Ruimte voor TalentFlexibel onderwijs voor topsporters April 2011

Leren vernieuwen

2 3

Toine Maes

Directeur Kennisnet

“Maar tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische

bezwaren en ook weemoedigheid die niemand kan verklaren en die

des avonds komt wanneer men slapen gaat.”, Willem Elsschot, 1910

uit het gedicht ‘Het Huwelijk’

Nederland wil internationaal presteren op het hoogste niveau. De

ambitie is om terug te keren in de top vijf van kenniseconomieën en

om op de Olympische spelen van 2028 in Nederland te eindigen bij

de beste tien landen. Het onderwijs legt de basis bij het waarmaken

van deze ambities.

De topsportscholen staan voor de complexe uitdaging om een

kwalitatief hoogwaardige schoolopleiding te combineren met een

druk trainings- en wedstrijdschema. Dit vraagt om een programma

op maat, dat zonder de inzet van ict duur is gebleken. Toen de CTO-

LOOT scholen uit Eindhoven en Heerenveen ons vroegen om mee te

denken hebben we de handschoen opgepakt. Dit was het begin van

een intensief traject waarbij we samen met deze instellingen een

nieuw onderwijsconcept hebben ontwikkeld. Het resultaat is een

nieuwe benadering van het onderwijs.

In deze publicatie wordt het ontwikkelde onderwijsconcept verder

toegelicht. In de komende tijd zullen de scholen het concept verder

invullen en werken aan de implementatie.

Ik ben er van overtuigd dat ict als geen ander middel in staat is om

maatwerk in het onderwijs te faciliteren en verspilling van talent

tegen te gaan. Als expertisecentrum zal Kennisnet hier ook in de

komende jaren een bijdrage aan leveren, om zo het rendement van

het leren te verbeteren.

Ik wens u veel leesplezier.

Voorwoord

4 5

AanleidingIn een stimulerend topsportklimaat gaat de

maximale ontwikkeling van sporttalent samen

met het optimaal benutten van de capaciteiten

van sporters om een opleiding af te ronden.

Er is immers altijd een leven na de sport.

Topsportscholen (CTO-LOOT-scholen) in Eindhoven

en Heerenveen constateerden enige tijd geleden

dat voor jonge sporters de eisen die in het

voortgezet onderwijs worden gesteld vaak

moeilijk te combineren zijn met de door de

bonden opgestelde trainingsschema’s van soms

wel dertig uur per week. Intensieve persoonlijke

begeleiding is als oplossing te duur. Sporters

raken hierdoor achterop of nemen genoegen met

een lager opleidingsniveau. Ongeveer 20% van

de topsportleerlingen geeft aan een lager niveau

opleiding te volgen dan waar hij of zij zonder

de intensieve sport toe in staat zou zijn (bron:

Mulier instituut). Om in de toekomst de talenten

van topsporters volledig de ruimte te geven, is

herinrichting van het onderwijs voor deze groep

noodzakelijk. Ict maakt dit mogelijk.

Topsportonderwijs in Nederland

Nederland telt vier Centra voor Topsport en

Onderwijs en 29 LOOT-scholen om sporttalent

te stimuleren. De gulden regel in de topsport

luidt: voor een Olympische medaille moet

je minimaal tienduizend uur trainen. Zo’n

zware trainingslast vraagt om een flexibel

onderwijsaanbod, dat ruimte geeft om meer

plaats- en tijdonafhankelijk te leren.

Elk van de vier CTO-LOOT-scholen heeft een

groep van circa dertig studenten met de

CTO-status die voortgezet onderwijs volgen,

tezamen zo’n 120 leerlingen. Deze studenten

volgen vmbo, havo, atheneum of gymnasium,

ieder met hun eigen profiel. Daarnaast zijn

er op deze scholen sporters met dezelfde

trainingsintensiteit, maar aangesloten bij

sportbonden zonder CTO-status. Deze sporters

vallen op dit moment tussen wal en schip. Om

de olympische ambitie te kunnen waarmaken

zullen steeds meer jonge sporters zoeken naar

mogelijkheden om topsport te combineren met

top-onderwijs.

Aanleiding

6 7

Wat is het precies?Nieuwe onderwijsbenadering

Het resultaat van de samenwerking tussen

Kennisnet, topsportscholen en sporters is een

compleet nieuwe benadering van het onderwijs.

Hierin heeft elke leerling-sporter een persoonlijke

digitale leeromgeving, die vanaf elke plek en op elk

tijdstip toegankelijk is. In deze omgeving wordt

het lesmateriaal zo aangeboden dat de leerling

er zelfstandig mee aan de slag kan. De techniek

herkent de wijze van leren van de individuele

leerling (geïndividualiseerd leeraanbod) en houdt

rekening met sterke en zwakke punten (maatwerk).

Door de geïntegreerde agenda (sport en schoolwerk

in één agenda) is het systeem op de hoogte van

de drukke trainingsschema’s van de leerling. Het

is voor het eerst dat al deze elementen in een

onderwijsomgeving zijn geïntegreerd. Deze flexibele

vorm van leren wordt adaptief leren genoemd en

levert een veel efficiëntere inrichting van het

onderwijs op, zonder dat de leerling, docent of

studiecoach veel uren kwijt is aan het organiseren.

Om dit te laten werken moet de leerling wel leren

(zelfstandig) te leren. Studievaardigheden zijn dus

een belangrijk punt van aandacht.

Studiecoach

Naast het systeem heeft elke leerling-sporter

een studiecoach. Dit is iemand die de sporter

ondersteunt bij de planning van het leren . De

studiecoach bewaakt de studievoortgang van het

leerproces en zorgt voor de afstemming met de

sportcoach en de vakdocenten. De locatie van

de school, de beschikbaarheid van docenten,

medeleerlingen en boeken zijn niet langer leidend

voor het onderwijs. Met dit nieuwe concept kan

het onderwijs uiteindelijk voor een groot deel

onafhankelijk van tijd en locatie plaatsvinden.

Veranderende rol docent

De rol van de docent verandert van alleen lesgeven

naar begeleiden, zorgen voor goed lesmateriaal

en het samenstellen van maatwerkpakketten voor

leerlingen. Het lesmateriaal wordt verzameld

in een enorme databank van onderwerpen en

lesmethodes, het onderwijsmagazijn genaamd.

Deze inrichting van het onderwijs biedt de

sporter optimale flexibiliteit, maar is veel minder

arbeidsintensief en daarom betaalbaarder dan

individueel onderwijs. Juist de brede toepassing

van ict-technologie is hierin baanbrekend.

De leerling kan altijd en overal inloggen in zijn onderwijssysteem. Eenmaal ingelogd, wordt

zichtbaar wat het onderwijsprogramma voor dat moment is en kan de leerling meteen met het

lesmateriaal aan de slag. De leerling krijgt oefenmateriaal op maat aangeboden en kan het systeem

om extra uitleg vragen. Komt de leerling er dan nog niet uit, kan hij met zijn vragen terecht

bij een online community van medeleerlingen en studiecoach. Biedt ook dat geen oplossing, dan

wendt de leerling zich voor persoonlijke begeleiding tot de vakdocent.

8 9

• De leerling werkt in zijn eigen tempo naar zijn diploma toe. Sneller waar het sneller kan, wat

langzamer waar nodig, gebaseerd op zowel sport- als onderwijsprestaties. Zo loopt de leerling-

sporter nooit meer achter op schema.

• Elke leerling heeft per week een uniek eigen rooster, volledig aangepast aan de realiteit van

de dag.

• De leerling is meer gefocust op waar hij mee bezig moet zijn -leren en sport- en wordt niet afgeleid

door regelstress.

• Vakdocenten worden minder belast. Zij hoeven niet integraal iets over te dragen in beperkte tijd,

maar kunnen de leerling meer diepgang en begeleiding bieden waar de leerling dat nodig heeft.

• De leerling kan het maximale uit zijn leertalent halen. Een sporter die voorheen met moeite de havo

afrondde, slaagt nu op het vwo.

• Het systeem werkt stimulerend en motiverend voor zowel sporter als leerling.

Voordelen

10 11

Hoe nu verder?Invoering

In het schooljaar 2009-2010 is de CTO-LOOT-

school in Heerenveen met de oprichting van de

Talentenacademie gestart met een experiment voor

flexibel en digitaal voortgezet onderwijs. Vanaf

2011-2012 wordt dit nieuwe onderwijs stapsgewijs

ingevoerd en doorontwikkeld in Heerenveen en

Eindhoven. Ook andere topsportscholen, verenigd

in de Stichting LOOT, zien de voordelen van deze

nieuwe onderwijsbenadering. Deze stichting zal

een belangrijke rol gaan spelen in de verdere

implementatie. Een voortdurende uitdaging is

de beschikbaarheid van digitaal lesmateriaal.

Want hoe diverser de onderliggende onderwijs-

catalogus, hoe meer mogelijkheden het systeem

kent om de leerling op maat te bedienen. Een

aantal educatieve uitgevers is inmiddels in het

project betrokken. Behalve de software wordt

een evaluatie gemaakt van de beste hardware om

de lessen te volgen, zoals smartphone, laptop of

tablet.

Kosten

De ontwikkeling van het concept, het prototype

en de bouwtekeningen van deze onderwijsvorm

is gefinancierd vanuit het SURFnet/Kennisnet

Innovatieprogramma en de CTO-LOOT-scholen in

Heerenveen en Eindhoven. De verwachting is dat

op termijn vanwege de efficiëntere werkwijze en

de betere leerprestaties deze vorm van onderwijs

zal leiden tot lagere kosten dan nu het geval is op

de CTO-LOOT-scholen. Exacte cijfers zijn nog niet

beschikbaar.

Bredere toepassing

Ook andere groepen leerlingen kunnen

profiteren van flexibeler onderwijs met

behulp van ict. Denk aan leerlingen met

talenten op het gebied van kunst, muziek en

theater. Maar ook het reguliere onderwijs

heeft behoefte aan flexibilisering en

mogelijkheden voor meer maatwerk. Deze

onderwijsvorm is bijvoorbeeld goed

toepasbaar in krimpregio’s, op langdurig

zieke leerlingen of in het speciaal onderwijs.

Kennisnet ziet de opbrengsten van Ruimte

voor Talent daarom als een belangrijke

stap in de ontwikkeling van een flexibeler

onderwijsaanbod.

Betrokken organisatiess CTO’s en CTO-LOOT-scholen:

Er zijn vier landelijke centra voor topsport en onderwijs in Heerenveen, Eindhoven, Amsterdam en

Arnhem. Dit zijn locaties waar trainen, studeren en wonen voor topsporters zijn samengebracht.

Pleincollege Sint Joris in Eindhoven en Talentenacademie, O.S.G. Sevenwolden in Heerenveen

signaleerden als eerste de knelpunten van de sportieve ambities en het huidige onderwijsaanbod.

Kennisnet:

Ondersteunt het onderwijs met innovatieve diensten en onderzoekt hoe ict kan bijdragen aan beter

onderwijs. Maatwerk is een belangrijke toegevoegde waarde van ict voor het onderwijs. Daarom bracht

Kennisnet haar kennis van en ervaring met ict in: nu voor de topsporter, maar in de toekomst kan elke

leerling profiteren van onderwijs op maat.

SuRfnet / Kennisnet Innovatieprogramma:

Het SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma ontwikkelt innovatieve, educatieve ict-toepassingen.

Toepassingen waarover het hele onderwijs in Nederland kan beschikken en op grote schaal kan

gebruiken.

NOC*NSf:

Nederlands Olympisch Comité * Nederlandse Sport Federatie is de bundeling van de georganiseerde

sport in Nederland. Het beleid van NOC*NSF is gericht op optimale omstandigheden voor topsporters,

waaronder dus ook educatie.