17 januari Venlo18 januari Maastricht19 januari Heerlen

Ed Spanjaard dirigentHarry Peeters bas

Volg ons op:

seizoen 2012 2013 | www.limburgssymfonieorkest.nl

Ed Spanjaard als gastdirigent

Ed Spanjaard als gastdirigent

Ed Spanjaard dirigent | Harry Peeters bas

Franz Schubert | 1897-1828

Achtste symfonie in b, D759 ‘Onvoltooide’ (1822)

Allegro moderato

Andante con moto

Frank Martin | 1890-1974

6 monologen uit Jedermann (1943-1944)

Ist alls zu End das Freudenmahl

Ach Gott, wie graust mir vor dem Tod

ist als wenn eins gerufen hätt

So wollt ich ganz zernichtet sein

Ja! Ich glaub: solches hat er vollbracht

O ewiger Gott! O göttliches Gesicht!

pauze

Ludwig van Beethoven | 1770-1827

Vijfde symfonie in c opus 67 (1807)

Allegro con brio

Andante con moto

Scherzo: Allegro

Allegro

Fotografie: Rob Nijpels Foto(tv)studio

Voltooid of onvoltooid?

Symfonieën van Franz Schubert? Dat brengt onmiddellijk twee werken in herinnering.

Allereerst de monumentale Symfonie in C, bijgenaamd ‘de Grote’, uit het jaar van Schuberts

dood, 1828, en door Robert Schumann ontdekt en geprezen om haar ‘hemelse lengte’. En dan

is er die meest gespeelde en bekendste symfonie, ‘de Onvoltooide’ uit 1822 met maar twee ‘de Onvoltooide’ uit 1822 met maar twee ‘de Onvoltooide’

delen. Beide behoren tot het ijzeren repertoire van symfonie-orkesten.

Schubert was vijfentwintig toen hij aan zijn Symfonie in b-klein begon en na twee voltooi-

de delen zijn pen neerlegde. Het handschrift kwam terecht bij Schuberts vriend Anselm

Hüttenbrenner in Graz, die het meer dan veertig jaar lang liet liggen in een la vol gepropt met

paperassen. Pas in 1865 overhandigde hij de partituur aan de dirigent Johann Herbeck, die in

december van dat jaar in Wenen de eerste uitvoering verzorgde, 37 jaar na Schuberts dood.

Was de symfonie met zijn twee in plaats van de gebruikelijke vier delen nu incompleet?

Waren er delen kwijt geraakt? Of vond Schubert het werk zelf zo compleet? Het lijkt erop.

In het eerste deel houden dramatische spanning en lyrische rust elkaar in evenwicht. En het

tweede deel is sereen maar tegelijk vervuld van een rusteloze drang, die in een haast boven-

aards blije coda tot rust komt. Onvoltooid? Een symfonische meesterworp zonder weerga!

Ed Spanjaard als gastdirigent

Een Duitse Elckerlyc

Het tweede werk op het programma stamt van de man die geldt als de belangrijk-

ste componist van Zwitserland uit de twintigste eeuw: Frank Martin (1890-1974). De

domineeszoon studeerde enige tijd wis- en natuurkunde in Genève, maar be-

kwaamde zich tegelijk in pianospel en compositie bij Joseph Lauber. In de jaren

1920 smeedde hij zijn eigen muzikale taal door zich in Zürich, Rome en Parijs te

verdiepen in een veelheid van stijlen, van Bach tot Schönberg, inclusief volksmuziek.

Martin trad op als pianist en klavecinist met eigen werk, en doceerde improvisatie,

muziektheorie en kamermuziek aan het conservatorium van Genève. In 1946 ver-

huisde Martin met zijn Nederlandse vrouw Maria Boeke naar Amsterdam en later

naar Naarden, waar hij woonde tot zijn dood. Van 1950 tot 1956 was Martin docent

compositie aan de Musikhochschule in Keulen. Martin zag zichzelf als een com-

ponist op het kruispunt van de Romaanse en Germaanse cultuur, als een verbinder

tussen de Franse en Duitse muziek, maar ook van verleden en heden. Met Bach,

Mozart, Beethoven, Debussy en Stravinsky in het achterhoofd componeerde hij in

een gematigd modern idioom.

Nog uit zijn Zwitserse tijd, nota bene midden uit de jaren van de Tweede Wereld-

oorlog, stammen de indrukwekkende Zes monologen uit Jedermann. Martin werd

daarbij geïnspireerd door de middeleeuwse Engelse morele vertelling Everyman

(verwant aan het Nederlandse Elckerlyc) en de bewerking voor theater die Hugo

von Hoffmansthal daarvan maakte. Het was natuurlijk een politieke vingerwij-

zing dat Martin, die Franstalig was, voor deze vertelling over zonde, dood en ver-

geving een Duitse tekst koos. Net als in Elckerlyc beklaagt God zich in Jeder-

mann over de verdorvenheid van de mens. Hij roept De Dood bij zich: Jedermann

oftewel Elckerlyc (de naam staat voor ‘elk mens’, ‘iedereen’) moet verantwoording

afleggen voor zijn leven. Hij krijgt te horen dat hij zal sterven, maar moet eerst een

pelgrimstocht ondernemen. Als symbool voor die dreigende verdoemenis keert

in de hele compositie een paukenslag terug. Jedermann probeert tevergeefs De

Dood om te kopen: nee, hij krijgt geen uitstel, maar mag wel een reisgenoot mee-

nemen. Maar allemaal weigeren ze als ze horen wat de eindbestemming is, zowel

Gheselscap (zijn vrienden), Maghe en Neve (vrienden en familie) als Tgoet (het bezit,

geld en goederen). De Duecht (deugd) is te zwak voor de reis, maar diens zuster

Kennisse (zelfkennis) brengt Jedermann / Elckerlijc bij Biechte (biecht). Elckerlijc

doet boete, waardoor Duecht weer op krachten komt. Vergezeld door Schoonheyt

(schoonheid), Cracht (kracht), Vroetscap (wijsheid) en Vijf Sinnen (zintuigen) aan-

vaardt hij de tocht. Elckerlijc maakt zijn testament en ontvangt de laatste sacramen-

ten. Bij het einddoel (het open graf) aangekomen, laten de begeleiders Elckerlijc echter

ook in de steek; alleen Duecht en Kennisse gaan met hem mee naar de hemel.

Elckerlijc sterft. Kennisse vertelt dat Duecht zich bij God zal melden. Een engel voert

Elckerlijcs ziel naar de hemel. In de epiloog wordt de moraal verwoord: mensen

mogen alleen zuiver voor God verschijnen.

Martin heeft in zijn Zes monologen uit Jedermann zes stadia van Jedermanns tocht

in klank en woord geschilderd. De eerste vier monologen zijn vol suspense en gaan

over Jedermanns zondebesef en zijn uiteindelijke wanhopige bekentenis aan God.

In de vijfde monoloog verklaart hij opnieuw in God te geloven als de redder van de

mensheid, maar klaagt hij ook wanhopig dat zijn ziel niet meer te redden is. In de

laatste monoloog zingt hij over Gods oneindige barmhartigheid, terwijl hij de hemel-

poort binnengaat. Dat alles is het aangrijpende pleidooi voor de deugd in oorlogstijd

van Frank Martin. Hij voerde de Zes monologen uit Jedermann uit met de Zwitserse

bariton Max Christmann in augustus 1944 in Gstaad. Vijf jaar later orkestreerde hij de

Monologen, die een vast onderdeel werden van de Salzburger Festspiele.

Noodlotssymfonie

Zo ongeveer de grootste uitputtingsslag in zijn componistenbestaan leverde Ludwig

van Beethoven in de jaren 1805 tot 1808. De weerbarstige tegenstander in dit gevecht

was zijn Vijfde Symfonie in c opus 67, de ‘Noodlotssymfonie’. De voltooiing daarvan

kostte hem jaren. Veel is geschreven en veel zal er nog geschreven en gediscussieerd

worden over de beroemdste aller openingsmaten. Het uit twee dalende tertsen

bestaande openingsmotief heeft Beethoven ook de nodige zweetdruppels gekost,

getuige de talloze schetsen die hij eraan spendeerde eer hij de definitieve vorm vond.

Volgens Beethovens vriend en eerste biograaf Anton Schindler staan die eerste

maten voor het kloppen op de deur van het noodlot. Beethoven zou tegen hem

gezegd hebben: ‘Ik wil het noodlot bij de keel grijpen.’ De opening is een regelrecht

schokeffect. Zeker voor Beethovens tijd. De fortissimo en unisono spelende strijkers

en klarinetten zaaien daar de kiem die met klassieke verwerkingsmiddelen tot een

hecht muzikaal bouwsel zal uitgroeien. Vanuit het noodlotsthema dat eigenlijk

‘buiten het tempo’ staat ontwikkelt zich een relaas met een geweldige stuwing en

vaart. Diverse latere componisten, waaronder Franck, D’Indy en Pijper, zijn voor

hun kiemceltechniek bij deze Vijfde van Beethoven te rade gegaan. Ook al zijn die

eerste vier tonen onlosmakelijk met Beethoven verbonden en vormen ze het meest

Beethoveniaanse motief dat we kennen, sommige onderzoekers beweren dat de

componist ze uit een revolutionair koorwerk van Luigi Cherubini haalde. Het zij zo.

Beethoven verwerkte het motief niet alleen in zijn Vijfde symfonie, maar ook in zijn

Pianosonate opus 57 ‘Appassionata’ en in het Vierde pianoconcert.

Over de verpletterende werking van dit machtige opus van Beethoven zijn mooie

anecdotes overgeleverd. Toen Mendelssohn in 1830 op de piano het eerste deel

voorspeelde aan Goethe, riep die uit: ‘Das ist sehr gross, ganz toll! Man möchte

sich fürchten das Haus fiele ein. Und wenn das nun alle die Menschen zusammen

spielen?!’ Of zoals Hector Berlioz. Die reageerde hevig geëmotioneerd toen de

Vijfde voor het eerste werd uitgevoerd in Parijs. Hij was verrast en geloofde zijn oren

niet. Dat ongeloof maakte plaats voor verafgoding en voor de wens om ooit zelf

zoiets fascinerends te mogen componeren. Zijn Symphonie Fantastique? En zijn

conservatieve leraar Lesueur was na het aanhoren van de Symfonie helemaal verhit

en liep met grote passen te ijsberen: ‘Ach! Ik moet naar buiten, in de frisse lucht. Het

is werkelijk ongehoord. Maar fantastisch. Het heeft me zo ontroerd, opgewonden

en gechoqueerd, dat ik bij het verlaten van de loge mijn hoed wilde opzetten en

nauwelijks mijn hoofd kon vinden. Zulke muziek zou men eigenlijk niet moeten

maken. Laat me nu maar alleen. Tot morgen...’

De Vijfde symfonie leverde het ultieme bewijs van Beethovens onsterfelijkheid.

Want wie kent het wereldvermaarde thema niet?

Kort-kort-kort-lang.

Clemens Romijn

Sinds 1 januari 2013 vormen het Limburgs Symfonie Orkest en Het Brabants Orkest

één organisatie onder de voorlopige naam ‘Orkest van het Zuiden’. Het lopende

seizoen maken beide orkesten af onder hun eigen naam. Begin april 2013 is de

presentatie van de programmering seizoen 2013/2014 van het nieuwe orkest.

Ist alls zu End das Freudenmahl

Ist alls zu End das Freudenmahl

Und alle fort aus meinem Saal?

Bleibt mir keine andere Hilfe dann,

Bin ich denn ein verlorner Mann?

Und ganz alleinig in der Welt,

Ist es schon so um mich bestellt,

Hat mich Der schon dazu gemacht,

Ganz nackend und ohn alle Macht,

Als läg ich schon in meinen Grab,

Wo ich doch mein warm Blut noch hab

und Knecht mir noch gehorsam sein

Und Häuser viel und Schätze mein,

Auf! schlägt die Feuerglocken drein!

Ihr Knecht nit lungert in dem Haus,

Kommt allesamt zu mir heraus!

(Etliche springen auf und fl üchten.)

Ich muß schnell eine Reise tun

Und das zu Fuß und nit zu Wagen,

Gesamte Knecht, die sollen mit

Und meine grosse Geldtruhen,

Die sollen sie herbeitragen.

Die Reis wird wie ein Kriegszug scharf

Daß ich der Schätze sehr bedarf.

Ach Gott, wie graust mir vor dem Tod

Ach Gott, wie graust mir vor dem Tod,

Der Angstschweiß bricht mir aus vor Not;

Kann der die Seel im Leib uns morden?

Was ist denn jählings aus mir worden?

Hab immer doch in Bösen Stunden

Mir irgend einen Trost ausgfunden,

War nie verlassen ganz und gar,

Nie kein erbärmlich armer Narr.

War immer wo doch noch ein Halt

Und habs gewendet mit Gewalt.

Sind all denn meine Kräft dahin

Und alls verworren schon mein Sinn,

Daß ich kaum mehr besinnen kann,

Wer bin ich denn: der Jedermann,

Der reiche Jedermann allzeit.

Das ist mein Hand, das ist mein Kleid

Und was da steht auf diesem Platz,

Das ist mein Geld, das ist mein Schatz,

Durch den ich jederzeit mit Macht

Hab alles spielend vor mich bracht.

Nun wird mir wohl, daß ich den seh

Recht bei der Hand in meiner Näh.

Wenn ich bei dem verharren kann,

Geht mich kein Graus und Ängsten an.

Weh aber, ich muß ja dorthin,

Das kommt mir jählings in den Sinn.

Der Bot war da, die Ladung ist beschehn.

Nun heißt es auf und dorthin gehn.

(wirft sich auf die Truhe)

Nit ohne dich, du mußt mit mir,

Laß dich um alles nit hinter mir.

Du mußt jetzt in ein andres Haus

Drum auf mit dir und schnell heraus!

Liedteksten | Zes monologen uit Jedermann

door Frank Martin

Ist als wenn eins gerufen hätt

Ist als wenn eins gerufen hätt,

Die Stimme war schwach,

und doch recht klar,

Hilf Gott daß es nit meine Mutter war.

Ist gar ein alt, gebrechlich Weib,

Möcht daß der Anblick erspart ihr bleib.

O nur soviel erbarm dich mein,

Laß das nit meine Mutter sein!

So wollt ich ganz zernichtet sein

So wollt ich ganz zernichtet sein,

Wie an dem ganzen Wesen mein

Nit eine Fiber jetzt nit schreit

Vor tiefer Reu und wildem Leid.

Zurück! Und kann nit!

Noch einmal!

Und kommt nit wieder!

Graus und Qual!

Hie wird kein zweites Mahl gelebt!

Nun weiß die aufgerissne Brust,

Als sie es nie zuvor gewußt,

Was dieses Wort bedeuten mag:

Lieg hin und stirb, hie ist dein Tag!

Ja! Ich glaub: solches hat er vollbracht

Ja! Ich glaub: solches hat er vollbracht,

Des Vaters Zorn zunicht gemacht,

Der Menschheit ewig Heil erworben

Und ist dafür am Kreuz verstorben.

Doch weiß ich, solches kommt zugut,

Nur dem, der heilig ist und gut:

Durch gute Werk und Frommheit eben

Erkauft er sich ein ewig Leben.

Da sieh, so steht um meine Werk:

Von Sünden hab ich einen Berg

So überschwer auf mich geladen,

Daß mich Gott gar nit kann begnaden,

Als er der Höchstgerechte ist.

O ewiger Gott! O göttliches Gesicht!

O ewiger Gott! O göttliches Gesicht!

O rechter Weg, o himmlisches Licht!

Hier schrei ich zu dir in letzter Stund,

Ein Klageruf geht aus meinem Mund.

O mein Erlöser, den Schöpfer erbitt,

Daß er beim Ende mir gnädig sei,

Wenn der höllische Feind sich drängt herbei,

Und der Tod mir grausam die Kehle zuschnürt,

Daß er meine Seel dann hinauff ührt.

Und, Heiland, mach durch deine Führbitt,

Daß ich zu seiner Rechten hintritt,

In seine Glorie mit ihm zu gehn.

Laß dir dies mein Gebet anstehn,

Um Willen, daß du am Kreuz bist gestorben

Und hast all unsre Seele erworben.

Ed Spanjaard dirigentEd Spanjaard (Haarlem 1948) studeerde piano en directie in Amsterdam en Londen. Hij begon zijn

loopbaan als repetitor in Covent Garden, assisteerde Bernard Haitink bij het KCO en Herbert von

Karajan en Sir Georg Solti in Salzburg respectievelijk Bayreuth.

Hij was chef dirigent van het Limburgs Symfonie Orkest van 2001 tot 2012. Het orkest en chef-diri-

gent Ed Spanjaard brachten tijdens deze periode twee bejubelde cd’s uit: één met Fauré’s Requiem

met het Nederlands Kamerkoor en één met werken van Wagner met o.a. de Wesendonck Lieder,

gezongen door Charlotte Margiono. Recenter verscheen een cd met Daphnis en Chloé van Ravel.

Een opname van het Limburgs Symfonie Orkest onder leiding van chef-dirigent Ed Spanjaard in

samenwerking met Studium Chorale. Hij nam afscheid in juni 2012 met een semigeënsceneerde

uitvoering van Debussy bijzondere werk Le Martyre de Saint Sébastien. Tijdens dit afscheid werd

hij benoemd tot honorair dirigent van het LSO en tevens geridderd tot Officier in de Orde van

Oranje-Nassau door burgemeester van Maastricht Onno Hoes.

Daarnaast is hij regelmatig gastdirigent bij het Koninklijk Concertgebouworkest en vrijwel alle

Nederlandse symfonie orkesten. Ed Spanjaard is sinds 1982 chef-dirigent van het in hedendaagse

muziek gespecialiseerde Nieuw Ensemble. Hij dirigeerde met veel succes bij onder meer het Dallas

Symphony Orchestra, het Deens Nationaal Symfonie Orkest, de Münchner Philharmoniker, de

Opéra van Lyon, Ensemble InterContemporain (Parijs), Ensemble Modern (Frankfurt) en KlangFo-

rum Wien. Als operadirigent is Ed Spanjaard werkzaam geweest bij De Nederlandse Opera

(Amsterdam), de Opéra National de Lyon, de Nationale Reisopera (Enschede), Opera Zuid (Maas-

tricht) en ‘Opera in Ahoy’ in Rotterdam, waar hij een aantal grootschalige producties leidde. Okto-

ber j.l. voltooide hij met de laatste productie van de Nationale Reisopera, de Götterdämmerung, een

succesvolle complete Ring van Richard Wagner. Als pianist heeft hij zich gespecialiseerd als lied-

begeleider. In het verleden werkte hij samen met Elisabeth Söderström, Frederica von Stade en Elly

Ameling. Recent trad hij op met Maarten Koningberger met wie hij, als pianist, een cd opnam van

Mahlers Knaben Wunderhorn liederen. In 2008 was hij bij het LSO solist in Mozarts Pianoconcert

KV 488, met Jaap van Zweden als dirigent. Zijn talloze opnames bestrijken een breed repertoire:

van Mozart concertaria’s tot een dvd van Boulez’ Eclat in samenwerking met de componist. Sinds

september 2012 is Ed Spanjaard bovendien hoofdvakleraar orkestdirectie aan het Conservatorium

van Amsterdam. In april 2013 dirigeert Ed Spanjaard bij het LSO de concertreeks ‘Hartstocht’.

Met werken van Brahms en Dvorák.

Harry Peeters Bas-baritonDe Nederlandse bas-bariton Harry Peeters studeerde zang aan de conservatoria van

Maastricht en Wenen. In 1983 won hij op 23-jarige leeftijd de eerste prijs, de publieks-

prijs en vele andere prijzen op het Belvédère-concours van Wenen. Sindsdien treedt

Peeters op bij talrijke gerenommeerde operahuizen en concertzalen en heeft hij een

zeer omvangrijk repertoire opgebouwd.

Tot de hoogtepunten op het operapodium behoren vele rollen aan de Wiener Staatsoper

en de Salzburger Festspiele. Ook zong hij Sarastro in Die Zauberflöte bij de Munt in

Brussel onder leiding van René Jacobs, dezelfde rol in de befaamde semi-concertante

voorstelling tijdens het Holland Festival met Sir John Eliot Gardiner en zijn English

Baroque Soloists. Afgelopen seizoen zong hij aan de Royal Opera Copenhagen in de

Parsifal productie. Ook zong hij Gurnemanz, Parsifal in de Opera van Budapest. In 2014

zal hij in Lausanne Falstaff in Die Lustigen Weiber von Windsor zingen.

In Nederland zong hij vele rollen bij De Nederlandse Opera, de Nationale Reisopera en

Opera Zuid. De afgelopen seizoenen zong hij Wotan/Wanderer in de complete Ring-

cyclus van de Reisopera.

Als concertzanger werkte hij samen met vele orkesten. Zo zong hij het Mozart Requiem

onder leiding van Claudio Abbado tijdens de Salzburger Festspiele. Vorig seizoen zong

hij een gala concert met Opera aria’s in Noorwegen, het Verdi Requiem met het Noord

Nederlands Orkest en het Mozart Requiem in Rotterdam, De Doelen.

Vastelaovendconcerten 2013 Joost Smeets dirigent | Theo Menting regisseur | Jan Corstjens presentatie

Geralt van Gemert zang/acteur | Elske Te Lindert zang | Ruud Corstjens, Rob Meulenhof,

Frank Scheurs, Mark Rietjens slagwerk | Monique Peelen dans | Chantal Boosten actrice

1 februari | Munttheater Weert, Weert | 20.11 uur

2 februari | Theater Heerlen, Heerlen | 20.11 uur

3 en 5 februari | Theater aan het Vrijthof, Maastricht | 20.11 uur

6 februari | Theater de Maaspoort, Venlo | 20.11 uur

7 februari | Hanenhof, Geleen | 20.11 uur

8 februari | Theaterhotel de Oranjerie, Roermond | 20.11 uur

9 februari | Stadsschouwburg Sittard-Geleen, Sittard | 19.11 uur

Pagliacci Opera Zuid22 februari, Maastricht | 24 februari, Maastricht | 27 februari, Tilburg | 5 maart, Rotterdam

| 9 maart, Venlo | 12 maart, Utrecht | 14 maart, Den Haag | 16 maart, Eindhoven | 19 maart,

Den Bosch | 23 maart, Sittard

Inleiding vooraf in de Limburgse theaters door Len van Schaik

TEFAF-concert Equi Voci i.s.m. Theater aan het Vrijthof

17 maart | Theater aan het Vrijthof, Maastricht | 15.00 uur

Ed Spanjaard dirigent | Thierry de Mey fi lm en realtime-editing

Nederlandse première

Matthäus Passion27 maart | Theater Heerlen, Heerlen | 19.30 uur

28 maart | Theater aan het Vrijthof, Maastricht | 19.30 uur

29 maart | St. Martinus Kerk, Venlo | van 11.00 uur -15.30 uur*

*Kaarten reserveren via Theater de Maaspoort (Venlo)

Reinbert de Leeuw dirigent | Jan-Willem Schaafsma tenor | Bernard Loonen

evangelist | Mirjam Schreur mezzosopraan | Claudia Couwenbergh sopraan

Robbert Muuse bariton | Hubert Claessens bas-bariton (Christus)

Studium Chorale koor | Limburgs Koorschool koor

De wereldberoemde hedendaagse muziekspecialist, pianist en dirigent Reinbert de

Leeuw zet een nieuwe stap en dirigeert zijn eerste (!) Matthaüs.

Hartstocht11 april | Munttheater, Weert | 20.15 uur

12 april | Theater Heerlen, Heerlen | 20.00 uur

13 april | Theater aan het Vrijthof, Maastricht | 20.00 uur

Ed Spanjaard dirigent | Lei Wang viool (concertmeester LSO)

Brahms - Haydn Variaties | Brahms - Vioolconcert | Dvorák - Symfonie nr. 8

Uw Limburgs Symfonie Orkest live!Vastelaovendconcerten 2013Vastelaovend

DE OPMAAT NAAR DE VASTELAOVEND!

BIJZONDER:

NEDERLANDSE

PREMIÈRE!

MUZIEKSPECIALIST

REINBERT DE LEEUW

DIRIGEERT ZIJN EERSTE

MATTHÄUS PASSION!

BRAHMS’ VIOOLCONCERT!