1

Het zit zeker tussen mijn oren?De rol van stress bij lichamelijk onbegrepen klachten en syndromen

Dr. L.M. (Lineke) TakDr. L.M. (Lineke) TakL.Tak@dimence.nlL.Tak@dimence.nl

Casus Mw. V. (34 jaar)

Anamnese/Anamnese/

Laatste maand toenemend last van pijn voeten, daarbij al Laatste maand toenemend last van pijn voeten, daarbij al

langer bestaande moeheid, nekpijn, pijn armenlanger bestaande moeheid, nekpijn, pijn armen

Somatische VG/ Somatische VG/

Prikkelbare darm syndroomPrikkelbare darm syndroom

Psychiatrische VG/ Psychiatrische VG/

BlancoBlanco

Conclusie/Conclusie/

??????

Casus Mw. V. (34 jaar)

Huisarts: multiple functioneel somatische symptomen?Huisarts: multiple functioneel somatische symptomen?

Internist: misschien chronisch vermoeidheid syndroom?Internist: misschien chronisch vermoeidheid syndroom?

Rheumatoloog: fibromyalgie?Rheumatoloog: fibromyalgie?

Psychiater: somatoforme stoornis?Psychiater: somatoforme stoornis?

Functioneel somatische syndromen

�� Chronisch vermoeidheid syndroom (CVS)Chronisch vermoeidheid syndroom (CVS)

O.a. moeheid, keelpijn, spierpijn, spierzwakte, O.a. moeheid, keelpijn, spierpijn, spierzwakte,

hoofdpijn (CDC criteria)hoofdpijn (CDC criteria)

�� Fibromyalgie (FM)Fibromyalgie (FM)

O.a. wijdverspreide pijn, spierpijn, moeheid, O.a. wijdverspreide pijn, spierpijn, moeheid,

hoofdpijn, slaapstoornis (ACR criteria)hoofdpijn, slaapstoornis (ACR criteria)

�� Prikkelbare darm syndroom (PDS)Prikkelbare darm syndroom (PDS)

O.a. buikpijn, opgeblazen gevoel, problemen metO.a. buikpijn, opgeblazen gevoel, problemen met

stoelgang (Rome criteriastoelgang (Rome criteria))

Functional somatic syndromes: One or many?

(Wessely et al. Lancet 1999;354:936)(Wessely et al. Lancet 1999;354:936)

AAAAAAAAtypische aangezichtspijntypische aangezichtspijn

BBBBBBBBurn outurn out

CCCCCCCChronisch vermoeidheid syndroomhronisch vermoeidheid syndroom

DDDDDDDDyspepsieyspepsie

EEEEEEEEnvironmental intolerancenvironmental intolerance

FFFFFFFFibromyalgie ibromyalgie

GGGGGGGGlobus syndroomlobus syndroom

HHHHHHHHyperventilatie syndroomyperventilatie syndroom

IIIIIIIIrritable bowel syndrome rritable bowel syndrome

JJJJJJJJoint related painoint related pain

KKKKKKKKISS syndromeISS syndrome

LLLLLLLLage rugpijnage rugpijn

MMMMMMMMultiple chemische ultiple chemische hypersensitiviteithypersensitiviteit

NNNNNNNNoncardiale pijn op de borstoncardiale pijn op de borst

OOOOOOOOrofaciaal pijnsyndroomrofaciaal pijnsyndroom

PPPPPPPPremenstrueel syndroomremenstrueel syndroom

QQQQQQQQ

RRRRRRRReactieve hypoglycemieeactieve hypoglycemie

SSSSSSSSick building syndromeick building syndrome

TTTTTTTTemporomandibulaire dysfunctieemporomandibulaire dysfunctie

UUUUUUUUrologic chronic pelvic pain syndromesrologic chronic pelvic pain syndromes

VVVVVVVVaccinatie syndroomaccinatie syndroom

WWWWWWWWhiplash syndroomhiplash syndroom

XXXXXXXX

YYYYYYYY

ZZZZZZZZwangerschapsgerelateerde wangerschapsgerelateerde bekkeninstabiliteitbekkeninstabiliteit

Functional somatic syndromes: One or many?

(Wessely et al. Lancet 1999;354:936)(Wessely et al. Lancet 1999;354:936)

2

Biopsychosociaal model somatisatie Biopsychosociaal model somatisatie (Deary et al. Clin Psychol Rev 2007;27:781)

ConsequentiesConsequenties

It is devilish to suffer from a pain that is all but nameless.It is devilish to suffer from a pain that is all but nameless.

(In: ‘Burmese Days’, George Orwell, 1934)(In: ‘Burmese Days’, George Orwell, 1934)

Dr. Cameron: Dr. House doesn't like dealing with patients.Dr. Cameron: Dr. House doesn't like dealing with patients.

Dr. Foreman: Isn't treating patients why we became doctors?Dr. Foreman: Isn't treating patients why we became doctors?

Dr. House: No, treating illnesses is why we became doctors. TreatingDr. House: No, treating illnesses is why we became doctors. Treating

patients is what makes most doctors miserable.patients is what makes most doctors miserable.

(In: ’House, MD’, TV series, Season 1, 2004)(In: ’House, MD’, TV series, Season 1, 2004)

Fundamentele vraag in mijn promotie-onderzoek

Psychosociale stress Psychosociale stress

Dysfunctie stress responsieve Dysfunctie stress responsieve systemen?systemen?

ANS, HPA as, immuun systeemANS, HPA as, immuun systeem

Functioneel somatische Functioneel somatische symptomen en syndromensymptomen en syndromen

Autonoom zenuwstelsel (ANS)

3

Lagere parasympathische activiteit in functioneel somatische syndromen?

(Tak et al. Biol Psychol 2009;82:101-10)

Publicatie bias?

Publicatie bias?

SEMof SMD

Populatiecohort Groningen

- N = 1094

- Gemiddelde leeftijd 53.2 (30 – 80 jaar)

- Man 47.6%

- Psychosociale en biomedische dataverzameling

- Basismeting en vervolgmeting

Populatiecohort Groningen

-Composite International Diagnostic Interview (CIDI), waarin 43 functioneel somatische symptomen (FSS) worden uitgevraagd

-Symptoomclusters FSS (Fink et al. 2007)-Algemeen cluster

-Cardiovasculair cluster

-Maagdarm cluster

- Bewegingsapparaat cluster

4

ANS en FSS in populatiecohortANS en FSS in populatiecohort

- Lagere parasympathische activiteit in jongere volwassenen met FSS

- Onverwachts hogere parasympathische activiteit in oudere volwassenen met FSS

- Gelijke bevindingen in alle symptoom clusters

(Tak et al., (Tak et al., Psychother Psychosom 2010;79:97)Psychother Psychosom 2010;79:97)

Hypothalamus-hypofyse-bijnier as (HPA as)

Hypocortisolisme in chronisch vermoeidheid syndroom (p<0.05)

laag cortisollaag cortisollaag cortisollaag cortisol hoog cortisolhoog cortisolhoog cortisolhoog cortisol

Hypocortisolisme in fibromyalgie (echter p>0.05)

laag cortisollaag cortisollaag cortisollaag cortisol hoog cortisolhoog cortisolhoog cortisolhoog cortisol

Hypercortisolisme in prikkelbare darm syndroom (echter p>0.05)

hoog cortisolhoog cortisolhoog cortisolhoog cortisollaag cortisollaag cortisollaag cortisollaag cortisol

5

HPA-as en FSS in populatiecohort

� Geen associatie tussen 24-uurs urine cortisol en FSS

� Geen associatie tussen 24-uurs urine cortisol en FSS in verschillende symptoomclusters (zoals in bewegingsapparaat of maagdarmkanaal)

(Tak et al. Psychoneuroendocrinology 2009;34:869)

Antwoorden

Psychosociale stress Psychosociale stress

Dysfunctie stress responsieve Dysfunctie stress responsieve systemen?systemen?

ANS, HPA as, immuun systeemANS, HPA as, immuun systeem

Functioneel somatische Functioneel somatische symptomen en syndromensymptomen en syndromen

Hypocortisolisme in CVS

Hypocortisolisme in vrouwen met FM

Lagere parasympathische activiteit in jongvolwassenen met functioneel somatische symptomen en syndromen?

Immuunactivatie in patienten met klachten bewegingsapparaat?

Ook groep zonder veranderingen stress responsieve systemen

Klinische relevantie? Casus Mw. V. (34 jaar)Toekomstvisie

C/Fibromyalgie? Chronisch vermoeidheid syndroom? C/Fibromyalgie? Chronisch vermoeidheid syndroom? Somatoforme stoornis? Multiple functioneel Somatoforme stoornis? Multiple functioneel somatische symptomen? somatische symptomen?

B/B/Cognitieve gedragstherapie of Cognitieve gedragstherapie of graded exercisegraded exercise

Hypocortisolisme geassocïeerd met slechtere Hypocortisolisme geassocïeerd met slechtere response op cognitive gedragstherapie in CVS response op cognitive gedragstherapie in CVS (Roberts et al. Psychol Med 2009;39:1)(Roberts et al. Psychol Med 2009;39:1)

Als deze patiënt hypocortisolisme heeft, Als deze patiënt hypocortisolisme heeft, starten met graded exercise therapie?starten met graded exercise therapie?

Vragen?

L.Tak@dimence.nlL.Tak@dimence.nl