Presentatie Rekengroep – Daisy Titeca – 29/03/2011Vakgroep Experimenteel-Klinische en Gezondheidspsychologie

Cognitieve, visuospatiële en rekenvaardigheden bij kinderen met een autismespectrumstoornis

Begeleidingscommissie:

• Prof. dr. A. Desoete (promotor, Ugent)• Prof. dr. H. Roeyers (co-promotor, Ugent)

• Prof. dr. Ilse Noens (K.U.Leuven)• Prof. dr. Bert De Smedt (K.U.Leuven)

Overzicht

1. Achtergrond• Autismespectrumstoornissen (ASS)

• ASS en rekenvaardigheden

• ASS en visuospatiële vaardigheden

• ASS en cognitieve vaardigheden

2. Onderzoeksvragen

3. Studies

4. Instrumenten

1. Achtergrond

Autismespectrumstoornissen (ASS)

Triade van kwalitatieve beperkingen

• Sociale interacties

• Communicatie

• Verbeelding

+ Stereotiepe gedragspatronen

(DSM-IV-TR, APA, 2000; Wing, 1993; Wing & Gould, 1979)

Autismespectrumstoornissen (ASS)

Karakteristieken

• Prevalentie: 53 – 157 op 10.000; Vlaanderen: 60 op 10.000 (Baron-Cohen, 2009; Gillberg, 2006; Raymaekers & Roeyers, 2003)

• ♂ ♂ / ♀/ ♀: 3 à 4 op 1 (link met IQ) (Filipek et al., 1999; Fombonne, 2003)

• Diagnose betrouwbaar vanaf 2 jaar (Chawarska, Klin, Paul, & Volkmar, 2007; Eaves & Ho, 2004; Lord & Luyster, 2006; Turner, Stone, Pozdol, & Coonrod, 2006)

Autismespectrumstoornissen (ASS)

Onderzoek ASS

• Focus: voornamelijk sociaal-communicatieve vaardigheden

• Cognitief en schools functioneren? (Whitby & Mancil, 2009)

ASS en rekenvaardigheden

Veronderstellingen

• Kinderen met ASS in het gewoon onderwijs: gemiddeld begaafd‣Programma voor rekenen in het reguliere onderwijs moet lukken

• Rekenen: een relatieve sterkte‣Kalenderberekening (Heavy, Pring, & Hermelin, 1999; Hermelin & O’Connor, 1986;

O’Connor & Hermelin, 1989)

‣Exacte berekening van hoeveelheden (Sacks, 1985)

‣Hoofdrekenen (Kelly, Macaruso, & Sokol, 1997)

ASS en rekenvaardigheden

Is dit correct?

• Praktijk: problemen met rekenen ‣ Verbeelding

‣ Perspectiefname

‣ Zwakke centrale coherentie

‣ Contextblindheid

‣ Rigiditeit

‣ Communicatie

‣ Executieve functies

• Onderzoek: geen consensus

ASS en rekenvaardigheden

Onderzoek: geen consensus

• Relatieve sterkte‣16.2% heeft relatieve sterkte, maar niet 100% generaliseerbaar (Jones et al., 2009)

‣ minderheid van personen met ASS heeft sterkte voor rekenen (> pc 99) (Mayes & Calhoun, 2003)

• Gemiddelde rekenvaardigheden‣Meerderheid gemiddelde rekenvaardigheden (Chiang & Lin, 2007)

‣Gemiddelde tot goede rekenvaardigheden (Church, Alisanski, & Amanullah, 2000)

ASS en rekenvaardigheden

• Relatieve zwakte‣meerderheid Rekenen < TIQ, klinische relevantie? (Chiang & Lin, 2007)

‣6.1% heeft relatieve zwakte (Jones et al., 2009)

‣25% Rekenen < Woordenschat (Williams, Goldstein, Kojkowski, & Minshew, 2008)

‣22% heeft rekenstoornis (Mayes & Calhoun, 2003)

‣Rekenen < TIQ bij gemiddeld IQ op WISC-III (Mayes & Calhoun, 2003)

• Andere mechanismen‣tellen ipv subitizeren/onmiddellijk begrijpen van een hoeveelheid, geen voordeel uit

kanonieke presentatie (Gagnon, Mottron, Bherer, & Joanette, 2004; Jarrold & Russell, 1997)

ASS en visuospatiële vaardigheden

Belang

• Visuospatiële vaardigheden zijn essentieel voor rekenen: meetkunde, discrimineren van getallen, contextrijke opgaven, …

• Correlatie visuospatiële vaardigheden en rekenvaardigheden (Kulp, 1999; Mazzocco & Myers, 2003)

• Subtype van dyscalculie of Visuospatial Learning Disability (Cirino, Morris, & Morris, 2007; Cornoldi, 2003; Geary, 2004)

ASS en visuospatiële vaardigheden

Veronderstelling

• Visuospatiële vaardigheden: een relatieve sterkte‣Blokpatronen (Shah & Frith, 1993)

‣Mentale rotatie (Shah, 1988)

‣Embedded Figures Test (Jolliffe & Baron-Cohen, 1997)

‣Sterker ten opzichte van verbale vaardigheden (Siegel, Minshew, & Goldstein, 1996)

ASS en visuospatiële vaardigheden

Is dit correct?

• Empirisch‣Relatief lage scores op Blokpatronen bij personen met autisme met IQ ≥ 80 zijn

mogelijk (Mayes & Calhoun, 2003; Minshew, Turner, & Goldstein, 2005)

‣Niet altijd superieur aan verbale vaardigheden (Williams, Goldstein, Kojkowski, & Minshew, 2008)

• Theoretisch‣Deficit EF vs goede score op visuospatiële taken

‣Zwakke centrale coherentie vs intacte score voor gehele visuospatiële domein

‣Relatie tussen ASS en NLD

ASS en cognitieve vaardigheden

Belang

• Exclusiecriterium voor rekenproblemen

• Verschil in rekenvaardigheden verklaard door verschil in IQ?

• Relatieve score voor rekenen

ASS en cognitieve vaardigheden

Veronderstellingen

• Meerderheid van personen met ASS geen gemiddeld IQ

• Performaal IQ > Verbaal IQ (Siegel, Minshew, & Goldstein, 1996)

• IQ is relatief stabiel (Moffit, Caspi, Harkness, & Silva, 1993)

ASS en cognitieve vaardigheden

Is dit correct?

•Enorme variatie tussen studies: cijfers van gemiddelde begaafdheid variëren van 30% tot 70% (Chakrabarti & Fombonne, 2005; Fombonne, Zakarian, Bennett, & McLean-Heywood, 2006)

•VIQ < PIQ niet altijd gevonden (Joseph, Tager-Flusberg, & Lord, 2002)

• IQ minder stabiel bij kinderen met ASS (Dietz, Swinkels, Buitelaar, van Daalen, & van Engeland, 2007; Mayes & Calhoun, 2003)

2. Onderzoeksvragen

1. Rekenvaardigheden

• Is er een verschil in rekenvaardigheden tussen kinderen met een typische ontwikkeling, kinderen met ASS en siblings van kinderen met ASS?

• Hebben kinderen met ASS meer rekenproblemen dan typisch ontwikkelende kinderen?

• Verschillen de predictoren voor latere rekenvaardigheden tussen deze drie groepen kinderen?

• Wat zijn de belangrijkste verklarende factoren?

2. Visuospatiële vaardigheden

• Is er een verschil in visuospatiële vaardigheden tussen kinderen met een typische ontwikkeling, kinderen met ASS en siblings van kinderen met ASS?

• Vertonen kinderen met ASS een relatieve sterkte op het vlak van visuospatiële vaardigheden?

3. Cognitieve vaardigheden

• Is er een verschil in cognitieve vaardigheden tussen kinderen met een typische ontwikkeling, kinderen met ASS en siblings van kinderen met ASS?

• Is er een discrepantie in het intelligentieprofiel van kinderen met ASS en is dit verschillend van kinderen met een typische ontwikkeling?

• Is er stabiliteit of verandering in IQ bij kinderen met ASS?

3. Studies

Verkennende studie

• Hebben kinderen met ASS meer rekenproblemen dan typisch ontwikkelende kinderen?

• Grootschalige studie bij kinderen met ASS in het eerste leerjaar

• Gewoon onderwijs (GON en geen GON) en Buitengewoon onderwijs

•Rekrutering‣Onderzoek naar sociaal-communicatieve vaardigheden

‣GON- begeleidingsdiensten

‣Buitengewoon onderwijs

Longitudinale studie

• 3 groepen kinderen: ‣Kinderen met ASS‣Siblings van kinderen met ASS‣Controlekinderen

• 3 onderzoeksmomenten‣2e kleuter, 3e kleuter, 1e leerjaar‣3e kleuter, 1e leerjaar, 2e leerjaar

2e kleuter 3e kleuter 1e leerjaar

Controle 40 40 40

Siblings 36 36 36

ASS 27 27 27

3e kleuter 1e leerjaar 2e leerjaar

Controle 24 24 24

Siblings 4 4 4

ASS 24 24 24

4. Instrumenten

Verkennende studie (1e leerjaar)

Test Duur

WPPSI-III-NL 50 minuten

TEDI-MATH (1, 2, 5.3) 20 minuten

KRT-R 20 – 45 minuten

TTR 5 minuten

LVS – Meetkunde 5 minuten

Test tijdscompetentie 20 minuten

Social Responsiveness Scale 20 minuten

Longitudinale studie (2e – 3e kleuter)

Test Duur

Computertaken 35 minuten

WPPSI-III-NL 50 minuten

Number Line taak 10 minuten

Give-N taak 5 minuten

TEDI-MATH 60 minuten

TVPS-3 40 minuten

SRS 20 minuten

CCC-2-NL 10 minuten

Computertaken

• Kliktaak

‣Klik zo snel mogelijk op de prent van de maan op de computermuis,van zodra je stippen op het scherm ziet verschijnen.

‣Klik zo snel mogelijk op de prent van de zon op de computermuis,van zodra je stippen op het scherm ziet verschijnen.

‣Klik zo snel mogelijk op de prent van de maan (zon) op computermuis, als je de maan (zon) op het scherm ziet

verschijnen.

Computertaken

•Groottevergelijkingstaak

Wie heeft de meeste stippen: de zon of de maan?

Klik zo snel mogelijk op de muisknopvan de prent met de meeste stippen.

Computertaken

•Subitizeertaak

Je zal telkens een aantal vierkanten zien.Zeg zo snel als je kan in de microfoonHoeveel vierkanten je zag.

WPPSI-III-NL(Wechsler, 2002; Nederlandstalige bewerking: Herndriksen & Hurks, 2009)

Leeftijd: 2j 6 – 7j 11

7 kernsubtests

Verbale subtests• Informatie bv. Waar knip je papier mee?• Woordenschat bv. Wat is een paraplu?• Woord Redeneren bv. Dit valt uit de lucht en het maakt dingen nat.

WPPSI-III-NL

Performale subtests• Blokpatronen• Matrix Redeneren• Plaatjes Concepten

Subtest verwerkingssnelheid• Substitutie

➨ Verbaal IQ, Performaal IQ, Totaal IQ

Number Line taak

Auteurs Leeftijd Interval

Berteletti et al., 2010 3j 6m – 6j 3m 1-101-200-100

Booth & Siegler, 2006 5j 9m – 3e lj 0-100

Ebersbach et al., 2008 5j 3m – 3e lj 1-1001-1000

Laski & Siegler, 2007 5j 10m – 2e lj 0-100

Siegler & Booth, 2004 5j 9m – 2e lj 0-100

Whyte & Bull, 2006 3j 9m 0-10

Number Line taak

3 formats:

• Arabische cijfers• Gesproken getalwoorden• Stippenpatronen

De keuze van de trials: ~Siegler & Opfer, 2003 (10 trials)Stippenpatronen: gecontroleerd voor continue variabelen

Deze lijn gaat van 0 tot 100. Als je weet dat hier 0 staat en hier 100, waar moet dit getal dan staan?

4 vier

Give-N taak

Hoeveelheden 1 tot en met 6

In dit spelletje zullen we snoepjes geven aan het paard. Hier zijn allemaal snoepjes. Kun jij één snoepje geven aan het paard?

TEDI-MATH (Grégoire, Noël, & Van Nieuwenhoven, 2004)

Leeftijd: 2e kleuter tot en met 3e leerjaar

• Telrij kennen• Tellen• Inzicht in getalstructuur• Logisch denken met getallen• Rekenoperaties• Schattend rekenen

TVPS-3

Leeftijd: 4j – 18j

Visual discrimination Visual Memory Spatial Relations

TVPS-3

Leeftijd: 4j – 18j

Form Constancy Sequential Memory Figure Ground

TVPS-3

Leeftijd: 4j – 18j

Visual Closure

Vragenlijsten

SRS• Screeningsinstrument ASS• 4 – 18 jaar• Sociaal functioneren + autistische preoccupaties

CCC-2-NL• Screeningsinstrument spraak- en taalmoeilijkheden, communicatie• 4 – 15 jaar• Communicatieve vaardigheden

Vragen

of

suggesties?