Booosting kantoorvoorraad nl cbre_27sept2011

FOTO

afmeting:19,06x7,6 cm

Kantorenmarkt Rotterdam

27 september 2011

Booosting

FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Realiteit

‘s Gravelandseweg 557, Schiedam

FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Agenda

1.Kantorenmarkt

2.Beleggingsmarkt

3.Trends & Vooruitblik

4.Mogelijkheden

5.Vragen

CB Richard Ellis | p3

FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Kantorenmarkt


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Kantorenmarkt

Markthuren

Bron: CB Richard Ellis

80 100 120 140 160 180 200 220 240

Schiedam

Capelle

Industrie / havens

Oost

Brainpark

Alexandrium

Zuid

Kop van Zuid

Scheepvaartkwa…

Aangr. centrum

Centrum

€ / m² / jaar


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Kantorenmarkt

Vraag - Aanbod


0

200

400

600

800

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

x 1

.00

0 m

²

Demand Supply


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Kantorenmarkt

Leegstandpercentages 2011 Q1

Bron: CB Richard Ellis / PropertyNL

0

5

10

15

20

25

30

Ko

p v

an

Zu

id

Zu

id

Ale

xa

nd

riu

m

Aa

ng

r. c

en

tru

m

Sch

ee

pva

art

kw

art

ier

Ce

ntr

um

Sch

ied

am

Ind

ustr

ie/H

ave

ns

Oo

st

Bra

inp

ark

Cap

elle

%

Leegstandscijfer

Rotterdam: 17,2%


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Kantorenmarkt

Het Nieuwe Werken

Bron: ‘What Users Want’, CB Richard Ellis

HNW verbetert ruimte-efficiency met minimaal 15%

Gevolg: afname behoefte kantoorruimte met ruim 6 mln m² (NL)

Beschikbare (leegstaande) kantoren voldoen niet aan

gebruikseisen voor HNW

Geldt m.n. voor gebruikers > 2.500 m² (= 50% jaarlijkse vraag)

Gevolg: vraag naar gerichte nieuwbouw neemt toe

Aangepast nieuwbouw- en herbestemmingsbeleid noodzakelijk


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Kantorenmarkt

Kantoorlocaties

1. Rotterdam Centre

2. Rotterdam Adjoining centre

3. Rotterdam Shipping quarter

4. Rotterdam Kop van Zuid

5. Rotterdam South

6. Rotterdam Alexandrium

7. Rotterdam Brainpark I, II & III

8. Capelle aan den IJssel

9. Schiedam

1

2

4

6

9

2

5

8

7

3


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Eenzijdige functies en toenemende leegstand

Dalende waarde

Brainpark Rivium

Monocultuur


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Internationaal

Stockley Park, London


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Brainpark Rivium


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Oorspronkelijk Distress Verkoop/herfinanciering

Nieuwe lening

Nieuw kapitaal

Gedekte lening

Ongedekte lening

Kapitaal

Kapitaalverlies

Asset = 100

85% LTV

Asset

daalt tot

60

Leningenportefeuille bank daalt met 54% (85 naar 39)

Oorspronkelijke lening met 30% afgeschreven

Afschrijving

schuld 25

Nieuw kapitaal

21

(35%)

‘Nieuwe’ lening

39

(65%)

Kapitaalverlies

15

Asset nog

maar 60 waard

Herkapitalisatie


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Europa

Afloop leningen

0

25

50

75

100

125

150

175

200

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 vanaf 2018

€ 960 mrd loopt in de komende 10 jaar af,

waarvan 55% in de komende 3 jaar

€ mrd



FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Beleggingsmarkt

Pre-2005 Niveau


0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

x €

1 m

ln

Office Retail Industrial


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Beleggingsmarkt

Kantoorbeleggingsvolume per locatie 2008-2010

13%

11%

10%

4%

62%

Rotterdam

The Hague

Amsterdam

Utrecht

Other



FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Beleggingsmarkt

Prime Office Net Initial Yields


5,0

5,5

6,0

6,5

jun

-08

se

p-0

8

de

c-0

8

ma

r-0

9

jun

-09

se

p-0

9

de

c-0

9

mrt

-10

jun

-10

se

p-1

0

de

c-1

0

mrt

-11

%

Amsterdam Rotterdam The Hague Utrecht


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Beleggingsmarkt

Prime Benchmark Transactie

Nieuwbouw

10 jaar Stedin

Belegger Hannover Leasing

BAR von 5.8%

FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Nationaliteit Kopers

Beleggingsmarkt


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

Dutch investors Foreign investors


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Prime rents redelijk stabiel door toename incentives

Leegstand is structureel niet conjunctureel

Nieuwe Werken zal kantoorgebruik doen dalen

Dualiteit tussen centrum en periferie

Andersoortige investeerders worden actief

Incentives blijven significant

Prime yields stabiliseren op pre-2005 niveau

Trends Kantorenmarkt


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Duurzaamheid

Eindgebruiker in de spotlight

Vastgoedkennis prevaleert weer

Banken kunnen schoon schip maken

Vraag naar nieuwbouw blijft

Stijgende bouwkosten

Herontwikkeling!

Vooruitblik


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Combinatie van openbaar vervoer en functiemenging maakt

dit gebied weer aantrekkelijk

Rotterdam Central District

Multifunctionaliteit


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Mogelijkheden

Central Post

Meest duurzame (her)ontwikkeling van

Nederland

Voormalig postsorteercentrum

Tweede leven als kantoorgebouw

Grote vloervelden


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Mogelijkheden

Weena 70

Renovatie oud kantoorpand

van ASR

Shell keert terug naar het

centrum met 11.000 m²

Duurzaam topniveau

Geschikt voor Nieuwe

Werken


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Mogelijkheden

Willemsplein

Herontwikkeling oud kantoorpand

Duurzaam topniveau

6 000 m²

Joulz als nieuwe gebruiker


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Mogelijkheden

Oostzeedijk 182

Oud kantoorpand van 7.500 m²

Omzetting tot woningen

Amerikaans opportunity fonds nieuwe eigenaar

FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Mogelijkheden

Willem Ruyslaan

Oud kantoorpand

8.000 m²

Omzetting tot woningen

FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Oud kantoorpand

4.500 m²

Omzetting tot hotel of flagshipstore

Mogelijkheden

Westblaak 65


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Mogelijkheden

Post Rotterdam

Voormalig postkantoor

Winkelcentrum & hotel

Creatieve herontwikkeling


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Negatief marktsegment

Er zijn er nog steeds veel mogelijkheden!

Combinatie vastgoedkennis, creativiteit, duurzaamheid

Conclusie


FOTO

afmeting:

19,06

x

1,9 cm

Martien van Deursen

Director

Rotterdam Office

Delftseplein 27-M

3013 AA Rotterdam

T +31 10 300 4800

M +31 (0) 65 025 83 40

[email protected]

Booosting kantoorvoorraad nl cbre_27sept2011

Technology

Transcript of Booosting kantoorvoorraad nl cbre_27sept2011