Over luisteren,

waarom dat zo moeilijk is

en hoe we er beter in kunnen worden…

Noelle Aarts en Rob Eijsermans

Bex*zomeracademie

Eindhoven, 24 augustus 2010

Het programma

1 Intro

2 Wat is luisteren?

3 Waarom is luisteren zo moeilijk?

pauze

4 Luisteren en verwachtingen

5 Goed luisteren, hoe doe je dat?

6 Discussie

Wat is luisteren?

Vertel het maar…..

Wat is luisteren?

• De ouder tegen zijn kind: ‚Ik wil dat je luistert!‛

Wat is luisteren?

• De ouder tegen zijn kind: ‚Ik wil dat je luistert!‛

• Werknemer en baas: ‚Ze luisteren toch niet, ze doen wat ze zelf

willen!‛

Wat is luisteren?

• De ouder tegen zijn kind: ‚Ik wil dat je luistert!‛

• Werknemer en baas: ‚Ze luisteren toch niet, ze doen wat ze zelf

willen!‛

• Politicus die zegt te luisteren naar het volk

Wat is luisteren?

• De ouder tegen zijn kind: ‚Ik wil dat je luistert!‛

• Werknemer en baas: ‚Ze luisteren toch niet, ze doen wat ze zelf

willen!‛

• Politicus die zegt te luisteren naar het volk

• De tiener die de hele dag naar muziek luistert

Wat is luisteren?

• De ouder tegen zijn kind: ‚Ik wil dat je luistert!‛

• Werknemer en baas: ‚Ze luisteren toch niet, ze doen wat ze zelf

willen!‛

• Politicus die zegt te luisteren naar het volk

• De tiener die de hele dag naar muziek luistert

• De Barok-liefhebber die intensief naar een uitvoering luistert

Wat is luisteren?

• De ouder tegen zijn kind: ‚Ik wil dat je luistert!‛

• Werknemer en baas: ‚Ze luisteren toch niet, ze doen wat ze zelf

willen!‛

• Politicus die zegt te luisteren naar het volk

• De tiener die de hele dag naar muziek luistert

• De Barok-liefhebber die intensief naar een uitvoering luistert

• Er is niemand die naar me luistert!

Wat is luisteren?

Luistertheorie en luisterwetenschap

Er is weinig onderzoek gedaan (of te vinden) naar luisteren. Maar er zijn uitzonderingen:

• Cees van Woerkum en Noelle Aarts: projective hearing

• Otto Scharmer: Theorie U

framing en reframing

Wat is luisteren?

De vier luistervormen volgens Scharmer:

verzamelen van informatie (‘downloaden’) - luisteren ter bevestiging van wat we al weten of wat we denken (te weten)

gericht luisteren (object focused listening) - luisteren naar informatie die afwijkt van wat we al weten.

empatisch luisteren - verplaatsen in het perspectief van een ander zonder oordeel

generatief luisteren - luisteren om te creëren waarbij een verandering van jezelf noodzakelijk is

Wat is luisteren?

Wat leveren de luistervormen op de voor de verteller?

‘downloaden’ • uitgaande van overeenstemming: versterking van de consensus

• uitgaande van overeenstemming: versterking van de eigen positie

• uitgaande van verschil van mening: vergroting van de afstand

• uitgaande van verschil van mening: verzwakking van eigen positie

gericht luisteren • mogelijkheid om (eigen) afwijkende inzichten over te brengen

• mogelijkheid tot uitwisseling van ideeën en begin van een dialoog

• mogelijkheden tot overeenstemming en eigen positieversterking

empatisch luisteren • een willig oor, fijn gevoel, ei kwijt kunnen

• er nog wel zelf alleen voor staan; het zelf nog moeten doen

generatief luisteren • constructieve dialoog

• samenwerking

• samen vanuit jezelf werken aan ontwikkeling

Wat is luisteren?

Wat leveren de luistervormen op de voor de luisteraar?

‘downloaden’ • bevestiging: zie je wel dat ik op het goede spoor zit

• versterking van eigen positie

• opleggen van eigen mening aan de ander

• mogelijkheid om het verhaal ‘over te nemen’

gericht luisteren • mogelijkheid om het onderwerp beter te gaan bekijken

• mogelijkheid om nieuwe inzichten te verwerven

• openheid, open houding, mogelijkheden tot out of the box opties

empatisch luisteren • veel begrip voor de ander; verwarring in oordeelsvorming

• afstand: dit is wel zijn verhaal. Ik kan hier zelf niets mee.

generatief luisteren • constructieve dialoog

• samenwerking

• samen vanuit jezelf werken aan ontwikkeling

Luisteren…

Waarom is luisteren zo moeilijk?

De natuurlijke neiging tot

zelfreferentialiteit

• Het is onmogelijk om alle signalen uit de omgeving op te pikken en te verwerken.

• Selectie en ook reconstructie van informatie is nodig om een identiteit te ontwikkelen waarmee men zich in de wijdere omgeving kan handhaven.

• Elke organisatie ontwikkelt zo onvermijdelijk een eigen cultuur, met eigen waarden, gedragscodes en visies op wat van belang is en wat niet.

• Daarmee wordt gemakkelijk aansluiting gevonden met bepaalde onderdelen in de omgeving, en helemaal niet met andere.

Zelfreferentialiteit verwijst naar de

eigenschap van mensen en

organisaties om:

• de omgeving te bezien vanuit een volstrekt eigen idee over wat

belangrijk is en wat niet

• zonder dat men in de gaten heeft dat dat zo is.

Beeldvorming

• Mensen construeren een verhaal, ook al is dat gebaseerd op

slechts enkele gegevens. We construeren door

beelden/verhalen/horen zeggen te versmelten.

• Wat men niet weet, wordt ingevuld

• Later weet men niet meer zo goed wat waar is en wat ingekleurd

Framing

Framing

Autopoiese

• Autopoiese verwijst naar het vermogen van zelfvoortbrenging door

een gesloten systeem van relaties.

• Dit vermogen is gebaseerd op drie eigenschappen:

• autonomie

• een circulair karakter

• zelfverwijzing

Autopoiese

De samenleving bestaat uit in principe gesloten

systemen die zichzelf overeind proberen te houden

en elkaar daarin ‘verstoren’.

Autopoiese

De neiging tot autopoiese maakt dat:

• Mensen zich prettig voelen bij wat ze al kennen

• Mensen zich prettig voelen bij mensen die het met ze eens zijn

(ons soort mensen / soort zoekt soort)

• Mensen er toe neigen vooral te praten met gelijkgestemden

Met als gevolg:

• Gebrek aan kritische reflectie op bestaande opinies

• Gebrek aan afstemming met de wijdere omgeving

• Gebrek aan veranderingsgezindheid (vergelijk

weerstandscommunicatie)

• Gebrek aan innovatief vermogen

• Zelfgenoegzaam (‘dat doen we toch allang’)

• Gelaten (‘dat kunnen we toch niet’)

• Cynisme (álles is al geprobeerd, de buitenwereld is de boosdoener

dat niks kan’)

Weerstandscommunicatie: ja maar…

Teneinde de neiging tot autopoiese te

doorbreken:

• Waarderen en organiseren van verschil

• Ontmoetingen organiseren tussen verschillende systemen

• Organiseren van kritische reflectie op bestaande opvattingen (de

advocaat van de duivel en de hofnar)

• Organiseren van ‘veilige’ discussieruimte en experimenteerruimte

• Ander perspectief hanteren op planning en controle

• resultaat van bewust geplande regie vanuit centraal punt

maar vooral:

• resultaat van ambitie, omstandigheden en het zelforganiserend

vermogen van mensen

Verandering anders bekeken

Verandering als resultaat van het

samenspel tussen:

Mensen worden in het algemeen eerder overtuigd door de

redenen die ze zelf hebben ontdekt en opgesomd, dan door de

redenen die door anderen zijn opgesomd

(Blaise Pascal, 17e eeuw)

Daarom:

Aansluiten bij intrinsieke motivatie van mensen zelf in plaats van

het benadrukken van ‘objectieve’ argumenten

Verandering anders bekeken

Behoeftehiërarchie van Maslow

Samengevat

• Het fenomeen luisteren verdient de aandacht

• Het verschijnsel autopoiese, ofwel, waarom luisteren met open

hart en open mind zo moeilijk is

• Als we iets willen veranderen, dan moet het uitgangspunt de

motivatie van de ander zijn

• De instrumentele benadering schiet te kort: de interactie centraal

Luisteren…

Pauze?

Luisteren en verwachtingen

Opa Sjaak: de ‘verbinder’

Luisteren en verwachtingen

Opa Sjaak: de ‘verbinder’

Luisteren en verwachtingen

Oma Emma: de ‘helper’

Luisteren en verwachtingen

Oma Emma: de ‘helper’

Luisteren en verwachtingen

Oma Truus: de ‘doener’

Luisteren en verwachtingen

Oma Truus: de ‘doener’

Luisteren en verwachtingen

Opa Kees: de ‘luisteraar’

Luisteren en verwachtingen

Opa Kees: de ‘luisteraar’

Luisteren en verwachtingen

Luisteren en verwachtingen

Pim: de ‘mensenluisteraar’

Luisteren en verwachtingen bij dialoog

• Een op zichzelf staand luisteren is zinloos: het leidt tot niets

• Een luisteraar moet laten zien dat hij / zij luistert

• Luisteren leidt onverbiddelijk tot een reactie

• Zodra je luistert, creëer je verwachtingen

Luisteren en verwachtingen

Goed luisteren, hoe doe je dat?

Tools om te luisteren:

• social media

• participatie

• ideeënboxen

• werkvormen

• ook: cultuurverandering

• ook: verandering management stijl

• ook: interne communicatie

• etc.

Goed luisteren, hoe doe je dat?

Tools om te doen:

• terugkoppelen

• prikbord, intranet

• beargumenteren uitleggen met medeneming van gehoorde geluiden

• interactieve dialoog onderhouden

• social media en weblogs

• ook: cultuurverandering en management stijl

• ook: interne communicatie en verwachtingen managen

• ook: planmatig werken (factor tijd)

• etc.

De 10 b’s van het luisteren

• bemerken

• bereidwilligheid

• beschouwen

• begrijpen

• beoordelen

• beleven

• bewerken

• betrekken

• bewegen

• bereiken

Goed luisteren, hoe doe je dat?

Zeg het maar…

Luisteren naar elkaar

• De Zwarte Zwaan (Nassim Nicholas Taleb):

• over de impact van onverwachte gebeurtenissen, met grote gevolgen, die achteraf begrijpelijk en voorspelbaar worden gemaakt

• Here comes everybody! (Clay Shirky)

• over het zelforganiserend vermogen van mensen

• Nudge (Richard H. Thaler & Cass R. Sunstein)

• over verandering als al dan niet bedoeld gevolg van kleine duwtjes in een bepaalde richting (libertarian paternalism!)

• The Wisdom of Crowds (James Surowiecki)

• over het belang van diversiteit

• Theory U (C. Otto Scharmer)

• over luisteren: bumping into our blind spot!

• Berthold Gunster. Ja-maar wat als alles lukt? De tien regels voor een Ja-maar-vrij-leven. A.W. Bruna Uitgevers, 2005

• over weerstandscommunicatie en hoe daar mee om te gaan

Luisterboeken…

Over luisteren,

waarom dat zo moeilijk is

en hoe we er beter in kunnen worden…

Noelle Aarts en Rob Eijsermans

Bex*zomeracademie

Eindhoven, 24 augustus 2010