Brochure Samenwerking en Publieke Innovatie · Voor onderbouwingen kunnen we bovendien putten uit...

Samenwerking en Publieke Innovatie in de Publieke SectorVisie en dienstverlening Berenschot

Berenschot

3

Inhoud

1. Algemeen statement over samenwerking en publieke innovatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

2. Het ontwikkelen van (gedeeltelijke) fusies van gemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

3. Het ontwikkelen en verbeteren van regionale samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

4. Het ontwikkelen en verbeteren van stelselsturing . . . . . . . . . 17

5. Het ontwikkelen van datagedreven sturing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

6. Over Berenschot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Samenwerking en Publieke Innovatie in de Publieke Sector

Visie en dienstverlening Berenschot

5

Samenwerking en innovatie in de publieke sectorAls publieke bestuurder of manager staat u voor ingewikkelde en uitdagende vraagstukken. In rap tempo komen nieuwe oplossingen beschikbaar, waarbij samenwerking en innovatie centraal staan. Berenschot helpt u bij het ontwikkelen van concrete resultaten.

1

6

Van organisaties naar arrangementenTegenwoordig komt het steeds minder voor dat slechts één overheidsorganisatie volle-

dig verantwoordelijk is voor de oplossing. De betrokkenheid van meerdere organisaties

leidt onvermijdelijk tot samenwerkingsvraagstukken. Of het nu gaat om het verhogen

van de uitstroom naar werk, om gezamenlijke automatisering door verschillende

gemeenten of om stappen zetten in de energietransitie. In die nieuwe realiteit staat

niet langer de organisatie maar het vraagstuk centraal. Dat is zichtbaar in de volgende

twee trends:

1. De vernetwerking van verantwoordelijkheden. De mensen en organisaties

die bij het vraagstuk betrokken zijn, werken vanuit verschillende

verantwoordelijkheden, wensen, belangen en emoties. Vele partijen zijn

(deels) verantwoordelijk. Dat kan positief uitpakken, maar het vereist wel dat

betrokkenen met elkaar verkennen wat relevante vraagstukken en verstandige

oplossingen zijn. Zo komen werkende én gedragen resultaten tot stand.

2. De verknoping van ingewikkelde vraagstukken. Weinig vraagstukken

staan meer op zichzelf. Denk aan de energietransitie of aan de

transformatie in het sociaal domein. Voortdurend moet bepaald worden

vanuit welke invalshoek het vraagstuk het beste te benaderen is. Steeds

zijn nieuwe afspraken en nieuwe probleemdefinities nodig.

Werkende en gedragen resultaten komen dus tot stand tussen organisaties: in samen-

werkingen, in netwerken en in stelsels. Wanneer deze uiteindelijk richting krijgen in

een logisch verband, noemen we dat een arrangement. De centrale vraag voor u als

bestuurder of manager is hoe u dergelijke arrangementen effectief kunt organiseren.

Zodanig dat ze maximale waarde opleveren. Berenschot focust daarom niet op één

organisatie, maar juist op alle partners, middelen en processen.

Innoveren in tijden van veranderingDeze tijd van digitalisering, informatisering en robotisering biedt grote kansen, ook

voor overheden. Mensen komen steeds sneller aan informatie. Overheden krijgen

meer zicht op de effecten van hun eigen handelen en op de wensen die bij hun burgers

leven. Steeds sneller doen nu ook kunstmatige intelligentie en virtual reality verder

hun intrede in de publieke sector.

Deze ontwikkelingen roepen soms moeilijke vragen op. Discussies die niet alleen over

techniek gaan, maar ook over waarden. De totstandkoming van een gedeeld perspec-

tief op wat relevante problemen en verstandige oplossingen zijn, is daarom onmisbaar.

Daarmee is het werken aan innovatie per definitie een samenwerkingsvraagstuk.

7

Visie van Berenschot op werkende arrangementen

Berenschot begeleidt al jaren de totstandkoming van succesvolle arrangementen. Dit is natuurlijk altijd maatwerk, maar wel vanuit een eigen visie die gebaseerd is op vele jaren praktijkervaring en wetenschappelijk inzichten. Op hoofdlijnen gaat het om de samenhang van de volgende aspecten:

• Coalitie. Uiteindelijk moet een doorslaggevende coali-tie van mensen het eens zijn over hoe het vraagstuk in elkaar zit en over wat er moet gebeuren.

• Inhoud. Om de juiste inhoudsontwikkeling op gang te helpen, dienen altijd data, analyses of directe ervarin-gen ontsloten te worden. Deze moeten vervolgens vertaald worden moet vertaald worden in specifieke probleemdefinities en oplossingsrichtingen.

• Gerichtheid. Coalitievorming is niet alleen een kwes-tie van inhoud. Niemand kijkt op dezelfde manier, want iedereen heeft zo zijn eigen ideeën, attitudes, ervarin-gen, belangen en emoties. Het bewust werken aan een gezamenlijk perspectief is daarom cruciaal.

• Governance. De governance dient zo ingericht te zijn dat er voorspelbaar en gestructureerd aan inhoud en focus gewerkt wordt. Vragen die daarbij aan de orde komen, gaan over welke organen nodig zijn, hoe ver-antwoordelijkheden en middelen daarbinnen moeten worden verdeeld én binnen welke fasering analyses en besluiten tot stand komen.

• Procesmanagement. Om succesvolle arrangemen-ten te ontwikkelen, dient in samenhang gestuurd te worden op de genoemde elementen. Welke interven-ties in welke volgorde nodig zijn, hangt sterk af van de consensus over relevante inhoud en waarden.

PROCESMANAGEMENT (STUREN)

Governance(inrichten)

Kansen enfixaties

Coalitie(onderhandelen)

Gerichtheid(leren)

Kennis(ontwikkelen)

8

Wat kan Berenschot voor u betekenen?Onze adviseurs brengen betrokken organisaties en mensen rond steeds sneller veran-

derende vraagstukken bijeen. We zijn sterk in het verbinden van organisaties, doelen

en belangen. Met een team van professionals (bestuurskundigen, informatiekundigen,

juristen en economen) richten we ons vanuit de beschreven visie op de volgende

vraagstukken in de publieke sector:

1. Begeleiden van discussies over de bestuurlijke toekomst en ontwikkelen

van (gedeeltelijke) fusies. Veel organisaties staan voor de vraag of

schaalvergroting verstandig is. Wij begeleiden deze discussies, werken

plannen uit en helpen met de implementatie. Daarbij kunnen we

putten uit een rijk palet aan ervaringen en methodieken.

2. Opzetten van samenwerkingsverbanden tussen overheden. Overheden

staan voor tal van samenwerkingsopgaven. Naast een goede inhoudelijke

agenda vereist dit ook een effectieve governance en een passende vorm:

van netwerkachtige structuren tot formele samenwerkingsverbanden. Wij

leveren alle benodigde kennis en implementeren de samenwerking.

3. Ontwikkelen van stelselsturing. Overheden zijn verantwoordelijk voor

belangrijke resultaten die ze niet zelfstandig realiseren. Dus moeten ze

zorgen dat het stelsel werkt. Dat gaat niet alleen om het inrichten van regels,

maar juist ook om het vormen van succesvolle coalities, het inregelen van

de juiste incentives en het faciliteren van gezamenlijk leren. Wij weten hoe

stelsels werken en helpen ministeries, provincies en gemeenten daarbij.

4. Ontwikkelen datagedreven sturing. Datagedreven sturing is de toekomst,

maar komt in de publieke sector nog maar moeizaam van de grond.

Het vereist dat mensen uit verschillende disciplines in gezamenlijkheid

werken aan concrete innovaties. We ontwikkelen de arrangementen

en combineren in ons aanbod sectorkennis met datascience.

Meer weten?Berenschot werkt samen met uw mensen aan concrete oplossingen. Wij geloven dat

kennisontwikkeling en hoogwaardige advisering hand in hand gaan. Daarom publice-

ren we regelmatig en vertellen we graag over onze ervaringen.

Bent u op zoek naar nieuwe oplossingen en wilt u weten wat Berenschot voor u kan

betekenen? Neem dan contact op met Roeland Stolk, Henk Wesseling of Philip van

Veller via 030-291 6850 of [email protected]

Roeland Stolk Henk Wesseling Philip van Veller

9

(Gedeeltelijke) fusies van gemeentenGemeenten staan voor ingewikkelde maatschappelijke, organisatorische en financiële opgaven. Tegelijk zijn er terecht hoge ambities. Voor steeds meer gemeenten is dat reden om (delen van) ambtelijke organisaties te integreren. Soms is zelfs een ambtelijke fusie of herindeling aan de orde. Berenschot helpt uw gemeente bij de oriëntatie op de bestuurlijke toekomst. En we ondersteunen u bij de samenwerkings- of fusietrajecten die daar op volgen.

2

10

Wat vindt Berenschot: onze visieSoms is organisatorische opschaling nodig. Met name kleinere gemeentelijke organi-

saties zijn regelmatig niet langer in staat zelfstandig ambities, opgaven en uitdagingen

op te pakken. Een (gedeeltelijke) ambtelijke fusie kan dan uitkomst bieden. Soms ligt

zelfs een herindeling voor de hand. Belangrijk is dat er niet om de verkeerde reden

wordt opgeschaald. Er moet een reële en gedragen opvatting bestaan over nut, nood-

zaak en voorwaarden van die opschaling.

Gebrek aan goede procesvoering is de primaire reden voor mislukte trajecten.

De realiteit is dat fusieprocessen regelmatig niet succesvol verlopen. Dat heeft twee

belangrijke redenen. Allereerst omdat het lastig is een vorm en governance te vinden

die bij de opgaven past. Een ambtelijke fusie? Een gedeeltelijke fusie met een gezamen-

lijke organisatie of juist met een centrumregeling? Of wellicht toch een herindeling,

maar met wie en wanneer? De tweede reden is dat vaak niet aangesloten wordt bij de

verschillende perspectieven op wat wenselijk en verstandig is. Spanningen worden dan

te laat zichtbaar en niet systematisch benaderd. Kortom, een toekomstoriëntatie en

eventuele (gedeeltelijke) ambtelijke of bestuurlijke fusie vereisen een goed gestuurd

proces waarin vanuit inhoudelijke vragen en lerenderwijs wordt gewerkt.

Keuzes vereisen uitwerking naar effecten op kwaliteit, kwetsbaarheid en kosten. Het

helpt om inzichtelijk te maken in welke mate samenvoeging leidt tot meerwaarde op

de drie k’s van kosten, kwaliteit en kwetsbaarheid. Deze uitwerkingen dienen om de

plausibiliteit van de businesscases te ondersteunen.

Een gedegen fasering is cruciaal. Regelmatig blijkt aan het einde van een traject dat

onderliggende analyses (zoals een businesscase) niet zijn gemaakt, of dat er geen

afspraken over zijn gemaakt. Met als gevolg dat het betrokkenen weer terug zijn bij af.

Zulke stappen kunnen dus niet overgeslagen worden.

Wat kan Berenschot voor uw gemeente betekenen?Berenschot focust altijd op de totstandkoming van een breed gedragen perspectief over

wat relevante problemen en verstandige oplossingen zijn. We vinden het belangrijk dat

de raad aan de voorkant in positie wordt gebracht. Ook hechten we zeer aan regelma-

tig overleg met de colleges en de gemeentesecretarissen. Het eerste wat we doen is deze

governance gezamenlijk vaststellen.

We werken in het project het liefste samen met een team van mensen uit de betrokken

gemeenten. Daarbij brengen we zelf procesvoering, fasering en waar nodig ook inhou-

delijke expertise in. Als groot Nederlands adviesbureau hebben we op alle relevante

terreinen (van juridische vormgeving tot informatiebeleid) experts in huis. Dat biedt

de garantie dat we samen met uw organisatie het hele proces kunnen doorlopen.

Voor onderbouwingen kunnen we bovendien putten uit onze Benchmark Gemeenten,

de meest uitgebreide van Nederland. Deze benchmark stelt ons in staat (financiële)

prestaties te objectiveren.

(Gedeeltelijke) fusies van gemeenten vereisen altijd maatwerk. Hierna zetten we

uiteen hoe wij u van dienst kunnen zijn.

“Gemeenten zijn tenslotte het beste in staat te beoordelen of hun bestuurskracht versterking behoeft. En om te bepalen hoe de versterking vormgegeven moet worden, indien de afweging is dat versterking nodig is.“

Ronald Plasterk, minister van BZK, in brief aan de Tweede Kamer

Argumentatie achter opschaling

Redenen om al dan niet samen te werken worden niet altijd uitgewerkt. Veelgehoorde redenen zijn:

Waarom wel opschalenAllereerst omdat de schaal van de opgaven waar de gemeenten voor staan, overstijgend is aan de gemeentegrens. Opschalen kan dus passen bij de opgaven in het gebied, en de gemeente kan een sterke partner in de regio worden.

Bovendien kan het goedkoper zijn, kan er expertise worden gedeeld, en is vervanging van afwezige medewerkers makkelijker.

Wanneer niet opschalenDe substantiële meerwaarde voor de gemeente wordt niet gezien, autonomie en identiteit worden belangrijker gevonden, of er is geen vertrouwen in de mensen.

11

1. Begeleiding toekomstoriëntaties in de intentiefase. We ontwikkelen een

dwingende logica waarmee raden en colleges keuzes kunnen maken over

opschaling kunnen. Dit resulteert in een gedeeld perspectief en een voorspelbaar

vervolgproces. Zo’n logica ontstaat op basis van een analyes van bestuurskracht

en door in conferenties met raden, colleges en organisaties de belangrijke opgaven

te inventariseren. Regelmatig betrekken we ook de bevolking in deze fase.

2. Ontwikkeling integraal plan. We ontwikkelen een businesscase per te fuseren

organisatieonderdeel, die zicht geeft op de effecten van de opschaling met

betrekking tot kwaliteit, kwetsbaarheid en kosten. De voorwaarden hiervoor maken

we expliciet. Het plan beschrijft verder welke juridische vorm de voorkeur verdient,

wat eventuele knelpunten binnen organisaties zijn en welke stappen in de volgende

fase gezet gaan worden. Dit plan kan worden aangereikt aan raden en colleges

ter besluitvorming. Ook is dit plan voor te leggen aan de medezeggenschap.

3. Begeleiding implementatie. In de implementatiefase wordt de

plaatsingsprocedure uitgewerkt en uitgerold, wordt eventueel een

sociaal plan opgesteld en wordt het management benoemd. Berenschot

kan optreden als (ondersteuner van de) kwartiermaker. Cruciaal in

deze fase is dat de reguliere organisatie het stokje overneemt.

Objectieve kijk op uw prestaties

Berenschot kan hiervoor de volgende instrumenten inzetten:

• Benchmark. Een benchmark biedt u inzicht in de kostenopbouw van uw organisatie, afgezet tegen de opbouw van kosten in vergelijkbare organisaties. U krijgt inzicht in uw totale kosten en formatie met betrekking tot uitvoeringstaken, beleidstaken, regie/contractmanagement en managementtaken, maar ook in ICT-, uitbestedings- en huisvestingskosten. De kosten en formatie van zowel uw primaire taken als uw overheadtaken brengen we op basis van hoofdca-tegorieën (bij gemeenten de actuele BBV-indeling) in kaart. Zo krijgt u vergelijkingsinformatie en inzicht in uw eigen verbeterpotentieel en dat van uw mogelijke partners.

• Kwaliteitsscan. Het meten van kwaliteit is niet een-voudig omdat 1) kwaliteit vele definities kent, 2) kwa-liteit uit meetbare ‘harde’ en lastig te meten ‘zachte’ aspecten bestaat en 3) organisaties op dit punt lastig te vergelijken zijn. In onze definitie van kwaliteit ligt de nadruk op de mate van voldoen aan wettelijke vereisten en de mate van voldoen aan klantwensen en –verwachtingen. Ons onderzoek combineert kwantita-tieve (documentstudie, prestatiecijfers) en kwalitatieve (in kaart brengen van meningen en betekenisgeving) aspecten.

• Financiële foto. Om meer inzicht te krijgen in de huidige financiële positie van uw organisatie en die op langere termijn, kan Berenschot een ‘financiële foto’ maken. Deze foto geeft inzicht in de samenhang tussen exploitatie, investeringsprogramma, grondex-ploitaties, eigen vermogen, risicoprofiel/weerstands-vermogen en schuldpositie.

12

Opdrachten en publicatiesBerenschot voerde recentelijk onder andere de volgende opdrachten uit:

• Ontwikkelen keuze bestuurlijke toekomst in Vianen en Leerdam;

in Haarlemmerliede en Spaarnwoude en in Langedijk.

• Ontwikkelen plan van aanpak ontwikkeling

samenwerking Zaltbommel en Maasdriel.

• Ontwikkelen plan voor de herindeling van de gemeenten rond Oude Pekela.

• Ontwikkelen integraal ontwerp bedrijfsvoeringseenheid Bommelerwaard.

• Ondersteuning implementatie ambtelijke fusieorganisatie Dantumadiel,

Dongeradeel, Kollumerland c.a. en Ferwerderadiel.

Ook buiten het gemeentelijk domein dragen we bij aan fusies, zoals:

• Begeleiden van fusietraject instituten van NWO.

Recente publicatie :

• Grip op regionale samenwerking (De Greef en Stolk, 2015, Sdu). Voor BZK en

de VVG schreef Berenschot-adviseur Roeland Stolk samen met Rob de Greef

van Proof Adviseurs een boek over hoe gemeenteraden kunnen omgaan met

gemeenschappelijke regelingen en hoe zij hun grip kunnen versterken.




Staat u als gemeente voor het ontwikkelen van een (gedeeltelijke) fusie en wilt u weten

wat Berenschot voor u kan betekenen? Neem dan contact op met Henk Wesseling,

Hans van der Werf, Frederik van Dalfsen, Roeland Stolk of Philip van Veller via 030-

291 6850 of [email protected]

Henk Wesseling Hans van der Werf Frederik van Dalfsen

Roeland Stolk Philip van Veller

13

Regionale samenwerkingOverheden staan voor ingewikkelde opgaven, bijvoorbeeld in het sociaal en fysiek domein. Oplossingen liggen regelmatig op regionaal niveau. Hoewel samenwerking vaak werkt, roept het ook vaak de nodige vragen op. Wanneer is samenwerken verstandig? Hoe draagt een samenwerking daadwerkelijk bij aan het realiseren van inhoudelijke en financiële doestellingen? En hoe houden college en raad grip op de samenwerking?

3

14

Wat vindt Berenschot: onze visieInhoudelijke doelstellingen moeten leidend zijn. Samenwerking dient altijd bij te

dragen aan een effectievere en efficiëntere taakinvulling. Samenwerking kan dus nooit

een doel op zichzelf zijn. Redeneringen en businesscases moeten duidelijk zijn en op

papier zijn vastgelegd.

Inhoud vraagt vaak om samenwerking. De terechte roep om maatwerk vraagt om een

andere manier van organiseren: niet de organisatie, maar het vraagstuk staat centraal.

De grotere vraagstukken (bijvoorbeeld ‘’gezondheid’, ‘omgeving’ of ‘werk’) omvatten

meerdere beleidsvelden, meerdere partijen dragen dan een deelverantwoordelijkheid.

Daardoor neemt de noodzaak tot samenwerking toe.

Vormt volgt inhoud, maar is wel een afweging op zich. Bij verschillende taken passen

verschillende juridische vormen. De juridische vorm van de samenwerking is bepa-

lend voor de bestuurlijke verhoudingen en mogelijkheden tot sturing. Dit vereist dus

zorgvuldige afweging.

Samenwerken is omgaan met verschillen. Deelnemers aan een samenwerking

kijken niet op eenzelfde manier naar de werkelijkheid. Ze zijn gevormd door ervaring,

opleiding, emoties en worden gedreven door (soms onzichtbare) belangen. Dat is

bijvoorbeeld regelmatig zichtbaar in publiek-private samenwerkingen. Een succesvolle

samenwerking slaagt erin deze verschillen te overbruggen.

Samenwerken is leren. Overheden kunnen goed of minder goed in samenwerken zijn.

Dit is afhankelijk van hun eigen agenda, van de onderlinge bestuurlijke verhoudingen

en van de competenties van ambtenaren en bestuurders. Gezien het (toenemende)

belang van samenwerking is het belangrijk ambtenaren en bestuurders beter toe te

rusten op het gebied van regionale samenwerking. Dit betreft zowel het vergroten van

de regionale oriëntatie als het ontwikkelen van competenties die noodzakelijk zijn voor

succesvolle samenwerking.

Grip op samenwerking?

Deelnemers aan een samenwerking hebben vaak het gevoel te veel op afstand te staan. Zij ervaren onvoldoende grip. Aan de afstand is weinig te doen, aan grip des te meer. Samenwerking houdt in dat invloed gedeeld moet worden. Door gezamenlijk op te trekken, kunnen raden en besturen wel degelijk met veel invloed sturen binnen samenwerkingsverbanden. Op dit onderdeel is in de praktijk nog veel winst te behalen.

15

Wat kan Berenschot voor u betekenen?Berenschot helpt overheden met het ontwikkelen van samenwerkingen. Hierna zetten

we uiteen hoe wij u van dienst kunnen zijn.

1. Ontwikkeling regionale agenda voor gemeenten en regio’s. Met uw eigen

opgaven en ambities als uitgangspunt stellen wij samen met u een regionale

agenda op. Deze agenda geeft aan wat de prioriteiten zijn en wat dat betekent

voor (sturing) op samenwerkingen. Wij ontwikkelen regionale agenda’s

voor het geheel aan opgaven en ambities of voor één specifiek beleidsterrein

(bijvoorbeeld Omgevingswet, sociaal domein of energietransitie).

2. Ontwikkeling businesscases en ontwerp samenwerking. Om tot (een verandering

binnen) een samenwerking te komen, is een goed plan nodig. Wij ontwikkelen

samen met u een businesscase (zowel inhoudelijk als financieel) waarin geschikte

partners en de effecten van de samenwerking in kaart worden gebracht. Vaak

ontwerpen wij ook de organisatie van de samenwerking, die noodzakelijk is om

concreet aan de slag te gaan. Daarbij kunnen we onze Benchmark Gemeenten

inzetten om inzicht te krijgen in de kosten van dienstverlening, formatie, ICT

en huisvesting van de eigen organisatie en die van potentiële partners.

3. Keuze of wijziging juridische vorm. Voor effectieve samenwerking is vaak een

juridische vorm nodig. Onze juristen en bestuurskundigen helpen met het kiezen

van de vorm en bijbehorende governance. Bijvoorbeeld door voor verschillende

rechtsvormen de gevolgen inzichtelijk te maken. Ook voor wijziging van de

juridische vorm, bijvoorbeeld vanwege een wetswijziging, kunt u ons inschakelen.

4. (Ondersteuning van de) kwartiermaker. Om tot samenwerking te

komen, is regelmatig (onafhankelijke) externe begeleiding nodig. Wij

hebben kwartiermakers die zeer ervaren zijn in het begeleiden van dit

proces. Wij brengen partners bijeen, helpen blokkades te omzeilen en

zetten binnen een heldere fasering de noodzakelijke stappen.

5. Grip op regionale samenwerking. Veel raden en bestuurders

(maar ook ambtenaren) ervaren onvoldoende grip op partijen die

met hen verbonden zijn. Door middel van workshops helpen we

deze grip te vergroten, waarbij we altijd afsluiten met de concrete

stappen die een organisatie of organisaties kunnen zetten.

6. Evaluatie. Samenwerkingen zijn niet bedoeld voor de eeuwigheid.

Om te kunnen beoordelen of een samenwerking voldoet aan de

verwachtingen, is evaluatie noodzakelijk. Daarvoor maken wij gebruik

van state-of-the-art evaluatiekaders. Verder kunnen partijen met onze

vertrouwensscan in kaart brengen of de vertrouwensbasis op orde is.

7. Workshops. We bieden workshops aan over zowel de

‘harde’ als de ‘zachte’ kant van samenwerking.

“Arbeidsmarkt, ondernemen, onderwijsvoorzieningen, wonen, vervoer, ruimtelijke inrichting, uitvoering van collectieve voorzieningen: de werkelijkheid van alledag beperkt zich voor burgers, bedrijven en bestuurders niet tot één gemeente, maar doet zich op regionaal niveau met name voor in netwerken van grotere en kleinere steden en dikwijls in grensoverschrijdende context (‘daily urban systems’).”

Richard van Zwol, SG ministerie van BZK in ‘Maak verschil’

16


• Workshops ‘Grip op regionale samenwerking’ met meer dan

120 gemeenteraden (samen met Proof-adviseurs).

• Ontwikkelen regionale agenda Kaag en Braassem.

• Het oprichten en doorontwikkelen van samenwerkingsverbanden

in het sociaal, het veiligheids- en het fysiek domein.

• Het ontwikkelen van regionale programma’s, zoals de totstandkoming

van het Programma Nieuwe Energie in Overijssel.

• Evalueren van samenwerkingsverbanden op het fysiek, sociaal en

veiligheidsdomein. Een voorbeeld is samenwerking ‘Maastricht bereikbaar’.

• Ontwikkelen van diverse belastingsamenwerkingen.

Recente publicaties:

• Grip op regionale samenwerking (De Greef en Stolk, 2015, Sdu). Voor BZK en

de VVG schreef Berenschot-adviseur Roeland Stolk samen met Rob de Greef

van Proof Adviseurs een boek over hoe gemeenten kunnen omgaan met

gemeenschappelijke regelingen en hoe zij hun grip kunnen versterken.

• De kracht van de samenwerking (Camps, Olde Wolbers en Kamma, 2016).

Voor het tijdschrift Watergovernance schreven Berenschot-adviseurs

een artikel over onze pilot om het vertrouwen tussen de samenwerkende

partners aan het Deltaprogramma in het IJsselmeergebied te meten.

• Werken aan netwerken (Stolk, Haan en Wesseling, 2015, VNG). Voor de VNG

schreven Berenschot-adviseurs een essay over hoe beter om te gaan met

regiovorming in het sociaal domein (rond de opgave van de Participatiewet).

Meer informatieBerenschot werkt samen met uw mensen aan concrete oplossingen. Wij geloven dat



Overweegt u meer regionale samenwerking en wilt u weten wat Berenschot voor u kan

betekenen? Neem dan contact op met Jeroen Boot, Laurens Vellekoop, Roeland Stolk

of Henk Wesseling via 030-291 6850 of [email protected]

Roeland Stolk Henk Wesseling Jeroen Boot Laurens Vellekoop

17

4

StelselsturingEen aantal grote opgaven in het openbaar bestuur kunnen alleen met meerdere organisaties tegelijk worden aangepakt. Denk aan het versterken van de economie in de regio’s, armoedebestrijding, het stimuleren van informatieveiligheid of aan de opvang van immigranten. In stelsels werken verschillende overheidsorganisaties, marktpartijen en organisaties uit het middenveld (al dan niet bewust) gezamenlijk aan resultaten. Iedere organisatie heeft daarbij zijn eigen positie, taken, bevoegdheden en belangen.

18

Wat vindt Berenschot: onze visieVerbetering vereist afbakening. Bij het verbeteren van een stelsel betreft het soms het

wijzigen van het gehele stelsel, zoals bij de decentralisaties op het sociaal domein. In

andere gevallen gaat het om het verbeteren van een deel van het stelsel, zoals bij het

stimuleren van regionale samenwerking rond de Omgevingswet. Of enkel om verbete-

ring van de werking van een instrument.

Verbetering vereist inhoudelijke diagnose: wat moet er veranderen? Bij zo’n diag-

nose komen diverse aandachtspunten aan bod, zoals de vraag of er gemeenschappelijke

doelen zijn en hoe de informatiestromen en coördinatiemechanismen zijn ingericht.

Minstens zo belangrijk is de vraag of regels, incentives en regelingen aansluiten bij de

knelpunten die mensen en organisaties ervaren. Het is zaak om die knelpunten heel

precies te identificeren. Dit vereist meestal expertmatige analyse.

Verbetering vereist een gedeeld perspectief: hoe gaan we veranderen? Mensen en

organisaties binnen een stelsel zijn het regelmatig niet met elkaar eens. Ze handelen

dan vaak ook niet op basis van hetzelfde perspectief en dezelfde informatie. De rijks-

overheid en de gemeentelijke overheid dragen echter vaak wel de verantwoordelijkheid

voor een geheel stelsel (de zogenaamde systeemverantwoordelijkheid). Omdat in stel-

sels meerdere partijen vanuit eigen verantwoordelijkheden werken aan resultaten, is

het verbeteren van de werking van deze stelsels altijd een vraagstuk van samenwerking.

De Raad voor het Openbaar Bestuur spreekt hier van ‘gedeelde verantwoordelijkheid’

en ‘systeembesturing’.

Voor betekenisvolle verandering in het stelsel is het dus zaak om partijen te betrekken.

Om met elkaar de benodigde kennis op te bouwen en om lerend tot een gezamenlijk

perspectief te komen over wat relevante vraagstukken, verstandige oplossingen en

invoeringspaden zijn. Doorgaans is dit proces van betekenisgeving niet goed genoeg

geregeld in een stelsel. Bijvoorbeeld doordat passende overlegstructuren ontbreken of

de informatievoorziening niet goed genoeg is ingericht.

Wat is een stelsel?

Met een ‘stelsel’ bedoelen we, geredeneerd vanuit een concreet doel, het geheel aan:

• betrokkenen: welke partijen dragen bij of zouden dat moeten doen?

• weten regelgeving: waar moeten partijen aan voldoen?

• kaders/afspraken: wat is afgesproken?

• incentives: welke financiële stro-men en andere prikkels zijn er?

• leermechanismen: welke partijen spreken op welke momenten waarover?

• informatiestromen: hoe is de informatievoorziening geregeld?

Stelsels kennen we op nationaal niveau, zoals het stelsel van de Participatiewet, maar evengoed zijn er stelsels op lokaal of regionaal niveau, zoals de arbeidsmarktregio’s.

19

Wat kan Berenschot voor u betekenen? De vraag wat er moet veranderen behandelt Berenschot altijd in samenhang met de

vraag hoe die verandering tot stand moet komen. Als breed bureau beschikken we

hierbij over alle benodigde beleidsinhoudelijke, financiële en juridische kennis voor

een integrale blik op hoe stelsels werken. Hierna zetten we uiteen hoe wij u van dienst

kunnen zijn.

1. Advies over de integrale inrichting van stelsels. We ontwikkelen

met opdrachtgevers een visie op en een strategie voor de inrichting

van het stelsel. We putten daarbij uit onze ervaring met de

effecten van privatisering, marktwerking en toezicht.

2. Participeren in stelselveranderingen. We leveren (ondersteuning bij)

programmamanagement en specifieke sectorexpertise. We organiseren

bijvoorbeeld arena’s op stelselniveau waarbinnen de betrokken organisaties

en medewerkers het eens worden over wat relevante problemen

en verstandige oplossingen zijn. We organiseren gestructureerde

informatiestromen, gericht op de voorliggende vraagstukken.

3. Advies over het invullen van de stelselverantwoordelijkheid. In geval van

systeemverantwoordelijkheid kunnen partijen hun verantwoordelijkheid op heel

verschillende manieren invullen. We hebben uitgebreid geschreven en geadviseerd

over hoe ‘verstandig te handelen’ bij verschillende typen vraagstukken in stelsels.

4. Evaluatie van stelsels. We beoordelen stelsels op hun werking. Daarbij kijken

we ook naar verbeterpunten in het (financieel en juridisch) instrumentarium.


• Verzorgen van programmamanagement en leveren van expertise bij het

inrichten van het stelsel voor informatieveiligheid voor de Taskforce

BID (Bestuur en Informatieveiligheid Dienstverlening). Meer specifiek

betrof dit het werken aan de bestuurlijke dialoog, het ontwikkelen

van normatiek en het verbeteren van samenwerking in ketens.

• Kwartiermaken voor en begeleiden van de VNG-

visitatiecommissie op het gebied van informatieveiligheid.

• Uitvoeren van ervaringsonderzoek onder werkgevers voor het

ministerie van SZW en het analyseren hoe het ministerie de

sturing op het stelsel van de Participatiewet kan verbeteren.

• Dialoog over sturing binnen arbeidsmarktregio’s door middel van een tour

langs alle arbeidsmarktregio’s en gesprekken met het collectief van wethouders

over hoe hun verantwoordelijkheid binnen het stelsel in te vullen.

“In een open systeem zijn alle actoren van elkaar afhankelijk om tot goede resultaten te komen. Geen van hen is in staat daar zelf voor te zorgen. Allen zijn, voor een deel, systeemverantwoordelijk.”

Raad voor het Openbaar Bestuur in het advies ‘De bestuurlijke verantwoordelijkheid voor systemen’.

20

• Advies programmaraad rond het ontwikkelen van een

veranderstrategie bij de invoering van de Omgevingswet.

• Begeleiden van de dialoog over de positie van de

burgemeester in het bestuurlijke stelsel.

Recente publicaties:

• Inspiratiebundel informatieveiligheid (Wesseling en Warners red.,

2015). In deze bundel staat beschreven hoe informatieveiligheid

in het openbaar bestuur te bevorderen is.

• De toekomst van het stelsel van sociale zekerheid (Schenderling, 2016). De auteur

beschrijft op welke punten het stelsel van sociale zekerheid kan worden verbeterd.

• Werken aan netwerken (Stolk, Haan en Wesseling, 2015, VNG). Voor de VNG

schreven Berenschot-adviseurs een essay over hoe beter om te gaan met

regiovorming in het sociaal domein (rond de opgave van de Participatiewet).




Staat u voor vraagstukken omtrent stelselsturing en wilt u weten wat Berenschot voor

u kan betekenen? Neem dan contact op met Henk Wesseling of Roeland Stolk via

030-291 6850 of [email protected]

Roeland StolkHenk Wesseling

21

Datagedreven sturingDe hoeveelheid data in onze samenleving groeit exponentieel. Datagedreven inzichten stellen overheden in staat kosten te besparen op de processen en tot innovaties te komen. Het ontwikkelen van een datagedreven organisatie vergt niet alleen de nodige technologie, minstens zo belangrijk is het vermogen om gezamenlijk (prototypes van) zinvolle innovaties te ontwikkelen en om betekenis te geven aan de uitkomsten.

5

22

Wat vindt Berenschot: onze visieDatagedreven sturing vereist dat je anders met elkaar gaat werken. Met technieken

als datamining kunnen we data structureren en zo verbeteringen op het spoor komen.

Nog belangrijker dan techniek, is het vermogen om samen te werken aan deze innova-

ties. Om daadwerkelijk tot zinvolle actie te komen, is het noodzakelijk om met de bij

het vraagstuk betrokken mensen kansen op het spoor te komen, bijpassende hypo-

theses te formuleren, databestanden beschikbaar te maken en uitkomsten te duiden.

Zo komt kennis tot stand die partners willen gebruiken en die daadwerkelijk leidt tot

betere resultaten. Dat vergt wel een open houding bij het richten van de vraag, het

verzamelen van data, het delen van analyses en het duiden van de uitkomsten. In de

praktijk is hier veel verbetering mogelijk en wenselijk.

Datagedreven sturing vereist een lerende en gestructureerde ontwikkeling. Het ont-

wikkelen van een datagedreven organisatie vereist samenwerking tussen de disciplines

én dat medewerkers met elkaar aan prototypes kunnen werken. Vaak hebben mede-

werkers met de benodigde expertise in dagelijkse praktijk geen contact met elkaar en

ontbreekt het zicht op concrete projecten. Dat vertraagt de ontwikkeling naar een

datagedreven organisatie aanzienlijk. De grootste uitdaging voor organisaties is de

eigen manier van werken zó in te richten dat zij structureler kansen kunnen identifice-

ren en pakken.

Oplossen van juridische vraagstukken. Bij datagedreven sturing spelen er allerlei

vraagstukken, zoals privacy en eigenaarschap van data. Vaak blijkt het vooruitzicht

hierop alleen al een blokkade is om aan de slag te gaan. De praktijk leert echter dat

deze vraagstukken meestal op te lossen zijn. Soms door technische ingrepen zoals

het anonimiseren van data, maar vaak ook door het ontwikkelen van een juridisch

arrangement waarbinnen gewerkt wordt.

Wat is datagedreven sturing?

Datagedreven sturing definiëren we als de inspanning om het handelen zo veel mogelijk te baseren op kennis, die afkomstig is slimmer verzamelde en geanalyseerde data. De mogelijkheden voor dataverzameling en de beschikbare analysetechnieken nemen in hoog tempo toe.

23

Wat kan Berenschot voor u betekenen?Op het vlak van datagedreven sturing kan Berenschot u ondersteunen met een team

aan datascientists die technische oplossingen en algoritmes ontwikkelen. We hebben

sectorexperts in huis die de vraagstukken door en door kennen. Onze bestuurskundi-

gen en juristen helpen bestuurders en managers bij het formuleren van een (politiek)

perspectief, het sturen op projecten en het inrichten van randvoorwaarden. Die

combinatie van diepe sectorkennis en om projecten ook technisch werkend te maken

is uniek in Nederland.

Hierna zetten we uiteen hoe wij u van dienst kunnen zijn.

1. Big data-oplossingen voor concrete projecten. Deze ontwikkelen we op

het sociaal, fysiek en het veiligheidsdomein. We hebben state-of-the-art

voorbeeldprojecten, maar kunnen ook vanuit concrete vraagstukken denken.

2. Identificeren van nieuwe projecten. We helpen overheden om

datagedreven sturing op te starten. We brengen de kansen in kaart

en definiëren benodigde voorzieningen om verder te komen.

3. Agile organiseren van werkprocessen. Datagedreven sturing vraagt om

samenwerking tussen mensen die niet altijd vanzelfsprekend samenwerken. Het

vermogen om lerend te kunnen ontwikkelen is cruciaal. Wij helpen met het

inrichten van de (project)organisatie. Dit doen we conform agile-principes.

4. Ontwikkelen van een datagedreven organisatie. We werken met de

medewerkers aan het vergaren van de benodigde vaardigheden en aan het

identificeren van kansen. Ook kunnen we een kwartiermaker leveren.

5. Ontwikkelen van datagedreven arrangementen met partners. Veel vraagstukken

zijn organisatieoverstijgend. Daarom ontwikkelen we arrangementen waarin

organisaties en medewerkers gezamenlijk werken aan datagedreven oplossingen.

Dit vereist heldere afspraken over verantwoordelijkheid en sturing.

6. Inzichten koppelen aan eigen database. Al sinds 2001 ontwikkelt Berenschot

benchmarks en inmiddels hebben wij bijna 2.500 organisaties in 40 sectoren

geholpen bij de optimalisatie van hun bedrijfsvoering. De koppeling van deze

database met uw eigen databestanden en open data levert unieke inzichten op.

“Datasystemen worden door vele stadsbestuurders beschouwd als de sleutel tot het aanpakken van complexe maatschappelijke en duurzaamheids-problemen.”

Albert Meijer, hoogleraar Publiek Management, i.h.b. Publieke Innovatie in zijn oratie ’Bestuur in de datapolis: slimme stad, blije burger?’

24

Opdrachten en publicaties Berenschot voerde recentelijk onder andere de volgende opdrachten uit:

• Onderzoek naar de ontwikkeling van datagedreven

sturing voor de gemeente Utrecht.

• Organiseren leergang datagedreven sturing A+O-fonds Gemeenten waarin met

kwartiermakers wordt ingezoomd op kansen en knelpunten in de eigen praktijk.

• Ontwikkelen van een analysemodel voor de gemeente Zaanstad.

Het model voorspelt welke huizen wanneer dreigen in te zakken.

Vroegtijdig ingrijpen scheelt de gemeente veel kosten.

• Ontwikkelen van een I&A-agenda voor de gemeente Zoetermeer

voor de omgang met Informatie & Automatisering.

• Ontwikkelen van arrangementen rond Qiy-technologie voor het

ministerie van BZK. Dit betrof een procesvoorstel voor het opzetten van

een arrangement waarin gemeenten gezamenlijk kunnen experimenteren

met deze technologie voor een online persoonlijk domein.

Recente publicaties rond datagedreven sturing

• Naar een datagedreven gemeente (Wesseling, Stolk en Warners, 2015).




Bent u benieuwd naar de mogelijkheden van datagedreven sturing en wilt u weten wat

Berenschot voor u kan betekenen? Neem dan contact op met Henk Wesseling, Harro

Spanninga, Roeland Stolk of Philip van Veller via 030-291 6850 of l.vandijk-ver-

[email protected]

Roeland StolkHenk Wesseling Harro Spanninga Philip van Veller

25

Over Berenschot Berenschot is een onafhankelijk organisatieadviesbureau met 350 medewerkers wereldwijd. Al bijna 80 jaar verrassen wij onze opdrachtgevers in de publieke en private sector met slimme en nieuwe inzichten. We verwerven ze en maken ze toepasbaar. Dit door innovatie te koppelen aan creativiteit. Steeds opnieuw. Klanten kiezen voor Berenschot omdat onze adviezen hen op een voorsprong zetten.

6

26

Ons bureau zit vol inspirerende en eigenwijze individuen die allen dezelfde passie

delen: organiseren. Ingewikkelde vraagstukken omzetten in werkbare constructies.

Door ons brede werkterrein en onze brede expertise kunnen opdrachtgevers ons

inschakelen voor uiteenlopende opdrachten. En zijn we in staat om met multidiscipli-

naire teams alle aspecten van een vraagstuk aan te pakken.

Over de groep Samenwerking en Publieke InnovatieIn een tijd van vernetwerking, robotisering en digitalisering brengen onze adviseurs

betrokken actoren rond steeds sneller veranderende vraagstukken bijeen en ontwikke-

len we concrete innovaties. Het vormgeven van en participeren in de arrangementen

hiervoor is onze specialiteit, meestal in een rol van kwartiermaker of procesbegeleider.

Met een team van professionals (bestuurskundigen, juristen, informatiekundi-

gen en economen) richten we ons vanuit bovenstaande insteek op de beschreven

dienstverlening.

Meer informatieBerenschot werkt samen met uw mensen aan concrete oplossingen. Wij geloven dat



Wilt u weten wat Berenschot voor u kan betekenen op het vlak van samenwerking en

publieke innovatie? Neem dan contact op met Roeland Stolk of Henk Wesseling via

030-291 6850 of [email protected]

Berenschot

OPMERKELIJKE INZICHTEN,OPMERKELIJKE RESULTATEN

Berenschot is een onafhankelijk organisatie-adviesbureau met 350 medewerkers wereldwijd. Al bijna 80 jaar verrassen wij onze opdrachtgevers in de publieke en private sector met slimme en nieuwe inzichten. We verwerven ze en maken ze toepasbaar. Dit door innovatie te koppelen aan creativiteit. Steeds opnieuw. Klanten kiezen voor Berenschot omdat onze adviezen hen op een voorsprong zetten.

Ons bureau zit vol inspirerende en eigenwijze individuen die allen dezelfde passie delen: organiseren. Ingewikkelde vraagstukken omzetten in werkbare constructies. Door ons brede werkterrein en onze brede expertise kunnen opdrachtgevers ons inschakelen voor uiteenlopende opdrachten. En zijn we in staat om met multidisciplinaire teams alle aspecten van een vraagstuk aan te pakken.

Berenschot is aangesloten bij de E-I Consulting Group, een Europees samenwerkingsverband van toonaangevende bureaus.

Berenschot Groep B.V.Europalaan 40, 3526 KL UtrechtPostbus 8039, 3503 RA Utrecht030 2 916 916www.berenschot.nl

@berenschot_nl

Brochure Samenwerking en Publieke Innovatie · Voor onderbouwingen kunnen we bovendien putten uit...

Documents

Transcript of Brochure Samenwerking en Publieke Innovatie · Voor onderbouwingen kunnen we bovendien putten uit...