DEZE UITGAVE

IS VERRIJKT MET LAYAR

MAGAZINEACHTERGRONDEN

& CONCERTAGENDADEC.JAN.FEB.2012/13

helden: Dietrich Henschel over zijn held Hugo Wolfeen Zweedse kerst met Anne Sofie von Otter

Waar folk is, is feest! Celtic en Balfolk anno jaren 70 en anno 2012

DE DOELEN SINDS 1697De geschiedenis van de Doelen wortelt in de Middeleeuwen. Toen was ‘de Doele(n)’ een plek binnen de stad waar het Schuttersgilde oefende in het schieten met pijl en boog op een doel. Na verloop van tijd kwamen de Schutters niet alleen meer om te schieten, maar ook om te drinken, om vrienden en kennissen te ontmoeten en om een spelletje te spelen. In 1697 kreeg de toen­malige Doele toestemming om ook muzikale activiteiten te ondernemen. Daarmee kunnen we de lijn doortrekken tot nu. In het huidige gebouw gaan concerten hand in hand met de congresfunctie, en komen mensen samen om te genieten en te leren van muziek.

New York, januari 2012: op het congres van de ISPA (International Society of the Performing Arts) staan hoofd programmering Neil Wallace, de wereldberoemde bariton Dietrich Henschel en ik te standwerken bij een tafel in een smalle gang. Programmeurs, impresario’s en intendanten uit alle delen van de wereld schuifelen langs, soms met een broodje in de hand, en bestoken ons met vragen. Ik ben een soort propper: ik schud handen, wissel kaartjes uit en leid de geïnteresseerde collega vervolgens naar Neil en Dietrich. Zojuist hebben zij in het kader van Pitch New Works Now! in precies 7 minuten een prachtige presentatie gegeven van de productie Forbidden Prayers.

Forbidden Prayers: a triptych of illicit love, zoals de volledige titel luidt, is een verhaal dat verteld wordt via de orkestliederen van de hoogromantische componist Hugo Wolf. Dietrich heeft met cineaste Clara Pons uit het materiaal een verhaal geconstrueerd en daar schitterende filmbeelden bij gemaakt. Deze bijzondere productie wordt najaar 2013 in samenwerking met het Rotterdams Philharmonisch Orkest uitgevoerd. U leest er meer over in het interview met Dietrich Henschel vanaf pagina 19.

Het was al een eer om deze voorstelling in New York te mogen presenteren, want uit talloze aanvragen selecteert een jury slechts tien projecten. En wanneer we vragen beantwoorden van internationale collega’s, blijkt dat deze productie, waarin de Doelen een grote investering heeft gedaan, ook internationaal aanslaat en verkocht kan worden.Dat doen we als Doelen steeds vaker: initiatief nemen, ideeën ontwikkelen, van makers of van onszelf, en internationaal steun zoeken. Zo was de productie Das Lied von der Erde (Mahler theatraal met een klein ensemble) al op verschillende internationale festivals te zien. Met partijen in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland werken we intensief samen aan een nieuwe opera van David Lang en we zijn met Dietrich Henschel al bezig met een opvolger voor Forbidden Prayers. In maart was hij in de Doelen om een fragment uit te proberen voor een daartoe uitgenodigd publiek. Dat leverde zinvolle respons die zal bijdragen aan het uiteindelijke resultaat. Daarbij waren ook enkele van de internationale partners aanwezig, want Forbidden Prayers zal onder meer in Bergen, Bamberg, Brussel, Düsseldorf en Chemnitz te zien zijn. Met als trotse ondertitel ‘Produced by de Doelen, Rotterdam’!

Gabriël Oostvogeldirecteur-voorzitter

Gelukkig hoeft u op Dietrich Henschel én Hugo Wolf niet te wachten tot najaar 2013. Zaterdag 16 februari 2013 organiseert de Doelen de Hugo Wolf Dag, in samenwerking met de Vereniging Vrienden van het Lied, zie pagina 19.

BESTE LEZER

TIP VAN ELSBETHVRIJDAG 1 FEBRUARI 2013Quasimodo krijgt klank: filmvertoning The Hunchback of Notre dame met live bege-leiding op het Doelenorgel

kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 73

TIP VAN NEILVRIJDAG 8 FEBRUARI 2013Celtic & Balfolk Night met o.a. Cara Dillon, Calan, AlascA, Cécile Corbel, Snaar Maar Waar en The Jiggers

kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 73

TIP VAN JACQUELINEZATERDAG 1 DECEMBER 2012 Amsterdam Sinfonietta o.l.v. Candida Thompson speelt o.a. Sjostakovitsj – Concert voor piano, trompet en strijkers

kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 61

TIP VAN MADELÈNEZONDAG 16 DECEMBER 2012Home for Christmas met Anne Sofie von Otter and the Merry Swedish Gentlemen featuring Margareta Bengtson

kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 65

2 DE DOELEN TIPT

JACQUELINE WOUTERSredacteur en persmedewerker de DoelenJaren geleden dompelde ik mezelf voor musicologisch onderzoek onder in het leven en de muziek van de Russische componist Dmitri Sjostakovitsj. Sinds dat moment luister ik met andere oren naar zijn muziek. Sjostakovitsj kende een leven vol angst, geweld en onzekerheid. De ellende die de componist heeft meegemaakt en het verdriet dat hij heeft gevoeld in tijden van oorlog en onder het Stalinistisch bewind, ik hoor het terug in zijn muziek en dat maakt zijn composities voor mij heel bijzonder. In mijn agenda staat het concert met Sjostakovitsj’ Concert voor piano, trompet en strijkers, een van Sjostakovtsj’ lichtere en vrolijk klinkende composities. Het is een geweldig werk dat, hoewel ik het al vaak heb gehoord, nooit verveelt! Uiteraard kijk ik ook weer uit naar de vele DoelenCampus activiteiten.

MADELÈNE ROOVERSprogrammeur en educatie­medewerker de DoelenMuziek loopt als een rode draad door mijn leven en ik ben dan ook regelmatig in de concertzaal te vinden. Ik laat me graag meevoeren en kan eigenlijk elke stijl wel waarderen en onbewust ga ik op de maat meetikken met m’n voet. Zeker met de komende donkere maanden in het vooruitzicht kijk ik al uit naar de kerstconcerten die dit jaar in de Doelen staat geprogrammeerd, waaronder het concert van Anne Sofie von Otter met haar Merry Swedish Gentlemen. Heerlijk al die kerstliedjes. Want ja, zingen dat hoort wat mij betreft echt bij de kerst. Met zingen kun je kinderen (én volwassenen!) enthousiasmeren en in mijn werk op een muziekschool en als educatiemedewerker merk ik altijd weer dat muziek maken en zingen goed doet. Zingen maakt blij.

TIPS OM NIET TE MISSEN

ELSBETH GRIEVINKjournalist‘Toen ik voor dit magazine Geert Bierling interviewde, ging er een wereld voor me open. Geboren en getogen in de Bible Belt als ik ben, had ik al heel wat orgelmuziek gehoord in mijn leven. Maar nog nooit had een organist me verteld dat orgelspelen zoiets was als een Boeing 747 besturen. Laat staan dat klanken werden vergeleken met klodders verf die je met elkaar mengt. Het heeft me een andere kijk op de muziek gegeven. Al die toetsen, pedalen en registers: fascinerend… Ik wil Bierling graag een keer live aan het werk horen.’

NEIL WALLACEhoofd programmering de DoelenEen voor mij ‘niet te missen’ avond wordt vrijdag 8 februari. Een minifestival Keltische muziek en folk in de Doelen. Ik verheug me hierop, want we bieden muziek en workshops uit alle windstreken in een bruisende festivalsfeer. Met The Jiggers, een hippe traditionele band uit Schotland, gaan we een ‘ceilidh’ organiseren. Samen met de band en hun ‘caller’ zal ik – in Schotse rok en Wallace-clan uitrusting – de gelukkige menigte snel op de dansvloer krijgen. De meeste dansen kunnen heel snel geleerd worden! U danst toch mee?

3

30 DE DOELEN OP BEZOEK BIJ BEZOEKERS AAN HET WOORD

38 INSTRUMENT IN BEELD DE KONING VAN DE INSTRUMENTEN

40 WAAR FOLK IS, IS FEEST GENIETERS VAN TOEN, GENIETERS VAN NU

45 DE BANDEN AANHALEN DE DOELEN RELATIES

46 ROTTERDAM EN DE RUSSEN ROTTERDAMS PHILHARMONISCH ORKEST

52 ALS HET DONKER WORDT KOMT DE MUZIEK TOT LEVEN

MAAK JE EIGEN SCHIMMENSPEL!

54 BESTEL EN WIN

55 STEMMEN UIT DE ARABISCHE LENTE INTERVIEW MET ARABISTE EN MEDIA­

VERSLAGGEEFSTER ESMERALDA VAN BOON

2 DE DOELEN TIPT TIPS OM NIET TE MISSEN

4 DE DOELEN REACTIES

5 EEN ZWEEDSE KERST INTERVIEW MET ANNE SOFIE VON OTTER

12 DE DOELEN SAMEN ACHTER DE SCHERMEN BIJ CODARTS

14 DOELENCAMPUS ONZE INLEIDER GUIDO VAN OORSCHOT AAN HET WOORD

18 KUNST IN DE DOELEN CURVED FORM VAN BARBARA HEPWORTH

19 DIETRICH HENSCHEL ZINGT HUGO WOLF INTERVIEW DIETRICH HENSCHEL

27 DE DOELEN ONLINE

28 MUZIKALITEIT GAAT OVER LUISTEREN INTERVIEW HENKJAN HONING

INHOUD

CONCERTAGENDADECEMBER 2012KIJK VOOR ALLE CONCERTEN IN DECEMBER IN DE CONCERT AGENDA VANAF PAGINA 61

JANUARI 2013KIJK VOOR ALLE CONCERTEN IN JANUARI IN DE CONCERT AGENDA VANAF PAGINA 68

FEBRUARI 2013KIJK VOOR ALLE CONCERTEN IN FEBRUARI IN DE CONCERT AGENDA VANAF PAGINA 73

Ook iets te melden? Graag! Mail naar communicatie@dedoelen.nl of volg ons op twitter.com/dedoelen en facebook.com/dedoelen

DE DOELEN REACTIES

ANCA PAUW MANU

‘Ik wil u bedanken en feliciteren met het uitstekende en hartverwarmende idee van de Masterclasses. Na het wonderlijke Schubert van Emanuel Ax van gisterenavond, waren de lessen van vandaag eye-openers betreffende het inzicht in de spirituele keuken van de maestro. Zoals u ziet: er is veel publiek voor. En mij maakte u zeer blij!’

J.F. VAN DER HORSTn.a.v. een mail die we rondstuurden met de recensies

op het concert van Sir Simon Rattle.

‘Leuk dat u dit gestuurd heeft. Had de pest in dat er niets in de NRC stond, maar nu ben

ik helemaal tevreden. Het was inderdaad een geweldige avond!’

MEVR. VAN COEVERDENHoe kunt u 1,50 euro in rekening brengen voor het door mezelf laten printen van de toegangskaarten? Het kost me meer aan papier en printerinkt. Ook bij het thuis printen van kaarten maakt de Doelen kosten, zoals de kosten die aan de bank moeten worden betaald per transactie voor iDeal of creditcard. Maar naar aanleiding van de onduidelijkheid die dat met zich meebrengt voor bezoekers heeft de Doelen met ingang van 1 juli jl. het thuis printen van kaarten gratis gemaakt. Op die manier is bestellen via de website de goedkoopste en gemakkelijkste manier geworden.

MEVR. MULDERHoe weten alle andere concertbezoekers wél

wanneer ze moeten klappen tijdens een concert? Goed punt, als je voor het eerst naar een klassiek concert gaat of geen regelmatige bezoeker bent, dan is het inderdaad lastig om te bepalen wanneer je wel of niet ‘mag’ klappen. Een korte

handleiding: men applaudisseert bij klassieke concerten als alle delen van eenzelfde compositie zijn gespeeld. Tussen de delen van één werk is er een stilte en dan klap je niet. Maar

sommigen denken hier anders over, zo zei toppianist Emanuel Ax in een recent interview: ‘Wie zijn enthousiasme wil uiten,

moet dat mogen. ALTIJD!

S.L. HOFFMANN

‘Hartelijk bedankt voor de leuke concerten die ik kon bezoeken

in de Doelen. Mijn favoriete concertplek in Rotterdam! Maar

i.v.m. een verhuizing naar het buitenland kan ik de Doelen niet

meer bezoeken. Alvast bedankt en veel succes met dit prachtig

concertgebouw!’

4

EEN ZWEEDSE KERST MET ANNE SOFIE VON OTTERdoor Paul Janssen foto’s Zweden Eric Savagefoto’s Anne Sofie von Otter Ewa-Marie Rundquist

5

Anne Sofie von Otter is terug in de Doelen. Op 16 december bezingt ze haar favoriete tijd van het jaar: de kersttijd. Uiteraard doet ze dat op haar eigen wijze en staat Bach naast de ABBA-hit Thank You For The Music en klinken traditionele Zweedse volksliedjes na evergreens als Stille Nacht. Kerst volgens de fameuze mezzosopraan is in elk geval een veelkleurige kerst.

6

Ze heeft het druk als altijd, zegt ze. Het is misschien niet zo zichtbaar, maar dat komt omdat haar website een beetje achterloopt. ‘Ik moet de mensen daarachter nodig instrueren.’ Anne Sofie von Otter lacht licht verontschuldigend. Het zijn niet de zaken waar ze zich graag mee bezighoudt. Muziek maken met fijne, gelijkgestemde mensen en de warmte van haar eigen gezin staan boven alles, de rest is niet zo belangrijk. Het is de rust en de wijsheid van een vrouw die richting zestig levensjaren schrijdt. Haar stem klinkt al pratend net zo warm als haar wereldberoemde mezzo, die menig opera naar grote hoogten tilde en tilt en die recitals maakt tot een intieme gebeurtenis om niet licht te vergeten.

Op 16 december staat ze in de Doelen met een bont gezelschap even toegewijde, gekke en veelzijdige medemusici om het Scandinavische kerstgevoel over te brengen. Haar vaste pianist Bengt Forsberg is er bij, maar ook de Zweedse accordeonist Espen Elite die in eigen land geldt als een fenomeen. En ze neemt deze keer ook een zangeres mee, die net als zijzelf de scheiding tussen klassieke en andere genres niet zo nauw neemt: de sopraan en harpiste Margareta Bengtson. Zij maakte vele jaren furore met het a cappellagezelschap The Real Group en is nu bezig aan een solocarrière. »

‘Haar stem klinkt al pratend net zo warm als haar wereldberoemde mezzo..’

7

EEN FEEST OM NAAR NEDERLAND TE KOMEN

‘Ik vind het heerlijk dat we weer naar Nederland komen’, zegt ze ongevraagd. ‘De laatste keer was met de ABBA-tour en de concerten in Nederland waren echt een feest. We hebben een schare zeer trouwe fans daar.’

Het kerstconcert is een van de laatste concerten die ze in 2012 geeft. ‘De dagen rond kerst ben ik vrij’, zegt ze resoluut. ‘En het fijne is dat ook mijn man, die een drukke baan heeft als directeur van het Stockholms Stadsteater, vrij heeft en dat mijn twee kinderen komen. We trekken met zijn allen het Zweedse land in naar onze cottage en genieten daar van elkaars gezelschap. Het is vooral heel knus. Donker en koud buiten, de kaarsen binnen aan en de geur van dennennaalden, sinaasappels met kruidnagel, dat soort zaken. Ook hyacinten ontbreken niet, ik houd heel erg van de geur van deze bloem. We dompelen ons zo helemaal onder in de sfeer van de Noordse kerst.’ »

8

‘We maken lange wandelingen, schaatsen en komen dan weer binnen in de heerlijke warmte van onze cottage.’

ALLERHANDE KERSTMUZIEKZe doet niet veel die dagen. ‘Ik kook zelf nog wel, maar ik ga niet meer uitgebreid traditionele kerstcake bakken zoals vroeger toen de kinderen nog klein waren. Dat geeft alleen maar stress. Met kerst wil ik geen stress, maar genieten van de mensen die mij lief zijn en van de Zweedse natuur. Als we geluk hebben schijnt de zon over de dikke laag sneeuw en vriest het buiten. We maken lange wandelingen, schaatsen en komen dan weer binnen in de heerlijke warmte van onze cottage.’

En natuurlijk hoort daar ook muziek bij. ‘We houden er erg van om naar allerhande kerstmuziek te luisteren. Ik heb een heel bonte verzameling. Jazz, pop, klassiek, traditioneel, volks, het staat er allemaal. Home for Christmas, de kerst-cd die ik gemaakt heb en ook het thema van het concert, representeert die breedte. Het is muziek die ik heerlijk vind om te zingen. Ik ben iemand die veel doet en verscheidenheid juist opzoekt. Zo kan ik mijn liefde voor heel divers repertoire overdragen en ook alle stemmen die ik in mij heb gebruiken. De klassieke stem, een volksmuziekstem, een popstem zelfs, compleet met microfoon, het kan allemaal en ik vind het niet vreemd of moeilijk om snel te schakelen. Dat is juist wat ik leuk vind. Ook gedurende recitals. Standards, Zweedse volksliedjes, de songs van ABBA, ze zijn niet minder dan menig klassiek werk. Daarom breng ik een goede mix van klassiek, pop en traditioneel die denk ik heel atmosferisch overkomt. Dat is zoals de kerstdagen voor mij horen te klinken.’ •

10

‘Met kerst wil ik geen stress, maar genieten van de mensen die mij lief zijn en van de Zweedse natuur.’

EEN ZWEEDSE KERST MET ANNE SOFIE VON OTTERZONDAG 16 DECEMBER 2012Home for Christmas met Anne Sofie von Otter en the Merry Swedish Gentle-men featuring Margareta Bengtson

kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 65

11

DE DOELEN SAMEN12

EENGOEDE BUURACHTER DE SCHERMEN BIJ CODARTSdoor Elsbeth Grievink foto’s Codarts

Codarts Rotterdam en de Doelen zijn al sinds het jaar 2000 buren. De banden zijn de laatste vijf jaar, onder leiding van Neil Wallace, flink aangehaald. Samen met de directie van Codarts stopt hij veel tijd en energie in het begeleiden, aanmoedigen en klaarstomen van jonge musici. Vooral dat laatste is belangrijk: het klaarstomen. George Caird: ‘Het gat tussen het conservatoriumleven en het bestaan als professioneel muzikant is groot. De studenten hebben begeleiding nodig bij hun stap naar the real world. Ik heb zelf meegemaakt hoe moeilijk het is, toen ik mijn carrière als professioneel hoboïst opstartte in Londen. Nu de wereld zo snel verandert, is het voor studenten zelfs nog een tikje lastiger. Er is minder publiek voor muziek, de competitie is enorm en de lat wordt hoog gelegd. Wij moeten onze studenten helpen bij het opbouwen van een netwerk en ze leren begrijpen hoe de muziekwereld werkt.’

Met ruim 25 gedeelde projecten per jaar, is de samenwerking tussen de Doelen en Codarts erg waardevol te noemen. George Caird, manager afdeling Klassieke Muziek van Codarts, en Neil Wallace delen een grenzeloze drive om jong talent verder te helpen.

‘Alles begint bij kwaliteit. Innovatie komt daarna pas.’

DE DOELEN SAMEN 13

STERRENSTATUSIs er iets veranderd in het talent zelf? Caird: ‘Er is altijd een min of meer gelijke hoeveelheid aan talent in de wereld. Alleen is het bij muziek zo dat je heel jong moet beginnen om virtuoos te worden. Er was een tijd waarin kinderen werden gestimuleerd een klassiek muziekinstrument te bespelen waar je dagelijks op oefende. In China is dat nog steeds zo, maar in het Westen moeten kinderen vooral véél doen: sporten, naar school, allerlei clubjes, én muziekles. Muziek is iets voor erbij geworden, en dan hebben we het meestal over popmuziek.’Wallace: ‘Studenten moeten zich ook realiseren dat ze niet allemaal sterrenstatus kunnen bereiken. Janine Jansen begon toen ze 4 jaar oud was, ze heeft haar jeugd opgegeven voor de viool. Studenten moeten zich niet blindstaren op wat zij bereikt heeft, maar kijken in welk gat zij kunnen springen. Ze kunnen prachtige muziekcarrières krijgen in ziekenhuizen, gevangenissen en op scholen. Daar zou meer respect voor mogen zijn.’Caird: ‘Exact. Er zijn zoveel verschillende skills die waardevol zijn. Maar het is wel zo dat studenten motivatie halen uit de virtuositeit van mensen als Janine Jansen. Ze denken: dat wil ik ook, en repeteren nog harder. Dat komt de kwaliteit ten goede. Alles begint bij kwaliteit. Innovatie komt daarna pas.’

PLANNEN VOOR DE TOEKOMSTCodarts en de Doelen ontwikkelen al 5 jaar lang zo’n 25 projecten per jaar. Caird, maar ook de andere afdelingshoofden van Codarts, en Wallace zien elkaar daarom regelmatig. Op dit moment spreken ze over mogelijke lunch- en borrel-concerten in 2013. ‘Er kan veel in Rotterdam,’ zegt Caird. ‘Rotterdam heeft kwaliteit, diversiteit en professionaliteit. Ik verwacht daarom veel van The Big Day op 27 april 2013. Die dag krijgen de acht de opleidingen van Codarts de sleutel van de Doelen en mogen ze een groot feest bouwen. De hele dag door speelt in al onze zalen jong podiumtalent, bezoekers kunnen in en uit lopen.’

‘Studenten moeten kijken in welk gat zij kunnen springen. Ze kunnen prachtige muziekcarrières krijgen in ziekenhuizen, gevangenissen en op scholen. Daar zou meer respect voor mogen zijn.’

© W

ijnan

d Sc

hout

en

© D

anie

l Bag

germ

an

CONCERTEN IN SAMEN­WERKING MET CODARTSMAANDAG 3 DECEMBER Codarts Symphony Orchestra speelt o.a. Sjostakovitsj en Prokofjev

DONDERDAG 17 JANUARI Codarts String Orchestra speelt Mozart, Mendelssohn en Elgar

WOENSDAG 30 JANUARI lunchconcert Codarts Symphony Orchestra

kijk voor meer informatie over deze dag in de concert agenda p. 61, 71, 72

© D

anie

l Bag

germ

an©

Wijn

and

Scho

uten

© K

onra

d Sz

yman

ski

© Jo

ke S

chot

DOELENCAMPUS

‘Een beetje kennis kan het genot van muziek vergroten.’

14

GUIDO VAN OORSCHOT OVER CONCERT-INLEIDINGENfoto’s Sanne Donders

Een van de ingrijpendste muzikale ervaringen van mijn leven overkwam me op een Franse camping. Ik stond in de buurt van Bordeaux en twijfelde hevig over mijn toekomst. Ging ik, met het conservatoriumdiploma op zak, verder in de muziek? Of schreef ik me in voor een degelijke universitaire studie, als opmaat tot een baan met een ongetwijfeld prettig maandsalaris? Voor de goede orde: in de tweede helft van de jaren tachtig was het stapelen van studies nog doodnormaal.

Toen sputterde uit mijn transistorradiootje een fluitsonate van Bach. Toonsoort: een melancholiek b-klein. Op slag zonken de pijnbomen in het zand en verliet de zon zijn baan. Zo leek het tenminste, toen de eerste, aarzelende tonen opstegen uit de speaker. Zelden hebben klanken me zo in het nekvel gegrepen. Toen ik weer bij m’n positieven kwam bleek het besluit over mijn toekomst allang genomen. Ik bleef in de muziek.

Ik fantaseer weleens dat Bach zich op die hete julidag persoonlijk met mij kwam bemoeien. Onzin natuurlijk, maar zonder die sonate, uitgezonden door de klassieke zender France Musique, had mijn leven wellicht een andere wending genomen. Dan was ik geen muziekjournalist geworden. En dan had ik al helemaal nooit als concertinleider in de Doelen gestaan.

Zo’n muzikale mokerslag krijg je niet elke dag. Doorgaans vindt genieten plaats in rustiger vaarwater. Je zet een cd op, of nestelt je in het pluche, en bent ontvankelijk voor de dingen die

gaan komen. Liefhebbers van klassiek hebben het genot zelfs grotendeels verinnerlijkt. Buitenstaanders verkijken zich daar weleens op. Die vinden het bij ons algauw een dooie boel. Niets merken ze van de tinteling die door onze bloedvaten trekt. En over de ontploffinkjes in ons hoofd kijken ze heen.Hoe ver de macht van muziek reikt, ondervond ik in 2008. Yannick Nézet-Séguin dirigeerde het Rotterdams Philharmonisch Orkest in de Zevende Symfonie van Beethoven. Na het slotdeel stoven zelfs rollatorbezitters met hernieuwde energie de Grote Zaal van de Doelen uit. Vorig seizoen kregen Frans Brüggen en het Orkest van de Achttiende Eeuw in hun Beethovencyclus hetzelfde voor elkaar. ‘Beethoven vitaliseert’, zei de dirigent in een interview. ‘Na een concert zitten mijn musici zingend in de bus.’

‘Ik fantaseer weleens dat Bach zich op die hete julidag persoonlijk met mij kwam bemoeien.’

Maar welbeschouwd is het een raadsel. Hoe kan een componist energie en emotie stoppen in zwarte bolletjes op wit papier? Hoe werkt het mechanisme waarmee we onstoffelijke zaken honderden jaren later opnieuw tot leven kunnen wekken? En waarom blijven we gevoelig voor die vaak eeuwenoude muziek, alsof er in de tussentijd geen stoomtrein en straalmotor en smartphone zijn uitgevonden? »

OVER DOELENCAMPUS:

De laatste jaren heeft de Doelen zijn activiteiten op het gebied van educatie sterk uitgebreid met inleidingen, nabesprekingen, debatten en openbare masterclasses. Deze activiteiten vallen sinds dit jaar onder de term DoelenCampus. Wij geloven dat door het bieden van nét dat beetje extra achtergrondinformatie, de beleving van een concert nog intensiever kan worden. Belangrijk onderdeel van DoelenCampus zijn de concertinleidingen, waarover Guido van Oorschot, een van onze vaste inleiders, op deze pagina’s meer vertelt.

15

Het voordeel van het journalistenvak is dat je zulke fundamentele kwesties soms kunt voorleggen aan ervaringsdeskundigen. Maar helaas, gevraagd naar het raadsel van de muziek vallen dirigenten, zangers en solisten allemaal stil. Ach ja, kreeg ik ooit te horen van de meewarig kijkende Simon Rattle. ‘Zou het niet fijn zijn als ik je het recept kon geven met een strik eromheen?’Toch valt over muziek wel degelijk iets te vertellen. Gelukkig maar, want onder concertbezoekers leeft een immense honger naar kennis. Leg mij uit wat ik hoor! Laat mij zien wat de componist bedoelt! Geef mij een handvat waarmee ik kan genieten! En daar schuift natuurlijk de concertinleider in beeld. Namens het publiek speurt hij in de levensloop van de componist en werpt een blik op de partituur, op zoek naar een betekenisvol verhaal. Maar vooral probeert hij frisse oren op te zetten. Wat hoort iemand die voor het eerst luistert naar het Pianoconcert van Grieg? Hoe maak je Bachs Matthäus-Passion in een half uur toegankelijk voor de niets vermoedende bezoeker?

Bij voorkeur laat ik de muziek voor zichzelf spreken. Een motief, een instrument, een opmerkelijke passage: straks in de concertzaal komen ze goed van pas. Smijten met muziektermen is daarbij uit den boze. En liever dan een analyse te geven van de fagotpartij in Verdi’s Requiem, draai ik het fragment waarin de componist het instrument laat zuchten en steunen. Niet toevallig gebeurt dat op de tekst Quid sum, miser, tunc dicturus (‘Wat zal ik, ellendige, dan zeggen’). Of neem Schuberts Winterreise. De wetenschap dat in die cyclus uitgebreid wordt rondgezworven, blijft een dode letter zolang je niet ervaart hoe de componist met slinkse ritmiek de cyclus binnenstapt.

DOELENCAMPUS

GUIDO VAN OORSCHOT (1961)studeerde blokfluit en muziekwetenschap. Hij werkte bij de Organisatie Oude Muziek in Utrecht en vestigde zich in 1998 als zelfstandig muziekjournalist. Hij was hoofdredacteur van de tijdschriften Klassieke Zaken en Luister. Sinds 2000 publiceert hij interviews, recensies, reportages en achtergrondartikelen in de Volkskrant. Ook publiceerde hij het boek Moet je horen (Balans, 2004), over muziek en ontroering. Hij is een van de vaste inleiders van de DoelenCampus.

‘Wat kenners en critici ook mogen beweren: klassieke muziek verlangt maar één ding. Luister en geniet.’

Een beetje kennis kan het genot van muziek vergroten. Maar het omgekeerde geldt gelukkig niet. Wat wist ik nu van Chinees muziektheater, toen ik ooit een kijkje kon nemen op de operaschool van Beijing? Kattengejank en trommelherrie – zo luidde plat gezegd mijn vooroordeel. Maar toen de fenomenale Chen Chen het toneel betrad, hapte ik naar adem. Met haar snelle schuifelpasjes leek ze over het toneel te zweven. Generaties Chinese zang- en danskunst vonden in haar geraffineerde voordracht hun bekroning.

Hoe vaak heb ik het niet meegemaakt: na een inleiding komt er een bezoeker op je af die zich verontschuldigt met het zinnetje ‘Ik heb er geen verstand van, maar…’. Steeds moet ik me inhouden om niet te roepen: verstand is ook helemaal niet nodig! Wat kenners en critici ook mogen beweren: klassieke muziek verlangt maar één ding. Luister en geniet. •

16

DOELENCAMPUSACTIVITEITEN

WORKSHOPS VOOR HET HELE GEZINDoelenCampus is er ook voor de kleintjes. Tijdens vrolijke workshops waaraan het hele gezin deelneemt, zetten kinderen de eerste stappen op het gebied van zelf muziek maken. Wees er snel bij, want er is nog slechts beperkt plaats. zaterdag 1 december Workshop Je stem zaterdag 26 januari Workshop Maak je eigen soundtrack

CONCERTINLEIDINGENKennis van muziek is niet nodig om

te kunnen genieten van een concert. Maar een beetje kennis vergroot wel

de intensiviteit van de luisterervaring. Daarom steeds meer inleidingen voor

concerten, o.a. op:1 december inleiding door Guido van Oorschot op het concert van

Amsterdam Sinfonietta22 december inleiding en interview

met componist met Roi Nachshon 17 februari inleiding door Philip

Ruitenberg op het programma The early joke

HUGO WOLF DAGDe Hugo Wolf Dag biedt, voor deze uitmondt in een recital van Dietrich Henschel, een scala aan Doelen­Campus­activiteiten in de vorm van workshops, meezingactiviteiten en lezingen. Een overvolle dag voor wie graag wil luisteren en voor wie graag wil meezingen.zaterdag 16 februari

MASTERCLASS VALENTINA LISITSAValentina Lisitsa is op YouTube de meest aangeklikte klassieke musicus. De dag voor haar pianorecital in de Doelen geeft zij een openbare masterclass aan drie pianostudenten van Codarts (Rotterdams Conservatorium). De masterclass is gratis toegankelijk en biedt een kijkje in de keuken van een top­pianist. Na afloop is er ruimte voor het stellen van (muziekin­houdelijke) vragen.Deze masterclass wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Vrienden van het Rotterdams Conservatorium.

vrijdag 11 januari 11.00 uur

AAN DIT ICOON HERKENT U IN DE AGENDA VANAF PAGINA 61 ALLE ACTIVITEIT DIE IN HET KADER VAN DOELENCAMPUS PLAATSVINDEN.

INLEIDINGEN ZOALS DIE DOOR GUIDO VAN OORSCHOT ZIJN VOORBEELDEN VAN EDUCATIEVE ACTIVITEITEN DIE GEBUNDELD ZIJN IN DE TERM DOELENCAMPUS.HIER VINDT U EEN GREEP UIT DE DOELENCAMPUS­ACTIVITEITEN IN DE MAANDEN DECEMBER TOT EN MET FEBRUARI. IN DE CONCERTAGENDA ACHTERIN DIT MAGAZINE VINDT U HET TOTAALOVERZICHT. U HERKENT DE ACTIVITEITEN AAN DIT SYMBOOL:

WORLD SESSIONS, MEET THE ARTISTEen serie concerten van aanstormende wereldmuziekartiesten

waarbij je een artiest van dichtbij leert kennen. Rondom het concert is er een interview, een film over de muziek van die avond en een

meet & greet met de artiesten.vrijdag 7 december Aline Frazão

vrijdag 15 februari Amira Kheir

TIP: de Doelen reisde af naar Santiago de Compostela voor een eerste kennismaking met de innemende singer songwriter Aline

Frazão. Ga naar www.dedoelen.nl/aline om het interview te lezen.

17

1818 KUNST IN DE DOELEN

1

1955DELPHI/ DELFORD BRIDGE, ST BREWARD, CORNWALL

2

1956TREVALGA,CORNWALL

3

1960ROSEWALL HILLS,

ST IVES, CORNWALL

1961BRYHER - ISLES OF SCILLY,

CORNWALL

CURVED FORM BRYHERHet kunstwerk van Hepworth staat sinds de opening van de Doelen (1966) in de Port of Rotterdam Foyer. Het is destijds door de gemeente Rotterdam aangeschaft via de 1% regeling, die voorschreef dat 1% van de bouwkosten van overheidsgebouwen aan kunst moet worden besteed.

BEKIJK INTERVIEWS MET BARBARA HEPWORTH VIA LAYAR MEER INFORMATIE OVER LAYAR: ZIE PAGINA 78

Wandelend door ons gebouw komt u talloze kunstwerken tegen. Vaak werken met een bijzonder verhaal, van grote waarde en van bekende kunstenaars. We lichten deze werken graag toe. Allereerst Curved Form van de Britse Barbara Hepworth, een kunstwerk in de Port of Rotterdam Foyer.

Barbara Hepworth liet zich inspireren door landschappen uit haar omgeving. Het kunstwerk in de Doelen is er één uit een serie Curved Forms, een reeks sculpturen die Hepworth vernoemde naar diverse plaatsen in Cornwall, Groot Brittanië. Iedere Curved Form heeft een gat dat een doorkijkje bood op een van de landschappen. Hier ziet u de locaties die haar inspireerden en deze doorkijkjes.

CURVED FORM SCULPTUREN

BARBARA HEPWORTH (1903­1975)Midden 20e eeuw was ze een van de belangrijkste beeldhouwers van Europa op het gebied van abstracte beeldhouwkunst. Een van Hepworths meest prestigieuze sculpturen is Single Form, opgesteld bij het gebouw van de Verenigde Naties in New York. In Nederland is werk van Hepworth behalve in de Doelen ook te zien in het Beeldenpark van het Kröller-Müller Museum.

LOCATIES

© T

om G

osse

laar

DIETRICH HENSCHEL ZINGT HUGO WOLF door Wenneke Savenije foto’s Sanne Donders

19

Hugo Wolf componeerde ruim 300 liederen waarin hij de harmonische erotiek van Wagner en de overgevoelige en grillige expressiviteit van Schumann aaneensmeedde tot doorwrochte vocale miniaturen, die vaak niet onderdoen voor de liedkunst van Schubert.

The Observer roemde zijn ‘Byronic looks and body language’ en de recensent van de The Guardian schreef over zijn vertolking van Schubert-liederen ‘…simply one of the greatest things I’ve heard in my life’. De Duitse bariton Dietrich Henschel (1967), behalve zanger ook pianist en dirigent, reist als een gepassioneerde avonturier door alle tijden en muzikale stijlen van de opera, de liedkunst, de religieuze muziek en het repertoire voor bariton en orkest. Hij maakte talloze cd-opnamen met muziek van Bach tot Henze, waarbij hij zich als liedzanger profileerde in onder meer Beethoven, Schubert, Mahler, Wolf, Hindemith en Korngold.

Zijn grote liefde is de Oostenrijkse componist Hugo Wolf (1860-1903), de ‘god van de kleine dingen’, van wie Henschel op de Hugo Wolf Dag in de Doelen (georganiseerd i.s.m. Vrienden van het Lied), op zaterdag 16 februari 2013, diverse liedcycli zal uitvoeren met Fritz Schwinghammer aan de piano. Het DoelenKwartet speelt die dag de Italiaanse Serenade en het Strijkkwartet ‘Entbehren sollst du, sollst entbehren’. Ook zijn er lezingen, masterclasses en meezingactiviteiten.

Wolf componeerde ruim 300 liederen waarin hij de har-monische erotiek van Wagner en de overgevoelige en grillige expressiviteit van Schumann aaneensmeedde tot doorwrochte vocale miniaturen, die vaak niet onderdoen voor de liedkunst van Schubert. In een tijd waarin iedereen beneveld was door Wagner, wendde ook Wolf zich af van de conservatieve muziek van Brahms en zijn volgelingen. Al op de basisschool in Windischgraz wilde Wolf voor niets anders deugen dan de muziek. Maar toen hij als medeleerling van Gustav Mahler aan het Conservatorium van Wenen studeerde, werd hij al snel vanwege zijn onaangepaste gedrag van school gestuurd. Drie maanden werkte hij als assistent kapelmeester in Salzburg, maar ook daar kon Wolf zijn draai niet vinden. Rond 1884 schreef hij nog een tijdje muziekkritieken, welke hem enige bekendheid bezorgden vanwege de sarcastische en compromisloze toon waarmee hij het muziekleven aan de kaak stelde. Zelfs zijn opponent Brahms las de stukjes van Wolf met plezier aan zijn vriendenkring voor. Maar ook dit succes was van korte duur. Wolf zonk weg in de armoede van een outcast, die ook nog eens gekweld werd door steeds ernstigere stadia van de syfilis die hij al op zijn achttiende had opgelopen. Depressie hing als een donkere wolk boven zijn leven, maar dit alles weerhield hem er niet van tijdens manische oplevingen schitterende liederen te componeren op poëzie van onder anderen Goethe, Eichendorff, Heine, Mörike en Michelangelo. Zijn Strijkkwartet uit de periode 1878-1884 stuurde hij ter beoordeling op aan het Rosé Quartett, dat de partituur voorzien van hatelijke opmerkingen

Tödtlich graute mir der Morgen:Doch schon lag mein Haupt, wie süß!Hoffnung, dir im Schoß verborgen,bis der Sieg gewonnen hieß.Der Genesene an die Hoffnung, Eduard Mörike

‘IK WIL EEN ACTEUR ZIJN DIE ZINGT, IN PLAATS VAN IN EEN KOSTUUM LIEDEREN TE ZINGEN.’

20

retourneerde. Tijdens de repetities van zijn symfonische gedicht Penthesilia uit 1885 kreeg de Wiener Philharmoniker een lachstuip. Wolf trok zich terug op het eiland van de liedkunst. Hij schilderde intense emoties in wonderlijke samenklanken en werd het prototype van de romantische kunstenaar: manisch gedreven, doodongelukkig, soms even opgewekt en in hogere sferen, eenzaam en verkeerd begrepen, arm en krankzinnig, veel te jong gestorven. Maar na Schubert ging hij de geschiedenis in als componist van de mooiste Duitse liederen.

‘Ik was helemaal gefascineerd door die bijzondere combinatie van poëzie en muziek, door de intense manier waarop Wolf de tekst in fijnzinnige klanken weet te herscheppen.’

ONWEERSTAANBAAR

Terwijl ik in Brussel naar De Munt loop, waar Dietrich Henschel druk aan het repeteren is voor een operaproductie van Bergs Lulu, krijg ik een telefoontje van de bariton. ‘Of ik bij aankomst even rondom het gebouw wil lopen, want de artiesteningang is lastig te vinden vanwege een verbouwing.’ Ik passeer een frietzaak waar Mozart uit de gettoblaster schalt. Even later kom ik aan op het Muntplein. Achter een bouwput staat iemand enthousiast naar me te zwaaien. Het is Dietrich Henschel, slank en jongensachtig, blauwgrijze wollen trui en spijkerbroek. Met gebarentaal maakt hij me duidelijk dat hij van plan is om De Munt heen naar me toe te lopen. We strijken neer op een terrasje in de herfstzon aan de voorkant van het operagebouw, waar Henschel honderduit praat over zijn lievelingscomponist Hugo Wolf.

WAAROM VOELT U ZICH ALS ZANGER ZO AANGETROKKEN TOT WOLF?Dietrich Henschel: ‘Zolang als ik me kan herinneren voel ik me diep verbonden met de laat-romantische muziek van Wolf. Toen ik op mijn zestiende mijn allereerste liedrecital zong, bestond de helft van mijn programma al uit liederen van Wolf. Ik was helemaal gefascineerd door die bijzondere combinatie van poëzie en muziek, door de intense manier waarop Wolf de tekst in fijnzinnige klanken weet te herscheppen. Sommige Mörike-Lieder zijn ook ontzettend grappige karikaturen. Dat sprak me als tiener erg aan. Maar in die tijd was ik nog vooral een pianist in opleiding, die af en toe ook wel eens wat zong. Ik analyseerde de liederen van Wolf dan ook vooral als pianist. Vooral zijn harmonische taal intrigeerde me, zijn akkoordgebruik was zo totaal anders dan dat van alle andere componisten. Als ik zijn liederen doorspeelde had ik wekenlang van die muzikale ‘aardwormen’ in mijn hoofd, wonderlijke harmonische structuren en melodieën, die ik gewoon niet meer uit mijn kop kon krijgen. Ik vereenzelvigde me helemaal met de manier waarop Wolf de essentie van de gedichten in muziek omzette.’

VERLEIDDE WOLF U TOT DE POËZIE?

‘Ik kom uit een artistieke Berlijnse familie. Mijn vader is schilder, mijn oudere broer architect en mijn jongere broer pianist. Kunst, literatuur, poëzie en muziek werden ons met de paplepel ingegoten. Ikzelf wilde aanvankelijk eigenlijk dirigent worden. Leonard Bernstein was mijn grote idool. Op school had ik al van jongs af aan gezongen en ik speelde heel fanatiek piano. Daarnaast speelde ik ook nog fluit en cello. Het leek me verstandig om eerst een instrument echt goed te leren beheersen, voordat ik over zou stappen op mijn dirigeerplannen. Om goed te kunnen dirigeren heb je immers vooral veel ervaring nodig. »

21

Zo kwam ik ertoe om piano te gaan studeren, eerst in Neurenberg en later in München, waar ik al snel zangleerling werd van de wereldberoemde Dietrich Fischer-Dieskau. Mijn overstap naar zang had ik te danken aan Hanno Blaschke, die een masterclass operazang gaf in München. Uit enthousiasme voor de opera besloot ik eraan mee te doen als pianist én zanger. Ik was een jaar of 19 en boordevol energie. Dat overmoedige zingen ging ineens zo aardig, dat Blaschke me in mijn nekvel greep en me gratis zanglessen aanbood. Toen ik mijn eerste Wolf-liederen ging studeren, werd ik gegrepen door de manier waarop hij de poëzie centraal stelt en nog een extra dimensie geeft. Veel van Wolfs liederen gaan over de liefde, dus die beleefde ik als jonge man heel intens. Ik vereenzelvigde me ermee, wat eigenlijk best curieus is. Want net als Schubert en Schumann leed Wolf aan syfilis, het gif van de liefde, waarmee in die tijd veel jonge mannen besmet raakten als ze hun eerste liefdeservaringen opdeden bij de hoeren. Schubert, Schumann en Wolf, alledrie hadden ze problemen met vrouwen en liefde, terwijl ze in hun muziek de mooiste liefdesgedichten in onweerstaanbare liederen hebben vertaald.’

RUIMTE WORDT TIJD WAS U IN UW ADOLESCENTENTIJD NET ZO’N TERUGGETROKKEN DROMER ALS WOLF?‘Nee, dat was ik zeker niet, al verdronk ik soms bijna in romantische gemoedsbewegingen. Maar ik ben altijd een opgewekte persoon geweest die midden in het leven staat. Ik ben niet zoals Wolf als ‘einzelgänger’ geboren. Als je zijn brieven leest, begrijp je hoe ingewikkeld het leven voor hem was. Een optelsom van problemen en onzekerheden. Voor Wolf was de poëzie overduidelijk een manier om het leven te ontvluchten. Daardoor raakte hij als mens wel geïsoleerd, maar tegelijkertijd

als kunstenaar enorm geïnspireerd om aanvankelijk nog onder de invloed van Wagner een volstrekt persoonlijke muzikale taal te ontwikkelen, waarin hij als het ware de woorden sublimeerde tot klanken van een hogere, meer goddelijke orde.Zelf vond ik het al als jonge jongen leuk om te acteren, om allerlei rollen te spelen die me meer inzicht gaven in de wereld en de mensen om me heen. Nog altijd wil ik liever een acteur zijn die zingt, dan een zanger die in een kostuum opera’s zingt of vocale concerten staat weg te geven. Acteren is een beetje mijn tweede natuur. Dat heeft me doen ontsnappen aan die valkuil van de eenzame kunstenaar. Ik baat het ook uit als ik de liederen van Wolf zing. Ik vereenzelvig me als het ware via zijn complexe noten gevoelsmatig met de tekst. Steeds valt het me dan weer

‘In mijn optiek heeft Wolf misschien nog wel betere liederen geschreven dan Mahler. Hij verrijkte poëzie met dramatiek, door als het ware alle gemoedsbewegingen van de tekst te vangen in subtiele harmonische en melodische penseelstreken.’

22

op hoe verfijnd en diepzinnig hij tot de kern daarvan wist door te dringen. Wolf is in staat je de tijd te doen vergeten in een lied van drie of vier minuten. Zodat je dat gevoel krijgt dat Wagner beschrijft in zijn opera Parsifal: ‘Zum Raum wird hier die Zeit’.

VERKIEST U DE LIEDEREN VAN WOLF BOVEN DIE VAN MAHLER? ‘Er is nauwelijks een grotere tegenstelling denkbaar dan tussen de levens van Wolf en Mahler. Terwijl Wolf leefde als een loser die wegkwijnde in armoe en eenzaamheid, floreerde zijn voormalige studiegenoot Mahler als dirigent en componist in de hoogste culturele kringen van Wenen. Mahler was artistiek directeur van de Wiener Hofoper, een rol die Wolf zich tijdens een uitbarsting van waanzin vergeefs probeerde toe te eigenen, met als enig resultaat dat hij in een krankzinnigengesticht werd opgesloten. Toch stonden beide musici artistiek gezien voor een deel op gelijke hoogte, zeker waar het de liedkunst betrof. Allebei voelden ze zich nauw verbonden met de poëzie, die hen inspireerde bij het componeren. In mijn optiek heeft Wolf misschien nog wel betere liederen geschreven dan Mahler. Hij verrijkte poëzie met dramatiek, door als het ware alle gemoedsbewegingen van de tekst te vangen in subtiele harmonische en melodische penseelstreken. In tegenstelling tot Mahler liet hij zich daarbij zelden of nooit inspireren door de soms banale melodieën van de Oostenrijkse volksmuziek. Wolf zocht zijn toevlucht in de verklanking van zijn hoogst persoonlijke, soms uiterst gecompliceerde maar altijd indringende bespiegelingen van de poëzie. Bleef ook Schubert hier en daar nog dicht bij de ‘volkstoon’, Wolf brak met die traditie en ging zijn individuele weg. Met als resultaat ruim 300 schitterende liederen, grotendeels op teksten van de grote dichters van zijn tijd.’ »

FUSSREISE

Am frischgeschnittnen Wanderstab,Wenn ich in der FrüheSo durch Wälder ziehe,Hügel auf und ab:

Dann, wie’s Vöglein im LaubeSinget und sich rührt,Oder wie die gold’ne TraubeWonnegeister spürt In der ersten Morgensonne:

So fühlt auch mein alter, lieberAdam Herbst und Frühlingsfieber,Gottbeherzte,Nie verscherzteErstlings Paradiseswonne.

Also bist du nicht so schlimm, o alterAdam, wie die strengen Lehrer sagen;Liebst und lobst du immer doch,Singst und preisest immer noch,Wie an ewig neuen Schöpfungstagen,Deinen lieben Schöpfer und Erhalter.

Möcht’ es dieser geben Und mein ganzes LebenWär’ im leichten WanderschweißeEine solche Morgenreise

– Eduard Mörike

VERBORGENHEIT

Laß, o Welt, o laß mich sein!Locket nicht mit Liebesgaben,Laßt dies Herz alleine habenSeine Wonne, seine Pein!

Was ich traure, weiß ich nicht,Es ist unbekanntes Wehe;Immerdar durch Tränen seheIch der Sonne liebes Licht.

Oft bin ich mir kaum bewußt,Und die helle Freude zücketDurch die Schwere, so mich drücket,Wonniglich in meiner Brust.

Laß, o Welt, o laß mich sein!Locket nicht mit Liebesgaben,Laßt dies Herz alleine habenSeine Wonne, seine Pein!

– Eduard Mörike

KEERPUNT IN COMPONEERSTIJL1888 geldt als een keerpunt in de componeerstijl van Hugo Wolf. Het waren met name de teksten van Eduard Mörike, vaak doorspekt met een donkere humor, die hem inspireerden tot het gebruik van verrassende, nieuwe harmonieën. ‘Laat de poëzie als de werkelijke schepper van mijn muzikale taal aan het woord komen’, aldus Hugo Wolf.

23

STEMMEN UIT DE HEMEL

IS HET LASTIG OM ALS VOORMALIG PIANIST DE IDEALE LIEDBEGELEIDER TE VINDEN? ‘Als zanger ben ik altijd op zoek naar echte pianisten zoals Boris Berezowski of Lars Vogt, grote musici die een gelijkwaardig aandeel leveren en méér zijn dan alleen begeleider. Pianisten die hun instrument gebruiken op dezelfde manier waarop ikzelf mijn stem gebruik. Musici met een open mind en belangstelling voor de muziek uit alle tijden. Wat dat betreft ervaar ik het als een rijkdom dat ik ook regelmatig dirigeer, de laatste tijd zelfs meer en meer. Zo heb ik onlangs een Henze-project gedirigeerd in Leipzig, met fantastische musici uit het Gewandhausorchester. Daar leer ik enorm veel van, het verrijkt me als zanger en brengt me in aanraking met allerlei muzikale stijlen. Behalve van de late romantiek van Wolf, hou ik ook enorm van de componisten van de Eerste en Tweede Weense School. Beethoven heeft helaas weinig liederen geschreven, maar als dirigent kan ik wél zijn symfonieën uitvoeren en als pianist kan ik nog altijd in mijn vrije tijd zijn sonates doorspelen. Tegenwoordig laat ik het wel uit mijn hoofd om in de concertzaal als pianist op te treden. Daar moet je uren per dag voor studeren en die tijd heb ik niet. Maar zodra ik even vrij heb zit ik vaak achter de piano weg te dromen. Bach en Beethoven zijn privé mijn grote goden, die me enorm inspireren. Bij Bach betekent werkelijk iedere noot iets speciaals. Maar ik kan ook bij het zingen van een componist als Berio het gevoel krijgen dat ik ergens vanuit de hemel wordt aangesproken.’

SPREEKT WOLF U OOK VANUIT DE KOSMOS TOE?‘Het eigenaardige is dat de liederen van Wolf vaak als uitermate droevig worden gezien, terwijl ze voor mijn gevoel eerder beschouwend zijn. Een lied als Fußreise op tekst van Mörike ervaar ik zelfs als heel vrolijk. Het is een van de weinige liederen waarin Wolf zich een klein beetje laat inspireren door de folklore, wat mogelijk door de tekst wordt ingegeven.

Maar een lied als Verborgenheit klinkt inderdaad uitgesproken droevig, alsof hij het aardse en het goddelijke op troostrijke wijze heeft samengevat in een beschouwelijke, geresigneerde ‘taal’, die als altijd bij Wolf de essentie van het gedicht van Mörike raakt.

Voor mijn gevoel heeft de droefheid in Wolfs liederen meestal een elegisch karakter, al heeft hij ook een paar liederen geschreven die ronduit wanhopig zijn. Zoals Seufzer, een soort biecht van Wolf, waarin hij iets lijkt uit te willen drukken als ‘Ik ben schuldig, ik heb gefaald en ga het allemaal nooit meer oplossen.’

En dan te bedenken dat Wolf nog niet eens dertig jaar was toen hij Seufzer componeerde! Je krijgt het gevoel dat hij zich zo vreselijk mislukt voelde, dat hij wel op zoek moest gaan naar een extreem gepassioneerde muzikale taal om dat alles te compenseren.

FORBIDDEN PRAYERS: A TRIPTYCH OF ILLICIT LOVE

EIND 2013 PRESENTEERT U IN DE DOELEN NOG EEN ANDER BIJZONDER PROJECT ROND HUGO WOLF. KUNT U DAAR AL IETS OVER VERTELLEN?In samenwerking met de Doelen, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en filmregisseuse Carla Pons, met wie ik al eerder een visuele en muzikale verbeelding van Schuberts Schwanengezang produceerde, gaan we een project doen dat gebaseerd is op de twee Peregrina-liederen uit Wolfs Mörike-Lieder. Met het Rotterdams Philharmonisch Orkest ga ik twaalf georkestreerde Mörike-Lieder van Wolf uitvoeren, en twee liederen uit Wolfs Spanisches Liederbuch in een orkestratie van Stravinsky, terwijl op de achterwand de beelden worden geprojecteerd van de Mörike-film die ik samen met Carla Pons heb gemaakt. Deze beelden zijn geïnspireerd op het leven van de dichter Eduard Mörike, die priester werd nadat hij een heftig liefdesavontuur had beleefd met Peregrina, een hele mooie maar arme vrouw, die opereerde als zogenaamde ‘Landstreicher’. Zó mooi was ze, dat ze met opzet

beelden uit de film Forbidden Prayers: A Triptych of Illicit Love © Clara Pons

24

HUGO WOLF DAGZATERDAG 16 FEBRUARI Centraal op deze dag staat de uitvoering van liederen van Wolf door Dietrich Henschel en Fritz Schwinghammer op piano.

kijk voor meer informatie over deze dag in de concert agenda p. 74

buiten de stad flauwviel, in de wetenschap dat mensen haar zouden vinden en mee zouden nemen naar hun rijke huizen om voor haar te zorgen en haar te eten te geven. Zo trof ook Mörike haar aan. Hij werd wanhopig verliefd op de beeldschone Peregrina, maar een toekomst zat er voor deze twee eenzame zielen niet in.

Er volgde een onvermijdelijke scheiding, waarna Mörike nooit meer met zijn gevoelens voor vrouwen om kon gaan. Als priester schreef hij zijn gedichten voor Peregrina, die door Wolf verklankt werden. Op schitterende wijze wordt de tweestrijd tussen vleselijke en geestelijke liefde in deze liederen verklankt. Hoorbaar worstelt de jonge priester met zijn vertwijfeling. Moet hij kiezen voor zijn aardse liefde voor de beeldschone Peregrina, of voor de ideële liefde voor God? In de film verbeeld ik als zanger de moeizame worsteling van de priester. Het resultaat zou je kunnen opvatten als religieuze fantasieën uit de nog zo preutse negentiende eeuw, als de heimelijke erotische verlangens van een verliefde priester, die door Carla Pons als suggestieve droombeelden zijn verfilmd in een tot de verbeelding sprekende omgeving.’

ENORME KRACHT

BENT U ZELF OOK RELIGIEUS?‘Niet echt, maar ik ben wel opgevoed als protestants jongetje. Toch voel ik me nog altijd enorm aangetrokken tot het mysterieuze en universele aspect in alle religies, tot dat zoeken naar de waarheid over het wonder van de schepping. Ik sta heel kritisch tegenover de manier waarop veel godsdiensten daarmee omgaan, maar ik blijf altijd hunkeren naar dat mysterie. Voor mij zijn religie en muziek heel nauw met elkaar verbonden. Niet alleen de religieuze muziek, maar alle muziek die de moeite waard is. Muziek is een hele directe en bezielde taal, vol diepgang en emoties. Muziek kan je een enorme kracht om te leven geven. Muziek voedt je gevoelsleven, je verbeelding en je ziel. Kijk maar naar Wolf!’ •

‘Wolf is in staat je de tijd te doen vergeten in een lied van drie of vier minuten.’

KAARTEN VOOR FORBIDDEN PRAYERS: A TRIPTYCH OF ILLICIT LOVE ZIJN VANAF MAART 2013 VERKRIJGBAAR. BEKIJK VIA LAYAR ALVAST DE BEELDEN UIT DE PRACHTIGE FILM VAN CLARA PONS. MEER INFORMATIE OVER LAYAR: ZIE PAGINA 78

25

HUGO WOLF DAGLUISTEREN, ZINGEN EN LERENDe Hugo Wolf Dag van 16 februari bestaat uit twee delen. Tijdens het DoelenCampus-deel dat plaatsvindt vanaf 11.00 uur, kunt u o.a. een masterclass o.l.v. Elly Ameling bijwonen, naar een recital van de deelnemers luisteren, is er een open podium met liederen van Hugo Wolf, een lezing over Hugo Wolf en een gesprek met Elly Ameling op de Red Sofa. Het avonddeel van deze dag bestaat uit een concert inleiding door Huib Ramaer en het recital van Dietrich Henschel met liederen van Wolf. Uw toegangskaart biedt toegang tot beide delen.

26

DE DOELEN ONLINE

MOOI! Soms zie je iets wat zo mooi en goed doordacht is, dat je bijna teleurgesteld bent dat het je eigen idee niet is. Zo kwamen wij deze campagne van de Berliner Philharmoniker tegen. Instrumenten zoals u ze nog nooit hebt gezien. Prachtig. http://www.behance.net/gallery/ART­DIRECTION­INSTRUMENTS­FROM­INSIDE/340016

27

RADIO 4 CONCERTHUISEen uitstekende manier om ook thuis de mooiste concerten te beluisteren is via de website van het Concerthuis. Bezoek een van de virtuele concertzalen en geniet van complete concerten. Behalve (recente) concerten vindt u er historische opnamen uit het rijke omroeparchief, biografieën van musici en componisten, video’s, foto’s en regelmatig leuke acties. Uiteraard vindt u er ook concerten terug die zijn opgenomen in de Doelen. www.concerthuis.nl

OORKANIA.NL ONLINE MUZIEK VOOR DE KLEINTJES

Oorkania is een online muziekgame voor kinderen vanaf zes jaar. Kinderen helpen Oork door het verzamelen van

klankballen en muziekfragmenten, het spelen van spelletjes en het maken

van muziek. Door geluid te maken op planeet Oorsprong, worden de plane­ten weer tot leven gebracht! De game is gemaakt door Oorkaan Producties, die in de Doelen regelmatig muzikale

familievoorstellingen presenteert, zoals bijvoorbeeld Slagschaduw

op 24 februari.

ONLINE THUISCURSUS KOORWERKENIn magazine # 1 schreven we er al over. Samen met filmmaker Tessa Joosse is programmeur Neil Wallace afgereisd naar Groot­Brittannië om een online thuiscursus op te nemen over vijf eeuwen Britse koormuziek. Fascinerende verhalen over deze rijke traditie en prachtige beelden van Engelse landschappen en historische gebouwen. Bekijk de afleveringen via dedoelen.nl/thuiscursus

13 MILJOEN TRACKS IN HUIS HALEN? Spotify is een online muziekdienst waar u gratis naar muziek kunt luisteren. Zo haalt u uw favoriete muziek in huis. Via Spotify kunt u zich onder meer abonneren op de playlist van de Doelen. Deze playlist wordt maandelijks samengesteld en bevat hoogtepunten uit het concertseizoen. Ga naar spotify.com, maak een (gratis) account aan en binnen een minuut heeft u de beschikking over meer dan 13 miljoen tracks.

‘Privé vinden we muziek allemaal het mooiste en belangrijkste wat er is. Zo belangrijk zelfs dat we het op begrafenissen draaien. Maar op scholen en in de dagelijkse realiteit vinden we het een luxe. Dat hebben we onszelf wijsgemaakt.’ Henkjan Honing, hoogleraar muziekcognitie aan de Universiteit van Amsterdam, ziet zichzelf als missionaris van de boodschap dat muziek geen luxe is, maar dat het met ons mens-zijn is verweven. Hij houdt zich zijn hele leven al bezig met muziek. Eerst als muzikant, componist en musicoloog. Later als onderzoeker: hij kijkt naar de rol van

perceptie, aandacht, verwachting en geheugen in het luisteren naar muziek. ‘Muziek is een enorme stemmingmaker, het kan beïnvloeden hoe we in het leven staan. Het is heel belangrijk.’

Iedereen is muzikaal, zegt u. Waarom denken veel mensen dan dat ze het niet zijn?‘Omdat we twee dingen door elkaar halen. Muzikaliteit gaat niet over muziek maken, het gaat over luisteren. En dat kunnen we allemaal. Muziek maken is stap twee: eerst moet je horen, onderscheid kunnen maken

tussen de verschillende tonen. Muziek moet je bovendien kunnen schelen, het moet je raken. Om vervolgens muzikant te worden, moet je een instrument kiezen en ontzettend veel studeren. Pas dan krijg je verschillen tussen mensen. Omdat de een motorisch meer begaafd is dan de ander, of omdat hij sneller leert. Dat heeft niets met luisteren te maken.’

Kan de ene persoon beter luisteren dan de ander?‘Nee. Ieder mens heeft de basisbenodigd-heden om te luisteren al vanaf de geboorte in huis. Als je luisterexperimenten doet met musici die minstens twaalf jaar piano hebben gestudeerd en niet-musici, en je laat ze luisteren naar muziek waar ze vaak naar luisteren, bijvoorbeeld naar Bach, dan doen de musici het niet beter. Wat betreft luisteren hebben we allemaal een vergelijkbare muzikaliteit.’

De Doelen programmeert gevarieerd in zowel de breedte als in de diepte. Een van de reeksen die al jaren populair is,

MUZIKALITEIT GAAT OVER LUISTEREN door Floor Boon foto’s Jeroen Oerlemans

Iedereen is muzikaal. Dat betoogt hoogleraar muziekcognitie en voormalig componist Henkjan Honing in zijn boek met de gelijk-namige titel. Het gaat niet om het maken van, maar het luisteren naar muziek. Hij onderbouwt zijn stelling met wetenschappelijk onderzoek.

28

is Music for the Millions, waarin het ijzeren repertoire van de symfonische muziek centraal staat. Waarom vinden veel mensen die stukken, die ze vaak goed kennen, zo mooi?‘Het is een algemeen psychologisch effect dat mensen het fijn vinden om te luisteren of te kijken naar dingen die ze kennen. Herhaling speelt daarin een rol: je onthoudt de patronen die vaker voorkomen, daarin gaan we regelmaat herkennen. Als je bepaalde akkoordenschema’s vaak hoort, dan vinden we het fijn om te weten wat het volgende akkoord is. Dat geeft een soort plezier dat soms ook letterlijk meetbaar is.’

Hoe is zoiets wetenschappelijk aantoonbaar?‘In Canada is onderzoek gedaan naar het kippenvelmoment van mensen in muziek. Ze legden mensen in een scanner en draaiden dan de muziek. Daarmee hebben ze voor het eerst aangetoond dat er in anticipatie op iets abstracts als muziek dopamine wordt aangemaakt in de hersenen. Dus niet als resultaat van iets concreets als eten of seks, maar in anticipatie op iets abstracts. Waanzinnig mooi onderzoek. Ze hebben laten zien dat muziek veel invloed heeft op de biologie van onze hersenen.’

U toonde als eerste aan dat baby’s maatgevoel hebben. Hoe bijzonder is dat?‘Heel bijzonder. De mens is de enige soort waarvan we weten dat hij dit heeft. In samenwerking met Hongaarse collega’s hebben we ontdekt dat baby’s van een paar dagen oud al een feilloos maatgevoel hebben. Ze kunnen afwijkingen in een standaard rockritme horen. Dat hebben we gemeten door een noot in een ritme weg te laten op een plek waar de muziektheorie voorspelt dat het een syncope is, een ‘luide rust’, en plekken waar de theorie zegt dat het juist geen syncope is, een ‘stille’ rust. Met elektroden op de schedel geplakt konden we zien dat de baby’s een verrassingsreflex hebben wanneer er een noot ontbreekt op een plek waar hij sterk wordt verwacht.’

Is het evolutionair zinvol dat maatgevoel aangeboren is bij mensen?‘Daar bestaan verschillende theorieën over.

Darwin dacht dat het te maken had met seksuele selectie. Dus geen adaptatie, omdat dat groep daardoor beter overleeft, maar omdat het aantrekkelijker maakt voor de voortplanting. Ik vind het aannemelijker dat het te maken heeft met de taal die ouders met hele jonge kinderen spreken. De do do do, de da da da. Dat taaltje. Het is een heel muzikaal taaltje, dat het restant kan zijn van een soort prototaal. Misschien zelfs waar taal leent van muziek. Baby’s zijn heel gevoelig voor intonatiepatronen en ritmische verschillen. Omdat mensenkinderen een beetje te vroeg geboren zijn, moeten ze contact houden met hun verzorgers. Via intonatie kunnen die zeggen: alles is oké, of pas op! Die intonatie is universeel. Als je Chinezen tegen hun kinderen hoort praten, weet je precies wat er aan de hand is.’

U onderzoekt muzikaliteit, weet u al wat het is?‘Maatgevoel en het hebben van een relatief gehoor zijn fundamentele cognitieve mechanismen die luisteren naar muziek mogelijk maken. Relatief gehoor betekent dat je een melodie herkent los van de toonhoogte. Vogels hebben bijvoorbeeld geen relatief gehoor. Als je hetzelfde liedje zingt op een andere toonhoogte, is dat voor hen een heel ander liedje. Terwijl als ik ‘altijd is kortjakje ziek’ zing op een willekeurige toon, dan weet jij precies welk liedje het is.’

Heeft iedereen een relatief gehoor?‘Bijna alle mensen hebben dat. Er wordt vaak gewichtig gedaan over het hebben van een absoluut gehoor, het herkennen van een melodie precies op de toonhoogte zoals die geklonken heeft. Als ik een presentatie geef, vraag ik aan mensen in de zaal om het nummer Staying Alive van de Bee Gees te zingen. Mensen zingen dat vrijwel altijd precies op de juiste toonhoogte en precies op het goede tempo. Dat komt omdat we het heel vaak gehoord hebben in dezelfde versie. Daar is niets bijzonders aan. Musici zeggen: absoluut gehoor is heel bijzonder voor dictee en solfège, maar die hebben dat gecultiveerd als een heel bijzondere muzikale vaardigheid. Dat is het niet. Het is, net als het hebben van maatgevoel, gewoon heel menselijk.’ •

MUZIKALITEIT GAAT OVER LUISTEREN door Floor Boon foto’s Jeroen Oerlemans

DE DOELEN MAG VIJF EXEMPLAREN EXEMPLAREN WEGGEVEN VAN HET BOEK. DEZE WORDEN VERLOOT ONDER ALLE KAARTKOPERS VAN EEN CONCERT UIT DE SERIE MUSIC FOR THE MILLIONS IN DE MAANDEN DEC T/M FEB. LEES VERDER OVER DEZE WINACTIE OP PAGINA 54.

HENKJAN HONING 1959 geboren te Hilversum1981-1984 studie sonologie, Utrecht en CCRMA, Stanford, VS1988-1991 onderzoek en promotie City University London (muziekcognitie)1992-1997 KNAW Academieonderzoeker1997-2003 co-director NWO pionierproject Music, Mind, Machine2003-2006 onderzoeksprojecten NWO en Europese Commissie2007-2010 universitair hoofddocent muziekwetenschap UvA2010-heden KNAW-Muller hoogleraar muziekcognitie

‘Baby’s van een paar dagen oud hebben al een feilloos maatgevoel. Ze kunnen afwijkingen in een standaard rockritme horen.’

29

Niet alleen achter de concerten in de Doelen schuilen mooie verhalen die we graag vertellen. Ook onze bezoekers verdienen het om in het zonnetje gezet te worden. Want de mooie reacties die we dagelijks mogen ontvangen, doen ons beseffen dat de bijzondere verhalen voor het oprapen liggen.

door Elsbeth Grievink foto’s Sanne Donders

DE DOELEN OP BEZOEK BIJ

‘Muziek zíen is iets heel anders dan muziek hóren.’ ANJA DE GROOT

63 jaar, uitvoerend secretaris

30

31

‘Als professioneel trombonist leef ik van muziek.’FREEK HALSEMA 32 jaar, professioneel trombonist en docent

32

‘Wekenlang heb ik mijn pasgeboren dochtertje in slaap gezongen. Na vijf maanden ging ze zelf ook zingen.’

LEONTINE VREEKE 36 jaar, adviseur op het gebied van duurzaamheid en semi-professioneel zangeres

33

‘Steeds vaker neem ik mijn zoontje van

zes mee, omdat ik het belangrijk vind

hem in aanraking te brengen met

klassieke muziek.’ FIEN HEKSTRA

48 jaar, beleidsadviseur

34

‘Bij mij staat er altijd muziek op. En klinkt er geen muziek, dan zing ik zelf.’

MATHIEU CREMERS25 jaar, grafisch ontwerper en zanger

35

‘De muziek geeft me kracht en helpt me positief in het leven te staan.’

ANJA DE GROOT 63 jaar, uitvoerend secretaris‘Muziek zíen is iets heel anders dan muziek hóren. Als je in dezelfde ruimte bent als de orkestleden, als je zíet hoe ze zich inspannen, en je weet wat van de achtergrond van de muziek, dan luister je anders. Je beleeft het veel intenser. Althans, zo werkt het bij mij. Daarom ga ik soms wel twee keer per maand naar een concert. Altijd met mijn man, en soms nog een paar vrienden. Dan maken we er echt een avondje van. Een inleiding van tevoren, een drankje na afloop. Het gebeurt regelmatig dat ik diep geëmotioneerd in de zaal zit. Geen stuk raakt mij zo als de tweede van Mahler. Dat stuk gaat voor mij helemaal over het gevecht tussen leven en dood. Het doet me hevig verlangen naar mijn vader die 35 jaar geleden gestorven is. Het is fijn om dat gemis even heel intens te ervaren. De gevoelens die het grootste deel van de tijd diep in mij zitten, mogen dan even naar buiten. De muziek geeft me bovendien kracht en helpt me positief in het leven te staan. Dat is van onschatbare waarde voor me.’

FREEK HALSEMA 32 jaar, professioneel trombonist en docent‘Als professioneel trombonist leef ik van muziek. Ik ben een a-typische concertbezoeker. Vaak is er al veel muziek op de plekken waar ik zelf ook speel. Ik ben ’s avonds veel van huis om op te treden, waardoor ik wat minder vaak in de Doelen kom dan vroeger, toen ik nog aan het conservatorium studeerde. Een concert dat me altijd zal bijblijven was er een van Bobby McFerrin met Amsterdam Sinfonietta. McFerrin is een Amerikaanse zanger die zijn stem echt inzet als instrument. Geweldig, hoe die man een brug slaat tussen klassiek en jazz. Dat probeer ik ook aan mijn leerlingen over te brengen: denk niet in hokjes. Een van mijn helden is Wycliffe Gordon, een trombonist uit New York en docent op het befaamde Julliard, waar ik een reeks lessen van hem heb gehad. Die kán toch een hoop klanken maken op zijn instrument. Gorgelgeluiden, ruis, herrie: hij gebruikt het allemaal en creëert daarmee een uniek, rauw geluid. Dat lukt je alleen als je je techniek waanzinnig goed beheerst. Erg inspirerend om les van te krijgen en te horen spelen.’

LEONTINE VREEKE 36 jaar, adviseur op het gebied van duurzaamheid en semi-professioneel zangeres‘Muziek is de manier waarop ik mezelf uit. Ik ben iemand die veel kan praten, zonder iets te zeggen. Ik laat het achterste van mijn tong niet zien. Maar als ik zing, dan krijgen mijn emoties de vrije loop. Ik treed regelmatig op met mijn jazzcombo Het Kaaptrio. Zingen doe ik ‘erbij’, maar het gaat wel verder dan een hobby. Door te zingen kan ik mensen raken. Wekenlang heb ik mijn pasgeboren dochtertje in slaap gezongen met Adele’s To Make You Feel My Love. Na vijf maanden ging ze zelf ook zingen. Nou ja, ‘zingen’, geluid maken op een melodische manier. Inmiddels is ze anderhalf en doen we vaak zangoefeningetjes in de auto. Vindt ze heerlijk. Een zangeres die ik heel erg bewonder is Liesbeth List. Ik heb haar een paar jaar geleden in de Doelen gezien. Wat zíj kan met haar stem is ongelofelijk. Er zit emotie in en – ook belangrijk, voor bepaalde liedjes – senioriteit. Soms moet je dingen meegemaakt hebben om een bepaald nummer over te kunnen brengen. Dat geeft je geloofwaardigheid. Zij heeft dat als geen ander.’

DE DOELEN OP BEZOEK BIJ 36

FIEN HEKSTRA 48 jaar, beleidsadviseur‘De eerste kennismaking met live pianomuziek is niet uit mijn geheugen te wissen. Het was rond 1982, een moeder van een vriendje nam me mee naar een concert van pianist Ivo Pogorelich. Hij was een aantal jaar ouder dan ik, en stond daar met een joie de vivre van heb-ik-jou-daar. Ik was diep onder de indruk. Sindsdien bezoek ik alles wat los en vast zit. Van onbekende bandjes in Rotown tot het Gergiev Festival. Mijn smaak is erg eclectisch. Ik luister naar singer/songwriters zoals Josh Harrels en Patrick Wolf, naar Mariza die zich meer in de hoek van de wereldmuziek ophoudt, maar ben ook gek op het zwaardere werk: Mahler, Sjostakovitsj. De Doelen bezoek ik bijna maandelijks. Ik koop mijn kaarten ruim van tevoren, meestal in setjes van twee, zonder dat ik weet wie ik mee zal vragen. Ik heb een pooltje van mensen die het altijd wel leuk vinden om iets te zien wat ze nog niet kenden. Steeds vaker neem ik mijn zoontje van zes mee, bijvoorbeeld naar de Muzikaal Verhaal-voorstellingen van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, omdat ik het belangrijk vind hem in aanraking te brengen met klassieke muziek.’

Heeft u zelf een bijzonder verhaal dat u ons wilt vertellen? Of wilt u reageren op deze rubriek? Mail ons: communicatie@dedoelen.nl

‘Mijn vrienden luisteren veel electro, pop en rock. Ik probeer ze een beetje op te voeden door ze af en toe naar jazz te laten luisteren.’

‘Ik heb een pooltje van mensen die het altijd wel leuk vinden om iets te zien wat ze nog niet kenden.’

MATHIEU CREMERS25 jaar, grafisch ontwerper en zanger‘Bij mij staat er altijd muziek op. Als ik werk, als ik opruim of kook, en ja, ook in de badkamer. Ik kan er niet zo tegen als het stil is. Een echte held heb ik niet, het wisselt vaak. Op dit moment staat Alt J op, en draai ik Ben Howard en Selah Sue helemaal grijs. En klinkt er geen muziek, dan zing ik zelf. Zingen is zo fijn. Je stelt je ziel open, je geeft je gevoelens de ruimte. En het kan gewoon thuis. Drie avonden per week repeteer ik met mijn band ECHO, waarin ik zing. We maken poprock, maar zijn de stijl nog aan het kneden. Ik zou graag iets meer de jazzkant opgaan. Mijn vrienden luisteren veel electro, pop en rock. Ik probeer ze een beetje op te voeden door ze af en toe naar jazz te laten luisteren. In de Doelen kom ik om inspiratie op te doen. Ik hoor verschillende muziekstijlen, kijk hoe de artiesten hun performance neerzetten en probeer daarvan te leren.’

37

INSTRUMENT IN BEELD

door Elsbeth Grievink foto’s Sanne Donders

01 ‘In het orgel komen oude en nieuwe technieken samen. Voor ik begin met spelen, steek ik een sleutel in het contact om de motor te starten. Als je goed luistert, hoor je heel in de verte een zacht briesje. Dat is de lucht die in de pijpen wordt geblazen.’

02 ‘Als de registers de verftubes zijn, dan is het klavier een pot met penselen. Met de toetsen kan ik dikke klodders maken, maar ook kleine spettertjes. Het een-na-onderste klavier is voor mij het belangrijkst, dat is het middenorkest.’

03 ‘De registers kun je zien als tubetjes verf in alle kleuren, van donker naar licht. Als ik er een naar me toe trek, komt er een kleur tevoorschijn. Aan een zware toon voeg ik een beetje licht toe voor een mooi effect. Of een beetje scherpte. Of ik wil het geluid juist wat vetter, wat strakker, wat dieper. De combinaties zijn eindeloos. Tijdens een concert wissel ik de registerstanden soms wel 200 keer. Van dit orgel ken ik alle verftubes, ik kan blindelings de kleuren mengen.’

04 ‘Achter de pijpen die je vanuit de zaal kunt zien, zitten nog véél meer pijpen verborgen. Het zijn er rond de 5000 in totaal.’

Het Doelenorgel ziet er niet alleen imposant uit, het zit ook nog eens ontzettend ingenieus in elkaar. Stadsorganist Geert Bierling kent het als zijn broekzak. Een kleine rondleiding.

DE KONING VAN DE INSTRUMENTEN

01

02

03

38

pijpen in de pedaaltorens, helemaal links en helemaal rechts.’

07 ‘Vroeger had ik bij concerten iemand naast me nodig, die de registers bediende. Tegenwoordig zet ik de posities op een USB-stick en kan ik tijdens het spelen zélf de registraties oproepen. Daardoor is het mogelijk om stukken te spelen die vroeger onuitvoerbaar waren.’

05 ‘Het orgel is een trukendoos. Ik kan de speelse klank van een fagot tevoorschijn toveren, maar ook het geluid van een groep strijkers oproepen. Ik weet precies welke toetsen, pedalen en registers ik daarvoor nodig heb. Tegelijkertijd is het leuke van dit instrument dat het je blijft verrassen, zelfs al ken je het door en door.’

06 ‘Ik gebruik niet alleen mijn vingers, maar ook mijn beide voeten om klanken te produceren. Met mijn voet maak ik het grovere, bombastische geluid. Als ik op de pedalen duw, komen de klanken uit de dikke

DE KONING VAN DE INSTRUMENTEN

CONCERTTIPSMAANDAG 17 DECEMBERVivaldi met video Geert Bierling speelt onder meer Vivaldi’s Vier jaar-getijden in een bewerking voor orgel

VRIJDAG 1 FEBRUARI Quasimodo krijgt klank vertoning van de film The Hunchback of Notre Dame (versie uit 1923) met live begeleiding op het Doelen-orgel door Geert Bierling

kijk voor meer informatie over over deze concerten in de concertagenda op p.66 en p.73.

04

05 + 06

07

Geert Bierling

39

TERUG VAN NOOIT WEGGEWEEST!Folk is terug van eigenlijk nooit écht weggeweest. In 1982 vond in de Doelen de laatste editie van Rotterdam Folk plaats. Ruim twintig jaar later blazen we dit festival nieuw leven in. Met veel Keltische klanken en een heuse Balfolk. Voeten van de vloer!

Sistrum

In 1982 stond de Dordtse groep Sistrum op Rotterdam Folk.

Sistrum kent een lange, uiterst gevarieerde geschiedenis.

De ingeslagen muzikale wegen zijn talrijk te noemen.

Kitsyke Will Tijdens Rotterdam Folk 82 trad Kitsyke Will voor het eerst in Nederland op. De groep liet een oude wensdroom in vervul-ling gaan, door het centrale thema folk te beïnvloeden door fanfare, jazz en klassiekachtige elementen.

40

Het waren de jaren zeventig. De jaren waarin je met goed fatsoen een lange baard kon laten staan, of een bloemetjesjurk kon dragen. De jaren waarin het allemaal draaide om samenzijn en vreugde, toen in Nederland, en eigenlijk in heel Europa, de folkmuziek floreerde. Folk stond letterlijk voor volksmuziek, muziek voor het volk. Muziek die spontaan ontstond bij het knapperend kampvuur, muziek die voor iedereen toegankelijk was, en waarbij het ging om samen musiceren en dansen. Waar folk was, was feest.

De geschiedenis van de muziekstroming begint echter veel eerder. In Ierland en Schotland is folkmuziek, waar de Keltische muziek deel van uitmaakt, al eeuwen een zeer belangrijk onderdeel van de cultuur. Nog steeds heeft de folk alles met identiteit te maken: de stokoude liederen, die vaak van generatie op generatie worden doorgegeven, de Keltische melodieën en het gebruik van speciale Keltische instrumenten maken de muziekstroming uniek. De meeste liederen leenden zich uitstekend voor een woeste dans, soms waren de teksten ook triest, tegendraads of ronduit politiek getint. Ze dienden als houvast en uitlaatklep tegelijk.

In de jaren ’50 kwam de folk op als populair muziekgenre, om in de jaren ’60 en ’70 een waar hoogtepunt te beleven. De folkclubs schoten in die periode als paddenstoelen uit de grond. Ook in Rotterdam. Folkhouse Matrix op de Mauritsstraat was een begrip. Hier traden bekende, maar vooral ook heel veel onbekende folkartiesten op. Er werd muziek gemaakt, gedanst, gezongen, gedronken en genoten. Het ging niet om grote artiesten en bekende namen: als je een instrument had, deed je mee. Als er geen geld was voor een hoofdact – iemand die eventueel een

plaatje had uitgebracht – dan stond er een amateurband op, van een paar mensen uit de buurt. Vaak eindigde zo’n avond in eindeloze jamsessies en een drinkgelag.

Het was hét moment voor een groot folkfestival in Nederland, en dus haalde de Doelen met Rotterdam Folk een gegarandeerd succesnummer in huis. Het festival trok belangstellenden uit alle windstreken en groeide uit tot het belangrijkste en meest toonaangevende folkfestival van Europa. De sfeer was hippie-achtig: het draaide allemaal om samenzijn. Samen muziek maken, samen muziek luisteren, samen dansen, samen drinken. En roken, heel veel roken. De Matrix programmeerde de huidige Eduard Flipse Zaal. Er was een sleep-inn ingericht voor bezoekers die niet ‘s nachts met de trein terug wilden.

Op de podia stonden legendes als singer/songwriter Melanie en harpspeler Alan Stivell. Maar eigenlijk ging en gaat de folkmuziek niet om grote namen. Bezoekers kwamen juist om iets nieuws te horen. En als dat de buurman was die toevallig een gitaar had, dan was dat prima.

In 1982 was het ineens gedaan met de folk. Iedereen had het over andere zaken. Soul, blues, disco. Wat er nog over was van folk, ging op in de bredere term ‘wereldmuziek’. Het betekende het einde voor Rotterdam Folk. Toch bleef de Doelen aandacht besteden aan Europese folkmuziek met concerten van artiesten als Gabriel Yacoub, Lúnasa, Uxia, L’Ham de Foc, Altan, Frances Black, Dervish en Ialma? Ook fenomenen als Moya Brennan en The Dubliners stonden in onze Grote Zaal. We organiseerden kleine festivals met ‘Keltische’ muziek, waar ontzettend veel liefhebbers op af kwamen. En eigenlijk is er tot op de dag van vandaag bijna dagelijks volksmuziek in de Doelen te horen; in de klassieke muziek en dans zijn de invloeden van oude volksmuziek zó aan te wijzen. »

WAAR FOLK IS, IS FEEST!door Elsbeth Grievink

GENIETERS VAN TOEN

41

Anno 2012 is de belangstelling voor akoestische ‘liedjesmuziek’ in Nederland weer opgelaaid. De singer/songwriter is populairder dan ooit. Films als The Lord of the Rings hebben een hausse aan Keltische muziek en daaruit voortvloeiende festivals opgeleverd. Parallel daaraan is de belangstelling voor oude Europese dansen opgelaaid. Denk aan de wals, de polka, de Scottisch en de bourree. Dat is begonnen in Frankrijk en heeft via België – waar de naam Boombal wordt gebruikt voor de bourgondische dansfestijnen – ons land bereikt. Wij spreken van Balfolk: een dansfeest met live folkmuziek, waar in koppels of groepen wordt gedanst. Het gaat niet om de beste zijn, iedereen kan en mag meedoen.

Door de nieuwe belangstelling voor folk heeft de Doelen besloten een nieuw folkfestival te organiseren op vrijdag 8 februari. Tijdens deze Celtic & Balfolk Night staan meerdere zalen in het teken van de Balfolk en de Keltische muziek uit Wales, Ierland en Schotland. In de Jurriaanse Zaal draait het om luisteren en genieten van fantastische artiesten en Keltische klanken. De hoofdact is Cara Dillon: een van de grootste folkzangeressen uit Ierland. In haar liedjes zijn de Keltische invloeden duidelijk hoorbaar, net als in de akoestische klanken van de Nederlands popband AlascA dat ook in de Jurriaanse Zaal optreedt. Een ander hoogtepunt wordt het concert van Cécile Corbel, een Bretonse zangeres die haar harp met ongekende virtuositeit bespeelt en zingt tegelijk. Geen van deze acts is traditioneel Keltisch, maar de sporen van de Keltische muziek zijn duidelijk hoorbaar. In de Foyer van de Jurriaanse Zaal, de Willem Burger Zaal en de Van der Mandele Zaal mogen de voeten van de vloer. Hier is plaats gemaakt voor een heuse Balfolk: dansen op live muziek. In koppels, in groepen of individueel. De basis van deze dansen is vrij eenvoudig, dus iedereen kan meteen meedansen. Hier treden folkmuzikanten van het hoogste kaliber op. Zoals Hot Griselda, een Nederlands/Vlaamse band die al vele Balfolkfeesten in vuur en vlam zette, en het Belgische Snaarmaarwaar, een band die, zoals de naam doet vermoeden, uit louter snaarinstrumenten bestaat.

Wouter Kuyper speelt doedelzak, fluit en trekharmonica en laat zich inspireren door Vlaamse, Franse en Nederlandse (Balfolk-)muziek. De band Calan komt met vijf man sterk uit Wales en brengt traditionele melodieën uit hun eigen streek.The Jiggers is een Schotse Céilidh-band die zelfs de allergrootste muurbloem op de dansvloer krijgt. Voor je het weet, ben je de dansvloer opgesleurd voor een potje simultaandansen. Geen zorgen, de passen zijn niet moeilijk. Bovendien worden er workshops Balfolk gegeven, om dansen als de de Scottisch, de Mazurka en de Andro onder de knie te krijgen. Strip the Willow is echter een dans voor de geoefende line dancer: koppels wisselen van partner en zien alle hoeken van de zaal. Gezamenlijk worden de meest ingenieuze figuren op de dansvloer gemaakt. Zoals we zeiden: waar folk is, is feest. Dus ook de whisky zal vloeien. Laat uw baard maar vast staan. En schroom niet om in kilt te komen. •

Voor je het weet, ben je de dansvloer opgesleurd voor een potje simultaandansen. Geen zorgen, de passen zijn niet moeilijk.

GENIETERS VAN NU

42

BESTEL NU KAARTEN VOOR DE CELTIC & BALFOLK NIGHT!VRIJDAG 8 FEBRUARI 2013met o.a. Cara Dillon, AlascA, Cécile Corbel, The Jiggers, Calan, Hot Griselda, Wouter Kuyper & Sander van der Schaafen en Snaarmaarwaar en I Fratelli Tarzanelli

kijk voor meer informatie over deze avond in de concert agenda p. 73

Cara Dillon

AlascA

Snaarmaarwaar

Calan

BEKIJK VIA LAYAR DE VIDEO’S VAN ALLE BANDS DIE OPTREDEN TIJDENS DE CELTIC & BALFOLK NIGHT MEER INFORMATIE OVER LAYAR: ZIE PAGINA 78

CELTIC & BALFOLK NIGHT Het programma van de Celtic & Balfolk Night bestaat uit een avondvullend

Keltisch programma en een complete Balfolk­avond. Voor de luisteraar een zeer afwisselende avond folkmuziek. Liever dansen? Dan is de mogelijk­

heid diverse workshops te volgen, bijna de hele avond Balfolk te dansen, maar ook een Schotse céilidh, een Ierse reel of een dans uit Wales. Geen ervaring? Geen probleem. Alle dansen zijn snel en gemakkelijk te leren.

43

44

DE DOELEN RELATIES

In moeilijke tijden moet je je achterban soms om hulp vragen. Dat is wat Irma van Lierop namens de Doelen doet. Op haar visitekaartje staat ‘hoofd fondsenwerving & sponsoring’, zelf spreekt ze liever van ‘relatiemanager’.

DE BANDEN AANHALENdoor Elsbeth Grievink

Wat doet een relatiemanager?‘Ik probeer de band met onze bezoekers én met bedrijven te verstevigen en te verdiepen. Ik zoek bewust contact met ze en probeer uit te zoeken wat we voor elkaar kunnen betekenen.’

De culturele sector heeft het niet makkelijk. Hoe staat de Doelen ervoor?‘Ook wij leveren in. De gemeente Rotterdam moet bezuinigen; we krijgen vanaf 2013 minder subsidie dan voorheen. We hebben last van de crisis: een van onze belangrijkste inkomstenbronnen – de verhuur van onze zalen aan bedrijven – is gekrompen. Bedrijven zijn ook voorzichtiger met sponsoring. Ze leggen zich niet graag voor een langere periode vast. En ook aan de kaartverkoop merken we dat bezoekers goed nadenken over hun uitgaven. Ze wachten langer met het aanschaffen van kaartjes en kiezen minder vaak voor een abonnement. Kortom: onze inkomsten staan onder druk, terwijl onze ambities er niet minder om worden.’

Wat ga je hieraan doen?‘Er zijn een paar dingen die we níet willen: zoals de prijs van concertkaarten verhogen. Iedereen moet van muziek kunnen genieten. Ook willen we niet aan de kwaliteit van onze program-mering tornen. Verdieping en talent-ontwikkeling blijven ontzettend belangrijk.

Daarom gaan we door met fondsenwerven en met het aanboren van nieuwe markten voor de verhuur van ruimtes. We blijven onverminderd op zoek naar bedrijven die zich aan ons willen verbinden als partner of sponsor. Want we kunnen heel veel voor hen betekenen. We zijn tenslotte een van de sterkste cultuurmerken van Rotterdam. Nieuw is dat we ook een beroep doen op onze bezoekers.’

Wat wordt er van bezoekers gevraagd?‘Dit seizoen benaderen we veel van onze trouwe bezoekers telefonisch met de vraag of ze donateur van de Doelen willen worden. Ongelofelijk hoeveel mensen daar positief op hebben gereageerd! Al deze giften samen vormen een substantieel bedrag waar wij jaarlijks mooie dingen mee kunnen doen. We hebben inmiddels ook een groep mensen om ons heen verzameld die ons via een notariële akte vijf jaar lang steunen met een bedrag van € 500 per jaar. We zijn ontzettend blij met de steun en het vertrouwen van al deze mensen.’

‘Met iedere gift zijn wij blij.’

HOE KUNT U ALS PARTICULIER DE DOELEN STEUNEN?DonateurDonateurs steunen de Doelen met een structurele gift via automatische incasso per maand, kwartaal of jaar. Ieder bedrag is welkom! Donateurs van de Doelen worden één keer per jaar uitgenodigd om een bijzonder concert gratis bij te wonen.

SchutterSchutters steunen de Doelen gedurende vijf jaar met een gift van € 500 per jaar. Deze gift wordt vastgelegd in een notariële akte waardoor de gift 125% aftrekbaar is van de inkomstenbelasting. Schutters hebben onder meer voorrang bij de abonnementenverkoop en krijgen een exclusieve seizoenspresentatie door Neil Wallace, hoofd programmering.

SponsorParticulieren die een gift vanaf € 5.000 schenken, noemen we sponsor. In goed overleg worden passende tegenprestaties en privileges bepaald.

Wilt u de Doelen ook steunen met een periodieke gift? Ieder bedrag is welkom! Neem contact op met Irma van Lierop via i.vanlierop@dedoelen.nl

45

2004: In de coulissen van het Petersburgse Mariinsky Theater bereiden musici van het Rotterdams Philharmonisch zich voor op een concert met Valery Gergiev. Foto: Marco Borggreve.

YANNICK NÉZET-SÉGUIN, CHEF-DIRIGENT VAN HET ROTTERDAMS PHILHARMONISCH ORKEST, AAN HET WOORD

ROTTERDAM EN DE RUSSEN1928–2012

door Bart Diels

46

‘In de ziel van Rusland vloeit diepe weemoed samen met onverwoestbare hoop. Die gelaagdheid van gevoelens is wat je hoort in de Russische muziek: grote melodieën die recht uit het hart komen, die herinneringen oproepen en je laten mijmeren, die je laten lachen en huilen tegelijk. Het is muziek met een grote kleurenrijkdom en een enorme ritmische energie.’ Aan het woord is Yannick Nézet­Séguin, chef­dirigent van het

1928 DE EERSTE RUSSISCHE CHEF-DIRIGENT

1928: in het lokaal naast de Groote Doelezaal aan de Coolsingel repeteert het Rotterdams Philharmonisch onder leiding van Alexander Schmuller. Foto Gemeentemuseum Den Haag

Wie op zoek gaat naar de oorsprong van de Russische traditie van het Rotterdams Philharmonisch, komt uit bij het jaar 1928. Het orkest, net toe aan zijn tweede lustrum, benoemt dan de Rus Alexander Schmuller tot chef-dirigent. Schmuller is zijn loopbaan begonnen als violist. In Sint-Petersburg heeft hij gestudeerd bij de legendarische Leopold Auer. Alexander Glazoenov heeft hem voorgedragen als concertmeester van de Keizerlijke Balletten, maar Schmuller

heeft niet akkoord kunnen gaan met de voorwaarden die aan die positie zijn verbonden. Via Berlijn is hij in Nederland gekomen, waar hij naast het vioolspel ook orkestdirectie heeft opgepakt.

Wanneer het Rotterdams Philharmonisch Schmuller tot chef benoemt, is hij nog maar vijf jaar als dirigent actief. Maar in die periode heeft hij al een grote naam verworven. Bij zijn debuut – bij het Residentie Orkest

Rotterdams Philharmonisch – en hij spreekt niet alleen over de ziel van Rusland, maar ook over het wezen van zijn eigen orkest. Want er is ontegenzeglijk een hechte band tussen Rotterdam en de Russen: in The Times werd het Rotterdams Philharmonisch zelfs al eens ‘het beste Russische orkest ten westen van Minsk’ genoemd. Maar wat is het verhaal achter die Russisch­Rotterdamse zielsverwantschap?

met Tsjaikovski’s Vierde, een symfonie die hij in zijn jeugd nog heeft gespeeld onder leiding van de componist zelf – is hij in de pers al geprezen als ‘een geboren dirigent’. Schmullers eerste concert met het Rotterdams Philharmonisch, met Tsjaikovski’s Vijfde Symfonie op de lessenaars, wordt zo mogelijk een nog groter succes.

Maar het vuur brandt snel op: twee jaar na zijn aantreden maakt Schmuller al weer plaats voor een volgende chef. In 1930 wordt hij opgevolgd door Eduard Flipse. Hoewel Flipse een voorkeur heeft voor Nederlands en Frans repertoire, blijkt hij ook een neus te hebben voor Russische muziek. Zo programmeert hij direct in zijn eerste seizoen als chef-dirigent al de Nederlandse première van Mossolovs IJzergieterij – een werk dat de grote furore zal maken. »

47

goedkeuring te worden voorgelegd – een bepaling waaraan Eduard Flipse zich niet altijd wenst te houden.

Als Nederland zijn vrijheid terugkrijgt, verschijnen de Russen direct weer op het programma van het Rotterdams Philharmonisch. Al in juni 1945 wijdt het orkest een serie aan het werk van Tsjaikovski, Rimski-Korsakov en Rachmaninov; ook de joodse componisten Mendelssohn en Mahler keren na vijf jaar afwezigheid weer terug.

1965 PROEFCONCERT IN DE BIJNA VOLTOOIDE DOELENEen kwart eeuw nadat Rotterdam zijn concertpodium in vlammen heeft zien opgaan, verrijst een nieuwe muziektempel: de Doelen. Op 18 september 1965, een half jaar voor de

1940: twee kleine stapels bladmuziek – meer is er niet over van de bibliotheek van het Rotterdams Philharmonisch Orkest na het bombardement op de stad. Foto: J. van Rhijn

1965: met Rimski-Korsakov op de lessenaar zit het Rotterdams Philharmonisch klaar voor het proefconcert in de Doelen. Achter in de parterre staat Eduard Flipse te luisteren. Foto: Behrens & Consenheim

1940 VERBOD OP RUSSISCHE MUZIEKOnder leiding van Eduard Flipse begint het Rotterdams Philharmonisch aan een grote bloeiperiode. Maar op 14 mei 1940 legt het Duitse bombardement het hart van Rotterdam in as, en daarmee wordt ook het orkest zwaar getroffen. In één klap verliest het zijn huisvesting, de nagenoeg complete muziekbibliotheek en een belangrijk deel van het instrumentarium.

Dankzij hulp van collega-orkesten kunnen de musici binnen een maand weer aan de slag met geleende instrumenten en bladmuziek. Maar Russisch repertoire komt er tijdens de oorlogsjaren niet op het programma: de bezetter verbiedt de uitvoering van alle muziek uit landen waarmee het Duitse rijk in oorlog is. Alle concertprogramma’s dienen minimaal twee weken voor het concert ter

officiële opening, vindt daar een ‘proefconcert’ plaats, met als doel de akoestiek van de zaal te testen en waar nodig nog wat laatste aanpassingen te doen. Stoelen zijn er nog niet; de 1.600 bezoekers die het proefconcert bijwonen, zitten op steigerplanken en zelf meegebrachte kussentjes.

Na enkele proefnemingen met het geluid van pistoolschoten en ruisblokken begint het concert met Rimski-Korsakovs Shéhérazade, door het Rotterdams Philharmonisch onder leiding van chef-dirigent Franz-Paul Decker. Net zo Russisch als het programma begint, gaat het ook ten einde: als sluitstuk dient de finale van Tsjaikovski’s Vierde Symfonie. Van de ragfijne sprookjesmuziek tot het orkestrale geweld van een Allegro con fuoco: de nieuwe zaal blijkt het allemaal glansrijk te doorstaan. ‘Wetenschap en Kunst sluiten een volmaakt huwelijk’, schrijft de recensent van Het Zuiden over het proefconcert.

48

1986 DE EERSTE RUSLAND-TOURNEEEen tournee door Rusland, dat is in 1986 makkelijker gezegd dan gedaan. De concert-reis naar Leningrad en Moskou kost het Rotterdams Philharmonisch Orkest maanden aan voorbereiding, en pas vier dagen voor het geplande vertrek komen de Sovjet-autoriteiten met de laatste benodigde visa over de brug. Vertragingen bij de douane voeren de spanning verder op: het inklaren begint pas enkele uren voor het eerste concert, zodat de zaalrepetitie er bijna bij inschiet. Desondanks weten de Rotterdammers van hun Russische debuut een mooi concert te maken – en de volgende avonden worden alleen nog maar beter.

Het slotconcert in Moskou is een regelrechte triomf. ‘Er werd briljant en met vertrouwen gemusiceerd en James Conlon vervulde

daarbij een bijzonder inspirerende rol’, bericht het Rotterdams Nieuwsblad, dat een journalist heeft meegestuurd. De krant spreekt van ‘stormachtig enthousiasme’ voor het orkest, en die woorden zijn niet overdreven. De concertbezoekers belonen de musici met een eindeloze ovatie: zij verlaten de zaal pas nadat James Conlon vijftien keer (!) naar het podium is teruggekeerd om het applaus in ontvangst te nemen en het orkest maar liefst vier toegiften heeft gegeven. De eerste Rusland-tournee van het Rotterdams Philharmonisch gaat de boeken in als een klinkend succes.

1995 VALERY GERGIEV WORDT CHEF-DIRIGENTEind jaren ’80 is Rotterdam wel wat gewend op het gebied van Russische muziek, maar niemand is voorbereid op het Valery

Gergiev-effect. Zijn debuut bij het Rotterdams Philharmonisch – een reeks vlammende uitvoeringen van Ljadov, Stravinsky, Tsjaikovski en Sjostakovitsj – brengt een storm van opwinding teweeg. ‘Rotterdam, hou Gergjew vast!’ kopt Trouw boven een juichende recensie van Valery Gergievs tweede concert met het orkest. En dat gebeurt ook: het Rotterdams Philharmonisch benoemt Gergiev tot vaste gastdirigent, en in 1995 wordt hij de tweede Russische chef in de geschiedenis van het orkest.

Hier en daar wordt er gemopperd dat Valery Gergiev minder vaak in Rotterdam is dan men van zijn voorgangers gewend was. Maar iedereen moet toegeven dat maestro veel teweegbrengt. Hij boetseert de klank van het orkest, creëert een diepdonkere sonoriteit en inspireert zijn musici tot fonkelend spel op het scherp van de snede – ‘verbluffend hoe “Russisch” de Rotterdammers musiceren’, aldus de Zwitserse pers na een concert tijdens de Internationale Musikfestwochen Luzern. »

1986: onder leiding van chef-dirigent James Conlon repeteert het Rotterdams Philharmonisch Orkest direct na aankomst in de Grote Zaal van de Filharmonie van Leningrad. Foto: Piet Koster

49

Bovendien neemt Valery Gergiev het initiatief voor een jaarlijks festival in Rotterdam, waarin hij eigenhandig het pad effent voor minder bekend werk van componisten als Stravinsky, Sjostakovitsj en Goebaidoelina. In 2003 baart hij opzien door een complete editie te wijden aan Sergej Prokofjev – ‘dit elfdaagse festival’, schrijft NRC Handelblad, ‘slaat met zijn uitvoerige en zeer gevarieerde programmering alles wat tot nu toe op dit gebied in Rotterdam en elders ter wereld is vertoond.’

2012 HET RUSSISCH VAN YANNICK NÉZET-SÉGUINBij zijn afscheid als chef-dirigent, in 2008, aanvaardt Valery Gergiev de positie van eredirigent van het Rotterdams Philharmonisch. Yannick Nézet-Séguin treedt in zijn voetsporen en toont veel lef door bij

zijn aantreden Sjostakovitsj’ Vijfde Symfonie te dirigeren – een werk waarop juist Gergiev met nadruk zijn stempel heeft gezet. Het blijkt een gouden greep: met een ‘spetterende en vlammende uitvoering’ (Trouw) vol ‘grandioze kleurenpracht’ (NRC Handelsblad) bewijst de nieuwe chef dat ook hij een meester is in het Russische repertoire.

Wie gevreesd had dat het Russische tijdperk in Rotterdam zou eindigen met de komst van Yannick Nézet-Séguin, kan dus gerust zijn: met hem als chef houdt het Rotterdams Philharmonisch het Russische repertoire in ere. ‘Als ik die muziek dirigeer bij dit orkest’, vertelt Nézet-Séguin, ‘dan ben ik steeds onder de indruk van de veelkleurigheid van de blazers, en ook van de beheersing en de overgave – die twee samen – bij de strijkers, het vibrato, die heel eigen klank, gedragen en diep doorvoeld. Dat is wat deze muziek nodig heeft. De komende jaren zal ik steeds meer Russisch repertoire doen met het Rotterdams Philharmonisch. Reken maar dat dat heel bijzonder zal worden.’ •

2012: Yannick dirigeert het Rotterdams Philharmonisch Orkest tijdens opnamen van Tsjaikovski’s Zesde Symfonie ‘Pathétique’ voor Deutsche Grammophon. Foto Bart Diels

2003: het Rotterdam Philharmonic Gergiev Festival staat in het teken van Prokofjev. Beelden uit films waarvoor hij de muziek schreef, sieren de Foyer van de Doelen. Foto Marco Borggreve

50

RUSSISCHE WINTER IN ROTTERDAM6, 7, 8 DECEMBER 2012Valery Gergiev dirigent, Janine Jansen viool, Sjostakovitsj Tweede Vioolconcert, Sjostakovitsj Vierde symfonie

21, 22, 23 DECEMBER 2012Andrej Borejko dirigent, Arno Bornkamp saxofoon, Tsjaikovski Notenkraker-suiteGlazoenov Saxofoonconcert, Tsjaikovski Eerste Symfonie ‘Winterdromen’

17, 18, 20 JANUARI 2013Juraj Valcuha dirigent, Jonathan Biss piano, Mozart Ouverture Don Giovanni, Mozart Pianoconcert nr. 13, Tsjaikovski Vijfde Symfonie

28 FEBRUARI, 1, 2 MRT

2013 Robin Ticciati dirigent, Lise de la Salle piano, Ljadov Het betoverde meer, Rachmaninov Tweede pianoconcert, Sibelius Zevende Symfonie

kijk voor meer informatie over deze concerten in de concertagenda (vanaf p. 60) en op www.rotterdamsphilharmonisch.nl

Literatuur: Jan Kosten, Kroniek van vijfenzeventig jaar Rotterdams Philharmonisch Orkest. Rotterdam 1994-99.

51

Slagschaduw is een sprookjesachtige muziekvoorstelling voor iedereen vanaf zes jaar. Trompettist Louis Lanzing componeerde speciaal voor deze voorstelling de muziek, die de basis vormde voor de vormgeving van de voorstelling. Op een immens doek dansen de instrumenten in een bonte stoet voorbij op de klanken van vrolijke jazzmuziek. Het verhaal gaat over Toon die ziet dat in het holst van de nacht de muziek tot leven komt. Slagschaduw (6+) vindt tegelijk plaats met de voorstelling Pommeliere (2+) voor de kleintjes. Zo kan de hele familie tegelijk naar een mooie muziekvoorstelling in de Doelen!

ALS HET DONKER WORDT KOMT MUZIEK TOT LEVEN

EEN BETOVERENDE VOORSTELLING WAARIN SCHIMMENSPEL EN JAZZ SAMENSMELTEN

STAP 1 Knip de figuurtjes uit die je op de pagina hiernaast ziet en plak op de achterkant een stokje of een rietje met een plak-bandje zodat je deze vast kan houden.

STAP 2 Hang een witte doek of een doorzichtig scherm op en zet daarachter een lamp, gericht op het doek.

STAP 3Alles wat nu tussen de lamp en het scherm komt werpt een schaduw op het scherm: Het schimmenspel.

STAP 4Aan de andere kant van dit scherm zit jouw publiek dat naar de schaduwen kijkt. Veel plezier!

MAAK JE EIGEN SCHIMMENSPEL!

In India spelen ze soms

de hele nacht door en de poppen

zijn heel groot. Wel even groot als

een volwassen persoon!

52

Wist je dat het eerste schimmenspel in Azië is bedacht?Dankzij ontdekkingsreizigers is het

idee naar Europa gebracht!

LAAT JE BETOVEREN DOOR DE VOORSTELLING SLAGSCHADUW (6+)ZONDAG 24 FEBRUARIEen betoverende voorstelling voor het hele gezin waarin schimmenspel en jazz samensmelten tot een poëtisch avontuur.

kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 77

53

DE DOELEN ACTIE

WIN EEN THUIS CONCERTHet DoelenKwartet is een van de huisensembles van de Doelen. Samen met dit kwartet verloten we een wel zeer exclusieve prijs: een concert bij u thuis door het DoelenKwartet. Kans maken op deze prijs? Bestel dan nu de Red Sofa Bankpas en u dingt automatisch mee. De Red Sofa Bankpas verschaft u toegang tot alle concerten in het Red Sofa-genre. De pas, die € 79 kost, biedt u toegang tot de twintig concerten in dit genre. Slechts € 4 per concert dus! En zelfs nu er al enkele concerten in dit genre zijn geweest, is de pas nog steeds een erg aantrekkelijke manier om van concerten te genieten. Thuisblijven is bijna duurder. Aan het einde van het jaar verloten wij de prijs en wie weet speelt het DoelenKwartet voor u en uw vrienden bij u thuis!Meer over de Bankpas leest u op www.dedoelen.nl/redsofa

MAAK KANS OP IEDEREEN IS MUZIKAALBoekt u kaarten voor een van de concerten in de serie Music for the millions, dan dingt u mee naar een van de 5 exemplaren van het boek Iedereen is muzikaal van Henkjan Honing. Bestel kaarten via de kassa van de Doelen (010 2171717) o.v.v. Iedereen is muzikaal en u dingt mee naar de prijs. Ook iedereen die al een kaart gekocht heeft dingt automatisch mee uiteraard. Deze winactie betreft de volgende concerten: za. 1 december Amsterdam Sinfonietta o.l.v. Candida Thompson; za. 19 januari NJO Symfonieorkest en koor o.l.v. Martin Sieghart. Het interview met Henkjan Honing over zijn boek Iedereen is muzikaal vindt u op pagina 28.

KENNISMAKING MET HET DOELENMENUHet kerstconcert van Anne Sofie von Otter combineren met een heerlijk etentje? Onder alle bestellers van het kerstconcert van Anne Sofie von Otter verloten wij twee driegangendiners mét wijnarrangement voor twee personen bij Café Restaurant Floor.

BESTEL EN WIN!54

55

STEMMEN UIT DE ARABISCHE LENTEdoor Saskia Törnqvist foto Reuters/Novum

MUZIEK ALS VERZET, TROOST­ EN BINDMIDDEL

Wael Ghonim, hoofd marketing van Google Midden-Oosten en Noord-Afrika, maakte op miljoenen Egyptische tv-kijkers diepe indruk toen hij op 7 februari 2011 in een live-interview zijn tranen de vrije loop liet. De tien dagen ervoor had hij gevangen gezeten, afgesneden van het demonstrantengewoel op het Tahrirplein waarbij de nodige slachtoffers vielen. Reden voor Ghonims arrestatie was zijn Facebook-pagina ter ere van de blogger Khaled Saïd, die onder politie-arrest was gestorven. ‘We are all Khaled Saïd’, zo luidde de oproep die Ghonim op internet plaatste. Het was de digitale vonk die miljoenen Egyptische harten in vuur en vlam zette en die de massale demonstraties op het Tahrirplein op gang bracht. Dat zijn Facebook-oproep zo’n grootscheeps effect zou hebben, had Ghonim niet voor mogelijk gehouden.

Zoals bekend was deze gebeurtenis een van de cruciale momenten in een historische omwenteling die De Arabische Lente is gaan heten. Het werkelijke startschot vond plaats op 17 december 2010, toen de door werkloosheid, corruptie en vernederingen getergde Tunesiër Mohamed Bouazizi zichzelf in brand stak. Zijn wanhoopsdaad leidde tot een maatschappelijke veenbrand die door de hele Arabische wereld zou gaan woeden. Vakbonden, juristen, kunstenaars, studenten en talloze internetactivisten sloten zich aan bij het aanzwellende protest. En met succes: De Tunesische president Ben Ali ontvluchtte het land. Alras sloeg de brand over naar Algerije, Libanon, Jordanië, Mauretanië, Soedan, Oman, Saoedi-Arabië, Egypte, Jemen, Irak, Bahrein, Libië, Koeweit, Marokko en Syrië. In sommige landen (Syrië, Bahrein) woedt de brand nog hevig, elders smeult hij na, met het gevaar dat het vuur weer oplaait.

GROTE THEMA’S, GEWONE LEVENSDe westerse media volgen de ontwikkelingen in de Arabische wereld op de voet. De beelden van massale demonstraties en ontredderde slachtoffers staan de tv-kijkers hier op het netvlies gebrand, maar van het ‘gewone’, alledaagse leven krijgen we op prime time amper iets te zien. Hoe speelt het leven zich af in een doorsnee Arabisch huishouden, hoe pakken de mensen de draad van hun leven op, hoe gaan ze om met alle verworven vrijheden? Die vragen blijven in de schaduw naast de ronkende nieuwsberichten.

Arabiste en mediaverslaggeefster Esmeralda van Boon ziet het als haar hoofdtaak om de gewone en anonieme Arabische medemens een eigen gezicht en stem te geven. Eind 2011 maakte ze voor de NTR de zesdelige documentaireserie Voorbij de Arabische Lente, waarvoor ze door een zestal Arabische landen reisde, op zoek naar verhalen over het alledaagse, postrevolutionaire bestaan. Op 18 september verscheen bij Prometheus/Bert Bakker haar bundel Vertrouw op Allah, maar bind wel je kameel vast. In haar verhalen beziet zij de grootscheepse veranderingen grotendeels

‘Ik ben geen held. De echte helden waren zij die de straat op gingen en die hun levens riskeerden voor de revolutie.’ Wael Ghonim

56

door de ogen van Arabische vrienden, collega’s en toevallige passanten. Grote thema’s, zoals de explosieve demografische groei, massawerkloosheid en religieuze identiteit worden vanuit individuele perspectieven belicht. Op deze manier komt het leven in de Arabische wereld soms onthutsend dichtbij.‘Het is een cliché, maar toch moet ik het hier keer op keer herhalen: welbeschouwd verschillen de mensen daar helemaal niet van ons’, zegt Van Boon via skype vanuit haar Groningse huiskamer. ‘Net als wij wil men daar een goed leven waarin men vrij kan spreken en een vrij standpunt kan kiezen. Het leven is er nu verre van makkelijk; na het wegvallen van de oude regimes moeten mensen zelf de boel opbouwen. Dat gaat ontzettend langzaam en met veel vallen en opstaan. Maar ondanks alle onzekerheid heb ik overal waar ik kwam hetzelfde gehoord: mensen zijn dankbaar omdat ze nu eindelijk kunnen zeggen wat ze willen. Die vrijheid laten ze zich niet meer ontnemen.’

MUZIEK ALS VERZET, TROOST­ EN BINDMIDDELTijdens het concertprogramma Stemmen uit de Arabische lente (donderdag 13 december) zal Van Boon optreden als interviewster in gesprekken met Hamza Namira (Egypte), El Général (Tunesië) en Rachid Gholam (Marokko), drie artiesten die een belangrijke rol hebben gespeeld in de ontwikkelingen van de laatste twee jaar. Boon herinnert zich goed de nummers van Namira van de massabijeenkomsten op het Tahrirplein. Ook de YouTube-hit Rais Lebled van de Tunesische rapper Hamada Ben Amor, beter bekend als El Général, schalde toen geregeld uit de luidsprekers: Meneer de president/ Uw volk sterft/ Mensen eten afval/ Kijk wat er gebeurt/ Overal is ellende, meneer de president/ Ik spreek zonder angst/ Hoewel ik weet dat ik problemen zal krijgen/ Ik zie overal ongelijkheid.‘De keuze voor Namira, El Général en Gholam is heel representatief’, zegt Van Boon desgevraagd. ‘Daarnaast zijn er natuurlijk ook andere artiesten die hun stem verheffen. Dat geldt bijvoorbeeld voor mijn favoriete zanger Mohamed Mounir; al jaren terug was hij kritisch op het systeem en de regering. Hij zong deels in het Nubisch en daarbij verpakte hij zijn kritiek op subtiele wijze in metafoorrijke teksten. Het direct uiten van kritiek op het eigen regime was gewoonweg te gevaarlijk: je liep het risico opgepakt te worden. Dat is nu anders.’Toen Google-man Wael Ghonim werd gegijzeld door de inlichtingendienst, neuriede hij van Namira de hit Ehlam Ma’aya (Droom met mij), om de moed erin te houden, zo bekende hij later. Het is haast verleidelijk te denken dat een nummer als dit of de woedende rapteksten van El Général de revoluties op gang hebben gebracht. Van Boon relativeert dat. ‘Muziek is wel een belangrijke steun in de rug geweest en heeft zeker ook geholpen om groepen mensen te mobiliseren. Toen de massa’s eenmaal op het Tahrirplein stonden, kreeg je bijna een festivalsfeer waaraan alle generaties, rangen en standen deelnamen. Maar naast musici hebben ook schrijvers en acteurs een grote rol gespeeld. Zij waren een soort koplopers, de iconen van het revolutionaire gedachtengoed.’

Hoe staat het er nu voor op het Tahrirplein? Is er nog iets van die oude festivalsfeer te bespeuren? Van Boon: ‘De laatste keer dat ik er was vond ik het er anders. Grimmiger. Tijdens de revolutie was iedereen eigenlijk heel ontspannen. Nu hangen er veel jongens rond, gedreven door verveling. Als vrouw voel je je bekeken. Bij mijn laatste bezoek aan Cairo werd ik op straat beroofd. Vroeger zou zoiets ondenkbaar zijn geweest; in de zes en een half jaar dat ik er woonde, voelde ik me altijd veilig op straat. Toen ik over die beroving vertelde aan mijn vrienden, zeiden ze: ‘dit soort dingen zijn nu aan de orde van de dag. Egypte is niet meer wat het was.’’Het lijkt dat de wetteloosheid de nieuwe norm is geworden. Toch is dat niet echt zo, constateert Van Boon. ‘Het oude systeem was allesoverheersend. Maar de wortels ervan zijn er nog. Juist de mensen die toentertijd op het Tahrirplein hebben gestaan zien de nieuwe ontwikkelingen met lede ogen aan. Daar hebben ze niet voor gedemonstreerd. Helaas verrichtte Mubarak vlak voor zijn vertrek een cynische actie. De revolutie was nog maar een paar dagen jong toen hij de deuren van de gevangenissen openzette, om zo het land in complete chaos te storten. De criminaliteit waar Egypte nu mee kampt is voor een deel daar een erfenis van. Het is de wraak van Mubarak, maar ook de keerzijde van de vrijheid.’ »

Cairo (Egypte), 2 februari 2011: demonstratie op het Tahrirplein.

Sousse (Tunesië), 15 juni 2011: gescheurde poster van de afgezette Tunesische president Zine El Abidine Ben Ali. Ben Ali was president sinds 1987 tot hij in 2011 werd gedwongen af te treden en het land te ontvluchten.

BEKIJK HIER VIA LAYAR DE SERIE DOCUMENTAIRES DIE ESMERALDA

VAN BOON VOOR NTR MAAKTE MEER INFORMATIE OVER LAYAR: ZIE PAGINA 78

57

© iS

tock

phot

o©

iSto

ckph

oto

El Général

BESTEL NU KAARTEN VOOR STEMMEN UIT DE ARABISCHE LENTEDONDERDAG 13 DECEMBERmet Hamza Namira, Rachid Gholam en El Général en inleiding en interviews door Esmeralda van Boon

kijk voor meer informatie over dit concerten in de concert agenda p. 64

HAMZA NAMIRAHamza Namira werd in 1980 geboren in Saoedi-Arabië. Zijn vader werkte er als arts en als amateurmusicus. In Egypte leerde Namira gitaar, ud en keyboard spelen en ontwikkelde hij een brede muzikale smaak. Aan de universiteit van Alexandrië studeerde hij boekhoudkunde om een degelijk vak te hebben naast zijn muzikale activiteiten. Via-via kwam hij in aanraking met het Britse label Awakening Records, dat al sinds 2004 belangstelling toonde voor jonge musici in de islamitische wereld met een open blik. Daarmee kwam Namira’s carrière in een stroomversnel-ling. Zijn album Dream With Me (2007) werd een groot succes onder jonge intellectuelen (zowel moslims en koptische christenen), vanwege de teksten die in alle toonaarden spreken over vrijheidsdrang. Op 24 januari 2011 postte Google-man Wael Ghonim de videoclip van Dream with me op zijn Facebookpagina. De volgende dag werd hij gearresteerd, maar de muziek van Hamza Namira schalde over het Tahrirplein. In juli 2011 verscheen Namira’s album Insan, waarmee hij zijn immense populariteit in de islamitische wereld heeft verzegeld.

RACHID GHOLAMRachid Gholam (1972) groeide op in een arme volkswijk van Casablanca. Hij begon zijn muzikale carrière als zanger van chaabi, de lokale pop- en feestmuziek. Hij trad op in bars en op feesten totdat een spirituele inzinking hem duidelijk maakte dat zijn muziek en zijn religieuze overtuiging niet langer samengingen. Gholam sloot zich aan bij de Al-‘Adl wal-Ihsane-beweging, waarbij hij zich richtte op een devoot leven zonder muziek. Toch keerde de muziek weer terug in zijn leven, dit keer in de vorm van het spirituele lied. Onder invloed van de Arabische Lente ontstond in februari 2011 in Marokko de 20 februari-beweging, die zich ervoor inzet om van Marokko een parlementaire monarchie te maken. Met de aansluiting van de Al-‘Adl wal-Ihsane-beweging zette Gholam zijn muziek verder bewust in als ‘wapen’ in de strijd tegen onrecht, corruptie en despotisme. Een van zijn populairste nummers is Ali al-Sawt (‘Laat je stem horen’), zijn eerste lied in het Marokkaans Arabisch. In een interview met Nina ter Laan in het blad ZemZem zei hij erover: ‘Toen ik het lied schreef huilde ik. En toen ik het zong huilde ik.’ Toen Gholam een heel album in de trant van Ali al-Sawt wilde opnemen, grepen de autoriteiten in. ‘Ze hebben ingebroken in de opnamestudio en het materiaal meegenomen’. Gelukkig is er nog YouTube....

Rachid GholamHamza Namira

EL GÉNÉRALEl Général, artiestennaam van Hamada Ben Amor, veroorzaakte met zijn rapnummer Rais lebled uit december 2010 een aardverschuiving binnen het maatschappelijke leven van Tunesië. Het nummer is de geschiedenis ingegaan als ‘het volkslied van de Jasmijnrevolutie’. El Général werd in 1990 geboren in Sfax en had zelf een vrijwel zorgeloze jeugd. Zijn engagement werd gewekt door de sociale misstanden in zijn omgeving, artistieke inspiratie ontleende hij aan onder andere de Amerikaanse rapper Tupac Shakur. In Rais Lebled wijst El Général zijn president Ben Ali in niet mis te verstane bewoordingen op diens verantwoordelijkheid. Het nummer werd een hit op internet en had een sterke ventielfunctie tijdens de massale demonstraties. Reden genoeg voor de autoriteiten om El Général onder verscherpt toezicht te stellen. Op 24 december 2010 werd hij van zijn bed gelicht en urenlang door de geheime dienst ondervraagd, terwijl demonstranten buiten zijn vrijlating eisten. Drie dagen later mocht hij weer naar buiten, op 14 januari 2011 verliet president Ben Ali Tunesië.

VERWACHT TIJDENS STEMMEN UIT DE ARABISCHE LENTE:

58

Zestienzevenennegentig? Een vreemd getal voor een gebouw dat in 1966 is geopend. Niet wanneer we terugkijken op de rijke historie van gebouwen met de naam Doele(n).

In 1340 ontvangt Rotterdam het stadsrecht van graaf Willem IV van Holland. De jonge stad dient zichzelf te kunnen verdedigen. Poorters en geoefende burgers mogen wapens dragen en bekwamen zich als hand- of voetboogschutter. Later, in de vijftiende eeuw, doen vuurwapens hun intrede. Om zich te organiseren en hun vaardigheden op peil te houden verenigen de schutters zich in gildes. Het schuttersgilde van Sint Joris – patroonheilige van de soldaten en tegen oorlogsgevaar – komt bijeen in de Sint-Jorisdoele bij de Delftse Poort, waarvan de eerste vermelding dateert uit 1533. Begin zeventiende eeuw raakt het gebouw in verval raakt en in 1622 begint men de bouw van een nieuwe Sint-Jorisdoele aan het Haagseveer. Het schuttersgilde komt er bijeen, net als de Admiraliteit van de Maeze en enkele ander gildes. In 1667 besluiten schout en schepenen dat hun vergaderingen ‘van nu

voortaen sullen gehouden werden binnen de stad Rotterdam in ’t St. Joris Doele’. In 1692 wordt het gebouw uitgebreid met onder meer de Krijgsraadkamer, een ruime, rijk geornamenteerde zaal.

De Sint-Jorisdoele dient niet alleen als vergaderplaats, het fungeert ook als logement én er vinden concerten plaats. Officiële toestemming daarvoor verlenen

DE DOELEN HISTORIE

KONINKLIJK BEZOEKIn 1697 begint een muziektraditie die inmiddels ruim drie eeuwen en vele gebouwen omspant. Onder de hooggeplaatste gasten die sindsdien de Doele(n) hebben bezocht behoort Prins Willem V. Op 22 mei 1766 brengt hij als nieuwe stadhouder zijn inhuldigingsbezoek aan Rotterdam. In de Doele wordt voor hem ‘verrukkend muziek door de beste meesters geëxecuteerd’. Op 18 mei 1966, tweehonderd jaar en vijf generaties later, opent Koningin Juliana Concert­ en congresgebouw de Doelen aan het Schouwburgplein.

schout en schepenen in 1697 aan de Rotterdamse zangmeester Franciscus Aerts. Hij mag wekelijks op woensdag tussen vijf en zeven uur concerten organiseren in ‘de Doele’. Ook krijgt hij toestemming om met affiches publiek te werven. Als voorwaarde stel men dat de concerten ‘geschieden zonder de minste aanstotelijkheid off dat eenige drank […] zal mogen genuttigd werden’.

SINDS 1697 door Philip Leussinkbron Jan Oudenaarden, de Doelen, een concert- en congresgebouw dat wortelt in de Middeleeuwen (2000)

59

7979

COLOFONDe Doelen is een uitgave van Concert- en congresgebouw de Doelen en verschijnt drie maal per seizoen.

PROGRAMMERINGMiriam DuikerHans de LangeMadelène RooversNeil Wallace (Hoofd programmering)Frank van Berkel (Jazz International Rotterdam)Helinth Boks-Keller (Kamermuziekvereeniging)Rotterdams Philharmonisch Orkest

REDACTIE EN TEKSTMira van Baalen, Floor Boon, Mathijs Bouwman, Elsbeth Grievink, Paul Janssen, Philip Leussink, Guido van Oorschot, Wenneke Savenije, Saskia Törnqvist

BEGUNSTIGERS VAN DE DOELEN IN SEIZOEN 2012–2013

CONCEPT EN ONTWERPStudio Lonne Wennekendonk

DTP AGENDADorine Verharen

COVERFOTODietrich Henschel © Sanne Donders

BEELDp.27 campagnebeeld Berliner Philharmoniker concept: Mona Sibai/Björn Ewers, client: Stiftung Berliner, Philharmoniker, agency: Scholz & Friends Berlin, photographer: Mierswa-Kluska, art director: Björn Ewers

ADVERTENTIESAfdeling Marketing en Communicatie de Doelen, Femke Meeuwissen, 010 2171744, f.meeuwissen@dedoelen.nl

DRUKMediaCenter Rotterdam

OPLAGE 35.000

Drukfouten en prijswijzigingen voorbehouden. De Doelen heeft getracht alle rechthebbenden te achterhalen.

Ypma Piano’s is exclusief lever ancier van Steinway & Sons piano’s en vleugels in de Doelen

De Doelen maakt uitsluitend gebruik van FSC-papier

80

'Ik kom zo af en toe vrolijk en in goede stemming voor de dag, en spreek ook volgens anderen vrij

verstandig. Het lijkt ook alsof ik mij zo voel, God weet hoe ik mij onderhuids voel. Maar

toch behoudt de ziel zijn dodelijke slaap en bloedt het hart uit duizend wonden.'

– Hugo Wolf WWW.DEDOELEN.NL