nd

Cýmandla oe zidlik frk

Zwart kus

lijdt0. one

haar missi

In dit nummer:In Lusaka bereiden de ballingen van het ANC zich voorzichtig voor op terugkeer naar hun land. Tegelijkertijd komen er in de Zambiaanse hoofdstad echter nieuwe vluchtelingen aan, zo constateerde verslaggeefster Caroline van Dullemen: kinderen uit het door geweld geteisterde Natal. Een reportage. pagina 3

Het ANC heeft het geweld in Natal hoog op de agenda geplaatst van de gesprekken met het Zuidafrikaanse regime. Het wil dat Buthelezi's eigen politiemacht wordt ontbonden. pagina 4

Angola is nog altijd in de greep van de oorlog die de UNITA-rebellen tegen de regering voeren. Het land telt honderdduizenden binnenlandse vluchtelingen. De situatie is nog veel erger geworden door de droogte die het zuiden van het land al vier jaar teistert. Een hongersnood is het gevolg. pagina 6

Onze kunstenaars

Mijnwerkers in Namibië worden geacht tot een bevoorrechte groep te behoren. Verslaggeefster Paulien Osse ontdekte dat het toch niet alles rozegeur en maneschijn is. pagina 11

De eenpartijstaat staat sterk ter discussie in Zuidelijk Afrika. Deze staatsvorm 'is verworden tot een ruilmarkt, waarop partijkaders elkaar baantjes toeschuiven'. pagina 18

Twee 'chiefs'

van de Zuidafrikaanse plattelandsgemeenschappen Braklaagte en Leeufontein brachten een bezoek aan Nederland. Luuk Obbink volgde hen voor Amandla. Hun grootste vrees:

straks is Zuid-Afrika bevrijd maar zijn zij geen Zuidafrikanen meer. Het Zuidafrikaanse regime wil Braklaagte en Leeufontein toevoegen aan het zogenaamde thuisland Bophuthatswana. pagina 16

Een visum

krijgen solidariteitskritiek in plaats van echte kritiek. Ze worden niet aangespoord om de kwaliteit van hun werk te verhogen. Het is genoeg dat het politiek klopt. Des te meer vuisten en speren en geweren, des te beter. Met meer voorstellingsvermogen zouden de hoofdpersonen in ons werk juist geen lid zijn van het UDF of COSATU, maar bijvoorbeeld van Inkatha. En zij zouden zich wel onderdrukt voelen, maar zich toch behoudend opstellen. Zo zou het ware drama van Zuid-Afrika geschilderd kunnen worden. Dat zei Albie Sachs op een ANC-seminar over cultuur. Een aanval op de stelling dat kunst een wapen in de strijd is en de sterke versmalling van thematiek die daaruit voortvloeit. pagina 8

2

voor Zuid-Afrika? Activisten tegen de apartheid en sommige journalisten konden het jarenlang wel bijna vergeten dat de Zuidafrikaanse ambassade hun er een gaf. Als men toch in Zuid-Afrika moest zijn, bracht de 'Malawi-route' soms uitkomst. Daar viel vaak wel een toeristenvisum te bemachtigen. De laatste tijd lijkt de ambassade in Den Haag zich wat soepeler op te stellen, al moeten de meer uitgesproken tegenstanders van de apartheid een grote vasthoudendheid aan de dag leggen. pagina 19

Hulp aan Namibië komt er, maar zal zij de juiste vorm aannemen en zal het genoeg zijn? Veel landen geven maar het liefst hulp waarbij zij zelf ook gebaat zijn. Op 21 juni wordt in New York een grote donorconferentie gehouden, die meer duidelijkheid moet brengen. pagina 21

En verder: - Redactioneel (pagina 4) -Doorgeprikt (pagina 14) -In detentie: Mosima Sexwale (pagina 22) -Agenda (pagina 22)

Colofon Veertiende jaargang, nummer 6/7 juni/ljuli 1990 Redactieadres: Oudezijds Achterburgwal 173, 1012 DJ Amsterdam Telefoon: (020) 23 22 29 Uitgave van: - Boycot Outspan Aktie, Oude Vest 79, 2312 XT Leiden Telefoon: (071) 1421 24 - Komitee Zuidelijk Afrika Oudezijds Achterburgwal 173, 1012 DJ Amsterdam Telefoon: (020) 27 08 01 -Werkgroep Kairos, Kromme Nieuwegracht 10, 3512 HG Utrecht Telefoon: (030) 31 97 14 Een jaarabonnement kost f 18,50; buitenland f 30, -; per luchtpost buiten Europa f45,

Voor wijze van abonneren en doorgeven van adreswijzigingen zie pagina 23/24.

Redactie: Sietse Bosgra, Hans Buis, Ditty Eimers, Hanne Ob bink, Luuk Obbink, Rob Rozenburg en Carla Schuddeboom. Eind- en bureauredactie: Arie van Dalen Lay-out: Maarten Messie Aan dit nummer werkten verder mee: Caroline van Dullemen, Hans Hartman, Paulien Osse, Jan van Roode en Paul Staal Druk- en zetwerk: Meboprint

TERWIJL BALLINGEN ER REIKHALZEND UITZIEN NAAR TERUGKEER

ANC haalt jongeren uit Natals 'killing fields' naar Lusaka

hij maakt een wanhopig gebaar met zijn handen, 'niemand kan zich meer verdedigen'. Hij schetst in het kort de geschiedenis van het in Natal liggende 'thuisland' KwaZulu, nadat Buthelezi er begin jaren zeventig de touwtjes in handen kreeg. Door een uitgekiend controlesysteem waarbij lokale chiefs afhankelijk werden gemaakt van overheidsgelden, heeft Buthelezi getracht de bevolking in zijn macht te krijgen. Al lukte dat aardig op het platteland, in de stedelijke gebieden kreeg de Inkathabeweging veel minder een voet aan de grond. Toch werd het steeds moeilijker om als niet-Inkatha-lid een woning of

- een baan te krijgen of gebruik te maken van gezondheidsvoorzieningen. Vooral onder vakbondsleden en mensen met een hogere opleiding, onderwijzers, artsen en advocaten, groeide het verzet tegen de machtswellust van Buthelezi en zijn beweging.

Toeschouwer

Begrafenis van een slachtoffer van een Inkatha-aanval in de township Inchanga Foto: Kadir van Lohuizen/HH

Vier nachten heeft hij gereden via sluipwegen, met wisselende auto's en met valse identiteitspapieren, om ruim zeventig kinderen te redden uit de greep van de 'killing fields' in het Zuidafrikaanse Natal. In een kale ruimte, achterin een ANC-kantoor aan de rand van Lusaka, drukt 'Simon Shepo' me op het hart zijn identiteit onherkenbaar te maken. Er staan immers nog vijfhonderd kinderen op de lijst om op te halen.

Inmiddels zijn bij het ANC in de Zambiaanse hoofdstad minstens driehonderdvijftig vluchtelingen ondergebracht, in leeftijd variërend van vier tot eind twintig. Bij de gewelddadigheden in Natal, een provincie zo groot als Nederland en met zo'n zes miljoen inwoners, staan

Inkatha-strijders van chief Gatsha Buthelezi tegenover aanhangers van de vakbondsfederatie COSATU en het UDF. De oorlog heeft de afgelopen jaren aan meer dan drieduizend mensen het leven gekost. 'Ze sterven als vliegen', zegt Shepo en

Al vier jaar geleden werd door het Legal Resource Centre in Durban voor het aan het UDF gelieerde COSATU een zwartboek samengesteld over de grootschalige Inkatha-terreur. Uit dat rapport blijkt dat UDF- en vakbondsleden systematisch uit de zwarte woonoorden worden verdreven. Het beschrijft bloedige taferelen waarbij de Inkatha-leden hun vermeende tegenstanders te lijf gaan met stokken, zwepen, traditionele speren, bijlen en kapmessen. Ook Shepo werd getroffen. Zijn huis werd vijf jaar geleden door Inkatha-aanhangers met benzine overgoten en in brand gestoken. Sindsdien is hij ontelbare malen bedreigd. Shepo zoekt de verklaring voor de enorme toename van het geweld in maart en april, in de opheffing van het verbod op het ANC nadat De Klerk zijn rede van 2 februari had uitgesproken. De Inkatha-strijders zien hun aanhang slinken. En Buthelezi, die pretendeert zes miljoen Zulu's te vertegenwoordigen, wordt steeds nerveuzer bij de gedachte dat hij bij onderhandelingen over een nieuwe grondwet niet veel meer zal zijn dan een toeschouwer. Beschuldigingen dat de KwaZulu-regering een eigen gewapende vleugel heeft, die overzees wordt opgeleid en wapens en munitie uit Oost-Europa ontvangt, zijn onlangs herhaald door het Zulutalige weekblad UmAfrika. Het Zuidafrikaanse Jeugd Congres (SAYCO) beweerde eerder dat grote aantallen KwaZulu-jongeren in Israel worden ge

3

REDACTIONEEL

Troefkaart Op 25 en 26 juni zal de Europese Gemeenschap in het lerse Dublin een besluit nemen over de sancties tegen Zuid-Afrika. De zoete woorden van president De Klerk tijdens zijn recente tournee langs Europese hoofdsteden worden door een aantal regeringsleiders aangegrepen om te pleiten voor Vermindering of opheffing ervan.

Sommigen schijnen de bereidheid van de Zuidafrikaanse regering om met het verzet te onderhandelen op te vatten als een capitulatie van het regime. Zover is het echter nog lang niet. Welke kaarten de beide partijen in handen hebben, zal bepalend zijn bij de onderhandelingen. Het regime onderhandelt vanuit een positie van kracht: het heeft de macht en het onderdrukkingsapparaat nog volledig in handen. De kracht van het ANC is de woede van de zwarte bevolking en de internationale druk. Die troefkaart moet het ANC behouden tot er in Zuid-Afrika vrije verkiezingen plaatsvinden.

De Nederlandse regering heeft zich recentelijk positief opgesteld door een bezoek van De Klerk tijdens zijn rondreis door Europa af te wijzen. Tijdens de Europese top dient de Nederlandse regering zich tot het uiterste te verzetten tegen een vermindering van de sancties. Als daartoe al aanleiding zou zijn, dan kan Nederland daarmee pas akkoord gaan na de evaluatie van de ontwikkelingen in Zuid-Afrika, die in de komende herfst zal plaatsvinden. Van de Partij van de Arbeid mag verwacht worden dat zij met kracht vasthoudt aan dit compromis in het regeerakkoord. Het CDA zou zich bij zijn overwegingen moeten realiseren dat zowel de (protestantse) Raad van Kerken als de katholieke bisschoppen in ZuidAfrika ertoe oproepen om de sancties te handhaven.

4

traind. Zowel Buthelezi als de Israëlische ambassade ontkennen dit echter ten stelligste. Wèl staat onomstotelijk vast dat de KwaZulu-politie in deze oorlog een uiterst dubieuze rol speelt. Ze heeft op geen enkele wijze getracht een einde te maken aan de voortdurende gevechten. Integendeel, de KwaZulu-politie lijkt steeds vaker als provocateur op te treden. Shepo schetst angstaanjagende beelden van politiemannen die zich met regelmaat in ANC-t-shirts verkleden en ANC-liederen zingen om echte leden, voornamelijk jongeren, uit hun huizen te lokken. Is hun aantal eenmaal tot een respectabele stoet uitgegroeid, dan trekken de agenten de t-shirts over hun hoofd en openen het vuur op de menigte. Het Bataljon 32, dat half april door de Zuidafrikaanse regering werd ingezet om de orde te herstellen, is volgens Shepo eerder een extra bron van geweld. De Portugees sprekende leden van deze keurtroepen, met een wrede staat van dienst in Namibië en Angola, kunnen nauwelijks communiceren met de bewoners van Natal. 'Ze zijn vreemd in het land, kennen niemand en spreken de taal niet', legt Shepo uit. 'Zien ze je lachen, dan denken ze dat je hun autoriteit ondermijnt, hun enige houvast is hun geweer. Ze doden mensen uit onmacht.' Anton Verwey, hoofd van het hoge commissariaat voor vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR) in Lusaka en als zodanig betrokken bij de opvang van de vluchtelingen in Zambia, ziet de inzet van Bataljon 32 evenmin als oplossing, eerder als een bewuste poging de onderhandelingspositie van het ANC te ver-

zwakken. 'Degelijke eenheden zijn erop uit geweld los te maken en het ANC te provoceren. Het is georganiseerde terreur', aldus de VN-woordvoerder. 'In Natal zijn zo'n zestig- á zeventigduizend mensen van huis en haard verdreven, slechts een paar honderd hebben het tot Lusaka gebracht.'

Repatriëring Terwijl nog steeds elke dag jongeren en volwassenen te voet, per taxi of met busjes trachten het land te ontvluchten en onderdak zoeken in Swaziland, Lesotho, Mozambique of Zambia, kijken Zuidafrikaanse ballingen over de hele wereld reikhalzend uit naar de dag waarop ze voet op eigen bodem kunnen zetten. Een paradoxale situatie. In het ANC-kantoor in Lusaka rinkelt de enig aanwezige telefoon onophoudelijk en is men druk doende met de registratie van ANC'ers die voor repatriëring in aanmerking komen. Het ANC verkeert in een moeilijke fase. 'Nog niet alle obstakels die de constitutionele onderhandelingen belemmeren zijn uit de weg geruimd, maar dat zal zeker binnenkort gebeuren', zei Nelson Mandela vlakjes op het vliegveld van Lusaka aan de vooravond van zijn vertrek naar Luanda, de start van zijn rondreis door een aantal Afrikaanse landen. Ogenschijnlijk gloort het licht aan het einde van de tunnel, maar over de lengte van die tunnel valt nog geen zinnig woord te zeggen. Het ANC moet strategisch en diplomatiek opereren, maar te-

HET ANC ZET NA TA L'HOOG OP

'De regering moet de politieHet Afrikaans Nationaal Congres (ANC) wil dat de Zuidafrikaanse regering de leider van het 'thuisland' KwaZulu, Buthelezi, van al zijn macht ontdoet. Ook de KwaZulu-politie moet ontmanteld worden.

De gesprekken in de 'Groote Schuur' tussen het regime en de vertegenwoordigers van het ANC zijn met enig recht 'historisch' genoemd. ANC'ers, die een jaar geleden nog als aartsvijanden werden afgeschilderd en als zodanig behandeld, zitten nu aan de gesprekstafel. Toch vinden de gesprekken niet onder een strakblauwe lucht plaats. Zeker op de langere termijn zijn er nog genoeg problemen uit de weg te ruimen. Het voortdurende geweld in Natal is er daar één van. Het ANC heeft dit nu onder het motto 'ontwapen Buthelezi' hoog op de agenda geplaatst. De vakbondsfederatie COSATU onderschrijft de ANC-eis. COSATU heeft 'een week van nationaal

protest' in het vooruitzicht gesteld in het geval dat het regime er niet op ingaat. Het hoofd van de ANC-afdeling in Natal, Patrick Terror Lekota, verklaarde: 'De regering, die Buthelezi voorzien heeft van een politiemacht, moet haar verantwoordelijkheid nemen en de KwaZulupolitie ontwapenen'. Hij voegde eraan toe dat het ANC van zijn kant er ook alles aan zal doen om aan het geweld een einde te maken. In dit kader heeft het ANC beloofd 'de kwestie van de gewapende strijd nauwkeurig te bezien'.

Briesende adem Een ander probleem is de reactie van de ultra-conservatieve blanken. De Afrikaner Weerstands Beweging (AWB) en de Conservatieve Partij roeren zich danig. Extreemrechtse sprekers zeiden op een manifestatie eind mei geen middel te zullen schuwen om de toenadering tussen regime en verzet te doorkruisen. Half mei kwam het in het stadje Welkom al tot

lll~

Bataljon 32, dat vooral uit Angolezen bestaat, komt 'de rust herstellen'in Mapumalanga

gelijkertijd de ongeduldige achterban tevreden blijven stellen. Met de opening van het nieuwe hoofdkantoor in Johannesburg is een begin

gemaakt met het omvormen van het ANC van verzetsbeweging tot politieke partij. Dat heeft nogal wat implicaties. Onder het kader in Lusaka brengt het

OP AGENDA VAN ONDERHANDELINGEN

Ie van Buthelezi ontwapenen'een uitbarsting van geweld. De dood van twee blanke veiligheidsbeambten in een botsing met zwarte mijnwerkers werd op bloedige wijze gewroken. De Klerk voelt de briesende adem van deze conservatieven in zijn nek. Voordat zijn ambtstermijn is afgelopen moet hij in de onderhandelingen resultaten boeken. Voor De Klerk is er geen weg meer terug: verkiezingen volgens het apartheidsrecept zouden voor hem weleens heel slecht kunnen uitpakken. Aan de andere kant kan De Klerk met de dreiging van de ultra-conservatieven het ANC onder druk zetten: als de gesprekken niet tot resultaat voeren, kan dat een 'terug naar af' betekenen. Het ANC beseft dat de tijd rijp is om tot resultaten te komen, maar moet rekening houden met het radicale deel van zijn achterban, dat wil dat de apartheid snel en tot de grond toe wordt afgebroken. Er is echter niet alleen veel beweging aan de top. De democratische organisaties hebben tegen alle verdrukking in de laat-

ste jaren in de townships alternatieve bestuursvormen ontwikkeld. Ondertussen zijn die in veel steden krachtiger dan de officiële, na gescheiden verkiezingen tot stand gekomen zwarte gemeenteraad. Onderhandelingen tussen de alternatieve bestuurders en de blanke gemeenteraden zijn de laatste maanden eerder regel dan uitzondering. Vaak gaan de gesprekken over concrete zaken, zoals het huisvestingsbeleid of het ophalen van het vuilnis. Tot de regering is de veranderde situatie ook doorgedrongen. De gescheiden gemeenteraden lijken hun laatste dagen te beleven. In het blanke parlement heeft minister voor planning Hernus Kriel gezegd dat de zwarte gemeentebesturen geen krediet meer hebben bij de bevolking. Als de blanke regering de alternatieve bestuursvormen als een gegeven accepteert, is een fors deel van een nieuwe democratische grondwet al geschreven.

Hans Buis

niet alleen de nodige werkdruk met zich mee, maar ook nogal wat onrust. Een aantal ANC'ers zal zijn huidige functie verliezen en vooral de jongens net onder detop houden elkaar scherp in de gaten. Een belangrijke vraag is ook wie straks zal onderhandelen met welk mandaat.

Vicieuze cirkel De situatie in Natal staat bovenaan de agenda voor de komende besprekingen. Rudi Boon spreekt in de Groene Amsterdammer over een "gezamenlijke machteloosheid tegenover het politieke geweld die door de onderhandelingspartners is uitgekozen tot gemeenschappelijk werkterrein'. Het onderhandelingsproces dreigt hierdoor echter in een vicieuze cirkel te verzeilen: er moet eerst een eind komen aan het geweld voordat fundamentele veranderingen bespreekbaar zijn, maar het geweld zal niet ophouden voordat fundamentele problemen aan de orde zijn geweest. 'Ik kan beter iets doen zolang ik nog in leven ben', zegt Shepo nogal nuchter. 'We willen de jongsten redden, zodat zij later onze leiders kunnen zijn.' Hij maakt zich zorgen over hun onderwijskansen. 'Ze zullen zeker een of twee jaar school verliezen. Bovendien zijn sommigen mentaal behoorlijk in de war.' Een aantal kinderen is al op weg naar het Solomon Mahlangu Freedom College, de ANCschool in Tanzania. Shepo laat er echter geen twijfel over bestaan dat er fondsen moeten worden geworven om de toekomst van deze kinderen te verzekeren.

Caroline van Dullemen

Foto: Kadir van Lohuizen/HH

Angola kampte al met het probleem dat tallozen door de oorlog van huis en haard verdreven zijn. De droogte is daar nu nog bijgekomen. Op de foto Angolese burgers, die als dragers fungeren voor UNITA. Foto: Arnold Karskens/HH

De mensen die in het zuiden van Angola wonen, eten voor het eerst sinds 76 jaar weer boomwortels. Dat is niet omdat ze de wortels van de mutundaboom als culinaire specialiteit herontdekt hebben. Er is gewoon niets anders meer te eten, net als tijdens de laatste ernstige droogteperiode in 1914. De afgelopen weken zijn al honderden Angolezen de hongerdood gestorven. Henk van Zuidam, medewerker van de Eduardo Mondlane Stichting (EMS), bezocht in april de zuidelijke provincies Húila en Cunene, die het zwaarst getroffen zijn.

In Angola heerst een hongersnood die qua omvang vergelijkbaar is met de situatie in Ethiopië. Bijna honderdduizend mensen worden direct door de dood bedreigd en voor nog eens 800.000 is er binnen drie maanden groot gevaar, zo constateerde een onderzoekscommissie van de Verenigde Naties in februari. Aan Angola wordt wel de rol toegedacht van economische motor van Zuidelijk Afrika. Het land verdient per jaar ruim twee miljard dollar met de export van olie en beschikt over een vruchtbare bodem.

6

'JE KUNT DIE MENSEN TOCH NIET ZOMAAR L

Hongersnood treft zuiden,Hoe kan het dat een land dat relatief zo rijk is, zo weinig weerstand kan bieden aan een ernstige droogte? Henk van Zuidam: 'Je kunt stellen dat de droogte, die in het zuiden al vier jaar duurt, de aanleiding is tot de hongersnood. De achterliggende oorzaken zijn een falend landbouwbeleid en de voortdurende oorlog. Angola heeft zich te veel op de produktie van mais gericht en veel te weinig rekening gehouden met klimatologische omstandigheden. Het zuiden, waar onregelmatig regen valt, is geschikter voor het verbouwen van zogenaamde korte-cyclus-granen als gierst en sorgum. Maar de regering heeft de boeren gestimuleerd om maïs te verbouwen dat een langere tijd en meer neerslag nodig heeft om te groeien. Door de droogte is de maïsoogst al twee jaar mislukt. Bovendien heeft men in het kader van het economische liberaliseringsbeleid de boeren ertoe aangezet om hun maïs te verkopen in ruil voor consumptiegoede-

ren. Het ging om produkten die jarenlang niet te krijgen waren. Het is dus geen wonder dat de boeren veel meer verkocht hebben dan verantwoord was. Veel boeren zijn in de verleiding gekomen om een deel van hun reserves te verkopen en zijn daardoor in grote problemen geraakt na de misoogst. De oorlog met de rebellenbeweging UNITA, die al meer dan vijftien jaar duurt, heeft alles nog verergerd. Duizenden boerenfamilies zijn gevlucht vanwege de onveilige situatie op het platteland. Zij hebben hun akkers verlaten en zijn gaan zwerven. In hun kielzog is UNITA opgerukt. Nog overgebleven voedselvoorraden zijn door UNITAaanvallen verwoest.'

Hoewel de droogte al vier jaar duurt en er al lange tijd aanwijzingen voor een dreigende hongersnood bestonden, heeft de Angolese regering pas eind 1989 actie ondernomen. Er werden noodhulp-commissies ingesteld en de omvang van de

R LATEN DOODGAAN?'

i van Angola hongersnood werd in kaart gebracht. In september '89 deed de regering een oproep voor internationale noodhulp. Had de regering niet veel eerder moeten ingrijpen? Van Zuidam: 'Men heeft inderdaad veel te lang gewacht en de ernst van de situatie niet tijdig onderkend. Al in maart 1989 waren de eerste tekenen van een dreigende hongersnood zichtbaar. Op die berichten werd door de autoriteiten terughoudend gereageerd. Men vreesde dat als de omvang van de problemen internationaal bekend zou worden, de structurele hulp aan Angola in gevaar zou komen. In november heeft de EMS op verzoek van de gouverneur van de provincie Huila meegewerkt aan een onderzoek naar de gevolgen van de droogte. Toen pas is de regering wakkergeschud.' Angola 'ligt niet goed' bij potentiële donoren. Deels is dat te wijten aan onhandigheid van regeringsautoriteiten. Zo schoot het besluit van de regering om kort na de noodoproep tweehonderd

spiksplinternieuwe Mercedessen aan te schaffen velen in het verkeerde keelgat. De Verenigde Naties vroegen in september voor 280 miljoen dollar aan voedselhulp voor Angola, maar die oproep leverde slechts voor tien miljoen dollar op.

Henk van Zuidam wordt fel als hij komt te spreken over sommige reacties op de alarmerende berichten. 'Er zijn geluiden van: dit is te wijten aan mismanagement, dus daar hoeven wij niets aan te doen. Ook wij ontkennen niet dat er fouten gemaakt zijn en we schrikken niet terug voor kritiek op de regering. Maar dan nog moet er hulp komen. Ik heb beelden gezien van boeren die het zaaigoed dat ze uitgezaaid hadden korreltje voor korreltje uit de grond peuterden, omdat ze niets meer te eten hadden. Je kunt die mensen toch niet zomaar laten doodgaan? Om herhaling te voorkomen is het wel noodzakelijk dat het landbouwbeleid gewijzigd wordt. Dat is ook met de Angolese autoriteiten besproken en men is daar wel gevoelig voor. In dat licht geven wij naast voedsel ook zaad voor gewassen die beter tegen de droogte kunnen, zoals gierst en sorgum.' Het is vooral de geldverslindende en allesverwoestende oorlog met UNITA die de geloofwaardigheid van Angola tegenover donoren in de weg zit. Van Zuidam: 'De MPLA staat onder grote druk van donororganisaties. Die zeggen: zorg eerst maar dat er vrede komt. Ze hebben daarin niet helemaal ongelijk. Maar liefst de helft van Angola's inkomsten gaat naar defensie. Ook binnen de MPLA is er een grote groep die bereid is om vergaande compromissen met UNITA te sluiten. Er moet snel iets gebeuren want de MPLA dreigt de steun van de bevolking te verliezen.'

Vrede? De stemming onder de bevolking is omgeslagen in matheid. Een groot verschil met de sfeer die Van Zuidam aantrof bij zijn vorige bezoek aan Angola. 'Toen was net het legendarische vredesakkoord met UNITA in Gbadolite gesloten. Er heerste grote euforie. Iedereen was bezig plannen te maken voor de toekomst. De teleurstelling over het mislukken van dat akkoord is groot. De mensen zijn lamgeslagen en moe. Waarom zou je nog iets doen? Vooruitgang is onmogelijk zolang de oorlog voortduurt. Dat soort geluiden hoor je steeds vaker, ook bij mensen die de MPLA altijd gesteund hebben.' Henk van Zuidam is optimistisch over de kans dat er binnen afzienbare tijd een nieuw akkoord met UNITA bereikt wordt. 'Er ligt een voorstel van de MPLA, dat UNITA bijna niet kan tegenhouden zonder de steun van de Verenigde Staten te verliezen.' Naast amnestie voor UNITA-leden en integratie van UNITA in het leger en ambtenarenapparaat, is de regering ook bereid om een nieuwe kieswet in te voeren. Die maakt deelname van een onafhankelijke politieke stroming aan verkiezingen mogelijk. Zo'n derde stroming zal waarschijnlijk

Noodactie 'Pure nood, die noodhulp', zegt Van Zuidam over de hulpactie die de Eduardo Mondlane Stichting (EMS) samen met de Stichting Oecumenische Hulp (SOH) voor Angola organiseert. 'We zouden ons liever alleen met structurele hulp bezig houden, maar de toestand is nu acuut.' Het is de bedoeling dat er drie miljoen gulden aan voedsel, medicamenten en zaaizaad naar Angola gestuurd wordt. In de provincies zijn noodhulp-commissies opgezet die zorgen dat de hulp op de goede plaats terechtkomt. Van Zuidam: 'Die commissies omzeilen de nationale bureaucratische rompslomp en functioneren perfect. Ze werken nauw samen met Mozambikaanse autoriteiten, die een hoop ervaring hebben opgedaan met dergelijke hulp.' Het eerste miljoen is al binnen. Daarvoor zullen in Zimbabwe hulpgoederen gekocht worden. De goederen zullen in grote trucks vervoerd worden. Niet via de gebruikelijke lange route van de Beira-corridor, maar geheel over land door de aan Angola grenzende Caprivi-strook. Een spectaculaire tocht, die pas mogelijk is geworden na de onafhankelijkheid van Namibië. Daardoor is Angola weer bereikbaar via de Caprivistrook. Van Zuidam hoopt met deze creatieve actie de Nederlandse actualiteitenrubrieken te interesseren voor de hongersnood in Angola, die tot nu toe vrijwel onopgemerkt is gebleven.

Ontheemden De Mondlane Stichting organiseert dit jaar ook een informatiecampagne over de binnenlandse vluchtelingen in zowel Angola als Mozambique. In Angola gaat het om meer dan een miljoen ontheemden, die op de vlucht zijn geslagen voor het oorlogsgeweld. Al een paar jaar is de EMS betrokken bij de opvang van vluchtelingen in de provincie Huìla.

uit religieuze hoek komen. Volgens Van Zuidam zijn er ook andere organisaties die zich politiek gaan organiseren. Hij noemt het voorbeeld van een onafhankelijke organisatie van advocaten. De geheime besprekingen tussen UNITAen MPLA-vertegenwoordigers, die in april in Portugal gehouden zijn, hebben de kans op een wapenstilstand veel dichterbij gebracht.

Ditty Eimmers

ANC'ER ALBIE SACHS:

'Het moest verboden worden om kunst een wapen in de strijd te noemen'

'Al besef ik dat we volledig tegen censuur en voor vrijheid van meningsuiting zijn, zou het onze leden verboden moeten worden om kunst een wapen in de strijd te noemen.' Met die stelling heeft Albie Sachs op een studiebijeenkomst van het ANC een knuppel in het culturele hoenderhok van het Zuidafrikaanse verzet geworpen.

Nieuw is de discussie over de rol van de kunst in de strijd niet, noch in ZuidAfrika, noch daarbuiten. Ook de Amandla-redactie heeft met het vraagstuk geworsteld. Neem bijvoorbeeld de volgende passages uit kritieken in Amandla: 'De term "verzetscultuur" herinnert aan vormingstheater van de allervreselijkste soort: een aaneenschakeling van sketches waarin de Havenbaron, de VVD'er, de Uitbater van Turkenpensions en de Metrogeile Stadsbestuurder even effectief als fantasieloos aan de schandpaal werden genageld. Op het eerste gezicht heeft Township Boy met dit schrikbeeld een aantal kenmerken gemeen.' (Over de theaterproduktie van schrijver John Ledwaba en regisseur Christo Leach.) 'De "revolutionairen" in het boek voeren gesprekken die regelrecht ontleend lijken aan slecht geschreven pamfletten: "Nu gaan wij onze krachten bundelen om de loop van de geschiedenis van dit land te wijzigen. We zullen onze strijd tot in het vijandelijke kamp voortzetten. Oog om oog, tand om tand! Ik huiver als ik aan de gevolgen denk!".' (Over de roman 'Vraag waar ik vandaan kom...' van Sipho Sepamla.) Deden dergelijke zinsneden geen afbreuk aan de strijd? Onze lezers werden zo toch ontmoedigd om kennis te nemen van werk met een hoog anti-apartheidsgehalte? Aan de andere kant: zijn goede bedoelingen allèèn genoeg om de lof van een kunstwerk te zingen?

Provocerend In Zuid-Afrika is het debat nu in volle hevigheid losgebarsten. Albie Sachs is ook niet de eerste de beste. De juridisch expert is een politiek vooraanstaand man in het ANC. Hij heeft zelf een hoge prijs heeft moeten betalen voor zijn rol in de strijd tegen de apartheid. In zijn ballingsoord Maputo, Mozambique, verloor

8

Albie Sachs

hij twee jaar geleden bij een bomaanslag een arm en een deel van zijn gezichtsvermogen. Sachs bracht zijn stelling nogal provocerend. Hij sprak begin dit jaar tot een besloten ANC-seminar over cultuur en wilde een discussie-onder-gelijkgezinden uitlokken. Het was niet de bedoeling dat zijn uitspraken in de openbaarheid zouden komen. Een andere reden voor de opschudding is dat Sachs' uitspraken haaks staan op wat eerder door het Zuidafrikaanse verzet als officieel cultuurbeleid werd geformuleerd: iemand is in de eerste plaats deel van de strijd en pas daarna cultureel werker. Niet zonder ironie wijst Albie Sachs erop

dat ook hijzelf deze opvatting was toegedaan. In een interview met het Zuidafrikaanse Vrye Weekblad ('We noemen ons cultureel werkers alsof dat arbeiders van ons maakt') vertelt hij hoe hij in de jaren vijftig meewerkte aan een muurschildering in Kaapstad over het leven daar. 'Niemand heeft dat ondertekend. Het was de verwerping van de individualistische kunst van de Parijse galeries. Twintig jaar later heb ik meegeholpen om muurschilderingen in Mozambique te maken. De thema's daarvan hadden meer betekenis, waren vol van de contradicties van het leven. Het nieuwe theater dat in Mozambique opkwam, was voor mij een openbaring.

Eerst was het anti-kolonialistisch, antiracistisch. Ik heb meer dan eens gehuild. Het was overweldigend voor een Zuidafrikaan om te zien hoe een groep bij een fabriek een toneelstuk op de planken bracht en aan het slot samen met blanke arbeidsters een vrijheidsdans deed. Maar na twee of drie jaar kan een mens dat soort theater niet meer verdragen. Het punt is gescoord en goed ook. Toen was het nodig om nieuwe thema's te ontginnen en vooral om uitte vinden wat het betekent om vrij te zijn.'

Vuisten, speren en geweren In zijn seminar-bijdrage ging Sachs in op de waarde van het werk van sommige Zuidafrikaanse kunstenaars in het buitenland, zoals Hugh Masekela, Abdullah Ibrahim, Jonas Gwanga en Miriam Makeba: 'Dat gaat om de apartheid heen, negeert en overtreft haar en creëert zijn eigen ruimte. Dat zou ook zo kunnen zijn in het geval van onze schrijvers en schil~ ders, als zij de zwaarte van hun lijden maar van zich konden afschudden en zich konden bevrijden van de plechtige

nog moeilijker, dat er elementen van het goede in de kwaden kan steken. Je weet

r ook altijd wie de goeden zijn, want behalve dat ze er goed uitzien, kennen ze

" f f $ 'allemaal delen van het Handvest van de Vrijheid of passages uit Strategie en Tactiek uit hun hoofd. In het geval van een werkelijk strijdmiddel is er geen ruimte voor dubbelzinnigheid: een geweer is een geweer is een geweer - en als dat vol van contradicties was, zou het in allerlei richtingen

CJ vuren en onbruikbaar zijn voor zijn doeleinden. Maar de kracht van kunst schuilt nu juist in het vermogen om tegenspraken aan het licht te brengen en verbor

Cgen spanningen te onthullen. En wat te zeggen van liefde? We hebben zoveel bloemlezingen en dagboeken en op z'n tijd gedichten en verhalen gepubliceerd en het aantal ervan dat over liefde gaat is te tellen op de vingers van één hand. Is het misschien zo dat we, als we ons eenmaal bij het ANC hebben aangesloten, niet meer lief'hebben, dat als comrades naar bed gaan ze de rol van de blanke arbeidersklasse bespreken? Het is net alsof onze overheersers rondwaren op iedere pagina en rondspoken in ieder beeld: alles is geheel vervuld van de onderdrukkers en het trauma dat zij hebben toegebracht, niets gaat over ons en het nieuwe zelfbewustzijn dat we ontwikkelen.'

0 Brecht Sachs' uitspraken hebben het nodige verzet opgeroepen. Sommigen beschouwen die als een aanval op vermeend 'cultureel stalinisme' en stellen dat daarvan in het geheel geen sprake is.

.. Anderen vinden dat Sachs een elitaire norm stelt ten koste van cultureel werkers afkomstig uit de arbeidersklasse. Nog weer anderen houden het erop dat

Tekening: GAL Sachs te ver verwijderd is van de Zuidafrikaanse situatie om de problemen te begrijpen waarmee cultureel werkers

formules van betrokkenheid die mensen daar kampen. (zoals ikzelf) hun zovele jaren hebben Schrijver Rusdie Siers, voorzitter van de trachten op te leggen.' schrijversbond (Congress of South Afri'De stelling dat kunst gezien moet wor- can Writers) in de Westelijke Kaapproden als een instrument in de strijd schijnt vincie, zei dat Sachs 'een verborgen niet alleen banaal en zonder reële in- agenda' heeft en uit is op 'culturele verhoud, maar zelfs onjuist en in aanleg warring'. Hij hekelde Sachs' verwijzing schadelijk. In plaats van echte kritiek naar Zuidafrikaanse kunstenaars in het krijgen we solidariteitskritiek. Onze buitenland: 'Die zijn toch niet te vergelijkunstenaars worden niet aangespoord ken zijn met cultureel werkers in vluchteom de kwaliteit van hun werk te verho- lingenkampen of apartheidsghetto's'. gen. Het is genoeg dat het politiek klopt. De cartoonist Stent noemde het gebruik Des te meer vuisten en speren en gewe- van 'vuisten en vlaggen soms noodzakeren, des te beter. De thematiek is zo lijk om de solidariteit met het internatiosterk versmald dat alles dat grappig is of naal socialisme te laten zien'. eigenaardig of werkelijk tragisch buiten- Sachs heeft echter ook veel steun gekregesloten wordt. Dubbelzinnigheid en gen, soms zeer uitgesproken, soms ook contradicties zijn volledig taboe en het met nuanceringen, zoals in het geval van enige conflict dat aan bod mag komen is Frank Meintjies, bestuurslid van de landat tussen het oude en het nieuwe, alsof delijke schrijversbond. Meintjies stelt alles in het verleden slecht was en alles dat de directe benadering van politieke in de toekomst goed zal zijn. thema's in de kunst niet zo maar als We zetten, of het nu in gedichten of waardeloos kan worden afgedaan: 'Berschilderijen of op het toneel is, de goe- told Brecht, Ngugi wa Thiong'o, de maden aan de ene kant neer en de kwaden kers van affiches in de Sovjet-Unie en aan de andere, waarbij soms weleens talrijke dichters in de Derde Wereld hebiemand van de ene naar de andere kant ben zonder enige twijfel bewezen dat overgaat, maar zonder ooit te erkennen dergelijk werk een belangrijke plaats dat erookkwaad steektin de goeden en, heeft in het spectrum van culturele uit-

'Niemand gaat naar een toneelstuk om te horen dat we zwart zijn en dat we lijden. Dat weten

we wel.'

drukkingsvormen. Veel te veel jonge pro~ gressieve kunstenaars willen echter wel nauwgezet grote voorbeelden navolgen, maar deinzen terug voor discipline en hard werken. Het roepen van leuzen wordt al gauw een hindernis voor diepte en oprechte expressie.' In het debat wordt er door sommigen wel op gewezen dat 'niet iedereen van ons alles wat we hadden in "protestliteratuur" heeft gestoken'. 'Velen hebben geprobeerd over andere dingen dan onderdrukking te schrijven', aldus de zeventigjarige schrijver/dichter Es'kia Mphahlele. 'Ik heb altijd het gevoel gehad dat ik me niet moest laten leiden door een protestformule, maar dat ik andere domeinen van het menselijk drama moest bestrijken. Dat wil niet zeggen dat je dat moet doen met uitsluiting van de sociale en politieke context, want dat kan niet. In dit land leiden we een leven dat we anders niet zouden leiden. Er zijn echter een heleboel lezers die er niet tevreden mee zijn als hen verteld wordt dat ze het erg moeilijk hebben, dat zij onder tirannie leven. Schrijvers moeten mensen voorbij dit ogenblik leiden en hen laten weten wie zij zijn en waar zij vandaan komen.' Romanschrijfster Nadine Gordimer vindt met Sachs dat het tijd is voor een verandering: 'Ik denk dat schrijven een onderdeel van de strijd was en bijdroeg aan de strijd en dat het zal blijven bijdragen aan

10

de strijd voor onze vrijheid. Maar het is denk ik tijd dat we onze battledress uitdoen - en sommigen zijn daar eigenlijk nooit ingekropen.' Als voorbeeld noemt zij Njabulo Ndebele, die thans voorzitter is van het landelijke Congress of South African Writers. Hij kreeg in 1983 de Afrikaanse Noma-literatuurprijs voor zijn verhalenbundel Fools en keerde zich in die tijd al tegen 'het ongemaskeerde politieke en journalistieke karakter van een deel van de Zuidafrikaanse fictie'. Gordimer: 'Het lijkt misschien niet zo gewaagd, maar in Fools schreef hij over zijn kindertijd, op een moment waarop schrijvers dachten: nee, als ik over dat soort zaken schrijf, krijg ik te horen dat ik geen bijdrage lever aan de strijd. Op een gegeven moment was het zo dat als een zwarte auteur over gezinsverhoudingen schreef, de moeder altijd een fantastisch mens was, een absolute heilige. Het kon nooit zo zijn dat de moeder een kreng was, die het leven van haar kinderen volledig verpestte. Omgekeerd moest elke politieman een monster zijn. Ndebele heeft laten zien dat je geen volledig gestyleerde karakters hoeft te kiezen.' Acteur/regisseur John Kani: 'Niemand gaat naar een toneelstuk om te horen dat we zwart zijn en dat we lijden. Dat weten we wel.'

Arie van Dalen

(advertentie)

Tankgids Met informatie over de relaties met het apartheidsregime van de internationale oliemaatschappijen, de boycotacties en

een lijst van apartheid-vrije benzinestations in Nederland (32 pagina's). Prijs:! 7,75 (inclusief portokosten). Uitgave van KZA, Kairos, AABN, FNV en KonsumentenKontakt.

Apartheid by air Informatie over de belangen van luchtvaartmaatschappijen en het apartheidssysteern en over de campagne tegen het luchtvaartverdrag met Zuid-Afrika (40 pagina's). Prijs: f 7,50 (inclusief portokosten). Uitgave: KZA.

Te bestellen door overmaking van het bedrag op giro 600657 van KZA, Amsterdam, onder vermelding van de gewenste titel.

DE WERKOMSTANDIGHEDEN VAN NAMIBIE'S ARBEIDERSELITE

Hoe edeler de delfstof, des te gezonder de werker

,oy[o: r.'uIlen ussoBij de CDM-mijn zorgen met schep en borstel gewapende rotsenpoetsers ervoor aar nar rotsbed, dat vanonder het zand en de losse rotsen tevoorschijn komt, volledig wordt schoongepoetst. In elk kuiltje kan een diamantje schuilen.

De ruim twaalfduizend mijnwerkers in Namibië hebben de meest begeerde banen van het land. Ze hebben een relatief goed inkomen en zijn in elk geval tijdelijk verzekerd van een onderkomen. Er zijn dokters die soms naar hen omkijken. Toch klagen de mijnwerkers steen en been. En terecht.

Ben Ulenga, de voorzitter van de mijnwerkersvakbond, is hogelijk geïrriteerd. Ik mag van hem niet zeggen dat de werkomstandigheden bij de RÖssing Uraniummijn de vergelijking met soortgelijke Nederlandse bedrijven glansrijk kunnen doorstaan. Ook in Nederland rijden duizenden werknemers dagelijks af en aan met zware vrachtwagens en zitten laadschoprijders bij nacht en ontij in hopen stenen te graven. 'Hoeveel ver~ dienen die mensen bij jullie dan?' vraagt Ulenga bits. Drieduizend netto in de

maand in het gunstigste geval, zeg ik. 'Nou, dan verdienen ze hier zeker minder dan de helft van jullie loon.' Dat de arbeiders van de open uraniummijn tot de gezondste werknemers in het land behoren, wil er bij Ulenga ook niet in. 'Rössing is een walgelijk paternalistisch bedrijf. Ze zeggen altijd dat ze het allerbeste met de mensen voor hebben. Er zijn huizen, ziekenhuizen. Maar ik geloof pas dat de mensen gezond zijn als wij dat zelf gecontroleerd hebben.'

Werkloosheid Hilton Villet, vrijgesteld kaderlid van de mijnwerkersbond bij het bedrijf, gooit er nog een schepje boven op: 'Rössing claimt dat ze de beste is. Maar ze straft werknemers bij wie uranium in het bloed is gevonden. Ach, en weet jij veel of die maskers die de mijnwerkers moeten dragen ook helpen!' Ulenga: 'Weet je hoe het zit? De mensen willen in de mijnen

werken omdat de werkloosheid zo hoog is, niet omdat Rössing de beste werkgever is.' Namibië, met zijn geschatte beroepsbevolking van 350.000 mensen, heeft slechts voor iets meer dan de helft van die mensen werk. Het merendeel van de mensen die werk hebben, verdient een schijntje van wat de twaalfduizend mijnwerkers verdienen. Veel landarbeiders op blanke boerderijen komen niet boven de vijftig rand per maand uit. De mijnwerkers verdienen in het slechtste geval 400 rand, maar veelal het dubbele daarvan. De Namibische vakbeweging vindt dat het bestaansminimum bij 1400 rand ligt. De niet arbeidsintensieve, maar wel kapitaalkrachtige mijnbouwindustrie vult een derde van de staatskas. Het net onafhankelijke woestijnland kent drie grote mijnbouwerkgevers. Aan de zuidkust, tegen de grens van buurland Zuid-Afrika, ligt de CDM-diamantmijn. Zesduizend werknemers halen daar kwaliteitsdiamanten voor diamant

11

monopolist De Beers uit zee en van de kuststrook af. In het midden van het land, dichtbij de badplaats Swakopmund, ligt een van de grootste open uraniummijnen ter wereld, Rössing Uranium. 2500 mensen verdienen daar hun brood. Het merendeel van de mensen woont in de buurt van de mijn met vrouw en kinderen. Bij de TCL-kopermijnen in het hoge noorden is dat niet het geval. Duizenden werknemers wonen daar in barakken onder de rook van de kopersmelterij. Eens in de paar maanden mogen ze naar huis. Van de drie soorten mijnen is de kopermijn, in Tsumeb, de armste, goorste en gevaarlijkste.

Mijnstof Laten we beginnen bij de uraniummijn, de mijn die zich het meest laat voorstaan op de kwaliteit van de arbeid. Mogen we bedrijfsarts Jamie Pretorius geloven, dan is de Rössing-bevolking de gezondste in Namibië. Het betreft hier, inclusief de vrouwen en kinderen van de mijnwerkers, zo'n negenduizend mensen. Er zijn voor hun twee ziekenhuizen: het hospitaal voor 'blanken' en 'kleurlingen' in Swakopmund, zestig kilometer van de mijn, en een ziekenhuis in Arandis, de 'zwarte' wijk in de buurt van de mijn. Pretorius komt onder zijn patiënten vooral rugklachten en dergelijke tegen. Niet verwonderlijk, omdat veel van het mijnwerk bestaat uit heen en weer rijden in gigantische trucks. Ook Nederlandse truckrijders hebben vaak dergelijke klachten. Longklachten komen eveneens vrij veel voor. Pretorius: 'Maar 45 procent van de patiënten rookt. Op dit moment heb ik vier patiënten met serieuze klachten.' Het is nog onduidelijk of deze klachten met het mijnstof te maken hebben. Ook kanker zou een beroepsziekte in een uraniummijn kunnen zijn. Pretorius meldt echter dat kanker, hartklachten en suikerziekte in vergelijking met de rest van Namibië betrekkelijk weinig voorkomen. 'Onder de armere mijnwerkers kom ik eerder psychologische klachten tegen. Ze zijn verslaafd aan alcohol. Heeft dat te maken met stress op het werk? Onzekerheid over de Namibische toekomst? Ik weet het niet.' Volgens Pretorius zijn zijn patiënten relatief gezond. Per gezin zijn er 2,4 kinderen, terwijl in Namibië gezinnen veelal vier of meer kinderen hebben. Met onvruchtbaarheid door het uraniumstof heeft dat volgens hem waarschijnlijk niets te maken. 'We weten dat niet, we willen dat wel onderzoeken. Maar het naar verhouding lage aantal kinderen zou ook heel goed te maken kunnen hebben met het feit dat mensen het hier sociaal-economisch vrij goed hebben. Ze zijn meer verwesterd.' Pretorius kent tot dusver - de mijn draait sinds 1978- geen ziektegevallen die aan het uranium zijn toe te schrijven. 'Inhaleren van het stof is slecht, maar onderzochte studenten in Kaapstad hadden meer uranium in hun lichaam dan mensen hier. Misschien testen we de mensen niet goed, misschien vinden we

lijke loodvergiftiging.

pas iets over tien jaar. Ik durf er niets van te zeggen', zegt de bedrijfsarts enigszins vertwijfeld. Diezelfde avond ga ik op bezoek bij truckrijder Joseph Kamprude. 'Het is waar dat het hospitaal uitstekend is. De veiligheid ook. Bij Rössing krijg je het beste werk dat er te krijgen is in het land. Maar...' -Kamprude gaat er even voor zitten- 'wat heb ik aan dit werk? Na veertien jaar zit ik in een doodlopende straat. Ik verdien 1600 rand, maar leidt blanken op die binnen de korste keren 3000 rand verdienen. Er is racisme op de mijn. En niks is hier van ons. Ik ben een gevangene in het huis van de mijn. Ik mag er niks aan doen. Als ik er niet meer werk, moet ik terug naar mijn familie in de woestijn.' Joseph Kamprude heeft één voordeel: zijn vrouw en zes kinderen wonen bij hem. Ver weg in de woestijn, waar 's werelds mooiste diamanten gevonden worden, is het anders. Duizenden mannen alleen wonen daar in barakken. Om de zes maanden zien ze hun familie. Het werk is deels vergelijkbaar met dat bij Rössing: af en aan rijden met grote

trucks en draglines. Het slechtst betaalde werk bestaat uit het poetsen van de rotsen. De CDMdiamanten worden aan de kustlijn gewonnen. Grote machines verplaatsen het zand en de losse rotsen. Met zeefinstallaties worden de rijke-dames-steentjes uit het zand en de rotsen gehaald. Tot slot wordt het massieve rotsbed, dat vanonder het zand en de losse rotsen tevoorschijn komt, volledig schoongepoetst. In eik kuiltje kan een diamantje schuilen. In weer en wind, zon en hitte staan honderden mannen dagelijks met een schep en borstel, voor een maandloon van zo'n zeshonderd rand.

Aids Worden ze er ziek van, vraag ik bedrijfsarts Webster. Hij zegt geen beroepsziekten aan te treffen. 'Vanwege de hoge gemiddelde leeftijd van de arbeiders heb ik veel meer met gevallen van hoge bloeddruk en met suikerziekte te maken.' Dat gemiddelde ligt bij 46 jaar en dat is inderdaad, ook voor Nederlandse

m m -1

Bij de uraniummijn van Rössing wordt veel met gigantische vehikels gewerkt. Veel bestuurders Foto's Paullen Oase kampen met rugklachten.

begrippen, opmerkelijk hoog. Ook stoflongen kent de bedrijfsarts in zijn praktijk niet. 'Maar ik weet niet wat er gebeurt als de mensen met hun pensioen naar het noorden zijn teruggekeerd.' Er is slechts één ziekte die Webster serieuze zorgen baart en dat is aids. In een paar maanden tijd had hij zes gevallen. 'De oorlog in het noorden is voorbij en er wordt weer gereisd.' Webster is bang voor meer aids-gevallen. 'We testen niet iedereen, zoals in Zuid-Afrika. Alleen de mensen die geslachtsziekte hebben. Ook sturen we ze niet naar huis. Wel zetten we ze zo nodig op plaatsen in het bedrijf waar ze minder gevaar lopen op een bedrijfsongeval, waardoor ook de kans op besmetting van anderen minder wordt.' De sociale problemen waarop dokter Pretorius duidde bij Rössing, kent Webster in zijn mijn niet. Er is mindertijd voor. Er is simpelweg minder mankracht. Wat voor effect levenslang leven zonder familie in een barak in de woestijn op iemands gemoed heeft, laat zich alleen raden. John Shaetonhodi van de mijnwerkersbond vindt dan ook dat mensen die dat willen hun familie mee naar de mijn moeten kunnen nemen. Directeur Keith Whitelock piekert daar echter niet over. De mijn bij Oranjemund zal over zo'n tien jaar zowat uitgeput zijn. Rössing en CDM zijn rijke open mijnen. Er wordt aandacht geschonken aan de veiligheid en gezondheid van de werknemers. Schokkende verhalen over de ar-

beidsomstandigheden zijn er daar dan ook niet te melden. Bij de TCL-kopermijn in het noorden van het land wel. Uit de 1600 meter diepe mijn wordt koper en lood gehaald. Bijprodukten zijn arsenicum en cadmium. Bedrijfsarts Dassie Badenhorst meldt dat alle arbeiders in de smelterij een te hoog loodgehalte in hun bloed hebben. 'Wordt het echt te gek, dan plaatsen we ze over naar onder de grond. Maar daar verdienen ze minder.' Te veel lood in het bloed leidt tot vermoeidheid. Op de langere duur worden de hersenen aangetast. De TCL-werknemers lijden soms ook aan kortstondige arsenicumvergiftigingen. Badenhorst: 'Een aantal keren per jaar heb ik iemand met een geperforeerd neustussenschot.' Onder werknemers die de hele dag een masker moeten dragen, is het gebruik dat te warme en slechtzittende ding af en toe af te trekken. Willen ze dan met hun vieze handen even de kriebel in hun neus verhelpen, dan kan een neusperforatie het gevolg zijn.

Geslachtsziekten Een overzicht over de beroepsziekten kan Badenhorst niet geven. 'Ik vermoed dat we hier in elk geval meer met epilepsie te maken hebben dan elders.' Beroepsziekten zijn een probleem in Tsumeb, maar 'geslachtsziekten zijn hier veel erger. Juist de trekarbeid zorgt er

voor dat ik jaarlijks drieduizend gevallen van syfilis en gonorroea heb. De meesten zijn niet meer gevoelig voor antibiotica. Nee, over aids weet ik niets. Daar heb ik geen apparatuur voor. Dit is een arme en conservatieve mijn.' Omdat de koperprijs nog steeds daalt, kan Badenhorst fluiten naar geld voor onderzoek. Voor de manager van de middeleeuwse barakken waar de alleenwonende mijnwerkers zijn ondergebracht, geldt hetzelfde. Graag had Vaughan Haefele voor alle toiletten deuren geplaatst. Graag had hij een gazendeurtje met slotje laten plaatsen voor alle kastjes van de mijnwerkers. De eerste minimale stapjes op weg naar privacy voor de mannen die met hun zessen op een kamer slapen. Veel praatjes kan de mijnwerkersbond in Tsumeb nog niet hebben. Erkend als onderhandelingspartner is ze nog niet. Samson Ngiteeka, kaderlid van de bond: 'We verwachten het een en ander van de nieuwe regering. Ze moet wat doen aan de veiligheid, gezondheid, lonen en huisvesting van de mensen. Er moet ook wetgeving komen, zodat we de directie voor het gerecht kunnen slepen als iemand aan loodvergiftiging is gestorven.' Bedrijfsarts Badenhorst is somber over mogelijke verbeteringen. 'Ach, de kopersmelter is uit 1963. Deze zal niet meer gemoderniseerd worden, vrees ik. Aan het eind van de eeuw zal de mijn uitgeput zijn.'

Paulien Osse

13

M- -

mentsleden duurde voort tot in de kleine uurtjes. Ter verontschuldiging zij gezegd dat de Kamer van 'Indiërs' over wezenlijke zaken geen zeggenschap heeft.

Kogelvrij

Mooie mannen

Terwijl de historische gesprekken tussen het ANC en het regime-De Klerk plaatsvonden, woonde een journalist van het Britse dagblad The Guardian een zitting bij van de 'Indische' Kamer van het Zuidafrikaanse driekamer-(schijn)parlement. Na de opening van de vergadering sprak de afgevaardigde Kamal Panjay gedenkwaardige woorden over een wetsontwerp: 'Geachte voorzitter, op 2 februari kwam ik hier voor de opening van het parlement. Ik kwam in de gang langs een groepje vrouwen, echtgenotes van geachte leden van dit parlement. Een van hen vertelde me dat ze het over mij gehad hadden. Ze vonden me een lekker stuk. De vrouwen vonden dat ik een fantastisch lichaam had.' Trots vertelde Panjay dat alle vrouwen wel een afspraakje met hem wilden maken. Zijn gekwetste collega's reageerden fel, met talloze interrupties. Pure jaloezie, vond het begeerde parlementslid: 'Ze hebben een vreselijke tijd, omdat ze door hun vrouwen met mij vergeleken worden'. Het volgende belangwekkende gespreksonderwerp was de kwaliteit van de kostuums van de heren afgevaardigden. Toen stond een fractieleider op om zijn collega's tot de orde te roepen: 'Laten we zorgen dat we geen clowns worden in de ogen van de gemeenschap'. Om te vervolgen met: 'Ik kan instaan voor ieder kostuum in mijn garderobe'. Het debat over de pakken van de parle-

'Een nieuwe, Zuidafrikaanse kogelvrije materie die bestand is tegen bijna elke gewelddadige aanval geniet grote internationale belangstelling.' Dat schrijft Handelsnieuws van april 1990, een uitgave van de Zuidafrikaanse ambassades in Den Haag en Brussel. 'Hetproduktkan in om het even welke vorm geproduceerd worden en geschilderd of vernist zoals de klant het wenst.' En: 'Het is licht, relatief goedkoop en biedt bescherming tegen kogels, messen en ontploffingen. Het is ook bestand tegen zuren, petrochemische produkten, ultraviolette straling, vuur, water en is geluiddempend.' De nieuwe materie biedt dus bescherming tegen alle wandaden van politie, leger en doodseskaders in ZuidAfrika. De aftrek van het produkt zou in de townships weleens astronomische afmetingen kunnen gaan aannemen. De Zuidafrikaanse ambassade heeft echter een heel andere markt voor ogen: 'De belangrijkste geinteresseerden zijn de politie, het leger, de taxichauffeurs en ook enkele Arabische landen.'

Uitverkoop

In de jaren zestig en zeventig heeft de Zuidafrikaanse staat in onder meer de Westelijke Transvaal op grote schaal land van zwarte gemeenschappen onteigend. Soms werd het land aan het 'thuisland' Bophuthatswana in eigendom gegeven. Soms was dat wel de bedoeling, maar kwam het er niet van en liet men het braak liggen. In andere gevallen bleef het eveneens braak liggen, terwijl de betrokken gemeenschappen naar Bophuthatswana werden gedeporteerd. Onlangs kondigde de Zuidafrikaanse regering aan dat veertien miljoen hectare van het nog braakliggende land verkocht of in pacht gegeven zou worden aan zwarte boeren. Dat voornemen leek enkele positieve kanten te hebben: er is een enorm tekort aan land voor zwarte boeren in de Westelijke Transvaal, het land zou weer gebruikt worden en het zou niet meer bij Bophuthatswana worden ingelijfd. Aan de andere kant dreigden er grote conflicten, omdat de indertijd onteigende ge-

meenschappen en individuen zich nog steeds de rechtmatige eigenaren achten. Deze gemeenschappen en individuen beschikken in het algemeen ook niet over de middelen om het land terug te kopen. Bovendien zijn zij indertijd niet alleen hun land kwijtgeraakt, maar ook hun vee, werktuigen en huizen. En ten slotte heeft het regime wel aangekondigd dat het de 'Land Act', die het zwarten verbiedt land te kopen, wil afschaffen, maar gebeurd is dat nog niet. De democratische organisaties van inwoners van de Westelijke Transvaal reageerden dan ook genuanceerd op de plannen. Zij deden een beroep op het regime om behoedzaam te werk te gaan en de verschillende claims zorgvuldig in overweging te nemen alvorens tot verkoop of verpachting over te gaan. IJdele hoop, zo bleek op 25 mei. Toen plaatste de regering advertenties, waarin het land te koop wordt aangeboden. Aan blanke boeren.

Gelegaliseerd?

Veranderen de tijden in Zuid-Afrika? In ieder geval nog niet wat de politie betreft. Leden van zwarte politieke organisaties, die onlangs door president De Klerk gelegaliseerd werden, zijn nog steeds het mikpunt van de politie. In de township Tembisa, halverwege Johannesburg en Pretoria, werden half april zes ANC-activisten gearresteerd en zonder aanklacht gevangen gezet. Alle zes behoren tot het tien leden tellende bestuur van de jongerenorganisatie van Tembisa. Een zevende bestuurslid werd ook gearresteerd, maar hij kwam vrij omdat hij ernstig ziek is. De drie anderen zijn ondergedoken. Vijf activisten zitten nog steeds vast. Een van hen, Dennis Masuku, is in hongerstaking. De 26-jarige Deborah Marakalla, die in een zeer zwakke gezondheid verkeert, werd na 28 dagen eenzame opsluiting vrijgelaten. Niemand had haar uitgelegd waarom ze gearresteerd was, zo vertelde ze na haar vrijlating. Een hoge politiefunctionaris had haar gezegd dat ze daarover binnen veertien dagen bericht zou krijgen van de minister van wet en orde, maar dat gebeurde niet. Het enige dat ze te horen kreeg, was dat ze was opgepakt onder de bepalingen van de noodtoestand. Nadat ze in hongerstaking was gegaan, werd ze eveneens zonder enige uitleg vrijgelaten. Het DPSC, het steuncomité van ouders van gedetineerden, noemt het 'gevalTembisa' typerend. In totaal zitten er in Zuid-Afrika op deze wijze driehonderd mensen gevangen, aldus het comité.

DoorgepriktE

In het vorige nummer van Amandla maakten we in UoorgepriKt apr, wera net Kamp overvallen Uor OidUIKig ,ur,(I1U1idfiW~, uw U-~u, melding van pesterijen waaraan de inwoners van Bloukombos, een het toeziend oog van de oproerpolitie met bulldozers 35 hutten

geïmproviseerd kamp van daklozen, werden blootgesteld. Hun werd verwoestten. De eigendommen van de bewoners werden op een hoop

water en medische hulp onthouden. Inmiddels is gebleken dat dit nog gegooid. Foto: Eric Miller/HH

maar het begin was van een campagne. In de vroege ochtend van 10

U NITA-basis in Namibië

De onafhankelijkheid van Namibië heeft nieuwe feiten aan het licht gebracht over de Angolese rebellenbeweging UNITA, die met Amerikaanse en Zuidafrikaanse steun oorlog voert tegen de regering van Angola. Het was al bekend dat Jonas Savimbi's UNITA zijn 'hoofdstad' Jamba zo dicht tegen de grens van Namibië aan had gebouwd dat de basis onder bescherming van de Zuidafrikaanse luchtmacht lag. Nu is gebleken dat aan de Namibische kant van de grens een zeer grote basis van UNITA was gevestigd. Op de basis, Delta genaamd, leefden vijfduizend mensen, die inmiddels naar Angola zijn vertrokken. Voor hun vertrek vernietigden ze de basis. Het hoofd van het Zuidafrikaanse leger in Namibië, Jan Breytenbach, gaf onlangs het bestaan van de basis toe:

'Delta werd gebruikt als veilig toevluchtsoord voor gezinnen van UNITAstrijders. De moeder van Savimbi woonde er ook een tijd lang.' Een sergeant van het Zuidafrikaanse leger verklaarde echter dat de basis een vitaal onderdeel was van het militaire netwerk van UNITA. Hoge Zuidafrikaanse officieren, zoals generaal Witkop Badenhorst, verbleven regelmatig in het kamp. Het was de uitvalsbasis voor gezamenlijke operaties in Angola van UNITA en het Zuidafrikaanse leger, aldus de sergeant.

Straatnaambordjes

Ieder land begint zijn eerste schreden na de onafhankelijkheid met het uitwissen van de meest zichtbare voorbeelden van koloniale overheersing: de straatnaam-

bordjes worden verhangen. Zo ook in Namibië. Direct na de onafhankelijkheid is de belangrijkste straat in het centrum van de hoofdstad Windhoek omgedoopt in Independent Street. Voorheen heette de straat naar Kaiser Wilhelm, de Duitse vorst die eind vorige eeuw zijn graantje wilde meepikken bij de verdeling van het Afrikaanse continent onder de Westerse mogendheden. Andere straten vernoemd naar Duitsers die massaslachtingen onder de Namibiërs hebben aangericht of naar Zuidafrikaanse grondleggers van de apartheid, hebben op een heel andere manier hun naam verloren. De straatnaamborden van bijvoorbeeld Curt von Francois (massamoordenaar) en Louis Botha werden gewoon verdonkeremaand. Niet zo zeer door Namibiërs met een goed historisch besef, maar door slimme blanke handelaren die wel kopers wisten te vinden die voor de bordjes drieduizend gulden over hadden. Echte souvenirjagers.

15

'Hervormingen? Wat zijn dat? Op het platteland is er niets veranderd sinds de toespraak van De Klerk. De gedwongen inlijvingen gaan gewoon door.' Twee 'chiefs' van zwarte plattelandsgemeenschappen brachten vorige maand een bezoek aan Nederland om steun te vragen voor hun strijd tegen de gedwongen inlijving van hun gebieden bij het zogenaamd onafhankelijke 'thuisland' Bophuthatswana. In het programma dat de chiefs moesten afwerken was echter ook ruimte voor andere zaken dan de strijd tegen onrecht.

'Kijk, een Ferguson 135, zo'n tractor heb ik ook. De beste van de wereld. Ik heb hem in 1976 gekocht en hij doet het nog steeds prima', zegt Pupsey Sebogodi, terwijl hij en zijn collega Dadelik Majefa worden rondgeleid op een proefboerderij in Zegveld (bij Woerden). Sebogodi en Majefa zijn zeer geïnteresseerd in het reilen en zeilen van Nederlandse boerderijen. Want chief zijn is geen volledige dagtaak; in het dagelijkse leven runnen Majefa en Sebogodi een boerderij. Tot voor kort althans. Sinds juli vorig jaar is Majefa niet meer in Leeufontijn geweest, de gemeenschap waarvan hij chief is. En ook Sebogodi durft, sinds hij in twee maanden drie keer werd gearresteerd, niet meer terug naar zijn gemeenschap in Braklaagte. Na de stormachtige ontwikkelingen in hun gemeenschappen wonen de twee nu in Soweto. Ze wachten daar de gerechtelijke uitspraken af over de rechtmatigheid van de inlijving van Braklaagte en Leeufontijn, twee dorpen in het noorden van Zuid-Afrika, niet ver van Botswana, in een strook land die aan beide zijden grenst aan Bophuthatswana.

Pensioenen In het verhaal dat Sebogodi en Majefa keer op keer houden, klinkt duidelijk door dat het lang niet alleen gaat om het principiële verzet tegen de thuislandpolitiek van het apartheidsregime. Aan de inlijving bij Bophuthatswana kleeft een aantal heel praktische bezwaren. Sebogodi legt burgemeester Schmitz van Haarlem uit welke: 'Gepensioneerden ontvangen in Zuid-Afrika een mager pensioen waarvan net te leven is. Als de ouderen in Bophuthatswana wonen, gaat het geld naar de thuislandregering, die verantwoordelijk is voor de uitbetaling. Ik vraag mij nog altijd af waar al dat geld blijft. Het komt in ieder geval niet bij de gepensioneerden terecht. Verder is de aanleg van voorzieningen zoals scholen en klinieken in Zuid-Afrika een overheidstaak, in Bophuthatswana niet.' Vooral dat laatste zit Sebogodi dwars: 'Sinds Braklaagte met inlijving wordt bedreigd, staat de ontwikkeling van ons gebied volkomen stil. Een bijna voltooide kliniek wordt niet afgemaakt. Alleen de

16

TWEE 'CHIEFS' OP BEZOEK IN NEDERLAND

'Wij zijn Zuidafrikanen en dat willen we blijven'

Bij Bevrijdingspop gaan Haarlems Dagblad

ramen moeten er nog worden ingezet. Er was een school voor voortgezet onderwijs gepland, maar daar horen we niets meer van. En ook de aanleg van wateren elektriciteitsvoorzieningen is op de lange baan geschoven.' De chiefs zijn ook bang tussen wal en schip te vallen als de onderhandelingen tussen De Klerk het ANC tot resultaat leiden. Een schrikbeeld: straks is ZuidAfrika bevrijd en dan wonen zij er niet meer. Op visite bij Kumar Sanjay drukken ze de ANC-vertegenwoordiger in Amsterdam dan ook op het hart de kwestie van de thuislanden vooral niet uit het oog te verliezen. Dat de chiefs hun brood als boer moeten verdienen, heeft alles te maken met de thuislandpolitiek van het apartheidsregime. Toen de vader van Sebogodi zich in de jaren vijftig als chief verzette tegen de pasjeswetten en de verhuizing naar Bophuthatswana, weigerde het regime de salarissen van de bestuurders verder nog te betalen. Het verzet ging echter door en dus bleven de betalingen uit. De gemeenschap wordt daarom sinds jaar en dag bestuurd op vrijwillige basis. Het aanhoudend verzet is de autoriteiten

Majefa (links) en Pupsey Sebogodi op de foto voor het Foto's: Luuk Obbink

een doorn in het oog. Een jaar geleden stelden zij daarom een chief aan die zich niet verzet tegen de thuislandpolitiek. Uiteraard erkent vrijwel niemand het gezag van deze zetbaas, ook al omdat zijn aanstelling volledig buiten de traditionele procedures om tot stand is gekomen. Want wie chief wil worden moet van koninklijken bloede zijn en boven~ dien in een volksvergadering het jawoord van de gemeenschap krijgen.

Pennestreek Van boeren is voor Sebogodi en Majefa de laatste tijd maar weinig terecht gekomen, van verzet des te meer. Op een bijeenkomst in Haarlem van het Covenant Project, een organisatie die zich via contacten met kerken overal in de wereld onder meer bezighoudt met steun aan bedreigde gemeenschappen, legt Sebogodi uit waarom: 'In 1984 kwamen wij erachter dat de regering van plan was met een eenvoudige pennestreek de grens van Bophuthatswana zodanig te verleggen dat de tienduizend inwoners van Braklaagte voortaan in het thuisland

w

Op het ogenblik komt er voor Majefa en Sebogodi niets van boeren térecht, maar ze waren zeer gelnteresseerd in de gang van zaken op een proefboerderij in Zegveld

woonden. Na overleg met de bewoners hebben we toen een brief aan de regering gestuurd, waarin we eisten dat er eerst overleg met ons zou plaatsvinden. Drie jaar later, op 15 december 1988, kwam er inderdaad een ontmoeting tot stand. We hebben toen duidelijk gemaakt dat we bij Zuid~Afrika wilden blijven horen. Maar binnen twee weken kregen we een brief dat we per 31 december van dat jaar deel zouden uitmaken van Bophuthatswana. Het overleg bleek zuiver formeel te zijn geweest. Het besluit was allang genomen.' 'Onmiddellijk na deze aankondiging stroomden legereenheden en politie het dorp binnen. Er werden barricades opgericht rond het huis van de zetbaas die het regime als nieuwe chief had aangesteld. Sindsdien zijn de intimidaties en het geweld niet van de lucht. Op een dag werd er een schoolbus staande gehouden. De kinderen moesten uitstappen en één voor één zeggen bij welk land ze hoorden. Kinderen die zeiden een inwoner van Bophuthatswana te zijn werden met rust gelaten, terwijl kinderen die zeiden Zuidafrikaan te zijn hardhandig in elkaar werden geslagen. Dit is nu een jaar geleden en sindsdien zijn de kinderen niet meer naar school geweest.' Ook het leven van Sebogodi veranderde drastisch. Hij kreeg zijn handen vol met het in gang zetten van de vele beroepsprocedures tegen de omstreden beslissing. Zijn hoop is nu gevestigd op het hooggerechtshof in Bloemfontijn. Als dit gunstig uitpakt, heeft dat ook gevolgen voor de bewoners van Leeufontijn. Het verhaal van deze zestienduizend mensen tellende gemeenschap komt voor een groot deel overeen met dat van Braklaagte. Maar anders dan in Braklaagte was er bij deze gemeenschap helemaal geen sprake van enig overleg. 'Volgens Botha had thuislandleider Mangope hem

geadviseerd ons niet in de besluitvorming te betrekken', legt Dadelik Majefa het ademloos luisterend publiek in Haarlem uit. Het geweld waarmee de inlijving gepaard ging, was in Leeufontijn nog heviger dan in Braklaagte. Juli vorig jaar bereikte het een hoogtepunt. Majefa: 'We wilden volksberaad houden en hadden ons daarom verzameld op het voetbalveld. Toen begon de politie, die de bijeenkomst had verboden, op mensen te schieten. Er vielen twee doden. Maar de menigte besloot zich te verdedigen. Er werden negen politiemensen gedood doordat iemand een brandbom in een auto gooide. Later op de dag kreeg de politie versterking met helikopters. Er werden tientallen mensen gearresteerd en verscheidene neergeschoten, waarvan een aantal in de rug. Nog steeds worden er mensen vastgehouden in Bophuthatswana.'

Perscontacten Majefa en Sebogodi lopen stad en land af om hun verhaal te vertellen aan iedereen die het wil horen. Zo ook op Bevrijdingspop, het muziekfestival dat jaarlijks op 5 mei in Haarlem wordt gehouden. Aanvankelijk was het de bedoeling dat Sebogodi het podium zou beklimmen om het door de zon oververhitte publiek toe te spreken. Toch maar niet. 'Ik denk eigenlijk dat de mensen hier niet zo geïnteresseerd zijn in onze problemen', licht Sebogodi zijn beslissing toe. Wel is het tweetal bereid om voor de microfoon van Radio Noord-Holland een vergelijking te maken tussen de bevrijding van Nederland en de aanstaande bevrijding van Zuid-Afrika. En ook een journalist van het Haarlems Dagblad wordt te woord gestaan. 'Mandela is zijn macht

voor een groot deel kwijtgeraakt nu hij is vrijgelaten en niet meer symbool staat voor het verzet', houdt die de chiefs voor. Een heftige reactie is het gevolg. Hoe haalt hij het in zijn hoofd. Publiciteit is volgens de chiefs een van de belangrijkste wapens die ze hebben in de strijd tegen de pennestreken van het apartheidsregime. 'Ik kan je verzekeren dat het werkt', zegt Sebogodi. 'De autoriteiten kunnen treiteren en geweld gebruiken omdat ze denken dat de buitenwereld het niet weet. Des te meer mensen ervan weten, des te moeilijker wordt het', aldus de chief. Ook Lydeke van Citters, die namens het Covenant Project het bezoek coördineert, is doordrongen van het belang van aandacht in de media. Zij heeft een groot aantal contacten met de pers georganiseerd en begeleid de chiefs van het ene interview naar het andere: 'Ik was aanvankelijk niet zo te spreken over een interview met de IKON-radio voor het programma 'Overloop'. De interviewster bleef maar doorzagen over de rol van het ANC op het platteland. Maar het uiteindelijke resultaat viel alles mee. Er was heel erg in geknipt en er was achtergrondinformatie ingesproken.' Sebogodi en Majefa zijn ervan overtuigd dat hun bezoek nuttig is geweest en dat de internationale aandacht zal bijdragen aan de overwinning op het apartheidsregime. Sebogodi: 'In andere gemeenschappen, zoals Motlatla, Moutse en Lawaaikamp, hebben de autoriteiten ook bakzeil moeten halen vanwege het verzet van de bewoners en de internationale druk. En is het hele onderhandelingsproces dat nu gaande is ook niet het gevolg van jarenlange pressie van binnen en van buiten? Het heeft gewerkt, waarom zou het nu niet werken?'

Luuk Obbink

17

President Kaoenda van Zambia heeft duidelijk nog geen behoefte aan glasnost en perestroika. Het Zambiaanse socialisme is uniek, zei hij onlangs: 'Hoe kan iemand die bij zijn volle verstand is onze ervaringen vergelijken met die van de Sovjet-Unie?' Toch is ook in Zuidelijk Afrika de discussie over grotere openheid en hervormingen losgebarsten. Een overzicht.

De meeste landen in Zuidelijk Afrika zijn een eenpartijstaat, maar die staatsvorm is nu in het geding. Naast de gebeurtenissen in Oost-Europa speelt daarbij ook de succesvolle vorming van een meerpartijen-democratie in Namibië een rol. Kaoenda ziet vooralsnog geen reden tot veranderingen in Zambia: 'Zowel economisch als politiek bewegen perestroika en glasnost zich naar een situatie die wij al bereikt hebben'. Zijn minister van onderwijs voegde eraan toe dat de Zambianen nog niet rijp zijn voor een meerpartijen-systeem vanwege de lage opleidingsgraad van de bevolking. Kaoenda's besluit om zijn alleenheerschappij te handhaven stuit echter wel op verzet, zelfs vanuit zijn eigen partij en regering. 'De eenpartijstaat is verworden tot een ruilbeurs waarop partijkaders elkaar baantjes toeschuiven', betoogde de minister voor decentralisatie. 'In deze tijden van massale werkloosheid is het begrijpelijk dat de partijbonzen niet voor veranderingen zijn, omdat hun priviliges op het spel staan: een gratis auto, gratis benzine, een gratis woning en de andere kruimels die weggelegd zijn voor de werkers van de partij', meende ex-minister van financiën Wina. Sprekers van de vakbond -de enige oppositiebeweging in het land- meenden dat de bevolking zich moest uitspreken en dat niet de mensen die nu de macht hebben de keuze moesten bepalen. Velen riepen Kaoenda op de burgerlijke vrijheden te herstellen en de noodtoestand, die al sinds juli 1964 van kracht is, op te heffen.

Ingedut Julius Nyerere, de voorzitter van de CCM, de enige partij in Tanzania, lijkt positiever te staan tegenover overgang naar een meerpartijen-systeem. 'De CCM is ingedut en heeft onvoldoende contact met de mensen', verklaarde hij onlangs tegenover de pers. Nyerere kritiseerde 'de bureaucratisering en het paternalisme' van de partij. 'Binnen een eenpartij-systeem is er geen uitdaging. Als er belangrijke zaken aan de orde zijn, besluiten de bestuurders zoals het hen het beste uitkomt.' De partijkaders in Tanzania voelen echter weinig voor veranderingen, zo bleek in maart op een symposium van de regeringspartij naar aanleiding van de kritiek op de eenpartijstaat. 'De veranderingen in Oost-Europa zullen ons systeem niet aantasten', verklaarde secretaris-gene~

18

In Mozambique heett het regerende Frelimo zich nog niet voor een meerpartlqen-systeem uitgesproken, maar dat ook niet uitgesloten.

GLASNOST EN PERESTROIKA IN 2

'Eenpartijstaat is verworden 1raal Kawawa van de CCM. Ook het socialisme van Tanzania is immers 'uniek'. In Angola en Mozambique heeft de discussie over een meerpartijen-systeem en grotere burgerlijke vrijheden alles te maken met mogelijke onderhandelingen met het gewapende verzet, UNITA in Angola en de MNR in Mozambique. In beide landen zeggen regering en partij dat zij op dit ogenblik geen reden zien het eenpartij-syteem op te heffen, maar zij sluiten een meerpartijen-syteem in de toekomst niet uit. Zowel in Angola als Mozambique zijn de laatste jaren vergaande economische hervormingen doorgevoerd, mede onder druk van het IMF. In beide landen zegt men nu dat de economische hervormingen alleen met succes kunnen worden doorgevoerd als er ook politieke hervormingen plaatsvinden. In Angola hadden burgers en partijleden tot 15 april de gelegenheid te reageren op voorstellen tot wijziging van de grondwet, waarbij het 'monopolie van de partij' op allerlei gebied wordt beperkt. De voorstellen zullen worden voorgelegd aan het partijcongres in december. 'Na het congres komen er radi-

cale veranderingen', voorspelt chefvoorlichting Miranda van de regeringspartij MPLA. 'Er komt een ministerpresident, scheiding tussen partij en regering en een herziening van de kieswet.' De bevolking zal kunnen kiezen uit verschillende kandidaten. Verder wordt de persvrijheid gegarandeerd, wordt het stakingsrecht vastgelegd, komt er vrijheid van vereniging voor niet-politieke organisaties, enzovoort.

Verdeling In Mozambique worden thans in bedrijven en de partijafdelingen van het regerende Frelimo discussies gevoerd over voorstellen tot grondwetswijzigingen. In een toelichtende tekst kiest Frelimo niet voor of tegen het meerpartijen-systeem, maar worden voor- en nadelen beschreven. Als grootste nadeel wordt gezien het gevaar van verdeling van de bevolking in stammen, regionale of godsdienstige groepen. In de ontwerpgrondwet staat niets meer over de 'leidende rol van de partij' of van de 'arbeidersklasse'. Het voorstel is dat de bevolking

IN ZUIDELIJK AFRIKA

.n tot ruilbeurs' via vrije en geheime verkiezingen op alle niveaus uit verscheidene kandidaten kan kiezen, los van enige bemoeienis van de partij. Ieder is vrij zich kandidaat te stellen voor het presidentsschap, waarbij de zittingsduur beperkt wordt tot maximaal drie maal vijf jaar. In de grondwet wordt het stakingsrecht geregeld, de doodstraf afgeschaft en worden allerlei burgerlijke vrijheden gegarandeerd. Alleen in Zimbabwe houdt de regering strak vast aan het 'marxisme-leninisme' als leidend beginsel, hoewel men zich kan afvragen in hoeverre dat enig gevolg voor het beleid heeft. Zimbabwe is echter een meerpartijenstaat. President Mugabe wil daar juist een eind aan maken. Over de ontwikkelingen in Oost-Europa zegt hij: 'Het is gevaarlijk om de meerderheid van het volk uit te sluiten van deelname aan het politieke proces... en dat was er in Oost-Europa aan de hand'. Dat geldt niet voor Zimbabwe, meent hij. Dat bij de verkiezingen van eind maart slechts 54 procent van de kiezers kwam opdagen, zou evenwel een teken kunnen zijn dat ook Mugabe het contact met de bevolking dreigt te verliezen.

Sietse Bosgra

VERANDERT ZUID-AFRIKA'S VISUMBELEID?

'Tot mijn grote verbazing kreeg ik het visum meteen'

In navolging van Nederland heeft Zuid-Afrika zijn visumbeleid versoepeld. Wie vroeger steevast de toegang tot het land werd geweigerd, krijgt nu na enige moeite wel een visum. Verschillen blijven er: het kan soms tergend lang duren voordat de noodzakelijke stempel in het paspoort zit en soms wordt pas twee uur voor vertrek het visum verstrekt.

Iedereen in Nederland lijkt wel naar ZuidAfrika te willen. Vooral journalisten en medewerkers van ontwikkelingsorganisaties zijn de afgelopen weken richting Zuid-Afrika vertrokken. Voor velen was het de eerste keer. Niet dat ze niet eerder hadden gewild, maar het was wel voor het eerst dat het ook toegestaan werd. VPRO-journalist Roei van Broekhoven kon in april in Zuid-Afrika rondreizen, nadat hem drie keer eerder de toegang was geweigerd. Van Broekhoven: 'Ook een toeristenvisum om mijn familie te bezoeken, kreeg ik niet. Nu heb ik het visum gemakkelijk gekregen. Vier weken na de officiële schriftelijke aanvraag ben ik gaan bellen. Na enige druk en na een gesprek met ambassadeur Nothnagel lukte het. Iedereen krijgt een visum, dus waarom ik niet.' Ondertussen heeft Van Broekhoven weer een aanvraag ingediend. De VPRO-radio wil in ZuidAfrika een 'standplaats' vestigen van waaruit wekelijks een programma gemaakt zal worden. Vrij Nederland journalist Kees Schaepman ('VN heeft een lange geschiedenis van geweigerde visa') kreeg van Nothnagel een uitnodiging om te komen praten toen hij nog geen visum had aangevraagd. De aanleiding was zijn interview met bisschop Tutu, op het vliegveld van Frankfurt gehouden, dat in Vrij Neder~ land van 6 januari 1990 verscheen. Schaepman: 'Op de ambassade doen ze alsof de periode voor de vrijlating van Mandela voorbije eeuwen zijn'. Ruim een week na de officiële aanvraag voor een visum eind maart, kreeg de VNredacteur de juiste stempel in zijn paspoort.

Te druk Heel wat meer moeite moest Adri Nieuwhof, medewerkster van het Komitee Zuidelijk Afrika, doen. Ze vroeg haar visum aan twee weken voor haar geplande vertrek naar Zuid-Afrika om daar vergaderingen over de besteding van

gelden bij te wonen. Adri Nieuwhof: 'De laatste week heb ik iedere dag gebeld hoe het er voor stond en telkens kreeg ik te horen dat de ambassadeur het te druk had'. Plechtig beloofde een ambassademedewerkster dat er werk van gemaakt zou worden. Op de vrijdag voor haar vertrek 's zondags belde Adri Nieuwhof verschillende keren met de medewerkster. 'Ik heb gezegd dat ik het lange wachten op een antwoord als een weigering opvatte, wat aan de andere kant heftig werd ontkend. Om drie uur werd ik gebeld dat ik m'n visum kon komen ophalen.' Aangekomen in Den Haag bleek het echter 'te laat' om de visumstempel te zetten. Het dienstdoende personeel was verbaasd dat om drie uur niet was verteld dat de visumafdeling om vier uur dichtgaat. 's Avonds belde de afdeling visa Adri Nieuwhof thuis op: ze kon alsnog haar visum op zondagmiddag komen halen. 'Het duurde nog een uur voordat de goede stempel gevonden was', zegt Adri Nieuwhof. Om drie uur was het zover, de incheck-tijd op Schiphol was vijf uur.

Diep in de ogen Eenzelfde ervaring had Wouter van der Schaaf, medewerker Internationale Zaken van de FNV. Samen met vijf collegavakbondsmensen uit verschillende landen maakte hij eind maart een reis naar Zuid-Afrika om aldaar de door vakbonden gesteunde projecten te bezoeken. De visa werden gezamenlijk vijf weken voor vertrek door het Internationale Verbond van Vakverenigingen (IVVV) in Brussel aangevraagd. Wouter van der Schaaf: 'Het IVVV heeft veel in het werk moeten stellen om de visa echt te kunnen krijgen. Op het allerlaatste moment kreeg ik het.' 's Avonds om tien uur stond de onmisbare stempel in het paspoort. Om half twaalf vertrok het vliegtuig met bestemming Zuid-Afrika. De recente vrijgevigheid in het verstrekken van visa voor Zuid-Afrika heeft alles te maken met de rede van De Klerk en de versoepeling van het Nederlandse visumbeleid (zie pag. 20). Voorzover be~ kend is er na de vrijlating van Mandela geen visum meer geweigerd. Vlak voor De Klerk zijn rede hield, was dat nog anders. In januari vroeg Jules Kneepkens, toen werkzaam bij het Komitee Zuidelijk Afrika, een visum aan. Een week voor zijn geplande vertrek kreeg Jules Kneepkens een uitnodiging voor een gesprek met ambassadeur Nothnagel: 'Aan het eind van het gesprek zei hij

tegen me: "Ik heb u eens diep in de ogen gekeken en zal aan Pretoria een positief advies geven".' Op de dag van vertrek kreeg Kneepkens laat in de middag te horen dat Pretoria een visum weigerde. Hans Pelgröm van de NOVIB, die eveneens in januari een visum aanvroeg, heeft een ander verhaal. 'Na enig dralen kreeg ik van de ambassade per brief te horen dat mijn aanvraag geweigerd was, zonder opgaaf van redenen.' Twee jaar daarvoor was hem dat ook al overkomen, maar nu had hij meer hoop. De teleurstelling over de weigering maakte Pelgröm ook aan het ministerie van buitenlandse zaken kenbaar. En dat had effect. Pelgröm: 'Tot mijn grote verrassing werd ik op de dag dat De Klerk zijn rede voor het parlement hield door ambassadeur Nothnagel thuis gebeld. Hij had van Pretoria opdracht gekregen mij alsnog een visum te geven.' Het ministerie van buitenlandse zaken was overigens ook op de hoogte van de aanvraag van Jules Kneepkens.

Nee-stempeltje Enkele medefinancieringsorganisaties gebruikten tot nu toe de 'Malawi-route' om in Zuid-Afrika te komen. In Malawi werd dan een toeristenvisum aangevraagd en verkregen. Deze sluipweg lijkt niet langer nodig te zijn. Na februari is aan bijna iedereen die altijd de toegang

tot Zuid-Afrika werd ontzegd een visum verstrekt, zoals aan vertegenwoordigers van organisaties als Stichting Oecumenische Hulp, Bisschoppelijke Vastenactie en SANAM, een samenwerkingsverband van dertien Europese ontwikkelingsorganisaties. In januari werd Roei von Meijenfeldt van SANAM door de ambassade in Brussel nog een visum geweigerd. In mei probeerde hij het bij de ambassade in Den Haag opnieuw: 'Totmijngrote verbazing kreeg ik het visum meteen. Het Zuidafrikaanse regime wil duidelijk maken dat er wat veranderd is., Verder kregen betrekkelijk eenvoudig een visum LOTA-secretaris Jaap Huurman, ex-correspondente in Zuid-Afrika Ineke van Kessel en Groene-journalist Rudi Boon. Ook TV-beroemdheid Adriaan van Dis heeft eindelijk, na achttien keer proberen, zijn visum gekregen. Ieder jaar, vanaf 1973, heeft hij een aanvraag gedaan en pas in 1990 is het gelukt. 'Vaak kreeg ik niet eens een antwoord. Nu ging het redelijk snel, ook al was het niet binnen een paar dagen geregeld. Maar ik moet niet klagen.' Ook Van Dis moest op audiëntie komen bij Nothnagel. Volgens Van Dis is bij de Zuidafrikaanse ambassade klaarblijkelijk de politieke lente uitgebroken. 'Alleen die ambtenaren in Pretoria, die al jaren nee zeggen, moeten er alleen nog aan wennen het nee-stempeltje eens op te bergen."

Jan van Roode

ertentie)

Nederland geeft steeds vaker visa

aan Zuidafrikanen De veranderingen in het Zuidafrikaanse beleid om ook 'lastige' mensen een visum te geven, heeft alles te maken met de versoepeling van het Nederlandse toelatingsbeleid. Op 7 februari van dit jaar (dus na de rede van De Klerk en voor de vrijlating van Mandela) zei minister van buitenlandse zaken Van den Broek in de Tweede Kamer: 'Ik kan mij voorstellen dat wij in het visumbeleid keer op keer bekijken wie de visa aanvragen. Wij zullen dan niet automatisch meer een visum weigeren als er sprake is van relaties met de Zuidafrikaanse regering of van functionarissen die contact zoeken met Nederlandse overheidsfunctionarissen, die tot dusverre tot de verboden categorie behoorden.'

Schommelingen Is er bij de Nederlandse ambassade in Pretoria al iets te merken van de versoepeling? De consul in Pretoria, H. Sondaal, deelt desgevraagd mee dat er een aanzienlijke stijging is van visa-toekenningen. In de eerste vijf maanden van 1989 werden er ruim 5300 visa afgegeven. Dit jaar zijn dat er ruim 7500. Waar de stijging precies door veroorzaakt is, valt op de ambassade in Zuid-Afrika moeilijk te achterhalen. Ook vóór de versoepeling van het beleid, in januari, was er een stijging te zien. En of de stijging komt omdat nu mensen een visum vragen die dat vroeger achterwege lieten omdat het toch geweigerd zou worden, is ook niet te overzien. Volgens het ministerie van buitenlandse zaken stijgt en daalt het aantal aanvragen wel vaker. In 1988 waren er een kleine 2300 meer aanvragen en toekenningen van visa dan in 1989. De aantallen van meer dan 21.000 en meer dan 23.000 in de jaren 1983 en 1984 worden bij lange na niet gehaald. Zijn er sinds de versoepeling ook visa geweigerd? Consul Sondaal: 'Precies kan ik dat niet zeggen. Eén of twee keer is dat wel voorgekomen. Maar er zijn nooit zoveel visa geweigerd door Nederland.' Het Zuidafrikaanse blad Financial Mail weet te melden dat de Nederlandse regering de toegang heeft ontzegd aan het Zuidafrikaanse team voor het wereldkampioenschap haarknippen. Het kampioenschap wordt in oktober in Amsterdam gehouden.

20

T-shirts

'Mandela vrij, nu Zuid.Afrika nog' uitgevoerd in zwart met gele opdruk en groene letters. Maten: L en XL.

'ANC' uitgevoerd in zwart met de kleuren van de ANC-vlag. Maten: L en XL.

'Isolate apartheid' uitgevoerd in zwart òf wit met Afrikaans motief.

Maten L en XL. Alle T-shirts kosten f17,-, inclusief portokosten.

Bestellen door overmaking van het noodzakelijke bedrag op giro 600657 van het KZA, Amsterdam, onder vermelding van het gewenste shirt, maat en eventueel kleur.

DONORCONFERENTIE IN NEW YORK OP 21 JUNI

Krijgt Namibië de juiste soort hulp? Het grote nadeel van de andere aanpak -met grootschalige projecten die buiten het staatsbudget om gaan- is dat die gepaard gaat met in de loop der jaren terugkerende kosten, die de afhankelijkheid en het begrotingstekort doen toenemen. Premier Hage Geingob: 'We willen een vorm van hulp die ons een ontwikkelingsbasis verschaft, die we kunnen blijven betalen, ook als de buitenlandse hulp later weer afneemt'. In de praktijk betekent dat: hulp voor nuttige,

""' betaalbare vormen van onderwijs, met een accent op beroepsonderwijs; hulp die bijdraagt aan het scheppen van nieuwe banen; en hulp, bij het opzetten van een eenvoudige en efficiënte gezondheidszorg (waarvoor goed drinkwater een eerste vereiste is) en voor verbetering van de huisvesting. De hoogste prioriteit ligt bij de zwarte boeren. Door verbetering van de landbouw, waarvoor

4 'met name waterprojecten nodig zijn, moet Namibië minder afhankelijk worden van de invoer van voedsel.

Twee teruggekeerde vluchtelinges in gevecht met de grond in het noorden van Namibië. Door de onderontwikkelde landbouw moet Namibië veel voedsel invoeren. Foto: John Liebenberg

Als zijn land op 21 juni precies drie maanden op eigen kracht draait, zal de Namibische president Sam Nujoma samen met de secretarisgeneraal van de Verenigde Naties een grote donorconferentie in New York openen. De rijke landen kunnen daar aangeven hoe ze Namibië in de komende jaren op weg gaan helpen.

Alle 160 lidstaten van de VN zijn voor de conferentie uitgenodigd. Naar verwachting komen de meesten ook opdagen, maar zullen hooguit twintig van hen daadwerkelijk hulp toezeggen. De overige zullen hun eigen problemen belichten, toespraken houden en intentieverklaringen afleggen. Uiteraard was het oorspronkelijk het plan om de conferentie in Namibië te houden. Om praktische redenen en van~ wege de door de aanwezigheid van VNtroepen tijdens het onafhankelijkheidsproces ontstane speciale relatie tussen de VN en Namibië, is op hoog niveau plotsklaps voor de zetel van de VN besloten. Daarmee is voor de afgevaardigden de kans verloren gegaan om met eigen ogen de problemen te aanschouwen, waarvoor bevolking en regering van Namibië zich geplaatst zien. Hoewel waarschijnlijk wel oplosbaar, zijn die problemen immens: -een uit het lood geslagen inkomensverdeling; -werkloosheid voor een derde van de bevolking;

-een zwaar onderontwikkelde landbouw, waardoor zestig procent van het voedsel moet worden ingevoerd; -een koloniaal onderwijssysteem, dat de opleidingskansen oneerlijk verdeelt; - gebrekkige gezondheidszorg en slecht drinkwater; - miserbale huisvesting: gemiddeld één kamer per vierenhalve Namibiër. De zeven procent blanke Namibiërs definiëren de problemen allicht iets anders. Werkloosheid is bij hen onbekend en hun inkomen beloopt gemiddeld zo'n dertigduizend gulden per jaar, terwijl een zwarte Namibiër op het platteland het met zo'n 120 gulden moet doen.

Begrotingstekort De helft van de lidstaten van de Europese Gemeenschap, waaronder Nederland, behoren tot de donorlanden. Moeten die de activiteiten die de vele VNorganen voor Namibië op stapel hebben staan financieel steunen of moet het accent liggen op de prioriteiten die de Namibische regering stelt? Namibië geeft de voorkeur aan hulp via de begroting van het land. Er is een begrotingstekort van 400 miljoen gulden. Dat gat moet gedicht worden, wil de regering de economie kunnen saneren en haar eigen plannen realiseren. Voor die vorm van hulp hebben zich echter maar weinig landen uitgesproken. De meeste geven liever hulp waarbij zij zelf ook voordeel hebben, bijvoorbeeld door het leveren van goederen of diensten.

Verlanglijstje De EG kan vooral door een bijdrage te leveren op het gebied van de handel de afhankelijkheid van hulp inperken. Het Namibische verlanglijstje? Namibië vraagt het recht om, met subsidies, circa twintigduizend ton rundvlees per jaar naar de EG te mogen exporteren. Dat zou de regering jaarlijks zo'n 160 miljoen gulden opleveren, waarvan een belangrijk deel gebruikt zou kunnen voor de ontwikkeling van het arme noorden en zuiden. Een soortgelijke regeling zou getroffen moeten worden voor tweeduizend ton lamsvlees per jaar. Namibië wenst voorts garantieprijzen voor de export van huiden van het Karakul-schaap. Ten slotte hoopt men op de voordelen verbonden aan de status van 'minst ontwikkeld land', die de EG kan toekennen. Van de donorlanden zou het geen enorme inspanning vergen om Namibië, dat noch schuld heeft aan het begrotingstekort, noch aan de buitenlandse schuld van bijna 600 miljoen gulden, er bovenop te helpen met een combinatie van hulp en handelsondersteuning. De toegezegde steun is echter nog verre van toereikend. Deels heeft Namibië er niet om gevraagd en deels betreft het 'hulp' in de vorm van leningen. Nederland heeft zich onlangs, bij monde van minister Pronk, aangemeld als donorland. In de loop van juni zullen regering en parlement zich over de invulling van het hulppakket buigen. Daarnaast kan Nederland invloed uitoefenen op de kwaliteit en omvang van de hulp in EGen VN-verband.

Paul Staal

Michael Lapsley, Anglicaans priester en lid van het ANC, heeft eind april door een aanslag beide handen en een oog verloren. Hij ontving een 'bombrief' op zijn adres in de Zimbabweaanse hoofdstad Harare. De in Nieuw-Zeeland geboren Lapsley kwam in 1973 naar Zuid-Afrika. Na de scholierenopstand van 1976 werd hij naar Lesotho gedeporteerd vanwege zijn rol in het verzet. Uit angst voor aanslagen werd hij in 1983 door zijn kerk naar Harare gestuurd, waar hij politie-bewaking genoot. Aartsbisschop Tutu verklaarde dat de aanslag kennelijk tot doel had de besprekingen tussen het Zuidafrikaanse regime en het ANC te ondermijnen. Op uitnodiging van de Werkgroep Kairos was Lapsley enkele keren in Nederland .

De Europese Gemeenschap heeft in 1989 de import van Zuidafrikaanse steenkool met 7,2 procent opgevoerd, aldus de officiële cijfers van het statistisch bureau van de EG, Eurostat. De groei van de import is vooral toe te schrijven aan België (+ 32,8%), Groot-Brittannië (+25,3%), Italië (+14.6%) en Spanje (+ 12,0%). De grootste importeurs zijn Spanje, Italië en België, dat West-Duitsland voorbijgestreefd is. Volgens de cijfers van Eurostat is de Nederlandse invoer met 32,3 procent gedaald. Dit kan er op wijzen dat de Nederlandse invoer voor een deel naar België is verlegd. Frankrijk staakte in 1986 de invoer van Zuidafrikaanse kolen voor zijn elektriciteitscentrales, maar de Franse invoer steeg in 1989 voor het tweede achtereenvolgende jaar (+ 9,7%) a

Jerry Richardson, de voormalige leider van het 'voetbalteam' van Winnie Mandela, is door een rechter in Johannesburg schuldig verklaard aan moord op de 14-jarige 'Stompie' Seipei. De kans bestaat dat Winnie Mandela nu alsnog in deze zaak zal worden vervolgd. Volgens de rechter is aangetoond dat zij aanwezig was bij de mishandeling van 'Stompie' (en drie anderen), twee dagen voordat hij uit haar huis werd weggevoerd om niet meer levend te worden teruggezien. Nelson Mandela verklaarde eerder dat de Zuidafrikaanse autoriteiten zijn vrouw met opzet niet voor de rechter daagden opdat zij haar onschuld niet zou kunnen bewijzen .

De Zuidafrikaanse ex-president Botha heeft bedankt voor het lidmaatschap van de Nationale Partij. Aanleiding was de deelname van Joe Slovo van de Zuidafrikaanse Communistische Partij aan de gesprekken met de regering .

IN DETENTIE

Mosima Sexwale Mosima Sexwale (37) werd op 7 april 1978 veroordeeld tot achttien jaar gevangenisstraf op beschuldiging van terrorisme en samenzwering tegen de staat. Het proces tegen Sexwale en elf anderen duurde ruim een jaar. De rechter sprak zes mensen vrij, de overigen kregen gevangenisstraffen variërend van zeven tot achttien jaar.

Sexwale werd schuldig bevonden aan het gooien van een handgrenaat naar een politiewagen, waardoor twee politiemensen gewond raakten. De officier van justitie eiste de doodstraf, maar de rechter was van mening dat er 'recht

Veertien jaar 'Soweto', honderd jaar Shell Op 16 juni 1976 demonstreerden in Soweto duizenden zwarte scholieren tegen de verplichtstelling van het Afrikaans als voertaal op alle Zuidafrikaanse scholen. Leger en politie openden het vuur op de jongeren. Het bloedbad was het begin van een nationale opstand. Jaarlijks wordt sindsdien in allerlei landen op 16juni 'Soweto' herdacht. Op 16 juni 1890 werd de Koninklijke Shell opgericht. Shell viert daarom dit jaar op 16 juni feest. Het bedrijf hoopt het honderdjarig bestaan aan te grijpen om zijn imago wat op te poetsen. Het Landelijk Overleg 'Shell uit Zuid-Afrika, Sankties Nu' wil daar een stokje voor steken door rond de Soweto-herdenking van dit jaar acties tegen Shell te voeren. Op vrijdag 15 juni staat een geweldloze blokkade van het Shell-hoofdkantoor in Den Haag op het programma. Deze moet om 7 uur's ochtends beginnen. 's Avonds is er een programma met sprekers uit verscheidene landen in 'Het Paard van Troje'. Zaterdags wordt de opstand in Soweto her-

gesproken kan worden zonder het gebruik van een voorhamer'. In zijn verklaring verwees Sexwale naar zijn armoedige kinderjaren in Soweto. De miserable levensomstandigheden en het geweld tegen de zwarte bevolking lagen ten grondslag aan zijn keuze voor aansluiting bij het ANC. 'Ik geloof niet dat mijn beslissingen verkeerd zijn geweest. Wat ik nog het meest betreur is dat deze beslissingen noodzakelijk en onvermijdelijk waren. Toen ik mij aansloot bijhetANC wist ik dat de strijd voor vrijheid moeilijk zou zijn en niet zonder opofferingen gevoerd kan worden. Ik aanvaardde gevolgen van mijn daden. Ik zal iedere straf die wordt opgelegd accepteren.' Mosima Sexwale is getrouwd en heeft een dochter van veertien. Hij verblijft op Robbeneiland.

Hans Hartman Brieven naar de vader of vrouw van Mosima Sexwale kunnen gestuurd worden naar: Frank Sexwale, 1995 Thabo Street, Dube Village, Meadowlands 1852, Johannesburg 2000.

dacht met een demonstratie, die om 13 uur van het Malieveld vertrekt en om circa 15 uur uitmondt in een manifestatie met muziek en sprekers bij de Zuidafrikaanse ambassade. Informatie over de voorbereidingen, werkgroepen, slaapplaatsen en kinderopvang en aanmelding van activiteiten bij: Landelijk Overleg 'Shell uit Zuid-Afrika, Sankties Nu', per adres Boekkafé de Rode Hond, Prins Hendrikstraat 138, 2518 HX Den Haag. Telefoon (van maandag tot en met vrijdag tussen 14 en 16 uur): 070-3648861. Financiële bijdragen kunnen worden overgemaakt naar girorekening 5914299, ten name van 'Shell uit Zuid-Afrika', Amsterdam, onder vermelding van '15/16 juni-actie'.

Fietsen voor een vrij Zuid-Afrika Onder het motto 'fietsen voor een vrij ZuidAfrika' start op maandag 9 september een fietstocht naar Zuidelijk Afrika. Het is de bedoeling dat men daar na negen maanden aankomt en de organisatoren gaan ervan uit dat de apartheid dan ook afgeschaft moet zijn. In het weekeinde van 7 en 8 september zal een sponsor-fietstocht de dapperen uitgeleide doen. Geïnteresseerden in zowel het een als het ander kunnen bellen met het KZA, telefoon 020-270801 (vragen naar Evert de Vos).

(advertentie)

Word tientjeslid van Radio Freedom, omdat ..

gekleurd nieuws van het verzet beter klinkt dan geen nieuws van wit Zuid-Afrika. Ja, ik word tientjeslid

van Radio Freedom;

!postkode:

cm ~.,plaats:

handtekening:

k 9eff]1,-per half jor /kwortool / mond In enveloppe naar Antwoordnr. 11019

1; w1000 PB Amsterdam r L----------------------------------- J

KOMITEE ZUIDELIJK AFRIKA

Met ae vraag "waarom net vuur Coven als net water bijna kookt! keerde een Zweedse groep zich tegen het opheffen van sancties nu zij bijna succes hebben. Foto: Matthijs Veldt

'Je dooft het vuur niet als het water bijna kookt'

'Werkelijke terugtrekking (van buitenlandse bedrijven uit ZuidAfrika) is een deugdelijk onderdeel van de internationale campagne om het apartheidsregime te isoleren.' Dat zegt Bheki Nkwanyana, werkzaam bij ShelI-ZuidAfrika in Durban en kaderlid van de chemie-vakbond CWIU (Chemical Workers Industrial Union). De chemie-arbeiders blijven, ook nu De Klerk en het ANC met elkaar in gesprek zijn, onverkort om terugtrekking vragen.

Nkwanyana had vakantie-dagen opgenomen en was naar Nederland gekomen om Shells jaarlijkse aandeelhoudersvergadering toe te spreken. In het Haagse Congresgebouw confronteerde hij de aandeelhouders met Shells asociale personeelsbeleid in Zuid-Afrika. Waarom weigerde Shell met de vakbond te onderhandelen over een procedure voor terugtrekking uit Zuid-Afrika? Waarom benadrukt Shell altijd dat het

bedrijf binnen de apartheidswetten moet opereren, terwijl Zuidafrikaanse bedrijven deze apartheidswetten ter discussie stellen en overtreden? Waarom weigert Shell in Zuid-Afrika over veel zaken op nationaal niveau met de vakbond te onderhandelen, terwijl er in Nederland wél op nationaal niveau over deze zaken wordt onderhandeld (pensioenen, huisvesting en dergelijke)? Waarom weigert de SAPREF-raffinaderij, waarover Shell het management voert, in te gaan op de vakbondswens om een multi-raciale kindercrèche in te richten? Na de toespraak van Nkwanyana bood de historicus prof. Ger Harmsen namens 275 Nederlandse wetenschappers een protest aan, waarin de aanwezigheid van Shell in Zuid-Afrika onaanvaardbaar genoemd wordt. De 275 universitaire medewerkers kondigden aan dat zij, zolang het bedrijf in Zuid-Afrika zit, contacten met Shell zo mogelijk zullen mijden. 'Ik ben Jogchum Kooi. Ik werk sinds 1968 bij de Koninklijke Shell.' Toen de Nederlandse Shell-werknemer Jogchum Kooi met deze woorden zijn pleidooi voor terugtrekking van Shell uit Zuid-Afrika

Computers en apartheid

Wat doet Philips in Zuid-Afrika? Heeft IBM nog banden met ZuidAfrika? Welke computers gebruiken het Zuidafrikaanse leger en de politie? Deze maand verschijnt 'Computerizing Apartheid, export of computer hardware to South Africa'. De nieuwe Engelstalige publikatie door het Komitee Zuidelijk Afrika (70 pagina's, prijs f5, -) geeft de resultaten weer van een studie door Gert Slob naar de export van computerapparatuur naar ZuidAfrika. Het boekje bevat een voorwoord door Abdul Minty, directeur van de World Campaign Against Military and Nuclear Collaboration with South Africa. Van de negentig grootste producenten van computerapparatuur ter wereld is onderzocht of ze banden met Zuid-Afrika hebben. De publikatie bevat verder informatie over vier computermerken die geen banden met Zuid-Afrika hebben.

begon, draaiden de hoofden van veel aandeelhouders zich verbaasd en nieuwsgierig in zijn richting, alsof ze de duivel in eigen persoon zagen staan.

Obligaat antwoord In zijn obligate antwoord ging Shell-topman Van Wachem op geen enkele aan hem gestelde vraag in. Ook het antwoord op Nkwanyana's vragen is de Shell-directie nog steeds schuldig. Met de dooddoener dat 'een oproep tot terugtrekking uit Zuid-Afrika verder van de werkelijkheid verwijderd is dan ooit te voren', weigerde Shell andermaal aan haar maatschappelijke verantwoordelijkheid te voldoen: terugtrekking uit Zuid-Afrika als steun in de rug van de Zuidafrikaanse bevolking bij de afschaffing van de apartheid. Hierop verlieten de 150 voorstanders van terugtrekking onder het zingen van Nkosi Sikelel'i de aandeelhoudersvergadering. Zonodig zullen ze er volgend jaar weer zijn.

Ruud Bosgraaf Gert Slob

NIEUWS OP DE EIGEN PAGINA

ADRI NIEUWHOF (KZA) 0 VER HAAR BEZOEK AAN ZUID-AFRIKA

'Het ANC werft overal leden, ook in blanke wijken'

Adri Nieuwhof, medewerkster van het Komitee Zuidelijk Afrika, bracht onlangs een bezoek van twee weken aan Zuid-Afrika. Een vraaggesprek over haar ervaringen.

Hoe vinden mensen van het ANC en andere anti-apartheidsorganisaties binnen Zuid-Afrika het om iemand van een solidariteitsorganisatie uit Nederland op bezoek te krijgen?

'Ik werd overal zeer hartelijk ontvangen. De ANC-mensen vinden dat Nederland een belangrijke rol speelt in de internationale anti-apartheidsstrijd. Als Mandela in Nederland komt, zal hij ook zeker Nederlandse activisten willen ontmoeten.'

Waarmee is het ANC op dit moment zoal bezig?

'Op het ogenblik is men bezig met een grootscheepse ledenwerfcampagne. Vrijwilligers, vaak UDF-leden, gaan van deur tot deur om leden te werven. Het feit dat het vaak UDF-leden zijn, betekent niet dat het UDF zal opgaan in het ANC. Het UDF heeft juist besloten om dat niet te doen. Maar een aantal UDFleden vindt het gewoon belangrijk om dit werk te doen. De ledenwerfcampagne wordt overal gevoerd, ook in blanke wijken. Het ANC is immers een non-raciale organisatie. Ondanks de oorlogssituatie probeert men zelfs in Natal leden te winnen. Alle leden krijgen een lidmaatschapskaart en moeten, naar draagkracht, contributie betalen. Als in een bepaalde wijk honderd mensen lid zijn, wordt er een 'branch' gevormd, een afdeling die re~ gelmatig vergaderingen houdt.'

Hoe zal de organisatiestructuur van het ANC er verder gaan uitzien?

'Het land is ingedeeld in veertien regio's en per regio is er een zogenaamd interimcomité. Deze comités coördineren nu de ledenwerfcampagne. Verder zijn er dus de afdelingen. In december zal er een grote besluitvormende conferentie plaatsvinden. Het is de bedoeling dat de

afdelingen leden afvaardigen naar dit congres. Een echte organisatiesstructuur met besluitvormingsprocedures en zo meer is er echter nog niet. Ook is de verhouding tussen plaatselijke afdelingen en het landelijk bestuur nog niet echt gedefinieerd. Zo ver zijn ze nog niet.'

Mandela heeft buitenlandse regeringen en niet-gouvernementele organistaties verscheidene malen gevraagd om financiële steun voor het ANC. Maar wat zijn nu de concrete behoeften van de organisatie?

'Op dit moment is er vooral veel geld nodig voor de ledenwerfcampagne. De mensen die de campagne voeren, zijn nu vrijwilligers en zij moeten het werk in hun vrije tijd en in de avonduren doen. Het is belangrijk dat er geld beschikbaar komt voor salarissen, zodat er mensen vrijgesteld kunnen worden voor de ledenwerving. Iets anders is dat de activisten vervoersproblemen hebben, vooral in de platte-

landsgebieden. Concreet betekent dit dat er fondsen beschikbaar zouden moeten komen voor aankoop en onderhoud van auto's en voor benzine. Daarnaast zit men te springen om kan~ toormeubilair en kantoormiddelen voor de veertien regiokantoren. Die kantoren moeten helemaal vanuit het niets worden opgezet.'

Hoe zien de Zuidafrikanen en met name de niet-blanken de toekomst van het land? Vinden ze dat de veranderingen snel genoeg gaan?

'De meeste mensen die ik ontmoet heb -ik praat dan over gewone mensen zoals taxichauffeurs - begrijpen wel dat veranderingen niet van de ene op de andere dag tot stand kunnen komen. Het is ook niet zo dat ze alle heil verwachten van De Klerk en Mandela. Ze weten dat ze zelf aan de slag zullen moeten om van Zuid-Afrika een vrij en democratisch land te maken.'

Monique Luijdjens

16 juni: Soweto-demonstratie! Op 16 juni is het alweer veertien jaar geleden dat de Soweto-opstand plaatsvond. Een demonstratie van duizenden zwarte scholieren tegen de verplichtstelling van het Afrikaans als voertaal op alle scholen werd door de politie op bloedige wijze uiteengejaagd. Het was het begin van een opstand tegen een apartheidssysteem, waaraan ook vandaag de dag nog niets fundamenteel veranderd is. Toevallig was precies hon

derd jaar geleden 16 juni ook de oprichtingsdatum van Shell, dat zo trouw in Zuid-Afrika blijft. Reden genoeg om in het kader van de Soweto-herdenking tegen Shell te demonstreren.

De demonstratie begint op 16 juni om 13.00 uur op het Malieveld in Den Haag. Na

afloop van de demonstratie is er om 15.00 uur een manifestatie met muziek en sprekers. Tijdens de demonstratie en de manifestatie staat naast de herdenking van Soweto de nog steeds aanwezige noodzaak van sancties centraal. Op 1 5 juni is er een blokkade van het Shell-hoofdkantoor en de Zuidafrikaanse ambassade. 's Avonds is er een programma met sprekers uit verschillende landen in het Paard van Troje.

Nadere inlichtingen: Landelijk Overleg 'Shell uit Zuid-Afrika, Sankties Nu', Prins Hendrikstraat 138, 2518 HX Den Haag. Telefoon (van maandag tot en met vrijdag tussen 14.00 en 16.00 uur): 070-3648861.

Abonnementen/Adreswijzigingen Het abonnementsgeld (f18,50 in Nederland, Europa f30,- en buiten Europa f45, -) moet worden overgemaakt naar giro 600657 van het Komitee Zuidelijk Afrika te Amsterdam. Door meerte storten steunt u het werk van het Komitee. Het doorgeven van adreswijzigingen bij voorkeur schriftelijk door terugzending van het gecorrigeerde adresbandje.

24

Bestelling materiaal/informatie Materiaal is te bestellen door overmaking van het noodzakelijke bedrag op giro 600657 van het Komitee Zuidelijk Afrika te Amsterdam onder vermelding van het gewenste materiaal. Er is een lijst beschikbaar met informatie- en actiemateriaal die u telefonisch kunt opvragen: 020-270801.