilligerswerk op zijn eigen Facebook account

plaatsen?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 8: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 8 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Vrijwilligers

Casus

Vrijwilliger Fatima van Vrijwillige Thuishulp bezoekt al 2 jaar wekelijks Kim (7 jaar, met

autisme spectrum stoornis en fysieke beperking) om samen een activiteit te doen. Sinds

vorige week krijgt Kim medicijnen op een vaste tijd. Moeder vraagt of Fatima voortaan

Kim deze medicijnen wil geven als zij er is.

Vraag

Moet Fatima dit doen?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Kim heeft sinds 2 maanden sondevoeding. De ouders willen een dag op stap met hun

zoon (5 jaar) en vragen Fatima op te passen en ook de sondevoeding te doen. Zij leggen

haar uit hoe dat moet.

Vraag

Kan vrijwilliger Fatima dit doen?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 9: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 9 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Informele zorgorganisaties

Casus

In het netwerk informele zorg Haarlem constateren de deelnemende vrijwilligerszorg

organisaties dat er een ander soort hulpvragen binnenkomt. Het gaat om complexere

vragen en om cliënten met verzamelproblematiek. Of de vraag naar een vrijwilliger, die

een paar keer per week komt. Zij spreken af welke aanvragen zij wel / niet ondersteunen

met een vrijwilliger.

Vraag

Ben jij het eens met deze aanpak?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Het netwerk besluit hun vrijwilligers meer te scholen op complexe hulpvragen en doet

een aanvraag bij de gemeente om extra geld voor deskundigheidsbevordering?

Vraag

Ben jij het eens met deze handelwijze?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus

Annie (45 jaar) is vrijwilliger via Maatjes Utrecht bij Jan (51 jaar gescheiden, 2

kinderen). Jan is alcoholverslaafd, werkeloos en loopt keer op keer weg uit het

afkickcentrum. Zijn huis is vervuild. Hij komt afspraken niet na met de

schuldhulpverlening. Ook crisisopname, die de huisarts na interventie van de vrijwilliger

geregeld had, wijst hij af. Annie stopt en Jan vraagt om een nieuwe vrijwilliger. Maatjes

Utrecht zoekt een nieuwe vrijwilliger.

Vraag

Ben jij het eens met het zoeken van een nieuwe vrijwilliger?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Maatjes Utrecht zet HBO stagiair SPH, Robin (19 jaar), in als vrijwilliger bij Jan.

Vraag

Ben jij het eens met deze aanpak?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 10: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 10 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Informele zorgorganisaties

Casus

De Hulpdienst Breda krijgt een vraag om elke woensdag drie kinderen (6, 8 en 11 jaar)

naar sport te brengen van januari tot de zomervakantie. Moeder Fatima (32 jaar) is

chronisch ziek en vader woont elders. De Hulpdienst zorgt voor een vrijwilliger.

Vraag

Ben jij het eens met deze keuze?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Moeder Fatima (32 jaar) vraagt na 2 maanden om een vrijwilliger om haar drie keer per

week naar de dagopvang te brengen. De taxikosten worden niet meer vergoed. De

Hulpdienst weigert deze vraag.

Vraag

Ben jij het eens met deze beslissing?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus

De vrijwillige thuishulp ontvangt subsidie van de gemeente. De vrijwillige thuishulp zet

vrijwilligers in die respijt bieden aan mantelzorgers. Marjan (42) komt wekelijks al 2 jaar

bij de familie Boersma. Zij past op Bram van 3 jaar die een verstandelijke beperking

heeft. Op die middag gaat de vader met de twee andere kinderen naar zwemles.

De gemeente wil de vrijwillige thuishulp alleen nog financieren als zij vrijwilligers voor

maximaal 1 jaar koppelt. De gemeente wil samen met de mantelzorgers kijken welke

mogelijkheden er zijn in het sociale netwerk om de inzet van de vrijwilliger over te

nemen.

Vraag

Ben je het eens met het standpunt van de gemeente?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 11: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 11 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Informele zorgorganisaties

Casus

Georganiseerde Burenhulp Kampen organiseert samen met een plaatselijke serviceflat

voor ouderen jaarlijks een rolstoelvierdaagse. De vrijwilligers wandelen ieder twee

avonden met een rolstoelcliënt.

Vraag

Moet de organisatie de vrijwilligers een cursus rolstoelduwen aanbieden?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Vraag

Moeten de vrijwilligers verplicht deelnemen aan een cursus rolstoelduwen?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 12: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 12 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Individuele Belangenbehartigers / WMO Raadsleden

Casus

Het steunpunt mantelzorg organiseert het mantelzorgcafé. Het café wordt wisselend

bezocht. De gemeente stopt per 1 januari 2015 de subsidie voor het mantelzorgcafé. De

gemeente vindt dat de organisatie en uitvoering van het mantelzorgcafé overgenomen

kan worden door de mensen zelf, hun directe omgeving of door betrokken burgers.

Vraag

Ben je het eens met het standpunt van de gemeente?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Mevrouw Smit, dochter van een van de deelnemers uit de vaste kern, vindt dat het café

moet blijven bestaan. Zij biedt aan om het contactmoment van de vaste kern van 12

mensen te faciliteren en te organiseren. Zij heeft contact gelegd met een bevriende

horecaondernemer. Hij stelt 6 keer per jaar een avond een zaaltje (met koffie en thee)

beschikbaar.

Vraag

Moet mevrouw Smit dit oppakken?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus

De vrijwillige thuishulp ontvangt subsidie van de gemeente. De vrijwillige thuishulp zet

vrijwilligers in die respijt bieden aan mantelzorgers. Marjan (42) komt wekelijks al 2 jaar

bij de familie Boersma. Zij past op Bram van 3 jaar die een verstandelijke beperking

heeft. Op die middag gaat de vader met de twee andere kinderen naar zwemles.

De gemeente wil de vrijwillige thuishulp alleen nog financieren als zij vrijwilligers voor

maximaal 1 jaar koppelt. De gemeente wil samen met de mantelzorgers kijken welke

mogelijkheden er zijn in het sociale netwerk om de inzet van de vrijwilliger over te

nemen.

Vraag

Ben je het eens met het standpunt van de gemeente?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 13: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 13 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Individuele Belangenbehartigers / WMO Raadsleden

Casus

Wouter de Vries is 11 jaar en heeft asperger (vorm van autisme). Wouter heeft lichte

gedragsproblemen en maakt moeilijk contact met andere kinderen. Iedere

woensdagmiddag gaat Wouter met plezier naar een gespecialiseerde opvang op een

zorgboerderij, buiten de gemeente waar Wouter woont. De gemeente vraagt zich af of

deze specifieke vorm van dagbesteding wel nodig is. De gemeente heeft de scouting

opdracht gegeven om ook kinderen met beperkingen mee te laten doen aan de scouting.

Vraag

Ben je het eens met de aanpak van de gemeente?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Wouter gaat nu 6 weken naar de scouting toe. Sindsdien nemen de gedragsproblemen

van Wouter thuis toe. De leiding van de scoutinggroep merkt niets van

gedragsproblemen, zij vinden dat Wouter erg stil en teruggetrokken is.

De ouders van Wouter vragen aan de gemeente of Wouter weer naar de zorgboerderij

kan. Ze vragen hiervoor een PGB. De gemeente geeft aan dat de scouting geen

gedragsproblemen meldt en vindt dat Wouter meedoet binnen zijn vermogen. De

gemeente weigert de aanvraag voor een PGB.

Vraag

Ben je het eens met het standpunt van de gemeente?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus

Mevrouw Nanuru is 74 jaar, alleenwonend en licht dementerend. Zij krijgt 2 uur per week

thuisbegeleiding van een beroepskracht om de minimale zelfzorg (zichzelf wassen, eten,

huishouden) te bewaken.

Bij herindicatie wordt deze begeleiding stopgezet. Studerende kleindochter Elfrida (19

jaar) woont sinds kort bij mevrouw in. Gesteld wordt dat deze inwonende kleindochter

die begeleiding kan overnemen.

Vraag

Ben je het hiermee eens?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 14: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 14 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Individuele Belangenbehartigers / WMO Raadsleden

Casus

De heer Joritsma (47 jaar) heeft MS. Hij is buitenshuis volledig aangewezen op een

rolstoel. Hij kan binnenshuis beperkt met ondersteuning lopen en staan. Mevrouw

Joritsma werkt fulltime. Het echtpaar heeft drie kinderen van 9, 12 en 16 jaar. Op

vrienden en familie wil het gezin geen beroep doen, want zij hebben het allemaal al zo

druk.

Bij het Wmo-loket doet de heer Joritsma een aanvraag voor vervoer buitenshuis en voor

ondersteuning in het huishouden. Tijdens een keukentafelgesprek erkent de gemeente de

behoefte aan ondersteuning, maar vindt dat de vragen en behoeften oplosbaar zijn

binnen het eigen gezin en/of directe omgeving. Het gezin kan gebruikmaken van een

vrijwillige netwerkcoach die met hen in kaart brengt hoe zij hun sociale netwerk in

kunnen zetten.

Vraag

Ben je het eens met het standpunt van de gemeente?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Het gezin dient bezwaar in. Vanuit de gedachte dat mensen meer aangesproken worden

op hun eigen mogelijkheden, hebben zij een vriend bereid gevonden 1x per week meneer

Joritsma te begeleiden naar zijn leesclub. Het niet verstrekken van een voorziening voor

huishoudelijke zorg vindt het gezin onterecht. Zij vinden dat ze de hulp nodig hebben,

zodat zij de toenemende zorg ook in de toekomst vol kunnen houden.

Vraag

Ben je het eens met het bezwaar van het gezin?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 15: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 15 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Mantelzorgers

Casus

Mevrouw Groen is gevallen en heeft haar heup gebroken. Ze kan zich niet verplaatsen en

heeft hulp nodig bij de persoonlijke verzorging (toilet/douchen). De heer Groen heeft zijn

handen vol aan zijn vrouw, het huishouden en het oppassen op de kleinkinderen. De heer

Groen gaat naar het Wmo-loket voor het aanvragen van hulp in de huishouding.

Vraag

Ben je het eens met de aanpak van de heer Groen?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

De Wmo-loket medewerker vraagt wat de naaste omgeving kan doen. De heer Groen

zegt dat iedereen het druk heeft en wil niet afhankelijk zijn van anderen. De Wmo-loket

medewerker wijst op het eigen netwerk van zijn kinderen, naasten en buren.. De heer

Groen heeft geen recht op hulp of steun, omdat er voldoende mogelijkheden in het eigen

netwerk zijn.

Vraag

Handelt de Wmo-loket medewerker juist?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Mevrouw Groen wordt thuis kribbiger en vergeetachtiger. De heer Groen denkt dat ze

aan het dementeren is. Hij heeft last van zijn hart en is kortademig. De huisarts verwijst

het echtpaar door naar het ziekenhuis voor onderzoek. Zij moeten regelmatig met de

rolstoel naar het ziekenhuis. De rolstoel past niet in de auto en de heer Groen is bang dat

hij onwel wordt tijdens het rijden. Hij vraagt bij het Wmo-loket een rolstoeltaxi aan. De

loketmedewerker geeft aan dat hij zijn kinderen kan vragen of hij kan naar de

welzijnsstichting gaan. Zij hebben vrijwilligers die begeleidend vervoer bieden.

Vraag

Ben je het eens met de opstelling van deze loketmedewerker?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Inmiddels is geconstateerd dat mevrouw de ziekte van Alzheimer heeft.

Er heeft een (keukentafel)gesprek plaatsgevonden met de gemeente, de heer en

mevrouw Groen en de oudste dochter. Na dit gesprek organiseert de dochter zelf een

gesprek met alle kinderen om de taken beter te verdelen.

Vraag

Ben je het eens met de aanpak van de dochter?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 16: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 16 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Mantelzorgers

Casus

Mevrouw Nanuru is 74 jaar, alleenwonend en licht dementerend. Zij krijgt 2 uur per week

thuisbegeleiding van een beroepskracht om de minimale zelfzorg (zichzelf wassen, eten,

huishouden) te bewaken.

Bij herindicatie wordt deze begeleiding stopgezet. Studerende kleindochter Elfrida (19

jaar) woont sinds kort bij mevrouw in. Gesteld wordt dat deze inwonende kleindochter

die begeleiding kan overnemen.

Vraag

Ben je het hiermee eens?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus

Wouter de Vries is 11 jaar en heeft asperger (vorm van autisme). Wouter heeft lichte

gedragsproblemen en maakt moeilijk contact met andere kinderen. Iedere

woensdagmiddag gaat Wouter met plezier naar een zorgboerderij, buiten de gemeente

waar Wouter woont. De gemeente vraagt zich af of deze specifieke vorm van

dagbesteding wel nodig is. De gemeente heeft de scouting opdracht gegeven om ook

kinderen met beperkingen mee te laten doen aan de scouting.

Vraag

Ben je het eens met de aanpak van de gemeente?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Wouter gaat nu 6 weken naar de scouting toe. Sindsdien nemen de gedragsproblemen

van Wouter thuis toe. De leiding van de scoutinggroep merkt niets van

gedragsproblemen, zij vinden dat Wouter erg stil en teruggetrokken is.

De ouders van Wouter vragen aan de gemeente of Wouter weer naar de zorgboerderij

kan. Ze vragen hiervoor een PGB. De gemeente geeft aan dat de scouting geen

gedragsproblemen meldt en vindt dat Wouter meedoet binnen zijn vermogen. De

gemeente weigert de aanvraag voor een PGB.

Vraag

Ben je het eens met het standpunt van de gemeente?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 17: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 17 van 20

Casussen en vragen Doelgroep Mantelzorgers

Casus

De heer Joritsma (47 jaar) heeft MS. Hij is buitenshuis volledig aangewezen op een

rolstoel. Hij kan binnenshuis beperkt met ondersteuning lopen en staan. Mevrouw

Joritsma werkt fulltime. Het echtpaar heeft drie kinderen van 9, 12 en 16 jaar.

Bij het Wmo-loket doet de heer Joritsma een aanvraag voor vervoer en ondersteuning in

het huishouden. Tijdens een keukentafelgesprek met de heer en mevrouw Joritsma geeft

de loketmedewerker aan dat de vragen en behoeften oplosbaar zijn binnen het eigen

gezin en/of directe omgeving. De heer Joritsma wil op vrienden en familie geen beroep

doen, want die hebben het allemaal al zo druk.

Vraag

Ben je het eens met de heer Joritsma?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

De Wmo-medewerker biedt het gezin aan dat ze gebruik kunnen maken van een

vrijwillige netwerkcoach die met hen in kaart brengt hoe zij hun sociale netwerk in

kunnen zetten. De heer Joritsma weigert dit omdat hij het al druk genoeg heeft.

Vraag

Kan de heer Joritsma dit doen?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus vervolg

Het gezin dient bezwaar in. Vanuit de gedachte dat mensen meer aangesproken worden

op hun eigen mogelijkheden, hebben zij een vriend bereid gevonden 1x per week meneer

Joritsma te begeleiden naar zijn leesclub. Het niet verstrekken van een voorziening voor

huishoudelijke zorg vindt het gezin onterecht. Zij vinden dat ze de hulp nodig hebben,

zodat zij de toenemende zorg ook in de toekomst vol kunnen houden.

Vraag

Ben je het eens met het bezwaar van het gezin?

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Page 18: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 18 van 20

Bijlage Stoplichtspel Grenzen

Werkvormen en criteria Casusbeschrijving

De grenzen binnen de informele zorg en tussen de informele zorg en formele zorg zijn

niet scherp te trekken. Verantwoord vrijwilligerswerk gaat over het willen, weten,

kunnen, mogen en durven van vrijwilligers, maar ook over het beschikken over

voldoende vrijwilligers. Verantwoorde informele zorg gaat over het bieden van kwaliteit,

continuïteit en veiligheid in de ondersteuning aan burgers in een kwetsbare positie.

Verantwoorde zorg gaat over het samenspel in de zorgdriehoek rond de hulpvrager:

mantelzorg, vrijwilligerszorg en formele zorg. De veranderende werkelijkheid leidt tot

verschuivende grenzen. Dit vraagt om onderlinge dialoog over grensverleggend werken.

Het Mezzo Stoplichtspel is een middel om deze dialoog te voeren.

Werkvormen

Er zijn meerdere manieren om het Stoplichtspel te spelen:

De spelbegeleider laat de casus zien op PowerPoint, noteert de scores op flip-over en

voert de discussie direct na de stemming groen / oranje / rood.

De spelbegeleider laat eerst alle casussen passeren, noteert de uitkomsten op flip-

over, maakt aan het einde een keuze uit de casussen en voert hierover de discussie.

Schriftelijke aanpak: de deelnemers krijgen de casussen op papier, vullen individueel

op hun formulier de keuze voor groen / oranje / rood in, daarna inventariseert de

spelbegeleider plenair de uitkomsten per casus en vindt discussie plaats.

Speelse werkvorm: na elke casus stemming gaan de groene, oranje en rode

stemmers in een groepje per kleur bij elkaar staan en wisselen de argumenten voor

hun keuze uit. Daarna plenair discussie over het meest doorslaggevende argument.

Een variant kan zijn als er sprake is van een grote spreiding in de standpunten: Vorm

groepjes bestaande uit groen / oranje / rood groep stemmers en bespreek elkaars

argumenten. Doe dit eerst per groepje, daarna plenair discussie over hoe de

standpunten in een groepje wel of niet veranderen.

Doelgroepen

Er zijn meerdere doelgroepen die je met het Stoplichtspel kunt bereiken:

Zorgvrijwilligers

Coördinatoren en medewerkers vrijwilligerszorg organisatie en Consulenten

Mantelzorg

Mantelzorgers

Seniorengroepen

Individuele belangenbehartigers Mantelzorg / leden WMO-raden

Professionals formele zorg (Verzorgenden, Wijkzuster)

WMO ambtenaren

Een casus in het Stoplichtspel is een uit de praktijk van de informele zorg gegrepen

situatie, die leerervaringen of discussie en uitwisseling oproept. De casus in het

Stoplichtspel is geen kortwerkende vuurpijl en is niet bedoeld om tot vaststaande

grenzen te komen. Het is een uitgangspunt voor een vervolggesprek.

Page 19: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 19 van 20

Criteria casusbeschrijving

Kort en krachtig omschrijven van een herkenbare praktijksituatie. Vermijd

detailinformatie. Details leiden vaak tot verhelderingvragen van de deelnemers en

leiden af van de kernvraag.

Tip: Ga uit van maximaal 8 zinnen inclusief de vraagstelling.

Hanteer een verhalende stijl aan de hand van de vragen: Welke grenssituatie wil je

beschrijven? Wat gebeurde er? Wie was erbij betrokken? Wanneer gebeurde het? Hoe

gebeurde het?

Er moet een dilemma of grenssituatie aanwezig zijn in de casus, die zowel geschikt is

voor discussie tussen de deelnemers (deze doelgroep) als herkenbaar is als

grenssituatie in de praktijk .

De grenssituatie moet ‘open zijn’, de casus moet ruimte bieden aan verschillende

meningen, dus niet een voorspelbaar ja of nee. Wel moet de problematiek

afgebakend zijn.

Casus bevat een concrete persoonsgerichte beschrijving. Benoem de namen van de

personen in de situatie. Dit vergroot identificatie met de casus en verheldert later de

discussie omdat de namen bekend zijn en genoemd worden.

Wees scherp in je vraagstelling. Er moet een keuze uit mee eens / ja / zeker wel -

discussie / twijfel- oneens / nee / absoluut niet te maken zijn op basis van de

vraagstelling:

Kan hij / zij dit doen? Ben jij het hiermee eens?

Moet hij / zij dit doen? Ben jij het eens met deze handelwijze?

Mag hij / zij dit doen? Ben jij het eens met dit standpunt?

Schrijf de casus in een heldere structuur en in duidelijke taal. De vraag moet

eenduidig en begrijpelijk zijn. Tip: Gebruik geen dubbele ontkenning.

In de formulering van de vraag moet de actor (organisatie, vrijwilliger, mantelzorger,

coördinator, consulent, belangenbehartiger) een actie wel, niet of deels uitvoeren.

Maak in de casus een keuze uit de soorten grenzen:

▪ Persoonlijke grenzen (fysiek, mentaal, tijdsduur, overvragen,

verantwoordelijkheden)

▪ Functionele grenzen (rol vrijwilliger versus rol professional, verdringing betaalde

arbeid, taken en bevoegdheden en competenties)

▪ Relationele grenzen (mate van betrokkenheid en respect en intimiteit, hoe wordt

tegen elkaar aangekeken en met elkaar omgegaan)

▪ Juridische en wettelijke grenzen (Arbowetgeving en Arbeidstijdenwet, risicovolle

en voorbehouden handelingen, BIG-registratie)

Page 20: Stoplichtspel Verschuivende grenzen Informele zorg

Pagina 20 van 20

Format

Casus

Vraag

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus

Vraag

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus

Vraag

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet

Casus

Vraag

GROEN : mee eens / ja / zeker wel

ORANJE : discussie / twijfel

ROOD : oneens / nee / absoluut niet