Dag van het literatuuronderwijs (Leuven, 7 november 2018)

“Bah!

Toch geen boek over politiek?!”

Melanie Hacke, houdt van literatuur

Bart Bernaert, houdt van onderwijs

Retoriek in de oudheid en nu

Zie ook: https://www.artofmanliness.com/articles/the-35-greatest-speeches-in-history/

Over retoriek moet men namelijk niet onverdeeld schamper doen. Op haar best is ze symptoom van intellectuele openheid, op haar slechtst wendt ze die alleen maar voor. Soms is ze niet meer dan gekunsteld verbaal jongleren – “Kijk eens hoeveel woorden ik tegelijk in de lucht hou!” - dan weer dwingt ze tot reflectie en kritisch oordeel. Ze kan perfide zijn en vleiend, maar ook loyaal en vrijpostig. En wie zich van haar mogelijkheden bewust is, smeedt haar tot een geducht wapen. En wie daar op zijn beurt lucht van krijgt, kijkt uit zijn doppen en wapent zich: hij bestudeert het functioneren van retoriek.

(Prof. L. Van der Stockt, voorwoord bij Cicero’s Pro Archia)

“Wherever there is persuasion, there is rhetoric.

And wherever there is meaning, there is persuasion.”

(Kenneth Burke)

Plato

“Retoriek is de kunst om door een betoog

zielen te winnen.”

Aristoteles

“Retoriek is de tegenhanger van

dialektiek. Het is de kunst om alle

middelen te ontdekken om in een

bepaalde situatie mensen te overtuigen.”

Cicero

“Retoriek is een grote vaardigheid die uit

vijf ondergeschikte vaardigheden bestaat:

creativiteit, welsprekendheid, presentatie,

geheugen en dictie.”

John Locke (ca. 1690)

“Retoriek, dat vreselijk werktuig van

misleiding en bedrog.”

Thomas De Quincey (ca. 1850)

“En zo hebben we twee opvattingen over

retoriek: de ene ziet retoriek als kunst, of als

intellectueel genoegen. De andere wil dat ze

nuttig is, dat ze bedriegt.”

Ezra Pound

“Retoriek is de kunst om onbelangrijke zaken

op te smukken, zodat de toehoorders tijdelijk

bedrogen worden.”

Boris Todorov

“Retoriek is niet zomaar iets anders dan

correct taalgebruik: het is er helemaal het

tegendeel van. Haar essentie is een

verkrachting van taalnormen.”

Groep Mu (universiteit van Luik)

“Retoriek blijkt tegenwoordig een

wetenschap van de toekomst.”

Retorische technieken en termen:

https://dewerelddraaitdoor.bnnvara.nl/media/362346

(gevolgd door een artikel van prof. Marc Huys over Bill Clinton, Monica Lewinsky en Aristoteles; daarna passen de leerlingen dit toe op een speech van Obama)

en

http://rhetoric.byu.edu/

2 recente voorbeelden van retoriek

Trump

Obamahttps://www.youtube.com/watch?v=vYUXgD618fE

https://www.youtube.com/watch?v=_aFo_BV-UzI

Opdracht:Stap 1: Je krijgt een van volgende items toegewezen (weblinks beschikbaar via map op Smartschool). Je leest en/of bekijkt de inhoud ervan.

Artikel: ‘The skill you need now: presentation literacy’

Beeldfragment: ‘De wetenschap van het populisme’

Artikel: ‘Trumps lesje in (on)welsprekendheid’

Beeldfragment: ‘TED’s secret to great public speaking’

Artikel: ‘Het geheim van de retoriek van Donald Trump’

Interview: taalstrateeg over de retoriek van Trump

‘Hoe belangrijk is welsprekendheid nog?’ (Radio 1) + artikel: ‘Lessen in retorica met Barack Obama’

(met dank aan Katrien Vandeweerdt, ex-SLO Leuven)

Opdracht:Stap 2: Je schrijft een korte reflectie of commentaar (halve tot 1 A4).

In je reflectie of commentaar kan je bijvoorbeeld ingaan op volgende vragen: ° Wat is de macht van het woord?

° Is er in onze snelle twittersamenleving nog plaats voor retoriek?

° Welke invloed heeft het gesproken woord op het verloop van de gebeurtenissen?

° Beïnvloedt het woord onze beeldvorming en ons oordeel?

° Is retoriek nog een evidentie of een noodzaak vandaag?

° Vind je het nog nodig om retoriek te bestuderen op school?

Uiteraard zijn ook andere invalshoeken welkom.

Debat: enkele afspraken

Verloop van het debatRonde 1: eerste wisseling van argumenten(max. 2 minuten per spreker)Ronde 2: verweer, ingaan op wat de andere aanbrengt(max. 2 minuten per spreker)Time-outRonde 3: vrij debat (10 minuten)Time-outRonde 4: afsluitende conclusies (hier worden geen nieuwe argumenten aangebracht, welke argumenten worden als doorslaggevend genoteerd)

Regels tijdens het sprekenWie spreekt staat op en richt zich tot de andere partijen.De tijd wordt bewaakt: vijf seconden voor je moet afronden krijg je een teken.Persoonlijke aanvallen zijn niet op hun plaats in een debat.Tijdens het debat: wie stelt moet bewijzen. Vraag dus door naar argumenten.

Is er een vergelijking mogelijk tussen de aanhangers van Catilina en het electoraat van Trump?

Is er een vergelijking mogelijk tussen de profielschets van Catilina/Cicero en van Donald Trump/Hillary Clinton?

Bronnen:° de lectuur van de tweede Catilinarische redevoering° de profielschets van CatilinaMaak van deze informatie eerst een korte samenvatting (ook meteen handig als voorbereiding op je examen)° Rubicon van Tom Holland° DS Weekblad 19/11/2016: ‘Hillary had geen nederlaagsspeech’ (Griet Plets)° artikel DS 12-13/11/2016: ‘Ontgoocheld in Obama’° artikel DS 10-11/11/2016: ‘Het einde van de wereld zoals we hem dachten te kennen’° artikel DS 10-11/11/2016: ‘Zo verleidde Trump 59 miljoen kiezers’° artikel DS 10-11/11/2016: ‘Niet alle Trump-kiezers zijn oudere laagopgeleide blanken’° artikel DS 10-11/11/2016: ‘De wraak van blanke mannen’

“Make Rome/America great again”: is er een vergelijking mogelijk tussen de programmapunten van Catilina/Cicero en Donald Trump/Hillary Clinton?

Zie je parallellen tussen de ‘onderbuik van de Romeinse samenleving’ en die van de huidige samenleving? Zijn er gelijkaardige onderstromen zoals angst, racisme, protectionisme, revoltes…?

Bronnen:° artikel DS 12-13/11/2016: ‘Verzoenen? Hoe dan?’ (Tom Naegels)° artikel DS 18/11/2016: ‘Republikeinen zijn Trumps grootste vijand’° artikel DS 12-13/11/2016: ‘Trump rekruteert uit het moeras van Washington’° artikel DS 10-11/11/2016: ‘Trump offert zich op. Hij doet dit voor ons en voor dit grootse land’° artikel DS 10-11/11/2016: ‘Haat overwint hoop’

Opinievorming/beeldvorming/overtuigingskracht: de macht en de plaats van de retoriek versus andere (sociale) media?

Bronnen:° DS Weekblad: ‘Hoe de tabloids alleen maar luider werden. De wraak van een veelkoppig monster’ (Annelien De Greef)° artikel dS 12-13/11/2016: ‘Darwinisme op Facebook en Twitter’° artikel dS 10-11/11/2016: ‘Trump is zijn eigen omroeper’

“Is er een parallel tussen het optreden van Hollande na de aanslagen in Parijs (november 2015) en Cicero?” Vergelijk de citaten uit het publieke debat naar aanleiding van de terreuraanslagen in Parijs met het optreden en de woorden van Cicero versus Catilina.

Bronnen:° lectuur redevoeringen Cicero versus Catilina° artikel dS 19/11/2015: ‘Het failliet van de war on terror’ (Jan Blommaert en Christophe Callewaert)° artikel dS 15/11/2015: ‘Open brief van David Van Reybrouck aan “monsieur le Président”’° artikel dS 23/11/2015: ‘Heilig worden doe je maar thuis’ (Yves Petry)

Spotten met Napoleon,spotten met Trump.

I wandered lonely as a cloudThat floats on high o'er vales and hills,When all at once I saw a crowd,A host of golden daffodils;Beside the lake, beneath the trees,Fluttering and dancing in the breeze.

Continuous as the stars that shineand twinkle on the Milky Way,They stretched in never-ending linealong the margin of a bay:Ten thousand saw I at a glance,tossing their heads in sprightly dance.

The waves beside them danced; but theyOut-did the sparkling waves in glee:A poet could not but be gay,in such a jocund company:I gazed—and gazed—but little thoughtwhat wealth the show to me had brought:

For oft, when on my couch I lieIn vacant or in pensive mood,They flash upon that inward eyeWhich is the bliss of solitude;And then my heart with pleasure fills,And dances with the daffodils.

WILLIAM WORDSWORTH – I GRIEVED FOR BUONAPARTE (1801)I GRIEVED for Buonaparte, with a vainAnd an unthinking grief! for, who aspiresTo genuine greatness but from just desires,And knowledge such as He could never gain?'Tis not in battles that from youth we trainThe Governor who must be wise and good,And temper with the sternness of the brainThoughts motherly, and meek as womanhood.Wisdom doth live with children round her knees:Books, leisure, perfect freedom, and the talkMan holds with week-day man in the hourly walkOf the mind's business: these are the degreesBy which true Sway doth mount; this is the stalkTrue Power doth grow on; and her rights are these.

CATHY BRYANT: THE CHALLENGE (2017)

The challenge is not to hate Trump the same way that Trump hates everybodywho isn't exactly like him. It's a tough challenge, when he won't condemn supporterswho kicked a disabled person to death. But that's the difference: our hatredis born out of compassion and reason,not arrogance and viciousness. I see us everywhere: the Anti-Trumpswho rise, muscular in love,and who channel their hatredof Trumpism into standing and saying Noto him, and Yes to people of colour, Yes to women, Yes to all of us.We say Yes to life. We trumpet it. And we rise to the challengein our hundreds, our thousands, our millions,from all nations. We standas a whole united world, our hands joined,until Trump has melted away,his allergy to love ending him,as he melts into irrelevance.

WILLIAM WORDSWORTH – WHEN, LOOKING ON THE PRESENT FACE OF THINGS (1803)

WHEN, looking on the present face of things,I see one Man, of Men the meanest too!Raised up to sway the World, to do, undo,With mighty Nations for his Underlings,The great events with which old story ringsSeem vain and hollow; I find nothing great;Nothing is left which I can venerate;So that almost a doubt within me springsOf Providence, such emptiness at lengthSeems at the heart of all things. But, great God!I measure back the steps which I have trod;And tremble, seeing, as I do, the strengthOf such poor Instruments, with thoughts sublimeI tremble at the sorrow of the time.

FREDERICK SEIDEL – NOW (2017)

And you could say we’ve been living in cloverFrom Walt Whitman to Barack Obama.Now a dictatorship of vicious spineless slimesWe the people voted in has taken over.Once we’d abolished slavery, we lived in clover,From sea to shining sea, even in terrible times.It’s over.

[…]

Volledig gedicht: https://www.theparisreview.org/blog/2017/03/21/now/

Meer suggesties:

- Wordsworth – ‘One might believe that natural miseries’ (1803)

- Wordsworth – ‘There is a bondage worse, far worse, to bear’ (1803)

- Bundel New York Times Resistance, Rebellion, Life: 50 Poems Now (2017)

- Bundel Poets Opposing Trump: A Poetry NI E-Anthology (2016)

Houellebecq: Soumission

Enkele websites:

Scrumblr: http://scrumblr.ca/houellebecq

Padlet: https://padlet.com/b_bernaert/g9ttt3shwl6b

Mentimeter: https://www.mentimeter.com/

Plickers: https://get.plickers.com/

Enkele recensies:

Cobra: http://cobra.canvas.be/cm/cobra/boek/1.2209051

Humo: https://www.humo.be/humo-archief/316987/soumission-het-grote-michel-houellebecq-interview

De Standaard: http://www.standaard.be/cnt/dmf20150107_01462748

De Morgen: https://www.demorgen.be/boeken/michel-houellebecq-speelt-met-de-angsten-van-frankrijk-b56f4405/

DS, 22 maart 2018

Recensies van lezers (Goodreads)

Nog enkele tips om leerlingen te laten lezen…

Boekenlijsten bib Brugge

Boekenproeverij

Enkele websites (Nederlands) met tips voor jeugdliteratuur:

De Leesfabriek : http://www.deleesfabriek.nl/

Boekenzoeker : https://boekenzoeker.org/

De Jeugdbibliotheek: https://www.jeugdbibliotheek.nl/

Audioboeken of e-readers voor andere talen

Bibliografie

Joris Note, Wonderlijke wapens. Essays over literatuur en politiek. De Bezige Bij, 2012.

Thomas Vaessens. De Revanche van de roman: literatuur, autoriteit en engagement. Vantilt, 2009.

Zijn er nog vragen? Uiteraard! Altijd!