Bewust en veilig op de fiets - Publicatiedatabank...

Bewust en veiligop de fiets

Bundel van presentaties over educatieprogramma'svoor en ten behoeve van fietsers, gepresenteerd opvier minisymposia in de regio

Januari 1995

ColofonUitgegeven door:

Bewust en veilig op de fiets

Ministerie van Verkeer en WaterstaatDirectoraat Generaal RijkswaterstaatAdviesdienst Verkeer en Vervoer

December 1994

Inhoudsopgave

1 Voorwoord 52 Ter introductie 73 Meer en veilig op de fiets 134 Een planmatige aanpak 195 Instructieprogramma voor fietsende kinderen en ontmoediging auto-gebruik van en naar school 236Thuislijnactiviteiten, ouders betrekken bij 'fietseducatie van hun kind' 297 Verkeer(d) geleerd 338 Educatieve video school-thuisroutes Houten 379 De positieve benadering van het fietsen en het fietsgedrag 4110 Ouderen mobiel op de fiets 4511 Fietscursus voor vrouwen 4812 Een programma voor verstandelijk gehandicapte mensen 5013 Automobilisten leren met fietsers om te gaan 5814 Wij gaan weer naar school 6215 Veilig op de fiets 6516 Fietsvoorzieningen en communicatie 6917 Communicatieplannen voor stimuleren fietsverkeer 7218 Educatieve programma's op het snijvlak verkeer en milieu 7519 De groene en verkeersveilige school, verkeers- en vervoersbeleid in hetbasis- en voortgezet onderwijs 8120 Wat heb je aan het ROV als je over educatie praat 87


Bewust en veilig op de flets

1 Voorwoord

In opdracht van de Adviesdienst Verkeer en Vervoer heeft de StichtingWetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid een overzichtstudie uitge-voerd met betrekking tot educatie als instrument voor het fietsbeleid. Dedoelstellingen van dit beleid (beschreven in het Masterplan fiets) luiden:- Stimulering van het fietsgebruik als milieuvriendelijk alternatief voor be-paalde autoverplaatsingen.- Terugdringen van de onveiligheid van fietsers.

Tegen de achtergrond van deze doelstellingen is in de studie van de SWOVinzichtelijk gemaakt:- welke doelgroepen onderscheiden kunnen worden voor educatie- welke educatie-doelstellingen (per doelgroep) accent dienen te krijgen- welke intermediairen naargelang doelgroep en doelstellingen als 'educa-tor' in aanmerking komen.

Het landelijk fietsbeleid is erop gericht om te bevorderen dat educatie vanfietsers in de regio maximaal gestalte krijgt. Overdracht van toepasbarekennis op dit gebied is één van de middelen hiertoe.Vanuit die intentie hebben in de periode eind 1993 - begin 1994 een aantalminisymposia plaatsgevonden in de regio. Deze zijn georganiseerd in op-dracht van AW door de SWOV, in samenwerking met de regionale orga-nen voor de verkeersveiligheid en de regionale directies van Rijkswaterstaat.Naast de presentatie van de resultaten van de SWOV-studie en het beleidvan het ministerie van verkeer en waterstaat ten aanzien van fietser-educa-tie zijn door een veelheid van organisaties voordrachten gehouden overconcrete fietser-educatie programma's die daadwerkelijk in de praktijk zijnuitgevoerd.

Dit boek bevat alle presentaties die tijdens de verschillende minisymposiazijn gehouden. Daarmee levert het een waardevol overzicht van de veleinitiatieven die in het veld zijn genomen om de educatie kant van het fiets-beleid in praktische zin in te vullen. Hopelijk vormt het een bron van inspi-ratie voor anderen die plannen hebben op dit vlak.


2 Ter introductie

Fietsers hebben een groot aandeel in de verkeersonveiligheid. Het blijftnodig hiertegen maatregelen te treffen, temeer daar het fietsgebruik doorde overheid actief wordt bevorderd.Fietsen moet geleerd worden. Voor de veiligheid is het vooral van belangdat geleerd wordt met ander verkeer om te gaan. Uit ongevallenanalysesblijkt duidelijk dat bepaalde groepen hier meer moeite mee hebben dananderen. Educatie is nodig om fietsers te helpen in het verkeer overeind teblijven en om hen een goed gebruik te laten maken van de voorzieningendie voor hen worden ontworpen.

Doelgroepen

Vanwege de verschillen tussen fietsers in tekorten aan kennis, inzicht envaardigheden en in gedrag, is het nodig om doelgroepen te onderscheidenen aparte educatie-programma's te maken. Bovendien heeft de ene groepeen andere didactische benadering nodig dan een andere en zijn er ook ver-schillen in personen en instanties die educatie kunnen geven.Bijvoorbeeld kleine kinderen zijn beginners die gedragstraining nodig heb-ben en nog niets van verkeersregels begrijpen. De school maar vooralouders zullen die training moeten geven. Er zijn ook volwassenen die nogbeginners zijn, vooral mensen die uit andere landen afkomstig zijn. Zij kun-nen wel snel de verkeersregels leren en meestal kennen ze die al. Instruc-teurs moeten voor hen worden ingeschakeld.Jongeren moet vooral inzicht worden bijgebracht en hoewel regel-afwij-kend gedrag niet bij voorbaat moet worden geaccepteerd is het nodig datze zich in elk geval slim en verstandig gedragen. Ouderen hebben ook in-zicht nodig hoe zij hun gedrag aan hun vaardigheden kunnen aanpassenmaar hun houding tegenover verkeersregels is geheel anders dan die vanjongeren.Ook andere weggebruikers moeten in deze educatie worden betrokken,want zij moeten leren hoe zij met fietsers in het verkeer moeten omgaan.

Doelstellingen

De SWOV' heeft in 1993 in opdracht van de Adviesdienst Verkeer en Ver-voer van Rijkswaterstaat, een rapport gepresenteerd waarin is aangegevenwelke vormen van educatie belangrijk zijn om het fietsen veiliger te maken.Hierin zijn educatieve doelstellingen geformuleerd voor de diverse doel-groepen. Aangegeven is wat het eindresultaat van een educatie-program-ma kan en moet zijn. Verder is aangegeven waar op dit moment belangrijkeknelpunten liggen in het fietseducatie-beleid.In een tijd waarin gemeenten, provincies en Regionale Organen voor deVerkeersveiligheid (meerjaren)plannen maken voor de verkeersveiligheidwaarbij een geïntegreerde aanpak van infrastructuur, voertuig en verkeers-deelnemer centraal staat, zijn beleidsdoelstellingen onmisbaar. Voor hetfietsbeleid zijn landelijk doelstellingen geformuleerd in het Masterplan Fiets.Voor educatie om het fietsen veiliger te maken zijn de educatieve doelstel-lingen in het SWOV-rapport onmisbaar om een goede beleidsstrategie teontwikkelen.


Kennisverspreldlng in de regio

Het educatie-rapport was aanleiding voor de Adviesdienst Verkeer en Ver-voer om de SWOV te vragen de kennis uit haar rapport in de regio uit tedragen.Eind 1993, begin 1994 vonden er daarom verspreid in het land vier mini-symposia plaats over fietseducatie. Deze symposia werden georganiseerd insamenwerking met Regionale Organen voor de Verkeersveiligheid.Doel van de symposia was om het belang van educatie in het kader van hetfietsbeleid over te brengen. Hieraan zijn presentaties toegevoegd van edu-catieve programma's waar mee gewerkt wordt of die in ontwikkeling zijn.De nadruk in de gepresenteerde programma's ligt op de verkeersveiligheid.Maar er zijn ook programma's gericht op fietsgebruik of programma's dieop beide zijn gericht.

Bestaande programma's

Op de symposia bleek de verscheidenheid aan recent ontwikkelde fietsedu-catieprogramma's groot te zijn. Wat verder opviel was dat deze program-ma's niet alleen worden ontwikkeld door verkeersveiligheidsinstanties. Er iskennelijk een dusdanige behoefte aan opleidingen of cursussen dat andereinstanties zelf initiatieven nemen. Ondersteuning en versterking kan erg be-langrijk zijn.

In deze publikatie zijn alle presentaties van deze symposia gebundeld. In dithoofdstuk worden deze presentaties kort geïntroduceerd. Dat gebeurt aande hand van de doelgroepen en aan de hand van de didactische aanpak.

De presentaties hadden als doelgroep:- kinderen die nog naar de basisschool gaan: 3 programma's,- kinderen in de overgang van basisschool naar voortgezet onderwijs: 1programma- kinderen die naar het voortgezet onderwijs gaan: 1 programma- kinderen in basis- of voortgezet onderwijs, 2 programma's,- volwassen allochtone vrouwen: 1 programma- oudere mensen: 1 programma- gehandicapte mensen: 1 programma- automobilisten in opleiding: 1 programmaVier programma's hadden een grote verscheidenheid aan doelgroepen,(soms bedrijven of recreanten).

Educatieprogramma's moeten er op gericht zijn daadwerkelijk invloed opgedrag uit te oefenen. Meestal zijn programma's gericht op kennisover-dracht en het aanleren van vaardigheden. Dat is concreet maar niet vol-doende. Gedrag moet aangepast worden aan de verkeerssituaties en daar-voor is veel praktijkervaring nodig. Verder moet aandacht worden besteedaan motivatie, want het verkeerssysteem is vaak meer op de auto dan opde fiets afgestemd en met een fiets zijn veel overbodig lijkende gedrags-voorschriften gemakkelijk te omzeilen. Er is veel inzicht nodig om risico's tevermijden.


Korte Introductie

Aan de h;md van de doelgroepen, doelstellingen en de didactische benade-ring wordt een kort overzicht gegeven van de programma's die tijdens deregionale symposia zijn gepresenteerd. Een kwaliteitsoordeel wordt niet ge-geven. Daarvoor zou een vergelijkend onderzoek nodig zijn. Er wordt weleen typering gegeven. Het is aan de lezer om zich een eerste oordeel tevormen over de bruikbaarheid van een programma of over elementendaarin.

Stimulering van ouders

Met verkeersregels en een fietsbeheersing alleen kunnen kinderen nog nietveilig fietsen. Begeleiding en training van kinderen in de praktijk is essen-tieel. De presentatie van de Albert Schweitzerschool uit Zevenaar is ervooral op gericht om ouders te activeren en te helpen hun kinderen in hetverkeer te trainen. Daaraan wordt educatie in de klas gekoppeld. De pre-sentatie van Veilig Verkeer Nederland is in haar geheel gericht op voor-waarden om ouders te interesseren voor het geven van verkeersles aan hunkinderen.

Programma's voor jongeren op school

Jongeren hebben zich veel vaardigheden eigen gemaakt, maar het blijft be-langrijk hen te helpen daar goed gebruik van te maken. Beïnvloeding vande attitude om veiligheid voldoende prioriteit te geven, kan zowel doormensen bewust te maken van risico's, als door te laten zien hoe aantrekke-lijk veilig gedrag is. In de presentatie van de stichting Verkeer(d) Geleerdstaat het eerste voorop. Er wordt onder meer gebruik gemaakt van slachtof-fers die gehandicapt blijven. In de video-produktie die door de gemeenteHouten is gepresenteerd ligt de nadruk ook op het eerste hoewel de goedevoorbeelden ook worden getoond. Het fietsgedrag van scholieren op deeigen woon-schoolroute is gefilmd zodat de verkeerssituaties zonder meerherkenbaar zijn. De programma's van de fietsersbond ENFB zijn geheel ge-richt op positieve voorbeelden. Deze spelen in op de motivatie van mensenom verstandig en slim te zijn. De stichting Verkeer(d) Geleerd stelt dat jon-geren positief reageren op een benadering zoals in de vuurwerkcampagnesde laatste jaren het geval is, cynisch en hard. De ENFB vindt het onterechtom het fietsen te associëren met onveiligheid en is van mening datje deweggebruiker juist het perspectief moet geven op het gewenste gedrag.

Sociale mobiliteit

Er zijn groepen volwassenen die nog basisvaardigheden en basiskennismoeten leren en er zijn groepen volwassenen die behoefte hebben aanenige nascholing. De eerst drijfveer voor hen om educatie te volgen isechter hun sociale mobiliteit. De presentatie van het programma voorouderen door de ANWB namens de projectgroep ouderen van het Regio-naal Orgaan Verkeersveiligheid Limburg gaat daar in detail op in. Het pro-gramma heeft bovendien niet alleen tot doel om de veiligheid te bevorde-ren, maar ook om oude mensen fit te houden. Het programma voor


allochtone vrouwen van de Gezondheidsvoorlichtingsdienst van de GGD inAlmelo, trekt eveneens mensen aan omdat zij er grote voordelen in zien. Deanimo wordt vooral gewekt omdat deze vrouwen niet een eigen auto totbeschikking hebben of niet auto kunnen rijden. Voor hun mobiliteit zijn zedaarom sterk afhankelijk van de fiets. Het programma voor verstandelijkgehandicapte mensen van de Groesbeekse tehuizen, is er op gericht omdeze mensen zo zelfstandig mogelijk te laten zijn. Door het programma zijndeze mensen minder angstig en gespannen geworden wanneer zij op deweg fietsen.

Educatie aan andere weggebruikers

Maatregelen gericht op de andere weggebruikers zijn in principe net zo be-langrijk als maatregelen gericht op de fietsers zelf. Het gaat immers om eengoed samenspel in het verkeer. De presentatie van de theorie-opleidingvoor automobilisten van de Regionale Organen Verkeersveiligheid in Zee-land en Friesland, heeft betrekking op een verbeterde theoretische voorbe-reiding op het autorijexamen, waarin de relatie tot de fiets veel uitgebreideraan de orde komt dan in de rijopleiding gebruikelijk is. Diverse situatiesworden vanuit het perspectief van zowel fietser als automobilist bekeken.De politie van Waddinxveen heeft in samenwerking met ouders en scho-len, kinderen ingezet om invloed uit te oefenen op het gedrag van automo-bilisten.

Educatie gecombineerd met andere maatregelen

Van educatie alleen mag geen wonderen worden verwacht. Combinatiemet andere maatregelen is van belang, bijvoorbeeld met infrastructurelemaatregelen. In de presentatie van de politie van Amsterdam is die combi-natie toegepast. Campagne is gevoerd om roodlichtovertredingen van fiet-sers tegen te gaan en om de fietsverlichting te verbeteren. In ruil voor eenbeter gedrag bij verkeerslichten is overlegd met de gemeente om de rege-lingen beter op de belangen van de fietsers af te stemmen. Bovendien isook het gedrag van de automobilisten aangepakt.

Programma's voor fietsgebruik

De vervoerregio's die in het gehele land in oprichting zijn, zullen ook aaneducatie moeten doen, gericht op het gebruik van de fiets. Meestal gebeurtdat via communicatie-plannen. De presentatie van de Regionale DirectieRijkswaterstaat Friesland geeft hiervan een voorbeeld. De ANWB liet even-eens zien dat educatie een noodzakelijk onderdeel is van maatregelen omhet fietsgebruik te bevorderen. Het gaat om een wisselwerking, zodat voor-zieningen voor de fietser aantrekkelijk genoeg zijn om te gebruiken en defietser op de hoogte komt van deze voorzieningen en ze kan gebruiken zo-als hij of zij dat wil.

Bewust en veilig op de fiets 1 o

Stimulering dat educatie wordt gegeven

Bepaalde programma's zijn er sterk op gericht om te bevorderen dat educa-tie wordt gegeven. De presentatie van de Stichting Milieu Educatie laatzien hoe in het onderwijs verkeers- en vervoerseducatie gecombineerdwordt met natuur- en milieu-educatie. Samen met Veilig Verkeer Nederlandheeft het SME aan de wieg gestaan van de Groene en VerkeersveiligeSchool. Dit programma, op één van de symposia gepresenteerd door hetInstituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen dat in dit kader reedsdiverse projecten heeft uitgevoerd, geeft een scala aan mogelijkheden voorprogramma's waar de scholen uit kunnen kiezen. Bovendien biedt hetaanknopingspunten voor het verbinden van educatie op school met educa-tie buiten de school.De presentatie van het Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Friesland laatzien wat de regionale organen doen om verkeerseducatie te bevorderen. Zijgeven vaak een onmisbare ondersteuning aan initiatieven (of ze nemen zelfhet initiatief). Vanuit de regionale organen kan een belangrijke stimulanskomen voor het gebruik van de bestaande programma's op een veel gro-tere schaal en voor verdere verbeteringen.

Betrokkenheid van instructeurs

Naast de verscheidenheid aan doelgroepen en een grote verscheidenheidaan leerdoelen, wordt verkeerseducatie ook gekenmerkt door een groteverscheidenheid aan instructeurs en lesgevenden. Tabel 1 geeft een over-zicht van betrokkenen.

Tabel 1 oudere onderwijs instruc- bulten politie voor- wegbe-Betrokkenheld van Intermedialren bij de teurs schools lichters heerdenverschillende fietseducatieprogramma's. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........ . . . . . . . . . . . . . . . . ........ ........ .. . . . . . . ........

St. Verkeer/d XPolitie A'dam X X XGem. Houten XGroene/verk.school X XANWB Limburg XENFB Nrd. Br. X X XROVZ-ROF XSME X XGVO Almelo XRWS Friesland XWN XSchweitzerschool X XENFB X XANWB XGroesbeekse tehuizen X

Nadere Informatie

ledereen die zich wil oriënteren op de mogelijkheden om fietseducatie tebevorderen, kan met deze uitgave een stukje verder op weg worden gehol-pen. Deze publikatie bevat ook adressen van instanties waar men voor na-dere informatie terecht kan. Het belang van educatie is duidelijk, de moge-lijkheden zijn ook in ruime mate aanwezig.

Bewust en veilig op de flets 11

Bewust en veilig op de fiets 1 2

3 Meer en veilig op de fiets

S. Schepel, Ministerie van Verkeer enWaterstaat, Rijkswaterstaat, hoofdafde-ling Verkeersveiligheid Aandacht voor de flets(er)

Het is nog maar kort dat het fietsen een wezenlijk onderdeel vormt van hettotale verkeer&vervoerbeleid. Dat kwam misschien omdat mensen die mee-tellen niet op de fiets zitten, of omdat de fiets zo weinig ruimte vraagt en zo'gewoon' is. Misschien omdat het fietsen niemand in de weg zit en omdater geen spectaculaire constructies voor nodig zijn.Plotseling, in de tijd dat het Nationaal Milieubeleidsplan (NMP) en hetTweede Structuurschema Verkeer en Vervoer (SW-2) opgesteld werden,begon het door te dringen dat de groei van het autoverkeer niet onbeperktvoort kan gaan en dat de fiets veel te waardevol is om te verwaarlozen.Verkeer & Vervoer werd als één systeem beschouwd, waarin de fiets eenbelangrijke rol speelt.

Het besef kwam weer terug dat de fiets:- bewegingsvrijheid geeft aan jong en oud;- een handig vervoermiddel is op de vele korte ritjes die we maken;- goed te combineren is met de trein, de matro of de streekbus;- een schoon, stil en zuinig vervoermiddel is;- relatief weinig ruimte inneemt;- weinig kost in aanschaf en onderhoud;en dat fietsen:- gezond en ontspannend is;- je niet afhankelijk maakt van anderen;- geen opstoppingen en vertraging kent;

Bovendien is de fiets-infrastructuur naar verhouding goedkoop. Eén car-pool-wisselstrook bij Diemen kost evenveel als het totale jaarlijkse budgetvoor fietsvoorzieningen in de 'Rijksbijdrageregeling'.

Denken over de fiets maakt je ook bewust van de zwakke kanten. Zo is defietser slecht beschermd tegen weer en wind en daar valt weinig aan tedoen. Maar een aantal problemen kan best worden aangepakt. In hetMasterplan Fiets heeft de Rijksoverheid voor het eerst een samenhangendfietsbeleid gepresenteerd. De reacties op het verschijnen van het Master-plan Fiets hebben laten zien dat er ook buiten 'Den Haag' een omslag wasin de belangstelling voor de positie van de fiets en de fietser binnen dat eneen ondeelbare systeem van verkeer&vervoer.

Doelstellingen Masterplan Fiets: meer en veilig op de flets

Het Masterplan Fiets heeft een dubbele doelstelling. Het ene doel is: eengroei van het aantal fietskilometers met 30% tussen 1986 en 2010. Het an-dere doel is: minder doden en gewonden op de fiets (een afname van 50%,respectievelijk 40% tussen 1986 en 2010). Deze twee doelen zijn onlosma-kelijk aan elkaar gekoppeld. Ze versterken elkaar trouwens. Aan de enekant kan onveiligheid een reden (of een excuus) zijn om minder te fietsen.Aan de andere kant kan afname van het aantal fietsers een reden/excuuszijn om minder aandacht te besteden aan fietsrisico's.


Combinatie van deze twee doelstellingen betekent dat het verkeersrisico innog sterkere mate moet dalen dan het absolute aantal slachtoffers. Eenrekensommetje leert dat de index van het aantal doden per miljoen fiets-kilometers moet dalen van 100/100 naar 50/130, dat is een daling vanmeer dan 60% ten opzichte van het niveau van 1986.Deze taakstelling lijkt een erg zware opgave. Maar we moeten wel beden-ken dat de gewenste ontwikkeling bij de fiets nauwelijks afwijkt van de ont-wikkeling die bij de auto acceptabel gevonden wordt. De index van hetaantal doden per miljoen autokilometers moet dalen van 100/100 naar 50/135. De doelstellingen van het Masterplan Fiets moeten we dus wel halenals we willen dat de ontwikkelingen bij de fiets in de pas lopen met de ont-wikkelingen bij de personenauto.De ontwikkelingen sinds 1986 leren dat de doelstellingen realistisch zijn.Het ziet er naar uit dat ze gehaald kunnen worden als we ons blijven in-spannen. Maar eigenlijk zijn ze nogal mager: ten opzichte van de auto blijfthet aandeel in de verkeersprestatie gelijk, evenals de ongunstige verhou-ding in verkeersrisico. Zouden we, vanwege milieu en veiligheid, ons nietméér moeten inspannen?

De hoofdlijnen van een goed fietsbeleid zijn:a. het maakt deel uit van een totaal beleid gericht op Veilig en VriendelijkVerkeer en Vervoer en het zorgt voor aansluiting op het openbaar vervoer;b. het zorgt ervoor dat alle straten en wegen fietsvriendelijke routes zijn;c. het levert goede stallingsmogelijkheden en preventie tegen diefstal;d. het zorgt voor goede beschermingsmiddelen en veilige voertuigen;e. het bevordert veilig verkeersgedrag.

Educatie Is geen doel apart

Een goed fietsbeleid bestrijkt dus een heel aantal terreinen. Educatie heb ikniet genoemd als een apart terrein, omdat dat geen doel in zichzelf is, maareen verzameling middelen. Les, het middel waar de meeste mensen heteerst aan denken, is slechts een onderdeel van educatie. Alle activiteiten die(mede) gericht zijn op het beïnvloeden van de houding van de burgers envan hun gedrag in het verkeer, beschouw ik als een vorm van educatie.

Volgen we de hoofdlijnen dan zien we dat ieder van die terreinen aankno-pingspunten levert voor educatie fiets. Een veilig en vriendelijk Verkeer &Vervoer komt niet vanzelf tot stand. Als burger en als weggebruiker zullenwe ons ervoor in moeten zetten. Ik zal bij ieder terrein een voorbeeldgeven. Op de techniek van educatie zal ik niet ingaan. Daarvoor verwijs iknaar andere bijdragen.

a. bewustmaken van de mogelijkheden/voordelen van de fiets;kennis over de mogelijkheden van fiets en openbaar vervoer.

Aandacht voor het vervoermiddel fiets is een goede opstap naar een discus-sie over het verkeer&vervoer als systeem in zijn geheel. En het voortgezetonderwijs is een prima omgeving om zo'n discussie te voeren. Jongeren indie leeftijdsgroep zijn bezig om hun positie ten opzichte van de maatschap-pij te bepalen (wat heb je voor verantwoordelijkheden, hoe kom je samentot besluiten, wat voor effecten verwacht je). In het kader van de ontwikke-ling van Natuur- en Milieu-Educatie (NME) zijn dan ook verschillende sug-


gesties gedaan om de fiets als ingang te kiezen voor een project over ver-keer. Je zou bijvoorbeeld een groep leerlingen een plan kunnen laten op-stellen voor bevordering van meer en veilig fietsen in een ontwikkelings-land. Aardrijkskunde wordt op die manier meer dan een kennismaking metarm/rijk en allerlei exotische culturen. Het wordt ook een middel om be-wust om te gaan met een waardevol element in de eigen maatschappij (indit geval dus de fiets) en om inzicht te krijgen in maatschappelijke verande-ringen (in dit geval binnen het systeem van verkeer&vervoer).

b.helpen meedenken over de inrichting van straten en wegen; het nemenvan medeverantwoordelijkheid voor de eigen leefomgeving.

Nog steeds hangt vóór in de tram een bordje met het opschrift: 'Niet spre-ken met de bestuurder tijdens de rit'. Die spreuk is heel lang ook van toe-passing geweest op gemeentebestuurders in de periode tussen twee ver-kiezingen, totdat allerlei actiegroepjes de routine luidruchtig kwamenverstoren. Het geruchtmakende van de jaren '70 is er een beetje vanaf.Overleg met bewoners en belangengroepen begint een vrij normaal onder-deel te worden van het werk van het gemeenteapparaat. Dat lijkt goed tegaan, maar we moeten wel oppassen. Het meedenken van nu, vraagt meerinzicht en kennis van zaken dan het simpele afwijzen van vroeger. Daarkomt nog bij dat als gemeenten voorzichtige pogingen gaan ondernemenom de auto enigszins terug te dringen, de verongelijkte automobilist deaandacht opeist in buurtorganisaties waardoor de fietser en het kind opweg naar school op de achtergrond raken. Er is dus alle reden om steun tegeven aan de burger die wil opkomen voor het belang van meer en veiligfietsen, bij voorbeeld door een boekje als de Fietswijzer van Noord Brabant,of het Handboek van de Amsterdamse afdeling van de Fietsersbond enfb.Helpen meedenken is ook belangrijk als middel om veilig en vriendelijk ver-keer op de agenda van het lokaal bestuur te houden. Fietsroutes naarschool vormen een goed aanknopingspunt om zaken aan de orde te stellen.

cl d. kennis over het voorkómen van diefstal; kennis over technischekwaliteit en duurzaamheid; kennis over beschermingsmiddelen; stimulerenvan het gebruik van beschermingsmiddelen; bevestigen van normen.

Aan de uitrusting van de fiets en aan de bescherming van de fietser wordennauwelijks eisen gesteld en als er voorschriften bestaan dan is er zeldencontrole. Bij motorvoertuigen is dat wel anders. Dat verschil in behandelingis begrijpelijk, want daardoor blijft de drempel om te fietsen heel laag.Bovendien komt het tegemoet aan ons gevoel voor rechtvaardigheid, wantook als er bij de fiets iets mis gaat dan levert dat geen gevaar voor anderenen brengt het geen schade aan het milieu.Voor de fietser zelf levert die anarchie wel problemen. Ik noem er een paar:- er worden veel fietsen gestolen en dat ligt niet alléén aan het gebrek aangoede stallingsmogelijkheden;- er is nogal wat kwaliteitsverschil, maar de consument die een fiets kooptkan de verschillen niet goed herkennen - gaat een fietsband die twee maalzo duur is, twee maal zo lang mee?- voetjes tussen de spaken is een zeer veel voorkomend letsel en kennelijkbeseffen veel ouders niet dat dat met jasbeschermers of een fietstas heelgemakkelijk te voorkomen is;- of je een fietshelm wil dragen moetje zelf weten, maar het zou goed zijnals de associatie met 'Willempie' plaats maakt voor het idee 'Helden dragenHelmen'.


Fietsverlichting is wellicht het grootste probleem. We kennen het allemaal.Je koopt een fiets die in orde is. Maar vroeg of laat, letterlijk en figuurlijk,merk je opeens dat je licht het niet doet. De dynamo zit vast - corrosie doorstrooizout? -, of de voorlamp is stuk gestoten in de fietsenstalling, of dedynamo slipt op een natte fietsband. Als brave fietser probeert je nog éénof twee keer je licht in orde te maken. De minder brave fietser denkt 'zécontroleren toch niet'. En intussen zitten we met een veiligheidsprobleem.Dat probleem moeten we van verschillende kanten tegelijk aanpakken,waarbij nadruk gelegd wordt op het win-win karakter van zulke akties. Allepartijen moeten beseffen dat ze er iets mee opschieten. We moeten ervoorzorgen dat fietsers (en hun bezorgde ouders) weten dat er goede systemenbestaan die je niet in steek laten en dat consumenten in de winkel die syste-men makkelijk herkennen. Als dat gebeurt, mogen we van de fietsers ver-wachten dat ze zorgen dat hun verlichting in orde is. Maar we weten datdat niet vanzelf gaat. Dus is gerichte voorlichting mét controle én sanctiesvan Politie en Justitie noodzakelijk. De Fietsersbond enfb is bezig met hetvoorbereiden van zo'n geïntegreerde campagne die de Regionale Organenvoor de Verkeersveiligheid in 1995 kunnen uitvoeren.

e. kennis van verkeersregels; praktische training in het verkeer; bevestigenvan normen.

Het ideale verkeeren vervoersysteem is 'Duurzaam Veilig'. Over wat datprecfes inhoudt valt nog heel wat te discussiëren. Maar een belangrijk ele-ment zal in ieder geval moeten zijn dat de verkeersomgeving is afgestemdop de mogelijkheden van de verkeersdeelnemer, of met andere woorden:dat de mens maatgevend is voor het verkeersmilieu.Maar betekent dat dan dat iedere persoon met ieder voertuig veilig iedereweg moet kunnen gebruiken? Het is wel duidelijk dat dat niet kan.Als jongetje, dat opgroeide in de buurt van Den Haag, ging ik op de step dewereld verkennen en daarbij stak ik rustig de rijksweg richting Utrecht over.Nu ligt daar de Utrechtse Baan en vindt iedereen het vanzelfsprekend datstepjes en jeugdige bestuurders daar niet mogen komen. De eisen die inzulke omstandigheden gesteld worden aan de weg, aan het voertuig en aande kennis en de vaardigheden van de weggebruiker, zijn op elkaar afge-stemd. Zo'n autosnelweg kent een laag risico per afgelegde km en benadertdaarmee 'Duurzaam Veilig'.Voor het merendeel van de wegen en straten is 'Duurzaam Veilig' voorlopignog een ver verwijderd ideaal. We zullen de weggebruikers dus moetenleren zich te bewegen in verkeerssituaties die niet 'Duurzaam Veilig' zijn.Maar denk niet dat training overbodig wordt naarmate heel Nederland'Duurzaam Veilig' wordt ingericht. Dat een autosnelweg zo'n laag risicokent, komt mede door de rijopleiding en de ervaring van de bestuurders. Deervaring uit de voorafgaande verkeerscarrière als voetganger, fietser eneventueel bromfietser telt zeker mee.De eerste fietsjaren zijn dan ook een heel belangrijke periode in de ver-keerscarrière. Opeens gaat het rijverkeer niet meer aan je voorbij, maar rij jeer middenin. Helaas zijn er veel ouders die dan hun kind met een mooiefiets 'in het diepe gooien'. Ze nemen niet de moeite om samen te gaan fiet-sen, want ze hebben het iedere dag toch zo druk. Ze missen de kans om alfietsend de ervaring over te dragen die ze als volwassen verkeersdeelnemerin de loop van hun verkeerscarrière hebben opgedaan. Zouden we niet ietskunnen verzinnen om het samen fietsen te stimuleren? Kunnen we daarbijdan niet nog wat tips geven?


Hoe organiseren we educatie?

Het element gedragsbeïnvloeding binnen het verkeersveiligheidsbeleid is insterke mate gedecentraliseerd (zij het dat er ook campagnes gevoerd wor-den in de landelijke media). Twaalf Regionale Organen voor Verkeersveilig-heid (ROV) bewerken gezamenlijk het hele land. Daarin participeren over-heidsorganen als de Provincie, de Gemeenten en de Regionale Directie vanRijkswaterstaat (als wegbeheerders en als autoriteiten op het gebied vanverkeer&vervoer) en Politie en Justitie, maar ook organisaties die geïnteres-seerd zijn in verkeer en verkeersveiligheid.

Over taken en middelen is een convenant gesloten tussen het Rijk, het InterProvinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG).ledere ROV heeft de vrijheid om een activiteitenprogramma op te stellen,om middelen te verdelen en om een eigen vorm te geven aan activiteiten.Maar gelukkig is er wel samenwerking zodat activiteiten afgestemd kunnenworden op elkaar en op campagnes in de landelijke media. Afstemming iszeker nodig als ROV's willen aansluiten op voorlichtingsactiviteiten in delandelijke media, zoals de anti-alcohol-campagnes in de carnavalsperiode,terwijl die TV-spotjes hun zin verliezen als er geen controle en handhavingplaatsvindt. Er wordt dan ook gezamenlijk een kalender met actiethema'svastgesteld.

Nog niet zo duidelijk is hoe de inhoudelijke samenwerking zich zal ontwik-kelen. Tot nu toe is het gebruikelijk dat voor de activiteiten van de kalenderop landelijk niveau een opzet gemaakt wordt, bij voorbeeld door het burovan een particuliere organisatie zoals Veilig Verkeer Nederland, de Voet-gangersvereniging VBV, de Fietsersbond ENFB, of Kinderen Voorrang. Daarwordt een draaiboek gemaakt en wordt materiaal vervaardigd in grote hoe-veelheden. De ROV's bestellen het materiaal voorzover dat past in huneigen activiteiten. ROV's kunnen voorkeur geven aan een actie volgenseigen opzet, maar meestal wordt landelijk materiaal gebruikt. Voorwaardevoor een gezamenlijke opzet is natuurlijk dat het draaiboek zich leent vooraanpassing aan de lokale omstandigheden.Ik wil ervoor pleiten om deze vorm van samenwerking voort te zetten. Datvereist dat er een goede afstemming is waardoor dat materiaal ontwikkeldwordt waar ROV's behoefte aan hebben. Het betekent aan de andere kantdat er op landelijk niveau, naast de middelen voor campagnes in de landelij-ke media, ook middelen beschikbaar blijven om de opzet voor bepaaldeactiethema's te (laten) maken en om zulke acties te evalueren. Het alterna-tief dat ieder ROV opnieuw 'het wiel gaat uitvinden' is weinig aantrekkelijken betekent een verspilling van geld en menskracht.

Er zijn zeker mogelijkheden om de samenwerking verder uit te bouwen.Maar ik moet nu een beetje op mijn woorden passen, want het zou beslistniet juist zijn als de indruk ontstaat dat de Rijksoverheid eerst afspreekt datde taak bij de regio ligt en dat het aan de regio is om die taak verder in tevullen, maar dat diezelfde Rijksoverheid vervolgens met directieven komt:'als jullie het maar wel doen op de manier zoals wij dat willen'.Toch wil ik, heel voorzichtig, wel een paar suggesties meegeven aan eenhernieuwd overleg van de ROV's, samen met 'Den Haag'.Als het gaat om het ontwikkelen van nieuwe aktiviteiten, zou het dan nietwenselijk zijn om tot een zekere taakverdeling te komen? De ene ROVheeft dan, bij voorbeeld, een pilotprojekt gericht op een bepaalde groep

Bewust en veilig op de fiets 17

weggebruikers, terwijl enkele andere samen een handleiding opstellen.Zou je zo niet wat meer continuïteit en wat meer 'lange adem' in het werkvan een ROV kunnen brengen? Zouden we op die manier de 'witte plekkenop de kaart' van de gedragsbenvloeding gezamenlijk (regio's en Den Haag)niet beter kunnen aanpakken? Als het gaat om aktiviteiten die al vaker ge-daan zijn, zouden ROV's dan niet meer gebruik kunnen maken van eikaarservaring en eikaars materiaal?Of zo'n samenwerking slaagt zal afhangen én van de kwaliteit van watieder te bieden heeft én van de bereidwilligheid om het werk op elkaar af testemmen.

Informatie:Hoofdafdeling Verkeersveiligheid RijkswaterstaatPostbus 209062500 EX Den Haag

Projectgroep Masterplan FietsMinisterie Verkeer en WaterstaatDirectie Individueel PersonenverkeerPostbus 209032500 EX Den Haagtel. 070-3516489

Bewust en veilig op de flets 1 8

4 Een planmatige aanpak

R. Willink. Stichting WetenschappelijkOnderzoek Verkeersveiligheid swov Deze bijdrage zal ingaan op het belang om voor verschillende doelgroepen

educatieve programma's uit te voeren. De funktie die educatie heeft, kanechter niet los worden gemaakt van het totale fietsbeleid. Educatie is éénvan de mogelijkheden om het fietsgebruik te bevorderen en de veiligheidvan het fietsen te verbeteren. Het effect is afhankelijk van andere maatre-gelen. Educatie zal beter aanslaan wanneer fietsvoorzieningen goed aan debelangen van fietsers tegemoet komen en de verkeerstaak vergemakkelij-ken. Het gebruik van die voorzieningen moet bijvoorbeeld efficiënt, comfor-tabel en sociaal veilig zijn. Omgekeerd is het effect van andere maatregelenafhankelijk van educatie. Fietsers moeten leren hoe ze goed gebruik kunnenmaken van de infrastructuur en bijvoorbeeld maatregelen kunnen nementegen diefstal en vandalisme.

Ontwikkeling educatie-beleid

Het accent in fietseducatie ligt nog steeds sterk op de verkeersveiligheid. Erkomen echter meer en meer programma's die zijn gericht op stimuleringvan het fietsgebruik. Verder is er met name in het voortgezet onderwijs eenontwikkeling in gang gezet om vervoers- en verkeersveiligheidseducatie tecombineren.In de afgelopen tien jaar is, vooral door het werk van de Regionale Organenvoor de Verkeersveiligheid, een belangrijke impuls gegeven aan educatievemaatregelen. Wanneer de Regionale Organen met elkaar worden vergele-ken, is het beeld overigens sterk wisselend. Maar in het algemeen zijn velenieuwe programma's ontwikkeld, zijn bijvoorbeeld scholen veel nauwer be-trokken bij de invulling van programma's, zijn er met docenten en instruc-teurs alsmede allerlei organisaties veel hechtere contacten ontstaan en is erveel meersamenwerking ontstaan, bijvoorbeeld tussen politie, scholen,ouders en wegbeheerders. Er is kortom een goede basis gelegd voor verdereducatie-beleid.

Permanente educatie

In feite is er zoveel tot stand gebracht, dat het tijd is voor enige bezinning.Niet om ontwikkelingen stil te zetten, maar wel om na te gaan wat de in-vloed van de educatie-programma's is op het verkeersgedrag met name opde lange termijn, of we de kwalititeit van onze programma's kunnen verbe-teren en of er belangrijke leemtes zijn die niet worden ingevuld. Over deeffecten van de huidige programma's is niet veel bekend, want er wordtweinig geëvalueerd. Hierover is dus niet veel zeggen. Dat is wel een puntvan zorg overigens.

Om aan te geven wat nodig is aan educatie, eerst een schets van decarrière die veel mensen in ons land in het verkeer maken. In ons land fiet-sen de meeste mensen vanaf dat ze peuter zijn tot op hoge leeftijd. Kleinekinderen begrijpen nog weinig van het verkeer, maar ze moeten wel lerengevaren te vermijden. Gedragstraining is nodig. In de loop van de basis-school kunnen ze situaties overzien en afwegingen maken voorgedrags-


keuzes. Educatie moet nog vooral gericht zijn op praktische training maarkan ondersteund worden door kennis en inzicht bij te brengen. Dat blijftnodig totdat kinderen jongeren worden genoemd en al enige tijd op scho-len voor voortgezet onderwijs zitten. Dan pas zijn ze voldoende ervaren omhet alleen te kunnen.Intussen is de drang naar zelfstandigheid dan zo gegroeid dat allerlei raad-gevingen van volwassenen in de wind worden geslagen en de eigen leef-tijdsgroep grote invloed op het gedrag heeft gekregen. Er is echter bij dezejongeren grote behoefte aan adviezen voor slim en verstandig gedrag, waareducatie gebruik van moet maken. Daarnaast is sociale controle nodig, omeen dam op te werpen tegen stommiteiten.Vervoerwijzekeuzes worden nu gaandeweg meer relevant. De bromfiets ende auto lonken, hoewel jongeren het niet slim vinden om de fiets helemaalniet meer te gebruiken. Na het verlaten van de middelbare school kunnener relatief vaak veranderingen plaatsvinden van woning en reisdoelen. Hetis belangrijk in die periode de gebruiksmogelijkheden van de fiets goed voorte houden.Het is moeilijker om vaste gedragspatronen, van de zogenaamde verstokteautomobilisten, te veranderen dan gedrag dat nog in ontwikkeling is tebeïnvloeden. Maar ook op het punt van verandering van gewoontes kun-nen educatieve programma's een funktie vervullen, hoewel dat sterk afhan-kelijk is van een nieuw aanbod aan voorzieningen.Op oudere leeftijd vervult de fiets wellicht weer meer dan voorheen een be-langrijke funktie voor de mobiliteit en tevens om fit te blijven. Door afne-mende capaciteiten is wel aangepast gedrag nodig, waarvoor educatie op-nieuw een funktie kan vervullen.

Niet alleen de fietsers zelf zijn van belang. Bij de meeste ernstige ongevallenzijn auto's of is zwaar verkeer betrokken. Van twee kanten moeten onge-vallen worden voorkomen. Bestuurders van motorvoertuigen moeten lerente anticiperen op fietsers en rekening houden met hun problemen.

Dit traject van 'permanente educatie' gaat nog voorbij aan groepen mensendie niet van jongs af aan met de fiets zijn opgegroeid of die lange tijd nietmeer hebben gefietst. Daarvoor zijn aparte programma's nodig. Verder zijner aparte programma's nodig voor mensen met specifieke problemen, zoalsgehandicapten.

Wanneer er gaten vallen in het traject van permanente educatie is de kansgroot dat resultaten die wél zijn bereikt, wegvallen. Het kan bijvoorbeeldgemakkelijk gebeuren dat een kind van elf jaar een prima verkeerstestaflegt maar als puber consequent risico's opzoekt die hij daarvoor vermeed.Het is daarom van belang om meer te doen dan programma's aan te biedenvoor bepaalde doelgroepen. Effecten moeten worden vastgehouden enwaar het dreigt dat dat niet gebeurt, moet prioriteit worden gegeven aaneen programma dat die effecten wel consolideert en het liefst uitbouwt.

Stand van zaken

Het is nodig om de verschillende fasen van de permanente educatie nogeens onder de loep te nemen en na te gaan hoe we er voor staan.Kleine kinderen worden in ons land kennelijk behoorlijk goed van de straatgehouden. De eerste ongevallenpiek met fietsende kinderen ontstaat pas

Bewust en veilig op de fiets 2 O

wanneer ze ongeveer 8 jaar zijn. Dat het aantal ongevallen daarna weerafneemt, zal niet een gevolg zijn van minder fietsen, maar van toegenomenervaring en kennis. Er lijkt dus relatief veel winst in veiligheid te behalen tezijn net training in het verkeer voor kinderen halverwege de basisschool.Dat zullen in de eerste plaats ouders moeten doen. Leren fietsen is meerdan een stukje rechtdoor rijden en zelf kunnen opstappen en afstappen.Maar weten ouders hoe ze hun kinderen in het verkeer moeten leren omzich te gedragen? Of doen ze alleen maar voor hoe ze het zelf doen? Dat isniet juist, want ze zijn zelf veel beter in staat situaties in te schatten en opander verkeer te anticiperen. Ze moeten het gedrag waartoe kinderen instaat zijn, voordoen. Ouders moeten geholpen worden om hun rol te ver-vullen. Daar moet de eerste prioriteit liggen. De school kan dit leerprocesaanvullen en verrijken.

De tweede ongevallenpiek doet zich voor wanneer kinderen naar het voort-gezet onderwijs gaan. Ze fietsen meer, daarin ligt een belangrijke oorzaakvoor de grotere ongevalsbetrokkenheid, maar gebrek aan ervaring speeltook een belangrijke rol en bovendien gaat de puberteit opspelen. Deze leef-tijdsgroep is een belangrijke doelgroep geweest voor nieuwe educatie-pro-gramma's. Interessant is dat scholen, politie en ook wegbeheerders meersamenwerken. De ene keer komt het initiatief van de politie, de andere keervan één of meer scholen. Het is winst dat de politie zich weer meer metfietsers is gaan bemoeien.

Na de eerste jaren van het voortgezet onderwijs valt er een groot gat. Rela-tief nieuw zijn programma's waarin vervoerseducatie wordt geïntegreerdmet natuur- en milieuprogramma's. De fiets speelt hierin een belangrijkerol. Integratie met verkeersveiligheid is in principe ook mogelijk. Deels zijnprogramma's nog in ontwikkeling, deels is reeds implementatie mogelijk.

In het beleid om het fietsgebruik te bevorderen spelen communicatieplan-nen een belangrijke rol. De praktijk is nog dat de fiets niet wordt gebruiktvoor veel ritten waarvoor hij wel gebruikt kan worden. Zoveel te meerobjectieve bezwaren worden weggenomen door betere voorzieningen eneen beter fietsklimaat, zoveel te harder de noodzaak om mensen hierover teinformeren en ook subjectieve bezwaren te bestrijden. De sociale omge-ving, zoals bedrijven en verenigingen, vormen in het communicatiebeleidbelangrijke doelgroepen.

Aparte programma's zijn ontwikkeld voor oudere fietsers, voor personen dieniet met de fiets zijn opgegroeid zoals allochtonen en voor bijzondere groe-pen als gehandicapten. Die zijn zowel op fietsgebruik als op veilig fietsengericht.

In de rijopleiding moet zoals gezegd aandacht worden gegeven aan fietsers.Dat gebeurt niet op een systematische wijze. Het gebeurt alleen aan dehand van enkele belangrijke verkeerssituaties, waarvan het gebruik van deweg en voorrang wordt behandeld. Het is een belangrijk gemis dat nietalgemener op het samenspel met fietsers wordt ingegaan.

Het aanbod van programma's is sterk gegroeid en inmiddels groot. Maarhet hangt teveel af van plaatselijke initiatieven en het enthousiasme vanbepaalde mensen en instanties of een dergelijk programma aangebodenwordt. De praktijk is dat van wat in de ene plaats gebeurt, je in een andereplaats niets terugziet. Fietseducatie is een te incidenteel gebeuren.


Het is overigens opvallend dat fietseducatie-programma's niet opgedrongenhoeven te worden. De voordelen voor de doelgroepen zijn evident. Ver-keerseducatie hoeft ook niet belerend te zijn, het kan erg leuk zijn. Welis-waar moeten verkeersdeelnemers deels tegen zichzelf in bescherming wor-den genomen met goede adviezen, maar motivatie voor veilig gedrag enhet leren van vaardigheden is niet een groot probleem wanneer men deeigen belangen van fietsers voor ogen houdt.

Concreet aan de slag

De presentaties op de mini-symposia tonen aan dat personen en instantiesdie aan de slag willen met fietseducatie dat meteen kunnen doen. Er is veelop de markt dat snel opgepakt kan worden. Aanpassingen aan situatieskunnen nodig zijn. Wanneer bijvoorbeeld een school hierbij wordt betrok-ken, zal inpassing nodig zijn in het schoolbeleid en in de bestaande onder-wijsprogramma's. Er kan veel geleerd worden van opgedane ervaringen,maar flexibele toepassing moet niet uitgesloten worden. Desalniettemin ishet duidelijk dat wie op de korte termijn met een programma aan de slagwil, dat snel kan doen.

Het is duidelijk dat programma's nog veel te beperkt worden gebruikt. Na-gegaan moet worden waarom in bepaalde plaatsen weinig gebeurt, waardat op vastzit en welke mogelijkheden er zijn om wel iets van de grond tetillen. Overleg met allerlei instanties kan gewenst zijn. Niet alleen het on-derwijs moet doelwit zijn. Die wordt nog wel eens te gemakkelijk gebruikt,alsof daarvan alle heil moet komen. Voor educatie is echter praktijktrainingvan centraal belang. Daarvoor zijn ouders aangewezen als het om kinderengaat en instructeurs als het om volwassenen gaat. Ook weizijns- en ge-zondheidsorganisaties kunnen een rol vervullen om programma's op te zet-ten en mee vorm te geven en verder belangenorganisaties van bijvoorbeeldallochtonen en van ouderen. De Regionale Organen voor de Verkeersveilig-heid en de gemeenten kunnen hun rol om aktiviteiten op gang te brengenen samenwerking te bevorderen, nog volop uitvoeren en het zou goed zijnhier ook vervoerregio's bij te betrekken.

Verder is het duidelijk dat er ook een lange termijn visie nodig is. Het is nietvoldoende om een programma te hebben voor een aantal doelgroepenzonder een koppeling tussen die programma's aan te brengen. Natuurlijkkan niet alles ineens. Permanente educatie is niet van de ene dag op deandere dag in te voeren, dat zal geleidelijk moeten. Maar het beleid moetmeer zijn dan een optelsom van aktiviteiten. Educatieve programma's moe-ten goed op elkaar worden afgestemd en ze moeten goed op het beleid in-zake fietsvoorzieningen en -faciliteiten worden afgestemd. Dan halen we erhet maximale effect uit.

Literatuur:Educatie ter bevordering van de veiligheid en het gebruik van fietsen.Eindrapport van onderzoek in het kader van het project 'Educatie' van hetMasterplan Fiets. SWOV, R-92-52.

SWOV,Postbus 170,2260 AD Leidschendamtel. 070 - 3209323


5 Instructieprogramma voor fietsende kinderen enontmoediging autogebruik van en naar school

Mevr. A. Meulman, leerkracht O.B.S.Albert Schweltzerschool te Zevenaar. |nleiding

'Mam, het regent! Breng je me met de auto naar school?' Deze kreet komtregelmatig voor als het 's morgens vroeg regent. En dit geldt niet alleenvoor de basisschoolkinderen. Met de auto naar het werk of naar school isnatuurlijk een stuk prettiger dan met de fiets door de regen fietsen. Maarvaak denken ouders en kinderen er niet bij na welk gevaar het met zichmee brengt. Veelvuldig komt het voor dat voor scholen de auto's dubbelgeparkeerd staan en daardoor zorgen voor gevaarlijke situaties. In combina-tie met fietsende kinderen kan de straat voor school ontzettend druk en on-veilig worden. Ook fietsende kinderen zorgen voor gevaarlijke situaties enmaken het de voetgangers en automobilisten soms erg moeilijk. Kijkt menbeter naar de fietsende kinderen, dan kan gesteld worden dat kinderenvaak 'niet verder kijken, dan hun neus lang is'. Dit is ook niet verwonderlijk.De kinderen op de basisschool kunnen wel naar school fietsen, maar kun-nen nog niet voldoende omgaan met geschreven en ongeschreven regelsvan het verkeer.Deze problemen geven aan waarom de O.B.S Albert Schweitzerschoolvoorstander is van dit project: "Instructieprogramma voor fietsende kinde-ren en ontmoediging van het autogebruik naar school".

Het streven naar een veilige schoolroute voor basisschoolkinderen dateert alvan mei 1992. Twee leden van de medezeggenschapsraad van de schoolhebben toen de taak op zich genomen om de schoolomgeving veiliger temaken; minder auto's voor de ingangen van de school en een overzichtelijkstraatbeeld creëren voor de kinderen. Steeds vaker komt het voor dat kin-deren bijna de dupe worden van een onoverzichtelijk straatbeeld. Vooral deleeftijdsgroep 4- tot 6 jarigen kunnen verkeerssituaties slecht overzien.Tijdens het uitgaan van de school levert dit gevaarlijke situaties op.

De Gemeente Zevenaar startte rond september 1992 het project 'socialevernieuwing binnen de wijk Zonnemaat in Zevenaar'. Dit project lag in hetverlengde van de problematiek van de O.B.S. Albert Schweitzer. Samen metde coördinator hiervan hebben de twee leden van de medezeggenschaps-raad een voorlichtingsavond georganiseerd voor ouders van de school, debuurtbewoners en andere belangstellenden over deze verkeersproblema-tiek. De school zelf stond een week lang in het teken van "Samen veilignaar school". Op school werden diverse activiteiten rond dit thema uitge-voerd (kringgesprekken, tekenen/knutselen, dramatiseren, zingen, eenenquête invullen, fietscontrole laten uitvoeren door de politie, werkstukkenmaken etc.). N.a.v. de voorlichtingsavond is er een verkeerswerkgroep ont-staan bestaande uit ouders van de school, een leerkracht, een ouderraads-lid, een lid van de medezeggenschapsraad, buurtbewoners, en de coördina-tor van het project 'sociale vernieuwing'. De coördinator fungeerde alsintermediair tussen de Gemeente Zevenaar en de Verkeerswerkgroep.


Verkeerswerkgroep

Vanaf die tijd heeft de verkeerswerkgroep zich ingezet voor een veiligeschoolroute. Geleidelijk aan werden de knelpunten duidelijker en de oplos-singen zichtbaarder. De Gemeente Zevenaar en de buurtbewoners speeldenhierin een zeer belangrijke rol. Het resulteerde in een voorstel aan Burge-meester en wethouders, om de weg voor de school, de Kardinaal deJongstraat, door middel van een stop- en parkeerverbod autovrij te maken.Dit voorstel stuitte op bezwaren bij buurtbewoners. Uiteindelijk besloot deRaad van State in december 1993 voor het parkeerverbod. Naast de nodigeinformatie naar Gemeente, buurtbewoners en ouders toe, heeft de ver-keerswerkgroep in november 1993 opnieuw een actieweek georganiseerdin samenwerking met de school. Dit keer was het thema: 'Veilig naarschool, laat de auto thuis'. De kinderen hebben zich in de actieweek beziggehouden met allerlei activiteiten rondom dit thema. Tevens was er vooriedere groep een verkeerswedstrijd georganiseerd. Tijdens de week was hetautogebruik opvallend laag! Op dit moment werkt het stop-en parkeerver-bod goed. Toch merkt de school dat de regel niet 100% werkt.

Experiment

Vorig jaar, januari 1993, werd de O.B.S. Albert Schweitzerschool benaderddoor het Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Gelderland en de SWOVvoor een experiment met een trainingsprogramma voor ouders. Aangeziende inhoud van het voorgenomen project goed aansloot bij de toen heersen-de verkeersproblematiek, is de school een samenwerkingsverband aange-gaan. Het project kreeg als naam: 'Instructieprogramma voor fietsendekinderen en ontmoediging autogebruik van en naar de school'. Het VSC(Verkeerskundig Studie Centrum) voert het project nu uit, de financiënkomen van de hoofdafdeling Veiligheid van het Ministerie van Verkeer enWaterstaat en van het Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Gelderland.

Het project bestaat uit:1. een instructieprogramma; een videoband voor ouders van kinderen in hetbasisonderwijs2. een ouderbrochure3. lesmaterialen voor de leerkrachten ter ondersteuning van het instructie-programmaDe eerste twee produkten zullen op ouderavonden van de school wordengepresenteerd.

Het Instructieprogramma

Het instructieprogramma bestaat uit een videoband voor de ouders vankinderen in het basisonderwijs. De videoband heeft als werktitel: 'Veilig opde fiets'. De videoband duurt ongeveer 15 minuten en is in opdracht vanhet VSC gemaakt. De videoband 'Veilig op de fiets' bevat achtergrondinfor-matie over fietsende kinderen als verkeersdeelnemers en geeft praktischevoorbeelden van oefeningen die met kinderen gedaan kunnen worden.Door afwisseling in vertelvormen is er een informatief en afwisselend pro-gramma ontstaan. Het zal de kijkers zeker aanspreken. De gespeelde perso-nages vertellen in hun eigen woorden hoe zij tegen kinderen en fietstrainingaankijken.


Het videoprogramma sluit aan bij het ontmoedigen van het autogebruik enstimuleert het fietsgedrag van de kinderen. Aangezien scholen niet altijd detijd hebben om met kinderen in de praktijk te oefenen, is het zeer belangrijkdat ouders zelf met hun kinderen oefenen. Samen met de ouders kan deschool het kind duidelijk maken dat fietsen in het verkeer een serieuze be-zigheid is. Het videoprogramma geeft op een positieve wijze aan, hoe deouders kunnen oefenen met hun kind. De nadruk ligt op kort oefenen enpositief stimuleren en zelf, als ouder, met het kind de oefeningen voordoenen begeleiden. Door de fietstraining kunnen de ouders meehelpen aan deveiligheid van hun kind in het verkeer. De videoband is zo gemaakt dat hetde ouders zal motiveren om mee te werken aan het project. Door despeelse opzet van het videoprogramma zal de inhoud goed overdraagbaarzijn naar andere scholen.

Er is voor de opzet een ouder met een kind uit iedere leeftijdsgroep geko-zen: een schoolhoofd met zijn dochter, een moeder met haar zoon, en eenrij-instructeur met zijn zoon. Vanuit de diverse achtergronden praten deouders over fietsgedrag en verkeersveiligheid rondom de scholen. De leef-tijdsgroepen zijn verdeeld in:- 5 tot en met 7 jarige kinderen- 8 tot en met 10 jarige kinderen-10 tot en met 12 jarige kinderen

Het programma zelf bestaat uit 5 blokken:- Blok 1 vormt de inleiding.- Blok 2 behandelt het belang van fietsbeheersing en het kunnen makenvan een noodstop. Tevens geeft dit blok oefeningen voor 5- tot en met 7jarigen.- Blok 3 behandelt het belang van vaste procedures voor manoeuvres engeeft hiervan voorbeelden van oefeningen voor de groep 8- tot en met 10jarigen.- Blok 4 behandelt de omgang met ander verkeer en geeft oefeningen voorde groep 10- tot en 12 jarigen.- Blok 5 sluit af met een korte samenvatting van de blokken 1 tot en met 4.

De ouderbrochure

Naast het videoprogramma heeft het VSC een ouderbrochure gemaakt. Indeze brochure wordt de instructie van het fietsprogramma uitgelegd.Tevens geeft de brochure achtergrondinformatie over kinderen in het ver-keer. De achtergrondinformatie gaat in op vragen zoals: wat moet je alsfietser leren, wat gaat er fout, waarom is oefenen nodig, welke strategieëner zijn, waarom kinderen een bijzondere groep verkeerdeelnemers zijn...In het tweede deel staan de oefeningen voor de verschillende leeftijdsgroe-pen, ledere leeftijdsgroep heeft zijn eigen kleur. Zodoende zijn de oefenin-gen gemakkelijk te herkennen voor de ouders. Alle oefeningen verlopenvolgens een vast patroon, het zogenaamde stappenplan. Dit stappenplanziet er als volgt uit:stap 1 : uitleggen van de situatie/oefeningstap 2: zelf voordoen (ouder doet voor)stap 3: samen doen (ouder fietst naast het kind en zegt wat het moet doenstap 4: alleen doen (ouder fietst achter het kind zonder iets te zeggen)stap 5: bespreking (ouder legt de nadruk op wat er allemaal goed ging)


Als voorbeeld van een oefening voor de leeftijdsgroep 6- tot 8 jarigen, eenkorte omschrijving van 'de positie op de weg':De juiste positie op de weg voor fietsers is ongeveer 30 cm van de stoep-rand of de berm. Kinderen kunnen nog niet echt in een rechte lijn fietsen.Ze slingeren altijd een beetje. Met deze afstand is de kans groot, dat detrapper tegen de stoeprand komt, waardoor het evenwicht wordt verstoordof dat de fiets in de berm komt, waardoor hij vrijwel onbestuurbaar wordt.Laat uw kind de juiste positie zien en laat het vervolgens een eindje fietsenop een recht weg zonder geparkeerde auto's. Blijf er ook bij andere oefe-ningen steeds op letten.

De ouderavonden

Het videoprogramma en de ouderbrochure zullen tijdens een ouderavondworden aangeboden aan de ouders. In overleg met het VSC zal de schooltijdens het project 2 ouderavonden worden georganiseerd waarin het in-structieprogramma zal worden vertoond en de ouderbrochure zal wordenbesproken. Tevens zal er op de ouderavonden gelegenheid zijn om vragente stellen over de fietstraining. Tijdens deze ouderavonden zullen ook an-dere instanties, zoals de Gemeente, journalisten en de Gemeente politieworden uitgenodigd ter ondersteuning van het project. Via het maande-lijkse mededelingenblad worden de ouders op de hoogte gebracht van deouderavonden. Indien mogelijk, zullen de resultaten van de kinderen wor-den tentoongesteld op deze ouderavonden.De ouderavonden richten zich niet alleen op de ouders van de 6- tot en met12 jarige kinderen. De school acht het noodzakelijk om ook de ouders van4- en 5 jarigen in aanraking te brengen met de fietstraining. Deze ouderszullen dan goed voorbereid hun kinderen kunnen begeleiden.

Lesmaterialen ter ondersteuning

De lessen zijn gebaseerd op 3 thema's:- fietstraining- milieu/bereikbaarheid- veiligheidledere les zal bestaan uit een van deze thema's. De thema's vloeien vaak inelkaar over. De tijdsduur van de les varieert van een half uur tot drie kwar-tier. Voor de jongere kinderen zal de les ongeveer een half uur duren, ge-zien hun opnemingsvermogen en concentratievermogen. Voor de ouderekinderen zal de les ongeveer drie kwartier duren.

Voor de jongere kinderen zal er gebruik worden gemaakt van de werkvormkring. In de kring (alle stoelen van de kinderen zijn gevormd tot een kring)zal de leerkracht met de kinderen over het thema praten, vertellen, voorle-zen etc. Na deze kringactiviteit kan de verwerking plaatsvinden aan de tafelvan het kind, bijv. door middel van een werkblad met vragen, een knutsel-opdracht etc. Ook kan er gebruik worden gemaakt van het schoolplein-pakket van de methode Straatwerk. Onder begeleiding van een ouder ofleerkracht kunnen de kinderen omgaan met nagebouwde verkeerssituaties.De methode Straatwerk heeft hiervoor materiaal ontwikkeld op kinder-hoogte om verkeerssituaties te kunnen oefenen. Er zijn bijv. plastic strokenwaarvan de leerkracht stopstrepen, wegen en auto's kan maken.

Bewust en veilig op de fiets 2 £

Aangezien in de hele school het project uitgevoerd wordt, zorgt het VSCook voor materialen voor de kleutergroepen. Door middel van voorberei-dende activiteiten in de kring en het hierboven genoemde schoolpleinpak-ket, kunnen ook de kleuters hierdoor zich voorbereiden cp toekomstigedeelname aan het verkeer.

De oudere kinderen gaan gerichter aan het werk. Met behulp van het leer-lingenboek en werkboekje van de methode Straatwerk en het aangereiktemateriaal van het VSC, zal er met de kinderen gesproken worden over dethema's. Er zal dieper op de inhoud van de thema's worden ingegaan, naargelang de leeftijd van het kind. Discussie in de hoogste groepen kunnendan ook onderdeel zijn van een les.De leerkracht begeleidt deze lessen. De verwerking van een les kan enormvariëren en is afhankelijk van de beginsituatie van de kinderen. Enkelevoorbeelden van een verwerking:- in een klein groepje, onder begeleiding van een leerkracht of ouder, eenfietsoefening laten uitvoeren- in 2-tallen of 4-tallen een affiche ontwerpen gericht op een van dethema's- een klein groepje kinderen zelf een fotoserie laten maken over een van dethema's

Aan het einde van het project is er een gezamenlijke afsluiting van allegroepen, ledere groep laat een activiteit zien; gericht op de verkeers-thema's. Het kan bijv. een toneelstukje zijn, een liedje, een gedicht etc. Deverkeerwerkgroep zal aan het einde van de middag ieder kind een presentje(dat te maken heeft met de thema's) geven, als afsluiting van het project.

Evaluatie

Voordat het project begint zullen de leerkrachten van de groepen 3 tot enmet 8 op de O.B.S. Albert Schweitzer een vragenlijst door de kinderenlaten invullen. Aan het einde van het project zal er ook een vragenlijst wor-den ingevuld. Het VSC zal de vragenlijsten verzorgen. Een controleschoolzal dezelfde lijsten invullen. Na het project worden de resultaten vergelekenmet elkaar. Voor het autogebruik zal een soortgelijke vragenlijst worden ge-hanteerd. Ook zullen de ouders en leerkrachten worden verzocht om eva-luatieformulieren in te vullen. Het VSC verwerkt alle resultaten en presen-teert daarna een eindrapportage en een draaiboek. Deze resultaten en hetdraaiboeken kunnen dienen als voorbeeld vooreen andere school.

Tot slot nog enkele overwegingen voor anderen.- Ouders motiveren is niet gemakkelijk. Door ouders tijdig en grondig teinformeren en hen - indien mogelijk- persoonlijk aan te spreken, is demotivatie om te komen groter.- Goed en duidelijk voorlichtingsmateriaal, gecombineerd met resultatenvan de kinderen werkt motiverender dan een theoretisch verhaal.-Kinderen zijn een uitstekend medium om ouders te motiveren.- (Korte) projecten ieder jaar laten uitvoeren/herhalen werkt beter dan eenlang project.- Goed uitgewerkt lesmateriaal voor de leerkrachten zal het project positiefbeïnvloeden.


En als laatste blijft deze opmerking nog altijd een grote rol spelen, ondankshet trainen van fietsgedrag: 'Kinderen blijven kinderen' en zijn de meestkwetsbare deelnemers in het verkeer. En dit mogen wij, volwassenen, nietvergeten!Pak de fiets, laat de auto staan......en help het jonge kind een goede ver-keersdeelnemer te worden.

Informatie:ROV GelderlandPostbus 90906800 GX ARNHEMtel.no. 085-599840


6 Thuislijnactiviteiten, ouders betrekken bijde 'fietseducatie van hun kind'

B. Lubbers, veilig Verkeer Nederland. Het woord Thujs|ijn' is ontstaan tijdens een discussie hoe ouders te betrek-ken bij allerhande facetten van verkeer en vervoer en werd gebruikt om eenduidelijk onderscheid te krijgen met de WN activiteiten in het kader vanverkeer en vervoer binnen het onderwijs. Dat laatste werd toen plotseling'Schoollijn' genoemd. Beide woorden (of zoals u wilt begrippen) schotenwortel bij WN en beide woorden zijn gebleven: Thuislijn en Schoollijn.

Van Schoollijn naar thuislijn

De geschiedenis en het ontstaan van de 'Thuislijn' ligt in de 'Schoollijn'.Jaren geleden ontwikkelde WN de verkeersmethode Straatwerk.Belangrijk in deze methode is, dat er in principe op drie plaatsen verkeers-educatie kan/moet plaatsvinden:- In de klas- Op het plein (schoolpleinpakket)- In de verkeerswerkelijkheid.In de verkeerswerkelijkheid dient geoefend te worden. Daar leert het kindpas echt het verkeersgedrag. Zonder hulp van ouders is oefening in deverkeerswerkelijkheid bijzonder moeilijk uit te voeren door de school.Een antwoord hierop is om ouders te activeren in de thuissituatie oefenin-gen met hun eigen kind uit te voeren, het liefst in de periode waarin deschool ook aandacht besteedt aan die oefeningen. Een dergelijke aanpakverhoogt sterk het rendement van de verkeers-educatie op school.Kortom: de school activeert, de school bepaalt wat er gebeuren moet, deschool bepaalt het moment.

Een tweetal oefenboekjes voor ouders (de een betreffende 'lopen en over-steken', de ander betreffende 'fietsen') werden uitgegeven. In beide boek-jes wordt zeer gedetailleerd uitgelegd hoe de ouders het beste kunnenoefenen met hun kind en wat er geoefend moet worden.Daarnaast werd de school ook een activerende en stimulerende rol toege-dicht om met behulp van ouders, knelpunten voor fietsende kinderen op tesporen en deze onder de aandacht van het gemeentebestuur te brengenMet name gebeurde dit tijdens de campagne 'Wij gaan weer naar school'.

Deze gedachtengang/aanpak, is in principe niet fout, maar:- de school zit er nu niet direct op te wachten;- ouders laten zich niet gemakkelijk overtuigen, zeker niet wanneer hetnogil wat tijd en energie kost.Met andere woorden: de taak om ouders te activeren valt de school uiterstzwaar. Het resultaat is, dat relatief weinig scholen erin slagen ouders struc-tureel te betrekken bij zaken betreffende verkeer en vervoer.Echter het belang om ouders bij allerhande facetten van verkeer en vervoerte betrekken is groot Er is bovendien ook wel belangstelling bij ouders voorzaken die de verkeersveiligheid van hun kind kunnen vergroten. Zeker nu ereen schaalvergroting in het onderwijs plaatsvindt. Zeker nu burgers (en bur-gers zijn vaak ouders) zich steeds meer wensen te bemoeien met de inrich-ting van hun straat of wijk en zich zorgen maken over veiligheid in hetkader van leefbaarheid.


Vraag bij de ouders

Naast de school moet er een tweede 'aanjager' zijn om ouders bij zaken be-treffende verkeer en vervoer te betrekken. Deze tweede 'aanjager', zomeent mijn organisatie, kan de plaatselijke afdeling van WN zijn. Zie daarhet project THUISLIJN.

Belangrijk uitgangspunt in het project is, dat er een vragende ouder is endat die ouder zich bepaalde zorgen maakt wat betreft de verkeersveiligheidvan zijn of haar kind.Een ander belangrijk uitgangspunt is, dat die vragen en dat die zorg ergomgevingsgebonden is en in relatie is met de leeftijd van het kind.

Een ouder met een kind van 6 jaar, zal het een 'biet zijn' welke zorg eenouder van een kind van 12 heeft. Het eigen kind staat centraal. Hoe eenspoorwegovergang 'genomen' moet worden door een fietsend kind is al-leen maar interessant voor de ouder als zijn of haar kind er regelmatig langsmoet. Alle andere ouders 'halen er hun schouders bij op'.

In I993 startte het Thuislijn project in de vorm van proefprojecten. Negenplaatselijke afdelingen van WN namen eraan deel:- Rotterdam - Losser- Texel - Wijhe- Hilversum - Eysden- Emmeloord - Sevenum- Venray

Bij twee van deze afdelingen is er niets van de grond gekomen. Bij één af-deling stokte het project in de beginfase. De rest van de afdelingen slaagdeerin ouders te betrekken bij verkeerseducatie of andere zaken in het kadervan verkeer en vervoer.

Onderzoek

De plaatselijke afdelingen begonnen met een 'onderzoek' in de doelgroepouders met kinderen in de bassisschoolleeftijd. Welke vragen en zorgen le-ven er, wat verwachten de ouders van de plaatselijke afdeling?Enkele voorbeelden van hoog scorende vragen, zorgen en verwachtingenbij ouders in de proefprojecten zijn:- herinvoering ouderbrigade, waarbij de ouders totaal andere lokatiesopgaven waar die brigadiers moesten komen dan de plaatselijke afdeling inoverleg met het onderwijs zich had voorgesteld;- scholen stimuleren een praktische fiets-verkeersproef in te voeren;- aandacht besteden aan het gedrag 'fietsende groepen';- gemeente bewegen veranderingen aan te brengen in het stelsel van een-richtingsstraten;- aanpak (infrastructureel) van enkele kruispunten, of in ieder geval daarmaatregelen treffen ten behoeve van de veiligheid van kinderen;- paaltjes in de wijk voorzien van witte koppen;- samen met de school aandacht besteden aan de route naar het voortgezetonderwijs;- informatie hoe het nu zit met de voorrang en andere verkeersregels;- snelheid van auto's terugbrengen op bepaalde punten.

Bewust en veilig op de flets 3 O

Dit 'onderzoek' moet men zich heel eenvoudig voorstellen. In enkele geval-len hebben plaatselijke afdelingen 'ouder-panels' gevormd. Ook is veel ge-bruik gemaakt van enquête formulieren. In bijna alle gevallen verliep het'onderzoek' in samenwerking met de school.

Aktiviteiten

Een greep uit de activiteiten die plaatselijke afdelingen ondernamen als ge-volg van het 'onderzoek':1. Het opzetten van een praktische verkeersproefSamenwerking met de school. Route aan de betreffende ouders bekendmaken. Om ouders te stimuleren de route met hun kind te fietsen werdener vragen over de route gesteld. Ouders konden samen met hun kind eenfietsbel winnen als ze de vragen goed hadden beantwoord.2. Fietsonderhoud- Plaatselijke fietshandelaar gaf korting op een onderhoudsbeurt van defiets van kinderen.- Controle van fietsen 'en route' door de politie op dagen die bekend warenbij de ouders. Dit heeft veel ouders bewogen de fiets van hun kind in ordete brengen, te meer daar de eigenaar van een goede fiets een leuke stickerkon verdienen.3. Route voortgezet onderwijs- Bepaalde punten in de route fotograferen en voorzien van gedrag-tips.Vraag opnemen hoe lang de route is van een bepaald punt tot aan deschool voor voortgezet onderwijs. Goede antwoorden werden beloond. Ditheeft veel ouders gestimuleerd de route met hun kind te fietsen.- In de periode direkt na de zomervakantie op de route een fietsendeverkeersbrigadier en de politie een verscherpt toezicht laten uitvoeren ophet gedrag van de kinderen en van de automobilisten.4. Fietsen in groepenOnderzoek; het onderwerp ingebracht bij de verkeerseducatie op school.

Bij alle activiteiten waren de ouders betrokken, ze deden echt iets. Ze fiet-sten met hun kind, ze waren bezig met de fiets van hun kind,her en derwaren ze bezig met het gedrag van hun kind, ze dachten na over maatre-gelen en ondersteunden die maatregelen ook.

Plaatselijke afdelingen maakten in veel gevallen gebruik van zogenaamdeinsteekbladen bij het blad MOVE. Een groot deel van de communicatie ver-liep met behulp van deze bladen. De plaatselijke afdeling werd gesteund bijde samenstelling, de plaatselijke afdeling stak het blad zelf in en verspreiddehet via de school.In enkele gevallen mailde de plaatselijke afdeling de betreffende oudersrechtstreeks met een eigen uitgave of met een huis aan huis blad.

Vernieuwend?

Is deze aanpak vernieuwend? Ja en Nee.Ja, omdat vragen van de doelgroep echt serieus genomen zijn, met alsgevolg dat de doelgroep mee deed.Ja, omdat de activiteiten uitermate eenvoudig en dus doelmatig van opzeten inhoud waren.Nee, gezien de onderwerpen.


WN gaat met thuislijnactiviteiten door. Gestreefd wordt thuislijnactiviteitente concentreren in een aantal perioden waarin ouders een verhoogde be-langstelling voor verkeer hebben. Die perioden zijn:1. Als ouders hun kind voor het eerst naar school 'sturen';2. Tijdens/rond de schriftelijke verkeersproef;3. Rond de zomervakantie; tijdens campagne 'Wij gaan weer naar school'.Een belangrijke drijfveer om door te gaan is dat de betrokkenheid vanouders gebruikt kan worden de school te stimuleren verkeerseducatie tegeven die meer omgevingsgebonden is.

Informatie:WNPostbus 2871200 AG HilversumTel. 035-211441


7 Verkeer(d) geleerd

N. Koeken, projectleider stichtingverkeerd) Geleerd Het Verkeersveiligheidsproject "Dit is verkeer/d!" heeft in de jaren 1990,

1991 en 1992 in het gewest Zuid-Kennemerland en in de buurgemeenteHaarlemmermeer op 47 scholen voor het voortgezet onderwijs gedraaid. Enmet succes: het gewestbestuur en de gemeente Haarlemmermeer hebbende stichting verzocht een vervolgproject te onderzoeken. Ook het gewestUmond wenst te participeren in het nieuwe project. Bij elkaar zullen onge-veer 55 scholen worden aangeschreven voor deelname.

Doelgroep

De doelgroep werd afgeleid uit de ongevallenstatistieken. Duidelijk blijktdat mensen tussen 12 en 18/19 jaar wel erg opvallen (in negatieve zin).Binnen deze leeftijdsgroep zijn het de 16-jarigen die de lijst van verkeers-slachtoffers aanvoeren. Deze jeugdige mensen zitten veelal op school,zodat de doelgroep zich laat omschrijven als: de schooljeugd tussen 12 en18/19 jaar.

Zoals u wellicht weet, is in het basisonderwijs verkeersveiligheidseducatiestructureel ingeroosterd. Het voortgezet onderwijs kent dat niet. Een redente meer om de actie daarop te richten.

Educatieve doelstellingen

Het project "Dit is verkeer/d!" kent een beperkte educatieve doelstelling, teweten kennisoverdracht. De hoofddoelstelling van het project is een prak-tische doelstelling, namelijk een reductie van het aantal verkeersslachtoffersonder de doelgroep, ingegeven door de "Actie -25%".

De werkdoelstelling luidt: het bewerkstelligen van een mentaliteits- en ge-dragsverandering onder de schoolgaande jeugd, dusdanig, dat voor hen, entevens voor iedere verkeersdeelnemer, de verkeersveiligheid toeneemt.Een mentaliteitsverandering denken wij te bereiken door middel van onderandere kennisoverdracht. Wij gaan er van uit dat een belangrijke oorzaakvan de vele verkeersslachtoffers onder de schoolgaande jeugd gelegen is inhun eigen gedrag.

Hoe bereik je een mentaliteitsverandering? Daar zijn verschillende metho-des voor. Wij hanteren de "confronterende methode".Laat de schooljeugd duidelijk weten wat de gevolgen kunnen zijn van huneigen stommiteiten in het verkeer. En wat dat aangaat: helaas voorbeeldente over van geestelijk en lichamelijk gehandicapten, soms jarenlange studie-vertragingen en bovenal, gedroomde carrières die de mist in zijn gegaan.

Deze gevolgen van 'verkeerde beslissingen in het verkeer' werden op ver-schillende wijzen de schooljeugd onder ogen gebracht. Gebruik is gemaaktvan een tentoonstelling, een gespreksteam, en verhoogde politiecontrole.


Met de tentoonstelling hebben we geprobeerd om de belevingswereld vande schooljeugd zo dicht mogelijk te benaderen. Dus niet alleen beoogdenwe een schokkend effect te bereiken met bijvoorbeeld ongevallenfoto's,minstens zo belangrijk was dat men de plaats van het ongeval kon herken-nen. Tevens was er op de panelen ruimte gereserveerd voor posters ge-maakt door de leerlingen zelf. Dit onderdeel vergrootte aanzienlijk de be-trokkenheid van de leerlingen.

Een tentoonstelling alleen achten wij te vrijblijvend voor een daadwerkelijkementaliteitsverandering. Daarom werden de leerlingen van de derde klassengeconfronteerd met een meer indringende methode: gesprekken met men-sen die op een of andere manier betrokken zijn bij verkeersongevallen. Omeen paar te noemen: een verpleegkundige van de EHBO- of de intensivecare afdeling. Die kan haarfijn vertellen hoe vele verkeersslachtoffers hetziekenhuis binnenkomen en wat er allemaal komt kijken om deze patiëntenenigszins te 'stabiliseren'. Het meest indrukwekkend was een 15-jarige re-validante van het revalidatiecentrum Heliomare. Zij is geen verkeersslacht-offer, maar het feit dat ze gekluisterd zit aan een rolstoel en haar verhaalhoe 'normale' mensen aankijken tegen rolstoelrijders, heeft heel wat leer-lingen ademloos doen luisteren. (En dat voor derde klassers die bekendstaan als meest weerbarstig).

Tijdens het project op een school, maar niet precies wetende wanneer,heeft de verkeerspolitie van de verschillende corpsen intensievere controlesuitgevoerd rondom de school. Ruim van te voren werden de leerlingen enhun ouders geïnformeerd over de komst van het project en dus ook van decontrole. Zij werden mede verzocht zorg te dragen voor de juiste staat vanhet voertuig. Indien het gedrag of het voertuig van een leerling niet in ordewas, liepen leerlingen de kans een boete te krijgen. Trouwens, een boete isook een gevolg, zij het minder ernstig, van een 'verkeerde beslissing'!De aard van de controle was preventief. Duidelijk zichtbaar in het verkeerheeft de agent rond de school postgevat en te zamen met de annonce heeftdat ondermeer geleid tot geen uitgedeelde boetes en lege plaatsen in hetfietsenrek.

Educatie-gevenden

Naast de verpleegkundige en de revalidante zaten tevens een vertegen-woordiger van de Verkeerspolitie Haarlem, een medewerker van de vereni-ging Veilig Verkeer Nederland en een docent gymnastiek van het revalida-tiecentrum Heliomare in het gespreksteam.

Het was de taak van de projectleider om de leden van het gespreksteam opte leiden, enthousiast te maken en te houden en als een hecht en goed opelkaar inspelend team te laten functioneren.

Een eerste voorwaarde daarvoor was een goede onkostenregeling. Anderevoorwaarden waren, regelmatige evaluaties waarin ook ruimte was voorgezelligheid, een jaaroverzicht van de te bezoeken scholen met diversekenmerken per school en, niet onbelangrijk, een goed contact met dewerkgever van de leden, samen met een financiële regeling voor hetaantrekken van vervangende krachten.


Resultaten

Het verkeersveiligheidsproject "Dit is verkeer/d!" heeft zijn tekortkomin-gen. De belangrijkste is wel dat over het bereiken van de doelstelling weinigkan worden gezegd. Hoewel het gewest Zuid-Kennemerland over het jaar1991 een reductie van het aantal verkeersslachtoffers onder de schoolgaan-de jeugd noteerde van ca 27%, kan die niet zomaar worden toegeschrevenaan het project.

Over de beoogde gedragsverandering kan worden opgemerkt dat een lang-durige verandering een langdurige benadering en een dito onderzoek vergt.We gaan er van uit dat van een langdurig gedragseffect geen sprake is. Welvan een tijdelijk mentaliteits- en gedragseffect. Dat bleek uit de reacties vanleerlingen tijdens de aanwezigheid van het gespreksteam en nadien, toendocenten in hun lessen aandacht besteedden aan het thema verkeersveilig-heid. Een ander -kort- effect is dat leerlingen hun ondeugdelijk voertuigtijdens het project thuis lieten staan.

Een ander belangrijk resultaat is dat het project heeft aangetoond dat hetthema verkeersveiligheid wel degelijk belangstelling geniet bij de schoollei-ding. Ten eerste werd het project door bijna alle aangeschreven scholenmet open armen ontvangen. Ten tweede gaven zij te kennen een soortge-lijk project jaarlijks te willen terugzien.Ook de schooljeugd heeft middels het project zich ontvankelijk getoondvoor het thema verkeersveiligheid.

Voor dit bereikte resultaat heeft het Regionaal Orgaan voor de Verkeers-veiligheid Noord-Holland een eerste prijs toegekend aan het gewest Zuid-Kennemerland.

Er zijn geen noemenswaardige inhoudelijke problemen gesignaleerd. Wel ishet een gegeven dat een geslaagde methode voor het VWO niet bruikbaarhoeft te zijn voor bijvoorbeeld het Speciaal Onderwijs. De drieslag tentoon-stelling-gespreksteam-politiecontrole is niet overal standaard toegepast.Zeker in het Speciaal Onderwijs is de nodige flexibiliteit onontbeerlijk. Vaakis aldaar gekozen voor een aangepaste aanpak naar de wensen van deschoolleiding. Op de ZMLK-scholen bijvoorbeeld hebben we de vertegen-woordigers van het revalidatiecentrum Heliomare en Veilig Verkeer Neder-land niet opgenomen in het gespreksteam. De politiecontrole kon daar ookachterwege blijven. Op andere speciale scholen heeft de controle nietplaatsgevonden buiten het schoolterrein, maar juist op het schoolterrein. Depolitie bood aan op vrijwillige basis de fietsen te inspecteren. Zodoendehadden deze leerlingen te maken met een behulpzame politie in plaats vaneen bestraffende. Dat viel, gezien de reacties, in goede aarde.

We hadden op één punt een organisatorisch probleem, namelijk de inzet-baarheid van de politie. Dat had niets te maken met gebrek aan motivatie,maar alles met de zogenaamde prioriteitsverschuivingen binnen de politie-corpsen. Door de toegenomen aandacht voor het aanpakken van de crimi-naliteit zijn de afdelingen Verkeerspolitie sterk in mankracht beknot. Hetkwam helaas regelmatig voor dat de controlerende taak van de politie geendoorgang kon vinden vanwege te grote drukte.Wanneer een aangekondigde politiecontrole niet doorgaat, is dat niet alleenvoor de schoolleiding, maar zeker ook voor de leerlingen een grote afknap-per. Juist zij wachtten met spanning op de komst van de politie.


Aanbevelingen

Het verkeersveiligheidsproject "Dit is verkeer/d!" is door veel scholen bin-nengehaald. Daarenboven werd het door de leerlingen zeer gewaardeerd.Hieruit valt af te leiden dat de kracht van het project is gelegen in enerzijdsde schoolbenaderingswijze, anderzijds de methode en de aanspreektoonnaar de leerlingen. Door de scholen een project aan te bieden waarbij deinzet van de scholen minimaal is te noemen, werd het project met graagteontvangen.

Mijn eerste aanbeveling luidt dan ook:Verlang niet te veel van de scholen voor het voortgezet onderwijs.Biedt zoveel mogelijk een kant en klaar produkt aan.

Mijn tweede aanbeveling komt voort uit de ervaringen aangaande de reac-ties van de leerlingen. Om welke doelgroep dan ook daadwerkelijk te berei-ken, zodanig dat minimaal interesse wordt opgewekt, is het aansluiten opde belevingswereld van de doelgroep heel belangrijk.Kortom, maak een studie van de kenmerken van de doelgroep en stem daarde toonzetting en zelfs de methode op af. Voor het voortgezet onderwijskan dat inhouden dat voor ieder leerjaar een andere methode is vereist.

De stichting Verkeer(d) Geleerd werkt op dit moment aan de implementatievan een verkeersveiligheidsproject gericht op de eerste, tweede en derdeklassen van het voortgezet onderwijs in het gewest Zuid-Kennemerland, degemeente Haarlemmermeer en het gewest Umond. De drie onderbouw-klassen krijgen ieder een op hen toegesneden produkt waarin een curricu-lum is ingebouwd. De scholen zullen worden gevraagd het project voormeerdere jaren toe te laten.'Frappez toujours', zoals dat heet, is mijn derde aanbeveling.De stichting acht deze aanpak "Niet verkeerd!"

Informatie:Stichting Verkeer(d) GeleerdJan Evertstraat 32514 BS Den Haagtel. 070 - 3467656


8 Educatieve video school-thuisroutes Houten

R. Ditewlg, verkeersveillgheidscoördina-tor gemeente Houten. |n|e|dlng

Houten heeft in het kader van de actie -25% tot nu toe ruim fl 68.000,-aan premiegelden ontvangen. Zoals bij iedere gemeente die premiegeldenheeft ontvangen rees ook in Houten de vraag wat met het geld te doen.Besloten werd de gelden in ieder geval te besteden aan projecten die deverkeersveiligheid ten goede komen, waaronder een educatieve video vande school-thuisroutes.

Houten en het verkeer.

Houten, tot begin 1993 groeikern, ligt even ten zuiden van de stad Utrecht.De circa 30.000 inwoners van de kern Houten wonen allen binnen eenrondweg. Binnen die rondweg zorgt een uitgekiend verkeerssysteem vooreen relatief veilige verblijfsomgeving. Zo is het gebied binnen die rondwegonderverdeeld in 16 wijken, ledere wijk is met één weg aangesloten op derondweg. De wijkontsluiting is hiërarchisch opgebouwd, te weten wijkweg- buurtstraat - woonstraat. Tussen deze wijken onderling is geen doorgaandverkeer mogelijk. Autoverkeer is altijd genoodzaakt via de rondweg van deene wijk naar de andere te rijden. Voor de fietser staat er een netwerk vanvrijliggende fietspaden ter beschikking. Op kruisingen met deze fietsroutesis de voorrang ten gunste van de fietser geregeld. Dit verkeerssysteem heeftzijn vruchten afgeworpen. Reeds jaren kent Houten een zeer laag ongeval-lencijfer, te weten tussen de 1,0 en 1,4 slachtoffers per 1000 inwoners perjaar. Het landelijk gemiddelde is 3,5 en de stad Utrecht zit op 5,0.

Hierbij moet aangetekend worden dat het merendeel van de slachtofferon-gevallen in Houten in het buitengebied plaatsvinden, waardoor de cijfersvoor de kom nog gunstiger uitvallen.

Besteding gelden actie -25%.

Na overleg met de Rijkspolitie is de gemeenteraad voorgesteld de gelden inhet kader van de actie -25% te besteden aan verkeersveiligheidsprojectenmet de nadruk op handhaving en educatie. Waarom deze keus? Vanwegede verkeerssituatie in Houten zijn er in de bebouwde kom geen zware ver-keersveiligheidsproblemen. De knelpunten die we in het buitengebied ken-nen zijn gelukkig ook niet buitensporig van aard. Het is uiteraard belangrijkdit verkeersveilige klimaat in Houten te handhaven. Daarom is gekozen omhet geld te besteden aan handhaving en educatie.In overleg met de politie zijn drie groepen verkeersdeelnemers geselecteerdwaar de nadruk op gelegd zal worden, te weten hele jonge kinderen, kinde-ren die de overstap van de lagere naar de middelbare school maken enbromfietsers.Voor de eerste groep, de hele jonge kinderen zijn de schoolpleinpakkettenvan Veilig Verkeer Nederland aangeschaft en zal de politie een diaseriemaken ter ondersteuning van politiespreekbeurten op lagere scholen.Voor de tweede groep is het onderwerp van deze inleiding, een educatieve


video, gemaakt. Hierover later meer. De bromfietsende jeugd in Houten isverblijd met een bromfietsrollenbank en een surveillance motor voor depolitie. Een rollenbank en surveillance motor zijn ons inziens adequatemiddelen om de bromfietsoverlast op fietspaden aan te pakken.

Het project school-thuisroutes.

Het klinkt enigszins paradoxaal maar een veilige woonomgeving heeft ookbepaalde nadelen. Als men opgroeit in een relatief veilig verblijfsklimaat,leert men minder goed omgaan met de risico's van het verkeer. In een tra-ditionele stedelijke omgeving is een kind zich sneller bewust van de com-plexheid van het verkeer en de daaraan verbonden gevaren, dan in eenrustige verkeersveilige omgeving. Kinderen die in Houten opgroeien kunnenreeds op vrij jonge leeftijd zelfstandig aan het verkeer deelnemen. Mengroeit echter wel met een vrij eenzijdig beeld van het verkeer op. Als eenkind de leeftijd heeft om zelfstandig op de fiets buiten de rondweg te ko-men, wordt het geconfronteerd met een verkeerssysteem dat totaal andersis dan men in Houten gewend is. Houten kent geen langsparkeren, dus ookgeen plotseling openzwaaiende autoportieren terwijl er net een stadsbusnaast je rijdt. In Houten is op kruispunten in vrijliggende fietsroutes, devoorrang veelal ten gunste van de fietser geregeld. In de stedelijke ver-keerssituaties als in Utrecht is dit een onbekend fenomeen. In de stadmoeten de kinderen wegen oversteken zonder de hulp van een verkeersre-gel-installatie waar etmaalintensiteiten voorkomen van 10.000 - 20.000mtv/etmaal. Dergelijke conflictpunten zijn in Houten altijd ongelijkvloers. Erzijn nog legio van deze verschillen te bedenken.

De leeftijd waarop een kind zelfstandig van Houten naar Utrecht (5 km) ofNieuwegein (4 km) zal fietsen, zal veelal samenvallen met de leeftijd waar-op men de lagere school verlaat en naar het voortgezet onderwijs gaat.Ondanks het feit dat Houten sinds vorig jaar een eigen middelbare schoolheeft, is het overgrote deel van de ruim 2500 Houtenaren tussen de 12 en18 jaar aangewezen op de scholen in Utrecht, Nieuwegein of Culemborg.Deze groep, die gemiddeld de leeftijd van 12 jaar zal hebben, zal voorbe-reid moeten worden op het feit dat deelname aan het verkeer buitenHouten situaties kan opleveren waarmee men in Houten niet vertrouwd isgeraakt.

Wil men scholieren voorbereiden op de overstap naar de brugklas, dan zalmen in het laatste jaar van de basisschool hiermee moeten beginnen. Jehoeft niet pedagogisch geschoold te zijn om te beseffen dat een boodschapovergebracht moet worden en dat deze boodschap zo aantrekkelijk moge-lijk verpakt moet worden. Niet alleen omdat zowel de scholieren als de on-derwijzers er met plezier mee moeten werken, maar ook omdat dergelijklesmateriaal moet concurreren met de hele stroom van informatie die lagerescholen wordt aangeboden en waar nauwelijks tijd voor is. Daarom is geko-zen voor een eigentijds medium, de videofilm. Het medium video biedtgrote voordelen op dit gebied. Het spreekt in de eerste plaats de leerlingenaan, de boodschap kan immers aantrekkelijk verpakt worden. Verder biedthet de mogelijkheid veel informatie te bevatten door de combinatie beelden geluid. Een bestaande produktie kan waar nodig altijd aan de actualiteitaangepast worden. Om de informatie uit de video diepgaander in de les tekunnen behandelen, is er bij de videofilm ondersteunend lesmateriaal ge-maakt, bestaande uit een lesbrief en een handleiding voor de docent.


De voorbereiding van het project

Toen de doelgroep, de toekomstige brugklassers en het medium, video,vaststond heb ik een aantal uitgangspunten geformuleerd die binnen eenkleine werkgroep nader uitgewerkt zijn tot een inhoudelijk scenario. De 3uitgangspunten van waaruit gewerkt is, zijn:1. De belangrijkste school-thuisroutes tussen Houten enerzijds en Utrecht,Nieuwegein en Culemborg anderzijds, moeten in beeld gebracht wordenwaarbij aandacht besteed dient te worden aan de belangrijkste conflict-punten;2. De specifieke verschillen tussen de verkeerssituatie in Houten en die ineen grote stad als Utrecht moeten duidelijk gemaakt worden;3. Er moet aandacht besteed worden aan de verkeersveiligheid in hetalgemeen, bijvoorbeeld het gedrag bij spoorwegovergangen, verlichtingvan de fiets enz.

De werkgroep, bestaande uit de verkeersveiligheidscoördinator van de ge-meente Houten, een vertegenwoordiger van de Rijkspolitie en een verte-genwoordiger van de scholen, heeft deze uitgangspunten uitgewerkt toteen gedetailleerd draaiboek. De schoolroutes zijn in de ochtenduren gefietstom het gedrag van de scholieren te bestuderen.Inmiddels was een videoproducent gekozen, CTV uit Zwolle, wat grote in-vloed heeft gehad op het draaiboek. CTV levert namelijk een videoproduk-tie waarvan de structuur reeds vaststaat en waar de opdrachtgever inhou-delijke invulling aan kan geven. Men levert een raamwerk van circa 10minuten waarin een verhaal verteld wordt. Binnen dit verhaal is op diversemomenten de gelegenheid scènes die op Houten betrekking hebben in telassen. Hiervoor zijn ook circa 10 minuten beschikbaar. De lengte van devideo wordt dan 20 minuten.CTV heeft in de praktijk ervaren dat een dergelijke produktie voor debetreffende leeftijdscategorie niet langer dan 20 minuten moet duren.

De uitvoering van het project.

Zodra het draaiboek klaar was kon er gefilmd worden. Alle verkeerssituatieszijn op locatie gefilmd. Om de boodschap zo duidelijk mogelijk te latenoverkomen is er voor gekozen de conflicten in scere te zetten. Met tweemaal een groep van 10 kinderen is er op twee zaterdagen gefilmd. Behalvehet feit dat het draaiboek binnen zo kort mogelijke tijd op video gezet moetworden, dient men te denken aan zaken als begeleiding van de groep kin-deren op de fiets, een aantal mensen die met een auto kunnen figureren,verzekering van de kinderen, eten en drinken, reserve deelnemers voor alsmen onverhoopt niet komt opdagen, ervoor zorgen dat men schooltassene.d. bij zich heeft en een attentie voor de deelnemers. CTV heeft, met alsbasis het draaiboek, het begeleidend commentaar voor de video verzorgd.

Een niet onbelangrijk onderdeel van het project is het ondersteunend les-materiaal. Met dit lesmateriaal is het mogelijk de in de video getoonde con-flicten in de lessituatie nader uit te diepen. Het lesmateriaal bestaat uit drieonderdelen, te weten voor de docent een handleiding die tevens de com-plete tekst van de video bevat, een lesbrief voor de leerlingen waarin naaraanleiding van situaties uit de video vragen worden gesteld en eenantwoordblad. De lesbrief bevat tevens foto's uit de videoproduktie. Hetlesmateriaal is vervaardigd met behulp van het Regionaal Orgaan voor de


Verkeersveiligheid te Overijssel, die op dit terrein samenwerkt met CTV.Na een feestelijke première in het gemeentehuis van Houten zijn de videoen het bijbehorend lesmateriaal aan de 20 Houtense basisscholen uitgereikt.Tussen het formuleren van de uitgangspunten en de première zaten negenmaanden. Het totale project, video en lesmateriaal, heeft circa fl. 25.000,-gekost. Rijkswaterstaat heeft in het kader van de regeling Gelden Stimule-ring Lokaal Verkeersveiligheidsbeleid 50% van de kosten gedragen.

Het gebruik van de video en het lespakket

De scholen in Houten hebben een jaar geleden het materiaal uitgereikt ge-kregen. Aan het einde van het huidige schooljaar zal via een enquêteonderzocht worden op welke wijze men de video gebruikt. Toch is er nu alwat over het gebruik te zeggen.

Het verkeersgedrag dat wordt getoond, zoals elkaar van de fiets duwen,kruispunten dwars oversteken en gesloten overwegbomen negeren, komtzeer herkenbaar over bij de leerlingen. In de les blijkt dat men zich niet altijdbewust is van de gevaren. Er zijn scholen die de video gebruiken als voor-bereiding op het verkeersexamen. De videoproduktie is echter niet voor ditdoel gemaakt. Veel scholen vertonen de video op ouderavonden. Oudersreageren doorgaans geschokt op de vertoonde beelden. Vaak blijkt menniet te beseffen hoe het weggedrag van 12-jarigen is. De reacties variërenvan: "ik zal eens met mijn kind gaan fietsen" tot: "ik zal mijn kind liever opde middelbare school in Houten doen".De docenten ervaren de video en het lesmateriaal als een uitstekend mid-

del om de verkeerslessen te ondersteunen. Met name het feit dat zowel deverkeersveiligheid in het algemeen als lokale situaties aan de orde komen,ervaart men als positief.

Tenslotte.

Door het tonen van alledaagse verkeerssituaties en het gedrag van 12 jari-gen daarin, hopen we dat de kinderen zich bewust worden van de risico'sdie zij lopen. Overigens wordt in de video niet alleen onverantwoord weg-gedrag van kinderen, maar ook dat van volwassenen getoond. Over heteffect van die bewustwording zou ik geen uitspraak durven doen, dat laatik aan andere instellingen over.We moeten ons realiseren dat een dergelijk project slechts één bouwsteenvan de verkeersopvoeding is en dat vele bouwstenen nodig zijn.

Informatie:Gemeente HoutenBureau Openbare WerkenPostbus 30, 3990 DA Houtentel. 03403 -92611

Informatie video De videoband die de gemeente Houten heeft laten samenstellen, is ontwikkeld door CTV Vldeo-productions Zwolle. Het concept voor de band is geschikt voor elke plaats in Nederland. Naastalgemene Informatie over rijgedrag, de staat van de fiets en een verhaal rond een 13-jarige jon-gen, wordt een aantal herkenbare fletsroutes tussen huis en school in beeld gebracht. Die wor-den In de eigen gemeente en omgeving gefilmd.Informatie: CTV Educatieve Video Projecten.

Bagijnesingel 33a8021 AD Zwolle Tel. 038-547489


9 De positieve benadering van het fietsen enhet fietsgedrag

A. de Jong, Fietsersbond ENFB QC Fietsersbond ENFB gaat met educatie anders om dan diverse andereorganisaties. In het kort zal ik een schets geven van de manier waarop mo-menteel de promotie van het fietsen door diverse organisaties wordt inge-vuld en dat vergelijken met de huidige trend om fietsers middels huivering-wekkende boodschappen op het goede pad te brengen. Daarna komenonze uitgangspunten aan de orde voor het produceren van voorlichtings-en educatiemateriaal en wordt een beschrijving gegeven van een aantalmaterialen en projekten.

Fletspromotie positief

Van een organisatie als de Fietsersbond enfb mag je een positieve benade-ring van het fietsen veronderstellen. Kenners van de Fietsersbond verwach-ten niets anders. Al bijna twintig jaar strijdt de bond voor meer en beterefietsvoorzieningen en promoot de fiets als meest milieuvriendelijk, verkeers-veilig dat wil zeggen niet gevaar-zettend, geruisloos, weinig energie gebrui-kend, gezond, goedkoop en last but not least weinig ruimte in beslagnemend vervoermiddel.Die fietspromotie gaat door en is gelukkig ook aangeslagen bij andere doel-groepen en intermediairen als de fietsbranche ("alle fietsen zijn groen","trap eens wat vaker naar je baas"), het bedrijfsleven (de fiets scoort hetbest bij pogingen het autogebruik in het woon-werk verkeer terug tedringen) en niet te vergeten de landelijke overheid die met het Masterplanfiets het fietsgebruik wil laten groeien met 30% in 2010 en het aantal ver-keersgewonden wil laten afnemen met 40% in 2010 (dit alles ten opzichtevan 1986). En dit alles gaat uiteraard gepaard met veel positieve verhalenover de snelheid, het comfort, de lage kosten, de gezondheidsaspecten,kortom de voordelen van het fietsen.

Fietseducatle negatief

Anders is dat vaak gesteld met fietseducatie, de huidige vormen van opverkeersveiligheid gerichte educatie. Deels is die bedoeld voor mensen dieal fietsen, maar die dat niet veilig of niet netjes genoeg doen: jeugd, jonge-ren, ouderen. Deels is ze gericht op mensen die willen fietsen, maar dat nogniet kunnen: kinderen, mensen uit andere landen.Wat opvalt bij die vormen van educatie is dat er ineens een heel anderetoon aangeslagen wordt dan bij de fietspromotieverhalen. Fietsen is ineenslevensgevaarlijk. Als je door het rode licht rijdt, je hand niet uitsteekt ofzonder licht fietst, wacht je een gewisse en gruwelijke dood. Als je wel ofniet noodgedwongen van het fietspad afwijkt, is er een grote kans op blij-vende zware invaliditeit. En als één of andere onverlaatje reflector erafheeft gesloopt en je gaat toch fietsen, wachten verdekt opgestelde woestedienders je op om je van minimaal twee maanden zakgeld te beroven.Kortom bij de educatie overheerst vaak een negatief beeld van fietsen enworden fietsers volledig verantwoordelijk gesteld voor mogelijke ongeluk-ken. En hoewel er uiteraard veel te veel grote en kleine ongelukken metfietsers gebeuren, is het beeld in dit educatiemateriaal niet terecht Bij een


groot aantal fietsongevallen valt het fietsende slachtoffer nauwelijks ietsaan te rekenen. De weginrichting, de kwaliteit van het wegdek, het gedragvan andere verkeersdeelnemers zijn even zovele oorzaken van ongevallenwaar fietsers bij betrokken zijn. Kortom volgens de Fietsersbond worden indit educatiemateriaal, om het eufemistisch uit te drukken, de accenten ver-keerd gelegd. Bovendien is het niet ondenkbaar dat deze bloedstollendeverhalen jonge fietsers nog harder doen verlangen naar de bescherming ende onaantastbaarheid van het vierwielig blik; dat ouders zullen schromenhun kinderen te laten fietsen en dat ouderen door hun omgeving van defiets worden afgepraat. Kortom, een bij-effect waar de Fietsersbond uiter-aard niet blij mee is.

Fietsersbond en educatie

De Fietsersbond als belangenbehartiger van fietsers hield zich tot drie jaargeleden niet bezig met verkeersveiligheidsvoorlichting. Onze aandacht gingen gaat nog steeds vooral uit naar beïnvloeding van het landelijk en ge-meentelijk verkeersbeleid ten behoeve van een fietsvriendelijke en fietsvei-lige infrastructuur. We staan een verkeerssysteem voor, inclusief regelge-ving, dat fietsers een optimale veiligheid met doelmatige bewegingsvrijheidbiedt en automobilisten dwingt rekening te houden met kwetsbare ver-keersdeelnemers als fietsers en voetgangers.In de voorlichting hielden we ons vooral bezig met voor fietsers nuttige enpraktische informatie. Door onderzoek naar en voorlichting over kwalitatiefgoede fietsprodukten als bijvoorbeeld sloten, verzekeringen en verlichtingbieden wij serieuze fietsers wat zij nodig hebben, namelijk onafhankelijk,kritisch en deskundig advies over de fiets en fietsprodukten. Via de Fietsbel-lijn, een speciale informatietelefoon, brochures en ons tijdschrift VogelvrijeFietser wordt deze informatie beschikbaar gesteld en doorgegeven. En als eriemand opgevoed moest worden dachten we vooral aan de automobilist,die door zijn massa en snelheid een grotere verantwoordelijkheid draagtvoor medeweggebruikers, dan kwetsbare fietsers en voetgangers.Door de vaak valse voorstelling van zaken en volgens ons slechte uitgangs-punten in bestaand materiaal en door vele verzoeken, zelfs dreigementenom die "ongedisciplineerde fietsers van jullie" eens op te voeden, voeldenwe ons echter ook genoodzaakt en geroepen om fietsersgedrag onder deloep te nemen. Want uiteraard kunnen fietsers zelf iets aan hun -gevoel van- veiligheid doen.

Fletspromotie als doel en voorwaarde

Uitgangspunt is dat het materiaal positief van toon moet zijn en moet bij-dragen aan zowel het fietsplezier als de veiligheid. Immers, fietsen heeftvele persoonlijke en maatschappelijke voordelen en moet daarom gestimu-leerd en niet ontmoedigd worden. De harde aanpak hoort niet bij fietsedu-catie. Angstaanjagende boodschappen horen bij communicatie gericht opzaken die je beter helemaal kunt nalaten. Als mensen door harde alcohol-en vuurwerkcampagnes besluiten om helemaal niet meer te drinken ofhelemaal geen vuurwerk meer af te steken, is dat niet desastreus. Dat risicomoetje met verkeersveiligheidsvoorlichting voor fietsers niet lopen. Wijwillen fietsers niet waarschuwen maar helpen. Een positieve aanpak dus.


Het materiaal

Het eerste resultaat was de drie jaar geleden, met steun van het POV Zuid-Holland, verschenen brochure HET RECHT VAN DE STERKSTE, met alsondertitel: zelfbewust fietsen, veiliger en plezieriger.De titel zegt het al, deze brochure gaat niet om het afwenden van aan allekanten loerend verschrikkelijk gevaar, maar om een dusdanige houding datje jezelf als fietser prettiger voelt. En prettig voel je je, als je niet voortdu-rend in bedreigende situaties raakt, van de weg wordt gedrukt of noodge-dwongen plotselinge lastige manoeuvres moet maken. De algemene bood-schap is: fietsers die hun plaats op de weg zelfbewust, duidelijk enconsequent innemen, fietsen prettiger en - daar gaat het natuurlijk ook weldegelijk om - maken minder brokken.Aan de hand van een aantal veel voorkomende lastige verkeerssituatieskrijgt de lezer bruikbare algemene gedragstips aangereikt. De nadruk in'Het recht van de sterkste' ligt dus op houding en gedrag en niet zozeer opverkeersregels. Veel verkeerssituaties eisen namelijk keuzes van je, somssnelle keuzes en reacties die niet staan voorgeschreven in de reglementen.Het is belangrijk dat je kunt anticiperen en alert bent op zoveel mogelijkverkeerssituaties. Want als je daar niet handig in bent, kan fietsen als eenhachelijke en te spannende en inspannende bezigheid ervaren worden,terwijl het zo heerlijk kan zijn. Dat laatste was en blijft het uitgangspunt. Detips zijn dan ook gericht op wat fietsers willen: doorfietsen zonder al teveelvervelend oponthoud en zonder al teveel ergernis (en dat komt andereweggebruikers en de verkeersveiligheid ook ten goede).

Ook de videofilm MENEER WILLEMS LEERT FIETSEN doet geen appèi opangst en dreiging. Deze film voor jongeren vanaf 10 tot ongeveer 15 jaarwerd twee jaar geleden met steun van de ROV's Gelderland en Noord-Bra-bant geproduceerd. Uitgangspunten, tips en situaties komen op hetzelfdeneer als in het Recht van de Sterkste, maar zijn in een vorm gegoten diejongeren van die leeftijd aanspreekt. Wat wil je als 12 jarige fietser? Lekkerfietsen, praten en dollen met je vrienden, misschien zelfs dromen, en uiter-aard op tijd en heelhuids aankomen op de plaats van bestemming. Wat jeniet wilt is voor angsthaas, slijmer of fatsoensrakkertje versleten te worden.Waar je wel in wilt excelleren, is slimheid en handigheid. En op die kwalitei-ten doet dit iesmateriaal een beroep.Meneer WÜlems kent de regels; maar gedraagt zich onhandig en daar rea-geren andere weggebruikers genadeloos op. Zoals u zag gaat ie daar nietdood aan, maar het houdt behoorlijk op en het ziet er knap knullig uit. Enfietsen, dat is een belangrijke impliciete boodschap voor jongeren die al vanauto's dromen, is niet per se knullig maar kan gewoon gezellig en tof zijn.Bij deze film wordt overigens ook een lesbrief geleverd die de leerkrachthelpt om samen met leerlingen over de eigen rol in het verkeer te denkenen te praten.

De ENFB heeft een fietsverlichtingscampagne in ontwikkeling: 'LICHT OPDE FIETS, EEN PRETTIG GEVOEL'. Deze campagne wordt financieelgesteund door het Ministerie van Verkeer en Waterstaat en zal in septem-ber 1995 van start gaan. Doel van de campagne is dat meer fietsers metgoede verlichting gaan rijden. Om dat te bereiken is roepen dat dat om watvoor reden ook moet, niet genoeg. Ook prikacties van de politie hebbenslechts een korte termijneffect, het is een soort symptoombestrijding, omdatde oorzaken niet aangepakt worden. Onze ervaringen met fietsers en eenklein onderzoek in twintig gemeentes geven aan dat fietsers echt niet te


beroerd zijn om licht op de fiets te hebben, maar dat er een aantal factorenzijn die dat belemmeren. In deze campagne zal er aandacht zijn voor diver-se factoren die invloed hebben op het wel of niet voeren van licht. De be-langrijkste onderdelen binnen deze integrale aanpak zijn:- Verbetering van de kwaliteit van fietsverlichting. Hiervoor wordt onder-zoek verricht en onderhandeld met onder anderen fabrikanten, detailhandelen verantwoordelijke ministeries.- Aanpak van factoren (afgezien van de slechte kwaliteit van fietsverlich-ting) die invloed hebben op de werking van verlichting. Daarbij gaat het ombijvoorbeeld vandalisme, de aanwezigheid van stallingen en fietsenrekkenen de vormgeving daarvan.- Voorlichting.In de publiekscampagne zal de nadruk liggen op praktische informatie oververschillende soorten goede fietsverlichting en op reparatie- en onder-houdstips. Daarnaast zal via aansprekende argumenten gewezen wordenop de voordelen van verlicht fietsen.Deze boodschappen worden overgebracht via massamediale kanalen (o.a.billboards en radio spotjes op lokale en regionale zenders), via informatie-brochures die beschikbaar zijn op plaatsen waar veel fietsers komen en viavoorlichtingsactiviteiten van o.a. afdelingen van de Fietsersbond enfb. Erzullen zoveel mogelijk relevante intermediairen bij de distributie en voorlich-ting ingeschakeld worden. En dit alles onder het motto: 'Licht op je fiets,een prettig gevoel'.Wij hopen uiteraard dat deze activiteiten effect hebben op zowel de veilig-heid, als het plezier en de snelheid waarmee fietsers zich kunnen en willenverplaatsen. En uiteraard beseffen we dat dit slechts een klein onderdeel isvan een groot aantal maatregelen die ervoor moeten zorgen dat de huidigefietsers blijven fietsen, dat af-en-toe-fietsers dat vaker gaan doen en datnog-niet-fietsers het eens gaan proberen.

Programma's

* "Het recht van de sterkste, zelfbewust fietsen: veiliger en plezieriger."Een brochure, waarin aan de hand van aansprekende praktijkvoorbeeldengedragstips worden gegeven. Sleutelbegrippen zijn: duidelijkheid, zicht-baarheid, laten merken dat je er bent en watje wilt. Bedoeld voor fietsersvanaf zestien jaar die al op de hoogte zijn van verkeersregels- en tekens.* "Meneer Willems leert fietsen, over handig en slim gedrag in het ver-keer." Videoband en docentenhandleiding waarin de inhoud van "Hetrecht van de sterkste" op een leuke en aansprekende manier is vertaaldvoor de jeugd van tien tot veertien jaar.* "Licht op de fiets, een prettig gevoel"Deze campagne is in voorbereiding en zal in oktober 1995 van start gaan.In deze campagne is aandacht voor alle factoren en actoren die een rolspelen bij het voeren van licht op de fiets.

Informatie:Fietsersbond ENFBPostbus 21503440 DD Woerdentel. 03480-23119


10 Ouderen mobiel op de fiets

J. Magnée, ANWB Regio Zuid uit verkeersongevallencijfers blijkt dat de oudere fietser en voetganger eenkwetsbare groep verkeersdeelnemers vormt. De kwetsbaarheid neemt metname toe wanneer men ouder dan 65 jaar is. Om de situatie voor dezegroep te verbeteren hebben een aantal Regionaal/Provinciale OrganenVerkeersveiligheid, projecten opgezet die specifiek gericht zijn op de oudereverkeersdeelnemer in de rol van fietser en van voetganger. Hier wordt al-leen ingegaan op activiteiten die nodig zijn om een fietsproject te realiseren.Voor alle duidelijkheid, de universele oudere bestaat niet. leder mens ver-oudert op zijn eigen wijze zowel lichamelijk als geestelijk, met consequen-ties voor verkeersdeelname.

Diverse mogelijkheden

Om verkeersdeelname voor de oudere fietser veiliger te maken kan mendenken aan:a. het beïnvloeden van het verkeersgedrag van de overige weggebruikersomdat met name zij degenen zijn die het voor de ouderen moeilijk kunnenmaken door te snel te rijden, geen begrip te hebben voor een twijfelende oftrage reactie etc.b. het beïnvloeden van het gedrag van de oudere verkeersdeelnemer doorhem of haar met minder onzekerheid en met een betere verkeerskennis aanhet verkeer te laten deelnemen.Omdat de doelgroep overige weggebruikers te groot en nauwelijks tebenaderen is, is gekozen voor het primair benaderen van de doelgroepouderen. Dat wil overigens niet zeggen dat aan de andere doelgroep nietsgedaan wordt.

Het project kan bestaan uit:- verkeerslessen gericht op de verkeersregels voor de fiets;- een fietstocht in de eigen omgeving waarbij een aantal door de ouderenzelf vooraf aangegeven verkeersknelpunten worden gepasseerd en waarbij,indien mogelijk ter plaatse, uitleg gegeven wordt over hoe dat punt hetveiligst genomen kan worden;- een oefencircuit waarop een aantal moeilijke verkeerssituaties zijn nage-bootst die door de ouderen per fiets genomen moeten worden;- een kennismakingscircuit waarop men bijzondere fietsen kan uitproberenzoals een driewieler, een tandem, een abraham-fiets, een Spartamet etc.

Naast deze blokken van lessen die sterk zijn gericht op praktische instructiezijn er nog veel meer mogelijkheden om iets te doen:- soms wordt met een grote groep van ouderen in colonne en onderpolitiebegeleiding door het verkeer gefietst, zodanig dat het overige verkeerdat de colonne doorgang/voorrang moet geven, zich realiseert dat ookouderen aan het verkeer deelnemen;- een opstelwedstrijd voor de middelbare schooljeugd met bijvoorbeeld eenverplichte titel "Hé, opa ga eens opzij" (de titel is door ouderen bedacht);- een wedstrijd gericht op het maken van mottoborden zoals het motto"vaart minderen, spaart kinderen";- een informatie-markt met verkeerskennis, fietsaccessoires die de veiligheidverhogen etc.;


- een verkeersquiz, waarin de opgedane verkeerskennis op een speelsewijze wordt getoetst;- inventarisatie van verkeersknelpunten zoals die door de ouderen beleefdworden. Van die knelpunten maken de ouderen gezamenlijk een top-tien.Deze top-tien wordt door de ouderen zelf fotografisch vastgelegd zodat erbijvoorbeeld een foto-expositie gehouden kan worden of een zwartboekkan worden samengesteld dat aan de verantwoordelijke wethouder wordtoverhandigd of met dia's een instructie gegeven wordt hoe deze puntenveilig te nemen zijn.

Doelstelling

Het centrale doel is om ouderen zolang mogelijk in staat te stellen er op uitte gaan door hen zo veilig mogelijk deel te laten nemen aan het verkeer,met name per fiets. Als belangrijke voorwaarden worden gezien dat de ver-keerskennis van de ouderen toeneemt en dat een eventuele angst om perfiets aan het verkeer deel te nemen wordt verminderd en/of weggenomen.We maken voor de cursus onderscheid tussen ouderen (55 jaar en ouder)die gewend zijn te fietsen en ouderen die weer van plan zijn te gaan fietsen.Daarnaast zijn de overige weggebruikers doelgroep en verder de wegbe-heerders die zo nodig de infrastructuur moeten aanpassen aan de ouderefietser.

Uitvoerenden:

Een Regionaal/Provinciaal Orgaan Verkeersveiligheid fungeert als aanstuur-der van het project; veel ROV's en POV's hebben een ouderenwerkgroepdie een dergelijk project heeft bedacht of die van anderen een idee hebbenovergenomen en aan de eigen situatie aangepast; hiervoor wordt door hetROV of POV subsidie ter beschikking gesteld; meestal worden de ervarin-gen overgedragen met een draaiboek.

Voor de uitvoering en organisatie kunnen van belang zijn:- Maatschappelijke organisaties zoals ANWB, WN, ENFB, BOVAG; despecialist vrijwilligers van WN, de zogenaamde ouderenvoorlichters,hebben vaak het theoriedee! voor hun rekening genomen; hun vergoedin-gen worden betaald door het ROV/POV;- Het gecoördineerd ouderenwerk en ouderenbonden en vrijwilligers uit hetouderenwerk;- Stichting Volwassen Educatie- Gemeenten; dankzij de stimuleringsgelden voor gemeenten uit de zoge-naamde -25% regeling of gemeentelijke subsidies en de inzet van velenkonden de projecten op meerdere plaatsen in de provincie uitgevoerdworden;- Politie;

Resultaten:

De resultaten op korte termijn zijn een groot enthousiasme bij ouderen diegemotiveerd meededen en zeiden dat ze er veel aan gehad hadden. Intheorietests zoals met een verkeersquiz, bleek dat men de theorie redelijk


goed tot goed kende. De kennis van verkeerspleinen vraagt om bijzondereaandacht. De resultaten op langere termijn zijn nog onbekend.

Voorbereiding op mogelijke problemen:

- De samenstelling van de werkgroep die het project organiseert verdientgrote aandacht. Het gaat er natuurlijk om dat de ouderen hier zelf bijbetrokken zijn en dat niet vóór hen wordt gedacht. Neem echter de tijd omzaken voor te bereiden en uit te voeren en leg afspraken die u met ouderenmaakt zo snel mogelijk en uitgebreid schriftelijk vast, dit om vergeten tevoorkomen;- Een oefencircuit vraagt een gedegen uitleg vooraf;- Houd geen examen of test, wel een quiz en laat die voorafgaan doorminimaal twee theorie bijeenkomsten;- Controleer vooraf, dus tijdens de planvorming, steeds de subsidie-regelin-gen zodat u door veranderingen niet verrast wordt tijdens de uitvoering vanhet project;- Voorkom teveel aanmeldingen voor deelname;- Neem voldoende voorbereidingstijd;- Houdt rekening met slecht weer;- Houdt rekening met een (verkeers)ongeval;- Maak de groepen niet te groot.

Aanbevelingen voor anderen:

Ouderenwerkgroepen en anderen kunnen het best draaiboeken en/of erva-ringen van andere Regionale en Provinciale Organen voor de Verkeersvei-ligheid opvragen, deze goed bestuderen en/of bespreken. Daarna komt heter op aan een goede planning op te stellen waarin de betrokkenheid en deinzet van met name de ouderenorganisaties goed geregeld zijn.

Informatie:Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid LimburgPostbus 57006202 MA Maastrichttel. 043 - 897618/897766

ANWB, Regio Zuid, tel. 04930- 21641


11 Fietscursus voor vrouwen

Mevrouw N. Cetlnkaya en mevrouwA. Delikaya, Afdeling Gezondheids-voorlichting GGD Almelo In Almelo wordt al enkele jaren een cursus gegeven voor Turkse, Marok-

kaanse, Surinaamse en Antilliaanse vrouwen, die nog moeten leren fietsen.De cursus is eerst gegeven in samenwerking met de wielervereniging deZwaluwen. Maar voor veel belangstellenden was het een grote handicapdat ze daarvoor naar een afgelegen plaats in de stad moesten. Sindsnovember 1993 wordt nu een cursus gehouden in de wijk Kerkelanden,waar veel vrouwen met belangstelling voor de cursus wonen. De cursusvindt plaats in het wijkgebouw.

Fiets is handig

De organisatie van de cursus gebeurt door de afdeling Gezondheidsvoor-lichting van de GGD in samenwerking met de Stichting Netwerk/Opbouw-werk Allochtonen. De behoefte aan de cursus kwam naar voren naar aan-leiding van andere cursussen en gespreksgroepen. We organiserenbijvoorbeeld gesprekken over de opvoeding van kinderen, we organiserentaalcursussen, we helpen werk zoeken etc.. Veel vrouwen hebben echtervervoersproblemen om aan een cursus deel te nemen. Ze zijn afhankelijkvan het openbaar vervoer wat veel tijd kan kosten of van de auto van hunman of iemand anders. Fietsen vergroot de zelfstandigheid en is gemakkelij-ker. Maar men is bang voor het autoverkeer. Daarom zijn we met de cursusbegonnen. Met alleen mond op mond reclame kwamen er meteen al veelbelangstellenden op af.

Theorie en praktijk

We werken met ongeveer 12 vrouwen per cursus. Het aantal lessen isongeveer 10. Elke les duurt 2 uur. We geven theorie en praktijk.

Voor de theorie maken we gebruik van foto's van verkeerssituaties en over-zichten van verkeersborden. De vrouwen krijgen vragen over de verkeersre-gels en de borden, zoals op het rijexamen. Een deel van de informatie en devragen hebben we vertaald in het Turks en Marokkaans.

Voor de praktijk hebben we een aantal tweedehands fietsen tot onze be-schikking. De gemeente heeft ons daarbij geholpen. Op een parcours bijhet wijkgebouw leert men eerst te steppen en dan een stukje te rijden. Datgaat nog erg langzaam en er wordt dan ook veel geslingerd. Wanneer ereen bocht gemaakt moet worden, mag er niemand in de weg staan. Hetstoppen is ook niet zo maar te leren. Meestal zet men ineens beide voetenaan de grond en remt dan verder met de voeten af.

We zijn pas tevreden wanneer men goed zelfstandig kan open afstappen,de verkeersregels goed kent en met ons het centrum van de stad in kan.


Resultaten

Over de resultaten zijn we erg positief. We komen na de cursus de vrouwenaf en toe tegen op de fiets. Van problemen hebben we niet gehoord.De behoefte is groot, maar toch zijn er wel diverse problemen.Het is voor de vrouwen niet altijd gemakkelijk om aan de lessen deel tenemen. Oppas voor de kinderen is bijvoorbeeld een belangrijk probleem.Eigenlijk zou hiervoor tegelijk iets geregeld moeten worden.

We maken dankbaar gebruik van bestaande materialen om de verkeersre-gels en borden bij te brengen. Maar we zouden best een boekje kunnengebruiken dat speciaal voor dit doel geschikt is. Het zou in enkele talenmoeten worden geschreven. Nog mooier zou het zijn wanneer we ook overdia's beschikken om situaties uit te leggen.We hebben enkele fietsen, maar in feite te weinig. Er moeten telkenscursisten wachten totdat er voor hen een fiets beschikbaar is.

Er zijn gelukkig vrijwilligers die ons helpen bij de training buiten. Wij zorgener voor dat de vrouwen in staat zijn aan het verkeer deel te nemen en datgaat goed omdat zij erg voorzichtig zijn. Maar de praktijklessen bestaanhoofdzakelijk uit het leren de fiets te beheersen. Het is misschien goed datzij ook enige begeleiding krijgen van deskundigen.

Tot slot

Het enthousiasme is echter wel groot. We geven de deelnemers bovendienna afloop een certificaat.Binnenkort organiseren de GGD en Veilig Verkeer Nederland een fietstochtvoor iedereen die heeft meegedaan. We zullen zelf ook mee doen. De tochtis 25 kilometer lang. Onderdeel is een puzzeltocht.

Er zijn volgens ons nog veel mogelijkheden zijn om meer vrouwen fietsen teleren. We bevelen aan zo'n cursus op te zetten in de eigen woonwijk en insamenwerking met instanties als gezondsheidsvoorlichting, basiseducatie enwelzijnswerk.

Informatie:Mevrouw N. CetinkayaGGD, afd. GVO,Postbus 330, 7600 AH Almelo,tel. 0546 - 837295


12 Een programma voor verstandelijk gehandicaptemensen

W. de Schouwer, afdeling Vorming enMateriaalontwikkeling van de Groes-beekse Tehuizen. De Groesbeekse Tehuizen is een instituut waar 265 volwassen licht en

matig verstandelijk gehandicapte mensen wonen en werken. Wonen enwerken worden vanuit de filosofie van de instelling gescheiden gehouden.Dat betekent dat de bewoners elke dag deel uit maken van het woon-werkverkeer, zowel te voet als per fiets, sommigen met en anderen zonderbegeleiding.

De afdeling Vorming organiseert educatieve activiteiten voor de bewonersvan de Groesbeekse Tehuizen. Het doel hiervan is hun persoonlijkheids-ontwikkeling te bevorderen door kennisoverdracht en het aanleren vanpraktische en sociale vaardigheden.Voor het uitvoeren van educatieve activiteiten hebben we lesmaterialennodig. Deze zijn voor de doelgroep verstandelijk gehandicapten helaas nietzomaar voorhanden. De afdeling Vorming is daarom zelf materialen gaanontwikkelen. Een aantal jaren geleden is vanuit de afdeling Vorming deafdeling Materiaalontwikkeling ontstaan, die zich inmiddels heeft gespecia-liseerd in het maken van lees- en leermateriaal voor de doelgroep licht enmatig verstandelijk gehandicapte mensen.Met bijdragen van sponsors en subsidieverstrekkers zijn in de loop der jareneen tiental landelijke uitgaven tot stand gekomen in de vorm van fotolees-boeken, lespakketten en/of instructiematerialen rond thema's als: huisdie-ren; sparen; vriendschap, relaties en sexualiteit.

Verkeersveiligheidsactiviteiten

Naar aanleiding van een vraag vanuit de veiligheidscommissie van de instel-ling werden zo'n tien jaar geleden verkeersveiligheidsactiviteiten voor be-woners opgezet. Deze activiteiten waren in eerste instantie gericht op voet-gangers. Na de verkeersactiviteiten voor de voetgangers volgden deactiviteiten voor de fietsers. Hiervoor wordt het lessenpakket "veilig fiet-sen" ontwikkeld.

In 1988 zijn we gestart met het fietsproject. Ik gaf op de afdeling Vormingeen groep van zes bewoners fietsonderhoudsles. Op een dag besloot ik metdeze bewoners van Groesbeek naar Nijmegen te fietsen. Dit in de veronder-stelling dat dit geen problemen zou opleveren. De bewoners hadden im-mers een fiets, fietsten in het verkeer, dus zouden ze ook de verkeersregelsmoeten kennen. Een verkeerde veronderstelling. Op heen- en terugreisbleken verkeersregelkennis, verkeersinzicht en verkeersgedrag van hetmerendeel van de bewoners matig tot slecht te zijn. Er werd o.a. verschil-lende malen door rood gereden, waarbij bewoners soms bewust de fout enhet gedrag van een ander overnamen.Naar aanleiding daarvan werd besloten voor de fietsende bewonersverkeersveiligheidsactiviteiten te organiseren. Zo kwam er in augustus 1988de eerste fietsverkeersweek voor bewoners van de Groesbeeks Tehuizen.Groepjes bewoners kregen een verkeersprogramma voorgeschoteld datondersteund werd door een tweetal interne uitgaven, de boekjes "veiliglopen" en "veilig fietsen".Deze boekjes vonden ook hun weg naar andere instituten in Nederland.

Bewust en veilig op de fiets SO

Naar een landelijke verkeersmethode

In de loop der jaren vormde het totaal van de door Vorming ontwikkeldeverkeersactiviteiten in combinatie met door Materiaalontwikkeling ontwik-kelde lesboekjes, een verkeersmethode. Maar wel een verkeersmethode diegrotendeels in onze hoofden genoteerd stond.In 1991 besloot ik de activiteiten te beschrijven en het verslag in te sturenop een door het Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Gelderland (ROVG)uitgeschreven prijsvraag. Met het verslag wonnen we een aanmoedigings-prijs voor onze verkeersveiligheidsactiviteiten. Ook bood men hulp aan bijhet verder ontwikkelen en het verspreiden van het educatieve materiaalvoor de provincie Gelderland. Besloten werd de voor de Groesbeekse situ-atie ontwikkelde materialen eerst te toetsen op landelijke bruikbaarheid bijeen tweetal andere Gelderse instellingen.De eerste is het Hietveld te Beekbergen (bij Apeldoorn), een centrum voor120 licht en matig verstandelijk gehandicapten van 18 jaar en ouder, met24-uurszorg.De tweede werd de Tarcisiusschool in Nijmegen, een school voor zeermoeilijk opvoedbare kinderen en moeilijk lerende kinderen, met een afde-ling speciaal onderwijs (SO) en een afdeling voortgezet speciaal onderwijs(VSO).

Met financiële ondersteuning van het ROVG werd een gedeelte van defietsverkeersmethode, inmiddels gedoopt tot "veilig fietsen", op papieruitgewerkt in lessen. Uit de evaluatie bleek dat de methode ook bij dezetwee instituten zeer goed aansloeg. Besloten werd de methode "veiligfietsen" uit te bouwen tot een landelijk bruikbare methode. Het ROVG waswederom bereid tot financiële ondersteuning en de deelnemende institutenwaren graag bereid de verdere materialen te toetsen aan de praktijk.

Afgelopen jaar werd met de gedeeltelijk in lessen uitgewerkte verkeers-methode ook een prijs behaald in de televisiewedstrijd "maak de fiets omvan te houden" van de KRO, die gesteund is door het Ministerie van Ver-keer en Waterstaat. Naar aanleiding van deze tv-uitzending bereikten onseen 75-tal telefoontjes met het verzoek om informatie over de verkeersme-thode.

De doelgroep

Verstandelijk gehandicapt zijn, betekent volgens de definitie van de Beleids-nota geestelijk gehandicapten van W.V.C. 1973: "Een aangeboren of in deprille jeugd verkregen stoornis van verstandelijke functies en hun ontwikke-lingsmogelijkheid, waarbij het verstandelijk tekort het meest opvallend is ende sociale aanpassing bemoeilijkt of onmogelijk is".

In de zorg voor verstandelijk gehandicapten wordt gewerkt met een aantalniveaus van verstandelijk gehandicapt zijn. Als norm voor het bepalen vande handicap wordt uitgegaan van het IQ. IQ-tests zijn niet volledig maatge-vend, omdat er nog verschillen in het hanteren van praktische en socialevaardigheden kunnen bestaan. Naast de IQ-test hanteert men daarom eensociale redzaamheidsschaal.


De niveaus die gebruikt worden zijn:

IQ verstandelijke leeftijd niveau

65-80 ± 8 tot ± 11 jaar licht verstandelijk gehandicapt45-65 ± 4 tot ± 8 jaar matig verstandelijk gehandicapt<45 ± 4 jaar en lager ernstig verstandelijk gehandicapt

De afdeling Materiaalontwikkeling richt zich met haar producten op de lichten matig verstandelijk gehandicapte mens. Een doelgroep die in Nederlandongeveer 70000 mensen groot is.

Verzorging én ontwikkeling

In het verleden was het gebruikelijk dat verstandelijk gehandicapte mensenleefden in instituten buiten de dorps- of stadsgemeenschap. Men kreegweinig zelfstandigheid en bewegingsvrijheid en was in die zin immobiel. Inde moderne zorg gaat men uit van het normalisatie- en integratieprincipe.Normen en waarden in de maatschappij worden, voor zover zij de gehandi-capte mens geen onrecht aandoen, zoveel mogelijk gevolgd. De begelei-ding is nu gericht op verzorging én ontwikkeling. Zelfredzaamheid en zelf-standigheid worden naar niveau gestimuleerd en contactvormingbevorderd. De verstandelijk gehandicapte mens maakt (steeds meer) deeluit van de "normale" maatschappij en doet een groter beroep op gemeen-schapsvoorzieningen.Was er in het verleden weinig behoefte aan verkeersveiligheidsprojectenvoor deze doelgroep, nu is die er wel vanwege de toegenomen zelfstandig-heid en de daarmee gepaard gaande toegenomen mobiliteit. Woonvormenworden steeds meer geïntegreerd in dorp of stad. Ook het beleid van deoverheid is gericht op het vergroten van de zelfstandigheid van de verstan-delijk gehandicapte. Met het ontwikkelen van een zorg-op-maat-stelsel vanvoorzieningen stimuleert de overheid de zorg die gericht is op de thuis-situatie.

Alhoewel men tegenwoordig erkent dat deze doelgroep ook ontwikkelings-mogelijkheden bezit en recht heeft op ontplooiing, is er voor deze kwets-bare groep verkeersdeelnemers toch nauwelijks educatief materiaal op demarkt gericht op het thema verkeersveiligheid.Het materiaal dat beschikbaar is, is gemaakt voor het lager en speciaalonderwijs. Helaas is dat materiaal meestal te druk van opzet en te kinder-achtig voor volwassenen. Dit materiaal is ook afgestemd op de onderwijs-bevoegdheid van de onderwijzer. In de zorg voor de volwassen verstande-lijk gehandicapten bestaat er geen structuur voor educatie, zodatlesinstructie vooral door groepsleiders gegeven moet worden. Lesmateriaalmoet daarop aansluiten. Er bereiken ons regelmatig vragen om materiaal,dat te gebruiken is voor volwassen verstandelijk gehandicapten en het spe-ciaal onderwijs. Vandaar dat wij met het nu in ontwikkeling zijnde materiaalbeide werkvelden willen bedienen.

Het lespakket "veilig fietsen"

Het pakket heeft als doel het vergroten van de zelfredzaamheid en veilig-heid in het verkeer, van fietsende -licht en matig- verstandelijk gehandi-

Bewust en veilig op de fiets s 2

capte mensen. De inhoud van het pakket zal bestaan uit ongeveer 85 les-sen van gemiddeld anderhalf uur met werkbladen en een leesboekje voorde deelnemers. Verder behoort tot het pakket een praktische handleidingen achtergrondinformatie voor de begeleiders.Bij de lessen horen ook allerlei ondersteunende materialen als: een geluids-cassette, houten borden waarop men verkeerssituaties kan naspelen endia's. Er is een rapportageformulier ontwikkeld waarop de resultaten van dedeelnemers bijgehouden kunnen worden.

Het lespakket is gemaakt voor verstandelijk gehandicapten die al fietsen.Fietsen in die zin dat men over de motorische vaardigheden beschikt om tefietsen. Het behandelt alle verkeersregels, -borden en -tekens die voor fiet-sers van belang zijn. Het lespakket biedt een geleidelijke en logische op-bouw van kennis en vaardigheden, met ingebouwde herhalingsmomenten.De lessen zijn methodisch opgebouwd volgens een bepaald stramien: doelvan de activiteit, tijdsduur, beschrijving van de activiteit, noodzakelijkehulpmiddelen en de voorbereiding.De eigen ervaringen van de deelnemers staan centraal. Er wordt bijvoor-beeld steeds gevraagd naar de beleving van de deelnemers bij bepaaldewoorden. De begeleider sluit op die manier aan bij het niveau en de kennisvan de deelnemers.

Elke theorieles wordt gevolgd door één of meerdere praktijklessen. Afhan-kelijk van de moeilijkheidsgraad van de behandelde verkeersregel wordt depraktijk eerst nagespeeld in het leslokaal, vervolgens op een buiten-par-cours en daarna wordt er pas in het echte verkeer geoefend, meestal daneerst nog op een speciaal daarvoor uitgezochte rustige plek.De werkopdrachten voor de deelnemers zijn voorzien van veel, niet ab-stracte, illustraties. Foto's, dia's en illustraties geven een beeld van jongvolwassenen, zodat ze zowel in het speciaal onderwijs als de educatie voorvolwassenen bruikbaar zijn.

De opbouw van de lessen

De eerste 12 lessen leggen een basis voor het begrip verkeer. Daarna volgteen onderdeel over de fiets. Deelnemers weten weinig van en doen nauwe-lijks iets aan fietsonderhoud. Begeleiders controleren de fietsen zelden totnooit, is onze ervaring. Je moet deelnemers en hun begeleiders leren datveilig fietsen begint met een veilige fiets!Vervolgens begint het onderdeel toetsing, om het niveau van de deelne-mers in te schatten voordat er daadwerkelijk met de verkeersregeltrainingbegonnen wordt. Het niveau van de deelnemers kan erg variëren, van hetkunnen fietsen op rustige wegen in het bos tot het fietsen in een drukkestad.Als laatste begint dan de echte training van de verkeersregels.Lesblokken of bepaalde periodes van lesgeven worden afgesloten metspelvormen waarin de kennis en vaardigheden op een leuke manier ge-toetst en tegelijk nog eens herhaald worden. Bij de afsluiting van eenbepaalde periode krijgen de deelnemers een deelnamebewijs.


De begeleider

De begeleider staat model voor de cursus. Hij stimuleert en prikkelt, maarbiedt tegelijkertijd veiligheid en vertrouwen. Voorop staat dat hij de deelne-mers leert veilig aan het verkeer deel te nemen. Dit betekent niet automa-tisch dat de deelnemers alle regels moeten kennen of leren.De begeleider kijkt naar de oplossingen die de deelnemers zelf gevondenhebben in het verkeer. Als dat oplossingen zijn waar de deelnemers zichprettig en veilig bij voelen, dan is er geen noodzaak hen een moeilijke ver-keersregel aan te leren. Dit heeft alleen zin als de deelnemers daar vooropen staan en hun niveau dat toelaat.

De begeleider heeft geen specifieke didactische kennis nodig. Het lessen-pakket is zo gemaakt dat de gemiddelde groepsleider, die is opgeleid ommet deze mensen te werken, er mee uit de voeten kan als hij de praktischehandleiding van te voren doorneemt. In de meeste trainingssituaties in delessen wordt er vanuit gegaan dat de begeleider een assistent heeft die hembijstaat. De begeleider is ook het goede voorbeeld in het verkeer. Dat be-tekent dat als de begeleider naar huis of naar z'n werk fietst, hij het goedevoorbeeld in het verkeer geeft.

Het lespakket moet geïntroduceerd worden in de instelling. De instellingmoet beleid maken rondom de verkeersveiligheid van haar bewoners, deel-nemers of leerlingen. Pas als het verkeersproject gedragen wordt doorwoon- en werkomgeving kan de educatieve begeleider met de groep aande slag gaan.

Rapportage en advies

Na elke bijeenkomst rapporteert de begeleider en na verloop van tijd stelthij een rapport op van elke deelnemer met betrekking tot:- De kennis van de verkeersregels- Het toepassen van die kennis- Het verkeersinzicht- Het verkeersgedrag- Het weggebruik- Problemen en oplossingen

Aan de hand van deze rapportage wordt een advies uitgebracht aan de-gene die verantwoordelijk is voor de verkeersveiligheid van de deelnemers.Soms schept een advies problemen, meestal is er dan sprake van eenethisch probleem.Een voorbeeld: Mag je de deelnemer die al 25 jaar fietst, en die jij onveiligvindt fietsen, de fiets afnemen als hij weigert deel te nemen aan de lessen?Ander voorbeeld. Een deelnemer die de verkeersregels kent en goedhanteert, ziet slecht en als gevolg daarvan schept hij zelf soms onveiligeverkeerssituaties. Mag of moetje zo'n deelnemer extra herkenbaar makenin het verkeer met een stok met oranje vlag aan de achteras gemonteerd ofdoor hem een oranje reflecterend veiligheidsvest aan te laten trekken op defiets? Of geef je de verstandelijk gehandicapte daarmee een extra stempel:"jij bent gehandicapt!"?


De Groesbeekse Tehuizen heeft een protocol opgesteld rondom verant-woordelijkheden van teams, voorbeeldgedrag van de begeleider, het aan-schaffen en onderhouden van fietsen. Dit protocol is opgenomen in haarveiligheidshandboek.

Problemen en oplossingen

Problemen die je in de praktijk tegenkomt:- Er zijn teveel verkeersregels- De verkeersregels zijn te ingewikkeld, met name bij een gelijkwaardigekruising- Het nieuwe RW (Reglement Verkeersregels en Verkeerstekens) vraagtmeer verkeersinzicht- Slechte fietsen van de deelnemers (onderhoud en maat)- Meervoudige handelingen (b.v. voorsorteren en linksaf slaan)- Herhaling blijft nodig om kennis en vaardigheden op peil te houden

In het algemeen kun je zeggen dat fietsen in het dorp voor de deelnemersgemakkelijker is, omdat het verkeer er minder druk is. Soms is echter hetfietsen in de stad juist weer gemakkelijker, omdat daar meer voor de fietseris geregeld, denk maar aan verkeerslichten, voorrangswegen en fietspaden.Veel moeilijker wordt het in de stad als deze er niet zijn, want het verkeer iser drukker en de verkeerssituaties zijn er ingewikkelder.Duidelijk is dat het nieuwe RW voor verstandelijk gehandicapten een stapterug is, het gaat er vanuit dat verkeersdeelnemers meer eigen verantwoor-delijkheid in het verkeer krijgen, dit onder het motto "geef je verstand eensvoorrang". U snapt wel dat voor deze doelgroep het zelf inschatten vanverkeerssituaties juist moeilijk is. Daarnaast hebben we de deelnemersjarenlang geleerd dat een rood stoplicht stoppen betekent, met het nieuweRW mag je in sommige gevallen met je fiets door rood rechtsaf slaan. Datschept verwarring.

Uit het voorafgaande verhaal heeft u misschien begrepen dat deze doel-groep door zijn verstandelijke handicap moeite heeft met het deelnemenaan het verkeer. Dat klopt, maar dit wil niet zeggen dat ze het niet kunnen.Zo hebben we gemerkt dat bewoners die weinig verkeersregels kennen,zich vaak toch redelijk veilig in het verkeer bewegen, omdat ze moeilijkeverkeerssituaties ontwijken of even stoppen, afstappen en een stukje gaanlopen als ze het verkeer te druk of te moeilijk vinden.

De twee verkeersregels die wij onze bewoners als de belangrijkste voorhou-den zijn:- Altijd opletten, jij kunt het wel goed doen, maar anderen maken ookfouten.- Als je het verkeer te druk of te moeilijk vind, stap dan af en loop een stuk.

Criteria voor het deelnemen aan onderdelen van het verkeer

Zoals u begrepen heeft voldoet het merendeel van onze bewoners niet aande letter van de wet, waarbij ze geacht worden alle verkeersregels tekennen en goed toe te passen.De vraag is dan aan welke criteria de verstandelijk gehandicapte mens moet


voldoen wil hij of zij mogen deelnemen aan het verkeer. We hebben hierbijniet zwart-wit geoordeeld of een deelnemer met zijn capaciteiten wel ofniet aan het verkeer mag meedoen, maar we hebben het deelnemen aanhet verkeer in stukjes gehakt en aan de hand van een analyse van het fiets-gedrag van de deelnemer bekeken aan welke onderdelen van het verkeerhij met zijn kennis, praktische vaardigheden en inzicht veilig kan deelne-men.

Criteria zijn:- Kennis van de verkeersregels.- Het kunnen toepassen van die kennis- Verkeersinzicht- Verkeersgedrag (overmoedig, eigenwijs of voorzichtig en oplettend)- Zelf oplossingen kunnen bedenken voor moeilijke situaties- Waar fietst iemand (b.v. alleen in het bos of in het hele dorp)- Heeft hij of zij de fiets nodig- Is er een alternatieve makkelijkere route- Fietst iemand met of zonder begeleiding- Lichamelijke handicaps- Psychische handicaps- Mogelijke aanpassing op de fiets (b.v. ivm zichtbaarheid)- Hoe lang fietst de persoon al (zonder ongelukken)

De onderdelen van het verkeer:- Zelfstandig fietsen (dorp en stad)- Zelfstandig in Groesbeek (dorp)- Zelfstandig buiten het centrum van Groesbeek- Zelfstandig op rustige wegen- Zelfstandig route wonen-werken- Zelfstandig in het bos- Fietsen met begeleiding- Fietsen met begeleiding op rustige wegen- Fietsen met de begeleider op de tandem

De resultaten

De begeleiders en deelnemers aan de fietsverkeerslessen blijken enthousiastover de tot nu toe behandelde lessen. Men vindt de opbouw van de lessengoed en de rode draad van de lessen is voor begeleiders en deelnemersduidelijk. De lessen sluiten goed aan op het niveau van de deelnemers enzijn prima toepasbaar in de praktijksituatie.

Concrete resultaten:- Angst en spanning in het verkeer is verminderd- De kennis van verkeersregels is toegenomen- Het fietsgedrag is verbeterd- Tandemfietsers fietsen nu zelfstandig- Deelnemers fietsen meer of drukkere routes- Deelnemers fietsen zelfstandig van huis naar school/werk- Kortom: hun deelname aan het verkeer is toegenomen en veiliger gewor-den


Door de verkeersveiligheidsactiviteiten zijn ook andere positieve zaken totstand gekomen. In overleg met de gemeente Groesbeek zijn bijvoorbeeldvoetgangersoversteekplaatsen op een aantal plekken gerealiseerd. Daarmeezijn routes die bewoners veel gebruiken, veiliger gemaakt. De politie houdtregelmatig snelheidscontroles in Groesbeek. Noodzakelijk, omdat er op eenbepaalde, veel door onze bewoners gebruikte voetgangersoversteekplaatsvaak te hard wordt gereden.

Verkeersonderwljs bevordert Integratie

Door te investeren in verkeersonderwijs voor verstandelijk gehandicaptemensen bereiken wij dat zij zelfstandiger in het verkeer worden. Daarmeeneemt hun mobiliteit toe en kunnen zij meer gebruik maken van de voorzie-ningen in hun omgeving. Het pakket "veilig fietsen" werkt op deze manieremancipatorisch en bevordert de integratie van de verstandelijk gehandi-capte mens in de maatschappij.

Alhoewel het pakket ontwikkeld wordt voor licht en matig verstandelijkgehandicapte mensen en moeilijk lerenden in het speciaal onderwijs is hetmet kleine aanpassingen wellicht ook bruikbaar voor andere doelgroepen.

Informatie:Afdeling MOGGroesbeekse TehuizenPostbus 226560 AA Groesbeektel. 08891 - 98234

ROV GelderlandPostbus 90906800 GX ARNHEMtel.no. 085-599840


13 Automobilisten leren met fietsers om te gaan

L. Tromp, schrijver handleiding ver-keerscursus voor 16- en 17-jarlgen tervoorbereiding op theoretisch rijexamen Een inleiding over de door mij geschreven handleiding voor de verkeers-

cursus voor 16- en 17-jarigen op een symposium over fietseducatie, leekmij zelf in eerste instantie een vreemde eend in de bijt. Wat heeft de doel-groep te maken met de door mij ontwikkelde cursus, die toch in eerste in-stantie gericht is op inzichten in het verkeer die voor toekomstige automo-bilisten van belang zijn?De relatie werd me echter snel duidelijk: in deze cursus wordt voortdurendeen beroep gedaan op kennis die bij de toekomstige automobilist aanwezigis, namelijk kennis van het verkeer die hij heeft opgedaan als voetganger,bromfietser en fietser. Anders gezegd: bij het aanleren van een toekomstigeverkeersrol wordt gebruik gemaakt van bekende verkeersrollen. Daarnaastwordt in de cursus regelmatig van de cursist gevraagd een verkeers-situatiein sociaal perspectief te zien: wat zal een mede-weggebruiker vinden vanjouw gedrag?

Huidige opleiding schiet tekort

In de huidige rij-opleiding komen fietsers hooguit als randverschijnsel voor,bijvoorbeeld als medeweggebruiker in een voorrangssituatie. De huidigeopleiding is vooral gericht op kennis over dit soort situaties, waarbij dezekennis is gericht op de automobilist en wordt gezien vanuit de automobilist.De opleiding is veel minder gericht op inzicht en op houding. In een appli-catiecursus voor rij-instructeurs heb ik daar al een op gewezen. De overheidkwam met de actie 'Geef je verstand eens voorrang'; dus niet alleen weten,maar ook begrijpen en van daaruit handelen. Dat dan ook de houding eenrol zal spelen is duidelijk: wat voel je wanneer je als automobilist op eensmalle weg een ouder (echt)paar op de fiets wilt inhalen, terwijl je haasthebt?

In Zeeland en Friesland ontwikkelden de Regionale Organen voorde Ver-keersveiligheid op het eind van de jaren tachtig ideeën voor een zoge-naamd brede verkeerscursus voor 16- en 17-jarigen. De cursus zou veelmeer moeten inhouden dan een voorbereiding op het theoretisch deel vanhet rijexamen: houdingen en inzichten, maar ook nauw met het verkeersamenhangende onderwerpen als milieu, alcohol- en druggebruik en debromfietser zouden daarin een plaats moeten krijgen. Tegelijkertijd zou zode kloof tussen het verkeersonderwijs op de basisschool en de rij-opleidingwat verkleind kunnen worden. De opzet was, zo mogelijk in schoolverband,16- en 17-jarigen deze cursus te laten volgen, gegeven door rij-instructeurs.Om de toekomstige cursisten zo ver te krijgen, zou als lokkertje in het voor-uitzicht worden gesteld, dat ze een grote kans zouden maken na deze cur-sus te slagen voor het theoretisch deel van het rij-examen.

Organisatie van de cursus

Gemeenten zouden moeten optreden als intermediair. De organisatie vande uitvoering zou moeten worden gedaan door een stichting met eenbestuur waarin allerlei belangenorganisaties als WN, ANWB, CBR en


BOVAG zitting zouden hebben. In beide provincies is men hiermee gestarten al snel werd de behoefte gevoeld aan bijscholing voor rij-instructeurs,die immers plotseling iets breeds moesten doen, iets waarvoor ze nietwaren opgeleid. Ondertussen werden de eerste cursussen in de eerste ge-meenten al gegeven met een subsidie van de gemeenten en het ROV,zodat de cursisten nog slechts een derde deel van de kosten behoefden opte brengen, te weten vijfendertig gulden.

In deze situatie kwam het verzoek om een bijscholing voor de rij-instruc-teurs te verzorgen en een handleiding te schrijven voor deze verkeersdo-centen. De handleiding werd ontwikkeld onder begeleiding van een werk-groep, bestaande uit mensen uit het onderwijs, rij-instructeurs envertegenwoordigers van de SWOV en het VSC, het Verkeerskundig Studie-centrum van de RU-Groningen. Na een proef versie, verscheen de handlei-ding met speciaal hiervoor ontwikkelde dia's in juni 1992. De verkeersdo-centen gebruiken tijdens de cursus bestaande boeken en geschriften, diedoor de cursisten moeten worden aangeschaft.

Sociaal perspectief

Om u een indruk te geven van hoe in de cursus gebruik wordt gemaakt vanbij cursisten aanwezige kennis over verkeersrollen die zij al jaren vervullenen hoe zij zich moeten verplaatsen in wat een ander denkt en voelt, hetzogenaamde sociaal perspectief, zal ik een paar voorbeelden behandelen,zoals deze in de cursus uitgevoerd worden:

1) De cursisten moeten de verkeersborden bestuderen.Dit gebeurt door een bord op z'n betekenis te bekijken en het vervolgens inte tekenen in een verkeerssituatie: waar staat zo'n bord eigenlijk? Vervol-gens moet de cursist antwoord geven op de vraag wat dat bord in die gete-kende situatie voor hem betekent wanneer hij voetganger is, vervolgensfietser of bromfietser en vervolgens automobilist. Ook moet de cursist eenplaats noemen waar het betreffende bord in de eigen omgeving voorkomt,of waar het plaats zou kunnen krijgen om zodoende de situatie ter plekkeveiliger te maken. Cursisten krijgen op deze manier inzicht in het waaromvan een bord: zij zien in dat een bord niet zomaar geplaatst is, maar datdaarover met redenen is nagedacht.

2) De docent schetst een situatie met daarin verkeerslichten.Van rechts komt een fietser die groen licht heeft. Van links komt een auto-mobilist die door rood rijdt. De docent vraagt wat de cursist, als hij de fiet-ser is, vindt van zo'n situatie; Heeft iemand zoiets wel eens meegemaakt?Hoe zou het komen dat de automobilist door rood rijdt? Wat vind je ervandat hij door rood rijdt? Hierna vraagt de docent of de cursist als fietser weleens door rood rijdt. Hij vraagt hoe het komt dat de fietser door rood rijdt.De docent vraagt vervolgens of de cursist zich kan voorstellen wat deandere weggebruikers zullen vinden van het feit dat de cursist door roodrijdt, wat zullen zij denken of mogelijk doen?

3) De docent projecteert een reële situatie.Op een dia wordt getoond hoe een automobilist een verkeersagent op eenkruising nadert: de regelaar heeft zijn gezicht naar de automobilist gerichten zijn rechterarm uitgestoken. De automobilist wil linksaf. De vragen die


hierbij worden gesteld zijn: Moet je nu linksaf? Mag je ook rechtdoor?Beide vragen zijn voor de automobilist. Maar ook worden vragen gesteldals: Als je op de fiets de agent van achteren zou naderen, mag je dan door-rijden? of zou je rechtsaf mogen?

4) De docent stelt het gedrag op woonerven ter discussie.Waar in de omgeving kennen we die? Kom je er wel eens? Wat vind jeervan dat dat een erf is? Wat vind je van de regels die op een erf gelden?Houden die mensen zich aan die regels? Waarom zijn erven bedacht? Hoezou een voetganger of fietser het vinden wanneer jij je als automobilist nietaan de regels houdt?

5) De docent geeft een opdracht iets te noteren.Hij vraagt de cursisten op te schrijven hoe zij, wanneer ze op de fiets ofbromfiets rijden, een andere fietser inhalen. Vervolgens moeten ze opschrij-ven wat ze gevaarlijk vinden wanneer ze een fietser inhalen. Vervolgensschrijven ze op wat ze gevaarlijk vinden wanneer ze op de fiets of bromfietszitten en worden ingehaald door een vrachtauto. De docent laat cursistenop elkaar reageren en noteert gevaren en moeilijkheden bij het inhalen ophet bord. Vervolgens laat de docent een lijst rondgaan met alle handelingendie een automobilist moet uitvoeren wanneer deze wil inhalen. Deze lijstwordt vergeleken met de lijst die de cursisten hadden gemaakt.

6) Als laatste voorbeeld de verlichting.De docent vraagt wanneer het licht op de fiets aan moet. De docent verteltvervolgens dat veel fietsers geen verlichting voeren, omdat ze toch alles welgoed kunnen zien. Cursisten moeten vervolgens bedenken wat tegen zo'nreactie is in te brengen. Hierna wordt de verlichting van een echte autogedemonstreerd.

Effecten

De resultaten van de cursus zijn positief: uit evaluaties blijkt dat cursisteneen hoge waardering geven en de cursus zullen aanraden aan anderen.Procentueel behaalt een groter deel het theorie-examen in één keer danlandelijk. Of de cursus ook echt leidt tot diepere inzichten is niet getoetst.Dat het leidt tot een bredere kennis van het verkeer is evident: er wordtveel meer aan de orde gesteld dan in 'normale' verkeerstheorielessen. Deverkeersdocenten vinden het geven van de cursus prettig, maar ook moei-lijk omdat er tamelijk onbekende leerinhouden moeten worden behandelden omdat de vereiste didactiek een andere is: in plaats van alles te vertellen,wordt nu opdracht gegeven zelf dingen uit te zoeken, te problematiseren,te bespreken en dan vast te stellen dat vaak geen eenduidig antwoord kanworden gegeven.

Moeilijk blijkt ook de organisatie, wanneer de drijvende kracht achter destichting die een en ander moet uitvoeren, ziek wordt. Het bleek moeilijkeen vervanger te vinden, met als gevolg dat dit cursusjaar de cursus in deprovincie Zeeland amper gegeven is. Het is jammer om te zien dat wat metzoveel moeite en inspanning is opgebouwd weer verloren dreigt te gaan.Een dergelijke bedreiging gaat ook uit van de zogenaamde '18-jarigenmaatregel' met betrekking tot het verkeersexamen. Die gaat het onmogelijkmaken om theorie-examen te doen voordat men 18 jaar is. De gehele opzet


om op school jongere mensen te bereiken dreigt in het water te vallen. Hetvalt te hopen dat de positieve ontwikkelingen in Zeeland en Friesland nietverloren gaan en dat het wettelijk verplicht wordt de rij-opleiding inhoude-lijk te verbeteren in het gehele land.

Informatie:ROV FrieslandPostbus 201208900 HM LEEUWARDENtel.no. 058-925464

ROV ZeelandPrins Hendrikweg 2a4382 NSVLISSINGENtel.no. 01184-67979


14 Wij gaan weer naar school

G. Hazebroek, politie Waddinxveen. Sinds enige jaren werken politie en gemeente Waddinxveen samen voorwat betreft het project "Wij gaan weer naar school". Dit jaar wilden wij eennieuwe impuls geven aan de invulling van dit project. Standaard in ons pro-ject waren al de bekende spandoeken actie, het plaatsen van sandwich-borden en het verspreiden van strooifolders aan automobilisten via onderandere de benzinestations. Voor de brugklassers die voor het eerst naar hetvoortgezet onderwijs in Waddinxveen kwamen hebben wij specifieke, opde knelpunten in de schoolroutes afgestemde, folders ontworpen en via descholen verspreid. Tot slot werden ook repressieve controles ingebouwd inde vorm van roodlichtcontroles onder de naar school gaande fietsers enbromfietsers.

Het nieuwe recept voor het schooljaar 1993 was speciaal bedoeld voor deautomobilisten en op de bijsluiter van ons recept kwam dan ook te staandat onze actie het rijgedrag van die groep moest gaan beïnvloeden. Tweeschoolweken lang, driemaal daags een snelheidscontrole op de doorgaandewegen in de onmiddellijke nabijheid van de diverse basisscholen moest degemiddelde automobilist aan het denken zetten. We hebben nooit de illusiegehad dat de gemiddelde snelheid door ons project zou gaan dalen wantdaar is meer voor nodig. Wel wilden wij dubbel en dwars duidelijk makendat de scholieren na de zomervakantie weer in het verkeer terugkeerden opweg van en naar school.

Scholieren spreken automobilisten aan

Om nu toch dat schokeffect zo helder mogelijk neer te zetten werd beslo-ten om de snelheidsovertreders NIET te bekeuren maar over hun rijgedragte laten aanspreken door scholieren uit de groepen 8 van het basisonder-wijs. Kinderen dus in de leeftijd van 11-12 jaar, die veelal op de bewusteweg regelmatig oversteken. Het effect moest komen uit het feit dat men alsvolwassene werd aangesproken door een kind. Na de staande houdingkreeg de snelheidsovertreder een folder mee met informatie over deze actie,iets over snelheid en de remweg en de hoogte van boetes bij snelheids-overtredingen.

Vooraf was overleg gevoerd met de officier van justitie, de schoolinspectieen de schooldirecties en was toestemming gevraagd van de ouders en ver-zorgers van de kinderen. Dat deze actie meer voeten in aarde had dan ikvooraf vermoedde bleek al in het eerste contact met een parketsecretarisvan het parket Rotterdam, die het maar onzin vond. Er moest bekeurd wor-den!! Toch maar naar de officier verkeerszaken zelf gevraagd die zondermeer het groene licht gaf. Toestemming van de schoolinspectie bleek eengouden greep. Hele schooldirecties gingen zonder slag of stoot om toen ikaangaf dat de inspectie het groene licht had gegeven. Een enkele ouder konzich niet vinden in de actie en gaf geen toestemming om zijn kind te latendeelnemen. Onverwachte tegenstand kwam uit mijn eigen kamp, de politie.De leiding ging akkoord maar het surveillancepersoneel stond sceptischtegenover het feit dat er niet bekeurd werd. (Overigens was het zo datoverschrijding van de maximum snelheid met meer dan 30 km/u wel be-keurd werd).

Bewust en veilig op de fiets £ 2

De controles

De controlemomenten lagen 's-morgens bij schoolaanvang, tussen de mid-dag en in de namiddag bij het uitgaan van de scholen. Per controle werdenvier scholieren ingezet die in groepjes van twee werkten onder toezicht vaneen WN medewerker. Op het laatste moment kon ik gebruik maken vanpromotiemedewerkers van Veilig Verkeer Nederland. Ik kan het u aanra-den. Na een aarzelend begin waarin politie en WN beiden hun rol zochtenwerd na een korte evaluatie de juiste rolverdeling gevonden. De politiecontroleerde en hield staande. De scholieren hielden hun praatje en de pro-motiemedewerkers vulden het verhaal aan, waarna de bestuurder met hetgeld nog in de knip verder kon.Een ervaring die het volgens mij uitstekend doet op verjaardagen, het werk,de club etc. Wat ik nou meemaakte........te hard gereden.....niet bekeurd.....

Enkele ervaringen wil ik u niet onthouden:- Bij de eerste controle stond het display van de gereden snelheid opgesteldbij het schoolplein van een school. De hele school stond gespannen te kij-ken naar de snelheden en als die boven de 50 lag ging een gejuich op. Alsdie bestuurder dan verderop door ons werd staande gehouden leek het welof het Nederlands elftal op voorsprong kwam, zo werd er gejuicht;- Op een andere locatie werd een middenstander aangehouden die de actiezo waardeerde dat hij rechtsomkeert maakte naar zijn winkel en terugkwammet een grote zak snoep voor de leerlingen;- Vooral oudere bestuurders reageerden heel positief en waren een en aloor voor de scholieren. Velen verontschuldigden zich en beloofden beter-schap;- Een andere bestuurster beloofde het geld van de uitgespaarde boete testorten op rekening van Veilig Verkeer Nederland;- Op de scholen moest geloot worden om tot aanwijzing van de deelne-mende leerlingen te komen;- In de pers werd ruime aandacht gegeven aan deze actie en zelfs RadioWest kwam op locatie een uitzending maken.

Van de tien geplande controles zijn er uiteindelijk zeven doorgegaan. Intotaal werden 3091 voertuigen gecontroleerd waarvan er 433 te hard redenen er 337 aan de kant worden gezet voor een gesprek.

Evaluatie

Zoals gezegd, bestaat de indruk dat het merendeel van de automobilistengoed reageerde op deze ludieke actie. Dit wordt nog eens onderschrevendoor een inmiddels uitgevoerde schriftelijke enquête onder 215 staande ge-houden automobilisten. Van deze groep stuurde iets meer dan 50% hunenquêteformulier terug. Momenteel worden na alsnog verkregen subsidiede resultaten van deze enquête op rij gezet door een medewerkster van deSWOV. Bladerend door de teruggestuurde enquêtes kan je niet anders danpositief zijn omtrent het resultaat. Het merendeel is lovend over de actie alzijn er ook opmerkingen over het rijgedrag van de schoolgaande fietsers enbromfietsers. (Overigens waren die ook al te horen tijdens de controle zelf).Eén geënquêteerde schreef zelfs dat de actie zoveel indruk had gemaakt dathij of zij bij het binnenrijden van Waddinxveen terugdacht aan de actie ende snelheid op 50 bracht terwijl hij/ zij opschreef in andere gemeentesregelmatig nog te hard te rijden.


Ik kan u tot slot mededelen dat het met mijn collega's gelukkig ook noggoed is gekomen. Na een aarzeling is men gaande de controle enthousias-ter geworden en heeft men met positieve opmerkingen de actie bekritiseerdzodat het volgende jaar op nog betere wijze invulling kan worden gegevenaan deze controles.Doorgaan willen we zeker. De bekeuringsgrens van overschrijding met 30km zal waarschijnlijk teruggebracht worden tot 20 km en ook zullen dezecontroles sneller dan dit jaar het geval was opgevolgd moeten worden doorrepressieve acties op dezelfde tijden en trajecten.

Informatie:Politiekorps Hollands-MiddenDistrict Ussel en GouwePostbus 952910 AB Nieuwerkerk aan den Ussel

Waddinxveen

Bewust en veilig op de fiets e 4

15 Veilig op de fiets

P. ter Meulen, Dienst VerkeerspoliüeAmsterdam Fietsen is heerlijk. Fietsen is makkelijk. Fietsers zijn helaas ook kwetsbaar. Er

vallen teveel slachtoffers onder de jongeren, maar ook de ouderen vallenniet buiten schot. De oorzaak is deels terug te voeren naar onvoldoenderekening houden van automobilisten met de fietsers, maar ook moet vooreen groot deel de schuld gelegd worden bij het gedrag van de fietsers zelf.

Overtredingen

Massaal worden de verkeersregels door fietsers aan de bekende "laars" ge-lapt. Stoppen voor rood licht gebeurt alleen wanneer het "echt" moet.Vaak stelt men zich op tussen kruisend verkeer en zodra er een gaatje valt,gaat men er tussendoor. Slingerend tussen de verkeersstromen door zoektde fietser zijn of haar weg.De technische staat van fietsen is vaak erbarmelijk. Goed werkende verlich-ting is meer uitzondering dan regelmaat. In Amsterdam wordt vaak als re-den hiervoor opgegeven het ongehoorde aantal fietsendiefstallen van meerdan 100.000 per jaar. Zodra je een mooie fiets hebt, ben je die in de kortstetijd toch weer kwijt. Dus waarom ervoor zorgen dat alles werkt. Het is vaakeen nutteloze investering, althans dat is bij ons het veel gehoorde argumentom op een "wrak" te rijden.Hoe kon het zover komen. De jeugd leert vaak op de verkeerde wijze om tegaan met de verkeersregels. Ouders geven helaas vaak het verkeerde voor-beeld. "Goed voorbeeld doet goed volgen!"

Wanneer de fietser op jonge leeftijd zijn drempel heeft bepaald ten aanzienvan bepaalde verkeersregels, zal dit logischerwijze ook op latere leeftijd zijninvloed hebben, zowel in positieve maar helaas meer in negatieve zin. Alseerste zal dit blijken bij de bromfiets en als de persoon volwassen is bij deauto of motorfiets.

Polltie-lnzet

De Amsterdamse politie heeft dit probleem jarenlang niet aangepakt. Erwaren - en er zijn nog steeds - vele andere prioriteiten. Drugs, overvallen,berovingen, autodiefstallen, kortom veel tijdrovend werk ging en gaat nogsteeds "verloren" bij de bestrijding van de misdaad. De overtredingen vande fietsers werden al gauw tot een normaal maatschappelijk verschijnselgeaccepteerd.De Dienst Verkeerspolitie Amsterdam is drie jaar geleden een nieuwe wegingeslagen. In overeenstemming met het "Meerjaren Plan Verkeersveilig-heid" zijn wij in deze periode de zwakkere weggebruikers extra aandachtgaan geven. Eerst hebben wij via een geïntegreerde en planmatige aanpakde brom-/snorfietsproblematiek systematisch behandeld. Door een krachtig"lik-op-stuk" handhavingsbeleid, voorlichting op straat en in bioscopen,intensieve verkeerseducatie op scholen en aanpassingen aan de voertuigen,zodat opvoeren bijna onmogelijk wordt gemaakt, hebben wij de problemenin Amsterdam grotendeels kunnen terugdringen.Momenteel wordt via een onderhoudsniveau wekelijks aandacht gegeven


aan deze doelgroep en kunnen wij constateren dat deze aanpak ertoe heeftgeleid dat het oververmogen van deze snor-/ en bromfietsen met meer dan24% is gedaald. Ook is ruim 40% verbeterd helmgedrag bij de bromfiets-bestuurders en ruim 40% minder misbruik van het oranje plaatje van desnorfiets op bromfietsen geconstateerd.Het belangrijkste resultaat waartoe deze aanpak mogelijk heeft geleid is deforse daling van het aantal slachtoffers bij de jonge zwakkere weggebrui-kers. Daarnaast is een beduidend verminderde irritatie merkbaar bij andereweggebruikers, die zich ergerden aan de vaak te hoge snelheden en rood-lichtnegatie van deze doelgroep.

Wij zijn van mening dat de verkeersveiligheid hier positief is beïnvloed enhet zal op termijn duidelijk tot verminderde handhavingsactiviteiten leiden.Deze ervaringen hebben ons de bevestiging gegeven dat ook de categoriefietsers op deze wijze benaderd moest worden.

Aanpak fietsers

Als uitgangspunt hebben we het Masterplan Fiets van het Ministerie vanVerkeer en Waterstaat genomen. Er waren echter diverse problemen alvo-rens wij ons daadwerkelijk met de fietsers konden bezighouden:1. inventarisatie van het probleem2. de massaliteit van de overtredingen,3. acceptatie bij deze doelgroep voor de aanpak van verschillende vormenvan overtredingen,4. prioriteitsstelling bij de wijkteams,5. motivatie bij de collega's om dit probleem aan te pakken.

De keuze voor een geïntegreerde en planmatige aanpak stond ook hiercentraal. De bekende 3-E's: Education, Enforcement en Engineering vorm-den de basis. Wij vinden dat de politie de verantwoordelijkheid heeft voorde gedragsbeïnvloeding op zowel de korte- als de langere termijn.

Op de korte termijn kan dit geschieden door middel van bekeuren. Aan delange termijn kan gewerkt worden door enerzijds het geven van praktischeadviezen voor een verbeterde infrastructuur, waarbij nadrukkelijk de veilig-heid en dus de bescherming van de fietser centraal staat en anderzijds hetgeven van een indringende verkeerseducatieve voorlichting op scholen inhet voortgezet onderwijs.De verkeerseducatie hebben wij twee jaar geleden ter hand genomen opbijna 60 scholen voor voortgezet onderwijs. Door ons zijn vakscholen be-naderd en scholen variërend van Lager Beroepsonderwijs tot VoorbereidendWetenschappelijk Onderwijs. Met een indringende boodschap via eenvideopresentatie en fotomateriaal van zeer zware aanrijdingen, hebben wijcontact gezocht met de doelgroep brom-/snorfietsrijders in de bovenbouwvan het voortgezet onderwijs. Het geven van veel extra tips en (technische)informatie werd door de scholieren, docenten en schoolleiding als zeer posi-tief ervaren. Enquêtes hebben ons een goed beeld gegeven hoe de ver-keerseducatie ervaren werd. Levendige discussies ontstonden. De politie-man komt geloofwaardig over en praat uit eigen ervaring. Bij de lessenkomen emotionele ervaringen los. Daar wordt over gesproken, er wordtnaar de oorzaak gekeken en vaak blijkt het opvoeren van de bromfiets, hetrijden door rood licht en niet hebben van verlichting de oorzaak te zijn vanveel leed en verdriet.


De verkeerseducatie wordt vaak door ons gecombineerd met verkeerscon-troles in de buurt, waarbij deze doelgroepen centraal staan. Op het school-plein, wordt zonder te bekeuren maar met uitgebreide voorlichting, ge-waarschuwd en geadviseerd. Na verloop van enige tijd wordt dan om dehoek in de straat wel bekeurd en onjuist gemonteerde onderdelen op debrom-/snorfiets gedemonteerd en in beslag genomen.

Ook voor de fietsers hebben wij een soortgelijke indringende en confronte-rende videofilm gemaakt. De scholieren van 12 tot 14 jaar vertellen wij overde mogelijke consequenties, indien zij zich niet houden aan de verkeersre-gels. De meeste jongeren kennen in het algemeen de basisregels. De drem-pel om zich te houden aan deze regels is, zoals eerder gezegd, vaak bepa-lend voor hun rijgedrag. De film toont veel emotie bij ouders die door ditsoort situaties hun kind zijn kwijt geraakt of wier kind zwaar letsel heeftopgelopen.

Verbaliseren sluitpost

Nu de handhaving. Wij zijn van mening dat het simpel verbaliseren abso-luut geen effect zal hebben op het gedrag van de fietser. Onderzoek heeftuitgewezen dat het bekeuren bij roodlichtnegatie geen gedragsveranderingbij deze doelgroep tot gevolg heeft. Verbaliseren zal een sluitpost moetenzijn, doch wel absoluut noodzakelijk. Wij waren en zijn nog steeds vanmening datje deze weggebruiker meer moet beschermen.

In het fietsproject hebben wij veel bondgenoten gezocht om het probleemgezamenlijk aan te pakken. Het gaf een gevoel van saamhorigheid. Eenieder had zijn specialisatie en dit versterkte de motivatie, de boodschap endaardoor de uitvoering. In samenwerking met de Dienst ParkeerbeheerAmsterdam hebben we de belangrijkste fietsstroken "geschoond" vanfoutief geparkeerde auto's. We hebben in dezelfde periode adviezengegeven aan het bestuur van de Stadsdeelraden en de Centrale Stad omfietspaden en fietsstroken te voorzien van een beter wegdek. Onderhoudwerd versneld uitgevoerd en fysieke afscheidingen werden aangebracht. Ditgaf extra bescherming voor de fietsers.Ook hebben we adviezen gegeven voor verbeterde afstelling van verkeers-lichtinstallaties, die dan in het voordeel van de fietser zou moeten gaanwerken. Hier kwamen wij echter in conflict met andere prioriteitstellingen,zoals het openbaar vervoer en de belangen op de grote doorgaande wegenvoor het in- en uitgaande spitsverkeer. Toch is een aantal installaties fiets-vriendelijker afgesteld en wordt ook door de betreffende afdelingen met"meer oog" naar de fietsinrichtingen gekeken.

Pullconstructie met de fietser

De handhaving kreeg door deze vernieuwde aanpak een "andere dimen-sie". We hadden niet meer de behoefte om alleen maar te bekeuren omdatmen zonder verlichting fietste of door het rode verkeerslicht reed. We wen-sten een soort "ruilconstructie" te creëren, waarbij wij zorg zouden dragenvoor het veilig en schoon houden van de fietsroutes in ruil voor een beterediscipline van de fietsers door te stoppen voor het rode licht. Ook het con-stateren van rijden op de fiets zonder goede verlichting en andere techni-sche gebreken wilden we via een ruilconstructie aanpakken.


Bij iedere controle, welke dagelijks gedurende vier maanden werd gedaan,kregen de fietsers een bekeuring voor de betreffende overtredingen. Op debekeuring werden de bijzonderheden van de fiets beschreven. De fietserkreeg hierna van ons een week de gelegenheid om zijn of haar fiets in ordete maken en met deze fiets en de bekeuring naar het politiebureau tekomen. Bij goedkeuring van de fiets werd de bekeuring ingetrokken. Dezeconstructie heeft buitengewoon goed gefunctioneerd. Vrijwel alle bekeurdefietsers hebben gebruik gemaakt van deze mogelijkheid.

Ambtshalve moet ik daarbij de kanttekening maken dat deze constructieformeel niet conform de procedure van de "Wet Mulder" werd gedaan.Echter in een project en in overleg met het OM van Amsterdam kon zoietsvoor een korte periode met goede controle worden uitgeprobeerd. Dezewijze van verbaliseren heeft tot gevolg gehad dat vele duizenden fietsers inAmsterdam weer met een goed werkende verlichting op de fiets reden.

Alle fietsers (ongeveer 1690) kregen zowel op straat als aan het politiebu-reau een uitleg over het project. De meesten konden hiervoor begrip enacceptatie opbrengen. Escalatie en agressie is niet voorgekomen en slechtseen enkeling was enigszins geïrriteerd en vond dat wij maar "boeven"moesten vangen in plaats van hem een bekeuring te geven.De innovatieve ruilconstructie bij de verlichting heeft veel publiciteit opgele-verd. De meeste Amsterdammers waren op de hoogte van het fietsprojecten de "speciale" aandacht voor de verlichting. Bij navraag bleek ons dat viade groothandel, doe-het-zelf zaken, fietsenstallingen en warenhuizen veleduizenden fietsverlichtingssetjes extra zijn verkocht. Wij denken dat de acti-viteiten in het fietsproject hiertoe een wezenlijke bijdrage hebben geleverd.

Wetenschappelijk onderzoek door de S.W.O.V. heeft duidelijk gemaakt dathet vervolg noodzakelijk is. Gefaseerd uitvoeren, te beginnen bij de infra-structuur en hieraan extra publiciteit geven, is heel belangrijk gebleken.Hierdoor ontstaat meer begrip bij de collega's in het Korps om aandacht tegeven aan deze doelgroep. De fietsers zullen zich echter ook meer bewustworden van deze "aandacht", die soms prettig maar ook lastig kan zijn. Ditzal dan mogelijk toch tot de noodzakelijke gedragsbeïnvloeding leiden.

Al de werkzaamheden in het fietsproject, educatie in het voortgezet onder-wijs, aanpassing van de infrastructuur, extra aandacht voor de verkeers-lichtinstallaties en handhaving middels een ruilconstructie hebben een goe-de aanzet gegeven om hiermee in de komende periode opnieuw verder tegaan. Diverse onderdelen van het fietsproject worden momenteel weer uit-gevoerd en kunnen door andere corpsen in het land worden overgenomen.Het verkeerseducatietraject voor het voortgezet onderwijs wordt momen-teel aangepast. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met I.T.S en deS.W.O.V. Komend voorjaar zal dit traject zijn "try-out" krijgen op een drie-tal scholen in Amsterdam en na evaluatie in het leerjaar 1994 -1995 op deoverige scholen worden uitgezet. Het komt dan tevens beschikbaar voorandere belangstellenden.

Informatie:Dienst Verkeerspolitie Amsterdam/AmstellandGebouw de EenhoornJames Wattstraat 841097 DW Amsterdamtel. 020 - 5592668


16 Fietsvoorzieningen en communicatie

H. J. de Jong, Rijkswaterstaat, directieNoord Nederland. Fietsprojecten In Friesland

"Het autoverkeer groeit sterk. Als we nu niets doen, wordt in 2010 eentoename van 70% verwacht. Ook in Friesland. Dat geeft files en opstoppin-gen. Maar ook milieuvervuiling en verkeersongevallen. Het is belangrijkFriesland leef baar en bereikbaar te houden".Deze zin is zo'n beetje de gebruikelijke openingszin in veel voorlichtings-materiaal en tal van inleidingen die vanuit de werkgroep Voorlichting vande Vervoerregio Friesland (VRF) wordt gehanteerd. In de VRF nemen deel:alle gemeenten, provincie rijk, Kamer van Koophandel, de NS en de FRAM.

Communicatie als rode draad

Voorlichting en communicatie staan niet op zich maar zijn een logisch on-derdeel van het Structuurschema Verkeer en Vervoer(SW). De Vervoer-regio Friesland heeft dit SW als het ware doorvertaald naar de regio. Zo iseen Raamplan ontstaan. En het is dan ook vanzelfsprekend dat een onder-deel van dat Raamplan gaat over communicatie. Maatregelen die genomenworden op het gebied van vervoersmanagement, openbaar vervoer, fiets,carpoolen en parkeren, raken direct de burgers en hun belangenorganisa-ties. Het is daarom van belang te weten welke problemen men ervaart enhen te betrekken bij het oplossen van die problemen. Communicatie zal alseen rode draad door de projecten van een Vervoerregio heen moetenlopen. Bij de meeste VRF projecten die de gemeentegrens overstijgen, iscommunicatie een vast onderdeel. Bijvoorbeeld bij de aanleg van openbaarvervoersvoorzieningen als vrije busbanen, het inzetten van luxe bussen dieonderweg niet meer stoppen, het voorzien van tientallen bushaltes vanfietsenstallingen en fietskluizen, het maken van kortsluitverbindingen voorde fiets van het platteland naar de stad, de aanleg van carpoolplaatsen entoeristische fietsroutes.

Fletser zélf wekt interesse

Bij deze projecten wordt in Friesland zoveel mogelijk gewerkt met een com-municatieplan. Daarin wordt aangegeven wie wat doet en op welk mo-ment. Het doel van die voorlichting - misschien beter gedragsbeïnvloedingte noemen - is het publiek te informeren over de sterke kanten van de ver-voersalternatieven voor de auto. Die voorlichting gaat niet altijd volgenseen vast patroon en is bij het eerste begin van een project - de probleem-analyse - nog lang niet altijd in beeld. En niet alle partijen die er bij betrok-ken zouden moeten zijn, zijn er bij betrokken. Dan hangt ondermeer samenmet het feit dat de Vervoerregio Friesland nog niet een definitieve (organi-satie)vorm heeft. Maar het begin is er.Een klassieke valkuil is nog wel dat de communicatie te veel gespitst is opde maatregelen zelf. Het gaat er niet zozeer om dat er een (dure) voorlich-tingscampagne wordt opgezet om het publiek een nieuwe fietsroute "aante smeren"; maar veel meer om de fietsers die nu al het goede voorbeeldgeven zélf aan het woord te laten over hun vervoerswijzekeuze en de


voordelen van die keuze voor hen persoonlijk. De nieuwe fietsroute is alshet ware dan een onderdeel van een communicatieplan geworden, of nogbreder: een onderdeel van een gedragsbeïnvloedingsplan. Zo worden demensen eerder op ideeën gebracht dan dat de overheid of een reclamebu-reau vertelt hoe het moet. Dat neemt niet weg dat genoemde instanties eenbelangrijke rol kunnen spelen in het hele proces. Het gaat in dit geval meerom de strategie die gevolgd wordt. Het draait om de (weg)gebruikers zelf.

De drlewiellge llgflets

Om het gebruik van de fiets in het woon - werkverkeer te stimuleren is bijwijze van proef in het Stationskwartier in Leeuwarden een driewielige lig-fiets in gebruik genomen. De fiets is opvallend geel geverfd en is voorzienvan de tekst: "Op de fiets naar het werk. Natuurlijk". De fiets is uitgetestdoor tien mensen van Rijkswaterstaat en de Postbank die op een afstandvan 10 tot 30 km van hun werk wonen. Die tien fietsers hebben zelf decontacten met de (lokale) pers verzorgd, met als "bagage" een A4-tje metachtergrond informatie. Het heeft geleid tot een niet aflatende stroompubliciteit. Doel van het project is het fietsen naar het werk op de afstandgroter dan 10 km te verdrievoudigen. Op de korte afstand moet het gebruikmet een kwart toenemen.De verwachting is niet dat mensen massaal overstappen op de ligfiets; maarwel dat de aandacht en het gebruik van de fiets in het woon - werk verkeertoeneemt. De verwachting is bovendien dat bedrijven het fietsen gaanstimuleren, bijvoorbeeld door financiële prikkels, het beschikbaar stellen van(lease)fietsen of het aanbrengen van fietsenstallingen, kleedruimtes endouches. De positieve ervaringen kunnen gebruikt worden om de directiesvan de bedrijven aan te spreken op hun rol en eigen belang om de alterna-tieven voor de auto te stimuleren.

Gemeenten centrale rol

Mijn stelling is dat voorlichting/communicatie activiteiten het best tot hunrecht zouden komen op gemeentelijk niveau. De gemeente staat immershet dichtst bij de doelgroep. Ook bedrijven kunnen een rol spelen; denkmaar aan vervoersmanagement. Een vervoerregio kan een gemeenteondersteunen of gemeentegrens overstijgende acties zelf oppakken.Afstemming met bijvoorbeeld een Regionaal Orgaan voor de Verkeersvei-ligheid ligt voor de hand. Deze organen hebben op voorlichtingsgebied veelervaring en een hecht circuit van contacten opgebouwd. Wellicht dat af-stemming in de toekomst leidt tot meer samenwerking of wellicht samen-gaan. Zo zijn er in de provincie Utrecht al besprekingen gaande over (be-stuurlijke) samenwerking tussen de Vervoerregio en het Regionaal OrgaanVerkeersveiligheid.

Samenhangende verkeers- en vervoersplannen

Gemeenten die een samenhangend verkeers- en vervoersplan hebbengebaseerd op de SW uitgangspunten, met gelijkwaardige aandacht voorde auto, openbaar vervoer, fiets en verblijfsgebieden, zijn goed in staatgelijktijdig met de uitvoering van verschillende infrastructurele plannentevens voorlichtingsacties hieraan te koppelen. Of nog beter: de


infrastructurele projecten aan de voorlichtingsacties te verbinden. Doordeze voorlichtingsacties tevoren financieel te plannen, wordt voorlichtingvanzelfsprekend. Er hoeft niet voor iedere campagne opnieuw geld door degemeenteraad worden vrijgemaakt.

Verkeerseducatie en communicatie combineren

Vanuit de verkeersveiligheidshoek zijn al jaren goede ervaringen opgedaanmet het geven van verkeers(veiligheids)educatie. Het ligt voor de hand ombijvoorbeeld in het kader van de zojuist genoemde gemeentelijke verkeers-en vervoersplannen, een koppeling te maken tussen educatie en communi-catie. Onder dat laatste begrip kan bijvoorbeeld de vervoerskeuze aan deorde komen. Zo kan geprofiteerd worden van de contacten die vanuit deverkeersveiligheid zijn opgebouwd met bijvoorbeeld het onderwijs. Hierliggen nog vele kansen voor de toekomst.

De rol van De Regionale Directie Rijkswaterstaat en meer in het algemeenvan het Ministerie van Verkeer en Waterstaat is vooral om ervaringen in tebrengen die tot nu toe met voorlichtingsacties zijn opgedaan.

Informatie:Hans de JongRijkswaterstaat Directie Noord-NederlandPostbus 23018901 J H Leeuwardentel. 058-344140

Bewusl en veilig op de fiets 71

17 Communicatieplannen voor stimulerenfietsverkeer

H.C. Kromhout, Consulent Belangen-behartiging Regio Oost, ANWB De ANWB heeft zich met diverse projecten toegelegd op het stimuleren van

het fietsgebruik. Communicatie is daarvan een belangrijk onderdeel. Men-sen moeten natuurlijk weten welke nieuwe mogelijkheden worden ge-creëerd voor bijvoorbeeld recreatie, waarbij speciaal aan de fiets wordt ge-dacht. Bovendien moeten ze weten welke voorzieningen voor hen wordengecreëerd, zoals fietsverhuur. Enkele projecten worden besproken.

Omvang recreatieverkeer

Van de totale mobiliteit komt ruim de helft voor rekening van het recrea-tieve en het sociaal-maatschappelijk verkeer. Dat noopt er toe om ruimaandacht te besteden aan deze verkeersbewegingen als het gaat om hetstimuleren van het fietsgebruik en het terugdringen van de automobiliteit.Binnen het recreatief en het sociaal-maatschappelijk verkeer is het aandeelfietsverkeer waarschijnlijk al hoog vanuit de aard en motivatie van de ver-plaatsingen. Niettemin dienen de mogelijkheden ter verbetering van hetfietsaandeel benut te worden. Tegelijkertijd moet erkend worden, dat degroep waarover we spreken zo heterogeen is, dat een eenduidig beïnvloe-dingskanaal moeilijk is aan te wijzen.

Uit een oogpunt van verkeersveiligheid is het nog de vraag of fietsen altijdde voorkeur moet krijgen. Door de gebrekkige infrastructuur en onderlingeafstemming van verkeerssoorten is de fietser lang niet altijd in het voordeelals het om verkeersveiligheid gaat. Dit geldt zowel binnen de bebouwdekom als in het landelijk gebied. Zeker de vakantieganger, die in een vreem-de omgeving verkeert, wordt met vreemde verkeerssituaties geconfron-teerd. De veiligheid van de fietser vraagt op diverse fronten nog ruimaandacht.

"1000 Fietsenplan; Overstap"

Met het "1000 Fietsenplan" wordt gestreefd naar een langere verblijfsduurvan de toerist in de Kop van Overijssel. Het gebied kent een verlies aanwerkgelegenheid en regionaal inkomen uit de agrarische industrie.Compensatie vanuit het toerisme lijkt een mogelijkheid te zijn. Tegelijkertijdmet de bevordering van het toerisme wordt er gestreefd naar verminderingvan de automobiliteit. De Kop van Overijssel is een gebied met grotenatuurwaarden en een beperkte verkeersontsluiting. Daarom is gekozenvoor een vervoersarrangement waarin de fiets en de bus centraal staan.Met educatieve elementen, zoals een paspoort en een milieucertificaat,wordt het goede verkeersgedrag beloond. Vervoer per fiets en bus moeteen attractie zijn waar de toerist graag aan deelneemt. Er zijn specifiekefietsen ontwikkeld voor het "1000 Fietsenplan", dat in zijn uitvoering eenparticulier project is met risicodragende investeringen.

De ervaringen uit het eerste jaar zijn gunstig te noemen. Er heeft een grootaantal mensen deelgenomen aan het fietsen op de specifieke "1000Fietsenplan"-fietsen. Dat blijkt een attractie op zich te zijn. Het is mogelijk


de fietsen op een andere plaats achter te laten dan waar zij zijn afgehaald.De gebruiker kan dan per bus verder of gaan kanoën, wandelen of terplaatse verblijven. Het gebruik van de bus verdient nog de nodige verbete-ring om het gebruik te stimuleren. Hiervoor worden momenteel pogingenondernomen. Om het busgebruik zo goed mogelijk te laten starten in 1993heeft de busmaatschappij meer lijnen in stand gehouden dan toen met devigerende financieringsmaatregelen mogelijk was. Er heeft een extra inves-tering plaatsgehad.

Inmiddels is, in aanvulling op het "1000 Fietsenplan", een project in voor-bereiding onder de naam "Pare en Bike". Aan de rand van het gebied wor-den parkeervoorzieningen gemaakt, die aansluiten op de bushaltes en defietsverhuurpunten. Hiermee wordt beoogd, dat degenen die het gebiedmet de auto bezoeken hun reis voortzetten met fiets en bus.

"Llnge, lusthof van Nederland"

In het Rivierengebied van Gelderland is het project "Linge, lusthof vanNederland" van start gegaan. Er is een traditionele fietsroute omgebouwdtot een route die als toeristisch produkt 'verkocht' gaat worden. Door denieuwe tracé-keuze, de aankleding van de route met slecht-weer voor-zieningen en een aantal promotie-elementen wordt getracht het fietsen tebevorderen.

Educatieve elementen, zoals een illustratief boekje, een kaart met vele ge-gevens, hebbedingetjes voor degenen die een arrangement boeken wordtgetracht het bezoek aan deze route te bevorderen. De route sluit aan ophet openbaar vervoer. Er zijn parkeervoorzieningen bij de stations. Centraalin het gebied ligt het landgoed Mariënwaerdt, dat op termijn geheel auto-vrij moet worden. Dit centrale deel leent zich uitstekend voor wandelen enfietsen. Met het toeristisch bedrijfsleven is samenwerking gezocht omarrangementen en activiteiten te ontwikkelen, die het milieuvriendelijk ver-voer stimuleren.

Fietskaart Gelderland

In 1994 worden drie fietskaarten van de provincie Gelderland huis-aan-huisverspreid, waarop een aantal items met betrekking tot de verkeersveiligheidzijn opgenomen. Deze actie is een vervolg op de kaart die in 1991 als auto-kaart is gemaakt. Toen betrof het één kaart voor de gehele provincie. Nugaat het om drie kaarten voor de Veluwe, het Rivierengebied en de Achter-hoek.De kaart is de 'drager' voor de verkeersveiligheidsboodschap. De ervaringleert dat een kaart als waardevol wordt beschouwd en daardoor bewaardwordt. Dat leidt er toe dat de verkeersveiligheidsboodschap verscheidenekeren gelezen wordt en daarmee een breed publiek bereikt.De kaart als drager voor een educatieve boodschap. De eenmalige investe-ring is omvangrijk; de kosten per kaart zijn relatief laag, vooral als het bereikin ogenschouw wordt genomen. De kaart biedt ook de mogelijkheid omveilige fietsroutes aan te geven. De kaart wordt in een oplage van 715.000exemplaren gemaakt.


Leasefietsen voor het bedrijfsleven

Na afsluiting van de proeffase van het project "is je auto kapot?" wordt erin juni 1994 gestart met de definitieve invoering van het f iets-leaseprojectvan de ANWB, Gazelle en Compass. Er is een eindrapport van het proef-project beschikbaar.Het doel van het project is het fietsen in het woon-werkverkeer te bevorde-ren. Hiervoor zijn 120 nieuwe fietsen beschikbaar. Deze worden telkensgedurende een maand aangeboden aan bedrijven, die voldoende werkne-mers op fietsafstand in dienst hebben. De fietsen worden gratis in bruikleengegeven aan medewerkers van het deelnemende bedrijf. Het gaat er om degebruikers ervaring te laten opdoen met het fietsen. De ANWB, Gazelle enCompass (regenkleding) willen graag van de deelnemende medewerkersvernemen wat hun ervaringen zijn bij het gebruik van de fiets.Gazelle ontwikkelt een kant en klaar fietslease-contract. Dit kan na afloopvan de aanbiedingsperiode aan de directie van het deelnemende bedrijfworden aangeboden.

Informatie:ANWB, Regio OostPostbus 9052,6800 GR Arnhem,tel. 085-860933


18 Educatieve programma's op het snijvlak verkeeren milieu

Mw. E.M.A. Leussink, SME/StlchtingMilieu Educatie Het thema verkeer in relatie tot milieu speelt de laatste jaren een steeds

prominentere rol.In het tweede Structuurschema Verkeer en Vervoer van het Ministerie vanVerkeer en Waterstaat (V&W) worden allerlei technische, infrastructureleen financiële maatregelen voorgesteld om de druk van het verkeer op hetmilieu te verminderen en tegelijk de bereikbaarheid van de economischecentra van ons land alsmede de verkeersveiligheid te vergroten. Dit gebeurtter concretisering van het streven naar een duurzame samenleving.

Draagvlak onder de bevolking is essentieel om de beleidsdoelstellingen tekunnen halen. Van de burger wordt 'een anders omgaan met verkeer envervoer' verwacht. Reden waarom het zogenaamde SW-Educatie-projectvan start is gegaan, met als taakstelling dat in 2010 in het onderwijs struc-tureel aandacht wordt besteed aan vraagstukken van mobiliteit en verkeers-veiligheid en hun relatie met natuur en milieu. V&W sloot zich daarvoor aanbij het Interdepartementale Project Natuur- en Milieu Educatie in hetOnderwijs.

Educatiedoelstellingen verkeer en milieu

Een aantal jaren geleden werd SME/Stichting Milieu Educatie tezamen metWN/Veilig Verkeer Nederland ingeschakeld door het Ministerie van Ver-keer en Waterstaat. V&W vroeg om de kern-noties van het SW-streven teverwerken tot concrete activiteiten in het onderwijs.

De eerste stap daarbij was het verhelderen van de inhoud van het snijvlakverkeer en milieu. Als algemeen doel van educatie over verkeer en milieuwordt door V&W genoemd: "Het stimuleren van verplaatsingsgedrag datbijdraagt aan duurzame ontwikkeling". Het zal duidelijk zijn dat het stimu-leren van de fiets in dit doel een belangrijke plaats inneemt.

Dit algemene doel werd vervolgens in een zevental concepten uitgewerktteneinde de inhoud van het thema in zijn kern te vatten:1. Een leefbaar milieu is van fundamentele betekenis voor het welzijn vanmens en maatschappij.2. Mobiliteit is een voorwaarde voor het welzijn van mens en maatschappij,maar omgekeerd stelt welzijn grenzen aan mobiliteit.3. Leefbaarheid, veiligheid en bereikbaarheid worden beïnvloed door demobiliteitskeuzes van individuen.4. Zowel het individu, als de samenleving als geheel is verantwoordelijkvoor het oplossen en voorkomen van problemen die door verkeer en milieuworden veroorzaakt.5. Mobiliteitskeuzes worden bepaald door fysieke, sociale, mentale eneconomische factoren.6. Keuzes ten gunste van leefbaarheid, veiligheid en bereikbaarheid vergenbeslissingen van het individu ten aanzien van zijn mobiliteitskeuzes.7. Voorzorgsmaatregelen beperken de kans op ongevallen, maar kunnendeze nooit geheel uitsluiten.


Vervolgens werden educatieve doelstellingen geformuleerd per onderwijs-segment of leeftijdsgroep, op het gebied van kennis en inzicht, betrokken-heid, vaardigheden én gedrag. Ook met een verdere vertaling van dezeleerdoelen naar concrete onderwijsactiviteiten werd een start gemaakt.Stukjes van het SW-streven zullen we straks in het onderwijs terugvindenin reguliere lessen en onderwijsprojecten. Steeds meer ook in acties en in demanier waarop de school het woon-schoolverkeer organiseert.

Het basis- en voortgezet onderwijs krijgt het thema verkeer op het snijvlakmet milieu aangereikt door een aanpak die wordt genoemd 'de groene enverkeersveilige school' (zie ook de presentatie hierover op pag. 81).Dit programma bestaat uit vier onderdelen:- Lessen verkeers- en vervoerseducatie- Begeleiding in het verkeer- Verbetering van verkeersvoorzieningen- Vervoersmanagement op school

De uitgangssituatie voor de lessen

Elke onderwijssector (basisonderwijs, voortgezet onderwijs, middelbaarberoepsonderwijs, enz.) heeft z'n eigen onderwijstraject, neergelegd in eenschoolwerkplan. Aandacht voor het thema verkeer en milieu moet verwerktworden in dat totale lesprogramma, bestaande uit vakken met hun kern-doelen en de tijd (aantal uren) die daarvoor beschikbaar is. Het thema ver-keer en milieu moet in het onderwijs concurreren met andere 'educaties',zoals ontwikkelingseducatie en gezondheidseducatie. Ook zaken als schaal-vergroting in het onderwijs, de invoering van het formatie-budget-systeem,informatisering in het onderwijs, doen een beroep op de beperkte tijd enaandacht van de docent.

Het verkeersonderwijs heeft de laatste jaren een belangrijke ontwikkelingdoorgemaakt. Op de basisschool (4-12 jarigen) is verkeersonderwijs wet-telijk verplicht gesteld. Het vak werd bovendien in de bredere context van'sociale redzaamheid' geplaatst en de aandacht verschoof van pure verkeerskennis naar verkeers gedrag. In het voortgezet onderwijs is de situatie min-der gunstig. Pas vanaf dit schooljaar, met de invoering van de basisvorming,heeft verkeerseducatie een wettelijke basis gekregen. Niet als apart vak,maar ondergebracht in de zogenaamde kerndoelen verkeer en vervoer, uit-gewerkt naar vakken als: aardrijkskunde, natuur- en scheikunde, biologie,techniek, verzorging, geschiedenis en economie.

De meeste scholen vatten verkeersonderwijs nog steeds 'traditioneel' op,namelijk als onderwijs dat vooral werkt aan veiligheid en verkeersgedrag bijjongeren. De landelijke verkeersproef geldt voor het basisonderwijs tochnog als belangrijkste drijfveer om iets aan verkeer te doen. De gemiddeldetijd die een docent basisonderwijs per jaar besteedt aan 'natuur en milieu'en aan 'verkeer en vervoer' is 20 uur per jaar. Voor een docent voortgezetonderwijs is dat minder dan 10 uur. Daar blijkt dat het thema 'natuur enmilieu' hoger scoort dan het thema 'verkeer en vervoer'.

Momenteel heeft bij slechts één op de vijf basisscholen het thema 'verkeerin relatie tot milieu' een aparte plaats binnen het lesprogramma. Bij hetvoortgezet onderwijs wordt praktisch geen aandacht besteed aan dit


onderwerp. Als redenen worden aangevoerd: geen tijd of ruimte binnen heteigen vak, thema heeft geen prioriteit of men voelt zich er niet goed voortoegerust (men kan het tnema vanuit het eigen vakgebied niet goed over-zien). Daarbij komt dat de zwakte van educatie is dat het leerlingen welkennis en inzicht verschaft, maar nooit de garantie geeft op uiteindelijkegedragsverandering. Het onderwijs kan leerlingen 'slechts' leren afwegin-gen te maken van voor- en nadelen en oplossingsrichtingen aandragen; kanhen 'slechts' op hun eigen niveau handelingsperspectieven aanbieden; kan'slechts' het goede voorbeeld geven ...

Het vraag- en aanbodprincipe

Er komt de laatste jaren steeds meer op de scholen af. Allerlei belangen-groepen, maar ook bedrijven en de overheid, hebben het onderwijs ontdektals gemakkelijke ingang om hun belangen, dan wel hun waren aan te prij-zen. Voor scholen werkt dit over het algemeen zeer verwarrend. Zij ziensoms letterlijk door de bomen het bos niet meer. Het onderwijs is gemoti-veerd voor WE en NME, maar vraagt uitdrukkelijk om bundeling van aan-bod.De mate waarin onderwijsinstellingen (vraagzijde) gebruik maken van deintermediaire kaders (aanbodzijde) hangt sterk samen met de wijze waaropintermediaire kaders zich profileren en presenteren. Voor de scholen is hetvan belang dat een en ander afgestemd en liefst geïntegreerd gebeurt. Wekunnen daarbij niet diep genoeg in de huid van 'onze klant' kruipen. 'Degroene en verkeersveilige school' is een voorbeeld daarvan. In feite wordendaarbij steeds 'gelegenheidscoalities' van intermediairen gevormd, geba-seerd op het principe dat eenieder er bij te winnen heeft door gezamenlijkop te trekken richting het onderwijs.

Richtlijnen vanuit het onderwijs

Uit de ervaringen tot nu toe is een aantal richtlijnen af te leiden:- Het onderwijs keert terug naar haar kerntaak (goede leerlingen afleveren);derhalve kan het thema verkeer in relatie tot milieu het best ingebed in eenbreder (onderwijs)kader worden aangeboden;- Naar het onderwijs dient een dubbele insteek gehanteerd te worden,namelijk vanuit de verkeersveiligheids- én vanuit de milieuproblematiek;- Het onderwijs behoeft ondersteuning op maat, zowel inhoudelijk alsorganisatorisch;- Maatwerk kan het beste regionaal of lokaal geleverd kan worden, dusdoor regionale/lokale intermediaire kaders op het gebied van verkeer,milieu en onderwijs samen;- Van het onderwijs kunnen geen wonderen verwacht worden: educatieverschaft leerlingen kennis en inzicht, het kan attitudeverandering bewerk-stelligen, maar het geeft nooit de garantie op het gewenste gedrag in detoekomst;- Flankerende buitenschoolse activiteiten zouden de onderwijsboodschapop het gebied van verkeer en milieu moeten en kunnen versterken.


Flankerende buitenschoolse activiteiten

Het is voor jongeren, overigens net zoals voor volwassenen, noodzakelijkdat zij een consistente boodschap horen. Wanneer zij op school leren overde relatie verkeer en milieu en over verstandige vervoerskeuzen, dan moe-ten ze dat in het leven van alledag terugzien. Het wordt nogal eens onder-schat hoe belangrijk de voorbeeldfunctie van de docent, de school en deouders is. Maar ook van de overheid en het bedrijfsleven.

De tijd dat we de maatschappij dachten te veranderen via de school ligt verachter ons. Aanvulling van het reguliere vakkenpakket met maatschappelijkrelevante zaken, vertaalt in 'educaties', blijft belangrijk als aanzet. Maar deschool beslaat slechts een stukje van de opvoedingsmomenten. Jongerenzitten niet alleen op school. Het grootste deel van de dag zijn ze thuis, opstraat, bij vrienden, op een club of ze kijken televisie. Flankerende buiten-schoolse activiteiten zouden de onderwijsboodschap op het gebied van ver-keer en milieu moeten en kunnen versterken. Al was het alleen al omdatvanaf een jaar of 13 het referentiekader van jongeren steeds meer buitende school ligt.

Vervoerregio Elndhoven-Helmond

Jongeren in de leeftijdscategorie 15 tot en met 18 jaar staan voor belang-rijke keuzes op het gebied van mobiliteit. Als doelgroep voor verkeersedu-catie zijn zij interessant vanwege de keuzes die in deze leeftijdsfase wordengemaakt voor diverse (toekomstige) vervoersvormen (bromfiets, auto). Bijbeïnvloeding van de mobiliteitskeuze van deze doelgroep is primair de doel-stelling om jongeren selectief en verantwoord gebruik te laten maken vandiverse vervoersvormen.De vervoerregio Eindhoven-Helmond is in overleg met het Ministerie vanVerkeer en Waterstaat gestart met een (proef-)project verkeer en milieuvoor jongeren. De bedoeling was inzicht te verkrijgen in de mogelijkhedentot beïnvloeding van het milieugedrag en de vervoerskeuze van jongeren.Door middel van een vooronderzoek werd een model voor gedragsbeïn-vloeding ontwikkeld en op basis daarvan werden educatieve materialenontwikkeld, specifiek voor deze doelgroep.Op vier scholen (bovenbouw voortgezet onderwijs en middelbaar beroeps-onderwijs) moesten leerlingen een vragenlijst invullen, waarin gekekenwerd naar hun algemene milieuhouding en milieugedrag en specifiek naarhet thema verkeer en vervoer daarbij. Op basis van het vooronderzoekwerd de doelgroep gedifferentieerd (totaal 500 jongeren):a. negatieve milieuhouding en negatief milieugedrag.Eén op de vijf jongeren is 'consequent milieu-negatief; zij tillen niet zwaaraan milieuvraagstukken en handelen dienovereenkomstig;b. negatieve milieuhouding en positief milieugedrag.Een verwaarloosbaar kleine groep is 'inconsequent milieu-negatief, hetgeente verwachten viel;c. positieve milieuhouding en negatief milieugedrag.Ruim een derde van de jongeren is 'inconsequent milieupositief; zij zijndoordrongen van de ernst van het milieuvraagstuk, maar zetten het niet omin handelen;d. positieve milieuhouding en positief milieugedrag.De grootste groep, nl.: vier van de tien jongeren zijn 'consequent milieu-positief'; zij proberen hun positieve milieuhouding in gedrag om te zetten.


Bovenstaande groepen werden getypeerd naar kenmerken, zoals persoons-kenmerken, vrijetijdsbesteding, mediagebruik, verplaatsingsgedrag (vanzichzelf én van de ouders).

Twee belangrijke zaken kwamen daarbij naar voren:- Jongeren leggen over het algemeen nog nauwelijks een relatie tusseneigen verplaatsingsgedrag en eventueel daarmee samenhangende schade-lijke effecten voor het milieu; pas als die relatie door hen wordt gelegd, kanmen hen aanspreken op hun vervoerskeuze.- Ouders, leeftijdsgenoten, maar ook tal van organisaties die zich direct ofindirect bezighouden met verkeer en milieu, kunnen in belangrijke matemeewerken aan een meer bewuste vervoerskeuze. Hieronder vallen ookmeer algemene instellingen, zoals de school en de sportvereniging.

Op basis van deze inzichten werd in vervoerregio Eindhoven een communi-catiestrategie voor deze doelgroep opgezet en van educatieve materialenvoorzien.

De educatieve materialen

Bij de concrete uitwerking van het project werden de gemeente Eindhoven,te weten de afdeling Verkeer en de milieudienst (w.o. Milieu EducatieCentrum Eindhoven) en de vervoerregio betrokken. De educatieve materia-len werden, tezamen met hen, in nauw overleg met de docenten ingevulden bestonden uit:a. Een start-activiteit om de leerlingen op het thema te 'setten', met alshulpmiddel een affiche- serie en een milieu-testb. Activiteiten-opdrachten, waarin voor specifieke vakken de thematiekverkeer en milieu werd verwerkt, zoals:

- milieugedrag, w.o. vervoersgedrag in de eigen leefomgeving;- het opstellen van een vervoersmanagementplan;- een reclame-campagne voor vervoerswijzen;- de vervoerskeuze van een individu.

Deze konden naar wens, en afhankelijk van de beschikbare tijd van eendocent, worden aangevuld met onderdelen uit bestaande lesmaterialen,c. Een presentatie van resultaten en ervaringen van de vier scholen in deregio.

Vervoerregio Eindhoven-Helmond heeft een vervolg gegeven aan het hier-boven beschreven project. Op dit moment wordt eerdergenoemd program-ma van 'De groene en verkeersveilige school' aan basis- en voorgezetonderwijs aangeboden. Gemeente, milieudienst en schoolbegeleidings-dienst hebben ook hierbij een belangrijke rol.

De ervaring in Eindhoven leert dat gedragsverandering richting een 'andersomgaan met verkeer en vervoer' niet door het onderwijs alleen kan wordenbewerkstelligd.Wanneer de rijksoverheid zorg draagt voor een consistent beleid inzakeverkeer en milieu en voor agendering van de problematiek, kan concreteinvulling naar onderwijs en buitenschoolse activiteiten door intermediairenop regionaal/lokaal niveau gegeven worden. Op die wijze kan ook de keusvoor de fiets en het fietsgedrag in het onderwijs een zinvolle plaats krijgen.


Literatuurverwijzingen

'Educatiedoelstellingen Verkeer en Milieu voor 4-18 jarigen', ITS, SME,WN, SWOV, 1993. (te bestellen bij ITS, Nijmegen, 080 - 653500)

Brochure 'De Groene en Verkeersveilige School', ITS, SME, WN, 1994 (ookte bestellen bij ITS)

'Verkeer en Milieu; een verbintenis voor de toekomst', Advies- enOnderzoeksgroep Beke, SME, 1993 (te bestellen bij Advies- enOnderzoeksgroep Beke, Arnhem, 085 - 438521)

'Beweging in het milieugedrag van jongeren', Advies- en OnderzoeksgroepBeke, SME, 1993.

Verder informatie:Stichting Milieu EducatiePostbus 13030, 3507 LA UtrechtTelefoon: 030 - 802444


19 De groene en verkeersveilige school, verkeers-en vervoersbeleid in basis- & voortgezet onderwijsW. Hegger, Instituut voor ToegepasteSociale wetenschappen (ITS) van deStichting Katholieke Universiteit teNijmegen De problemen die verkeer en vervoer in ons dichtbevolkte land veroorza-

ken, doen zich ook voor in het onderwijs. Veel scholen hebben te makenmet onveilige verkeerssituaties op de schoolroutes of in de directe omge-ving van de school, bereikbaarheidsproblemen en verkeersoverlast.Om scholen te ondersteunen bij de aanpak van deze problemen voert hetInstituut voor Toegepaste Sociale wetenschappen (ITS) onder auspiciën vanVeilig Verkeer Nederland (WN) en de Stichting Milieu Educatie (SME) hetproject 'De groene en verkeersveilige school' uit. Dit project is gericht ophet bestrijden van de negatieve effecten van verkeer en vervoer. Scholenkunnen daarbij op twee manieren een bijdrage leveren: door een veiliger enmilieuvriendelijker woon-school verkeer te realiseren en door in het lespro-gramma ruimte te scheppen voor verkeers- en vervoerseducatie. In hetproject komen beide aspecten aan bod.

Verkeersveiligheid, milieu en bereikbaarheid

Het project 'De groene en verkeersveilige school' is opgezet tegen deachtergrond van de huidige ontwikkelingen in ons land op het gebied vanmobiliteit. Met name de groei van het autoverkeer draagt voor een grootdeel bij aan de verkeers- en vervoersproblemen: files en verkeersopstoppin-gen, milieuvervuiling en een groot aantal verkeersslachtoffers. Deze proble-men staan niet los van elkaar; de keuze voor een bepaald vervoermiddel isvan invloed op de verkeersintensiteit en daarmee op de milieuvervuiling,het file-probleem en het aantal verkeersongevallen. In het project wordende verschillende kanten van de problematiek in samenhang met elkaarbeschouwd.

Integrale aanpak

Om een bijdrage te leveren aan de oplossing van de verkeers- en vervoers-problematiek is een integrale benadering nodig waarin verkeerstechnische,infrastructurele, organisatorische en educatieve elementen aanwezig zijn.Lessen over veilig en milieuvriendelijk verkeersgedrag zijn immers niet vol-doende om het aantal verkeersongevallen en de druk op het milieu te ver-minderen. Minstens zo belangrijk zijn bijvoorbeeld adequate verkeersvoor-zieningen (zoals overzichtelijke kruispunten en gescheiden fietsstroken) ofmaatregelen om het autogebruik van leerkrachten en ouders te ontmoedi-gen. Het project 'De groene en verkeersveilige school' stelt scholen in staateen integraal activiteitenplan 'verkeer en vervoer' te ontwikkelen en uit tevoeren. Concreet betekent dit, dat er naast onderwijsactiviteiten in de klasook aandacht is voor activiteiten om de verkeersveiligheid en leefbaarheidin de schoolomgeving te vergroten. Aandachtspunten in het activiteitenplankunnen bijvoorbeeld zijn:- voorlichting geven aan ouders over de wijze waarop zij hun kind kunnentrainen in veilig verkeersgedrag- invoering van verkeers- en vervoerseducatie in de basisvorming- afspraken maken met de politie over het toepassen van gericht verkeers-toezicht- een carpool project opzetten voor ouders en/of docenten.


Situatie school centraal

Bij de ontwikkeling en uitvoering van het activiteitenplan staan de knelpun-ten, wensen en behoeften van de school centraal. De school stelt zelf haarprioriteiten vast aan de hand van een inventarisatie van de bestaande situ-atie. Zo kan uit deze inventarisatie bijvoorbeeld naar voren komen dat deverkeersvoorzieningen in de schoolomgeving nauwelijks verbetering behoe-ven, maar dat er wel sprake is van een slechte bereikbaarheid per openbaarvervoer. In dat geval verdient overleg met de openbaar vervoersbedrijven inde regio over aanpassing van de dienstregeling prioriteit. Andere knelpun-ten kunnen bijvoorbeeld zijn: het veelvuldig autogebruik van ouders en per-soneel, het verkeersgedrag van leerlingen die met de bromfiets naar schoolkomen, de veiligheid op de schoolroutes, parkeerproblemen, etcetera. Opbasis van de vastgestelde prioriteiten kiest de school welke activiteiten zeop korte of langere termijn wil aanpakken.

Ondersteuning

Om de eigen problemen effectief en efficiënt aan te pakken, is ondersteu-ning door deskundigen van groot belang. In 'De groene en verkeersveiligeschool' worden (lokale en regionale) organisaties ingeschakeld die direct ofindirect actief zijn op het gebied van verkeer, vervoer en milieu. Deze orga-nisaties worden in een netwerk samengebracht. Doel daarvan is een bun-deling tot stand te brengen van hun aanbod aan het onderwijs (materialenen diensten), dit aanbod af te stemmen op de prioriteiten van de scholen enondersteuning te bieden bij de uitvoering van de activiteiten.Deze ondersteuning vindt plaats op basis van rechtstreekse en kleinschaligecommunicatie. De organisaties binnen het netwerk zijn actief op lokaal ofregionaal niveau, bijvoorbeeld de plaatselijke afdeling van WN, de ver-keerspolitie, het openbaar vervoerbedrijf, de onderwijsbegeleidingsdienst,plaatselijke milieu-centra, de gemeente, de vervoerregio, etcetera. Zij over-leggen rechtstreeks met de scholen, maken afspraken over ondersteuningen stellen faciliteiten, diensten en materialen beschikbaar.Een belangrijk voordeel van de rechtstreekse en kleinschalige aanpak is datde school de problemen doelmatig en gericht kan aanpakken. De organisa-ties zijn immers op de hoogte van de lokale/regionale situatie en kunnendaardoor beter inspelen op de prioriteiten van de school.Een ander voordeel is de mogelijkheid om speciale aandacht te bestedenaan lokale en regionale verkeers- en vervoersproblemen, zoals verkeers-overlast in de binnenstad, onveilige verkeerssituaties of een lokaal milieu-probleem. Aandacht voor lokale en regionale problemen sluit aan bij deleef- en ervaringswereld van de leerlingen en maakt het onderwijs herken-baar.

Waarom een integrale aanpak?

Een belangrijke reden om een integraal activiteitenplan op te zetten en uitte voeren, is het grote aantal ongevallen onder scholieren. Uit onderzoekblijkt dat het aantal ongevallen sterk toeneemt wanneer leerlingen zich eennieuwe verkeerstaak moeten eigen maken. Het project is er op gericht hetaantal verkeersslachtoffers -ook op de langere termijn- terug te dringen via


educatie én maatregelen om de schoolomgeving en de schoolroutes veiligerte maken.Naast problemen op het gebied van verkeersveiligheid hebben veel scholenook te maken met verkeersoverlast en een slechte bereikbaarheid. Dit uitzich onder meer in chaotische situaties 's ochtends en 's middags bij deschooluitgang. In het basisonderwijs wordt dit vooral veroorzaakt door hetveelvuldig autogebruik van ouders die hun kind naar school brengen, vaakomdat ze de weg naar school te gevaarlijk vinden. De verkeersintensiteit bijde scholen neemt daardoor toe, met als gevolg dat ook andere ouders be-sluiten hun kind met de auto te brengen. Daarnaast komen -met name inhet voortgezet onderwijs- veel leerkrachten met de auto naar school.Andere problemen zijn bijvoorbeeld files en verkeersopstoppingen op deschoolroutes, geluidshinder tijdens de lessen, en parkeerproblemen.Door de ontwikkeling en uitvoering van het activiteitenplan kunnen scholenin samenwerking met de lokale en regionale organisaties deze problemenop een planmatige wijze aanpakken. De school kan bijvoorbeeld eenschoolvervoersplan introduceren en tegelijkertijd in de lessen aandachtbesteden aan de consequenties van mobiliteitsgedrag. Deze gecombineerdeaanpak van educatie en concrete niet-onderwijsgebonden activiteiten heefteen positief effect op het leerresultaat. Het onderwijs wordt herkenbaarvoor de leerlingen. Bovendien zullen zij een positieve stimulans krijgen omhun eigen (toekomstig) gedrag te veranderen als de school het goede voor-beeld geeft.

Ontwikkelingen in het onderwijs

Ook de huidige ontwikkelingen in het onderwijs maken een integraleaanpak nodig. De verwachting is dat de schaalvergroting in het onderwijsde verkeers- en vervoersproblematiek van de scholen nog zal versterken.Het aantal scholen neemt door fusies sterk af. Dit betekent dat de leerlin-gen gemiddeld langere afstanden moeten afleggen en dat de verkeersin-tensiteit op de schoolroutes toeneemt, met als gevolg een verhoogde kansop ongevallen. Bij een ongewijzigd beleid zal dit leiden tot een verderestijging van het aantal ongevallen onder scholieren.Daarnaast stijgt het aantal autokilometers door de langere afstanden die hetpersoneel en de ouders af moeten afleggen. Ook wordt de bereikbaarheidvan het schoolgebouw slechter door de toestroom van grotere aantallenleerlingen, personeel en ouders.

De aanpak van verkeersonderwijs op de basisschool heeft de afgelopenjaren een sterke ontwikkeling doorgemaakt. In de Wet op het Basisonder-wijs werd het ook in de onderbouw verplicht gesteld en geplaatst binnen debredere context van sociale redzaamheid. Bovendien verschoof de aandachtvan verkeerskennis naar verkeersgedrag.In het voortgezet onderwijs bestond tot voor kort geen wettelijke basis voorhet verzorgen van verkeers- en vervoerseducatie. Met de invoering van debasisvorming is deze situatie echter veranderd. Kerndoelen 'verkeer envervoer' zijn als vast onderdeel opgenomen binnen zeven vakken uit debasisvorming: biologie, aardrijkskunde, natuur- en scheikunde, verzorging,geschiedenis en staatsinrichting, techniek en economie.Het project sluit aan op de ontwikkelingen van verkeersonderwijs op debasisschool en helpt scholen voor voortgezet onderwijs bij de invulling van


verkeers- en vervoerseducatie. Uiteraard vormt de onderlinge relatie tussenverkeersveiligheid, milieu en mobiliteit een belangrijk onderdeel van delessen. Het gaat er daarbij onder meer om leerlingen inzicht te verschaffenin de verkeers- en vervoersproblematiek en hen bewust te maken van degevolgen van hun (toekomstig) mobiliteitsgedrag. Op die manier wordtgeprobeerd een attitudeverandering bij de leerlingen teweeg te brengen.

Door de schaalvergroting in het onderwijs en de integratie van basis- enspeciaal onderwijs (Weer samen naar school) veranderen de vervoer-stromen, het vervoermiddelengebruik en de afstanden die leerlingen dage-lijks afleggen. Dit heeft gevolgen voor het gebruik van de gemeentelijkevoorzieningen voor leerlingenvervoer. Naar verwachting zullen leerlingenvan scholen voor speciaal onderwijs op langere termijn minder gebruik ma-ken van deze voorzieningen. Leerlingen van de basisschool zullen er echterin toenemende mate gebruik van maken. Een goede coördinatie, veilig-heidsvoorzieningen en veilige open uitstapplaatsen zijn onderwerpen dieeen school in het kader van het activiteitenplan aan de orde kan stellen bijde gemeente, de vervoerder en/of de ouders.

Scholen besteden steeds meer aandacht aan milieuvraagstukken. In hetproject staat de relatie tussen verkeer en vervoer enerzijds en de milieu-problematiek anderzijds centraal. Naast lessen over dit onderwerp kan eenschool activiteiten ondernemen die gericht zijn op een minder zware belas-ting van het milieu. Een voorbeeld daarvan is het ontwikkelen en uitvoerenvan een schoolvervoersplan waarin alternatieven voor individueel autoge-bruik worden gestimuleerd. Het project biedt mogelijkheden om zo'n ver-voersplan op te zetten en maatregelen te treffen om de uitvoering ervanmogelijk te maken.

De meerwaarde van het project

Het project 'De groene en verkeersveilige school' heeft voordelen voor deschool en voor lokale en regionale organisaties.Het project ondersteuntscholen bij de ontwikkeling en uitvoering van een activiteitenplan 'verkeeren vervoer' dat is afgestemd op de eigen situatie. De opzet en uitvoeringvan zo'n activiteitenplan heeft de volgende voordelen:- Een activiteitenplan stelt de scholen in staat de eigen verkeers- en ver-voersproblematiek op een samenhangende en planmatige wijze aan tepakken. Dit voorkomt een versnipperde aanpak waarbij ad hoc op proble-men wordt gereageerd en maakt anticiperen op onverwachte situatiesmogelijk. Het plan zorgt tevens voor continuïteit van de activiteiten op hetgebied van verkeer en vervoer.- De school kan aan de ouders van (nieuwe) leerlingen op voorhand duide-lijk maken welke activiteiten ze onderneemt om de veiligheid van de leer-lingen te waarborgen. Uit verschillende onderzoeken is bekend dat ouderszich bij de schoolkeuze voor een belangrijk deel laten leiden door de veilig-heid van de weg naar school. Een positief imago in dit opzicht beïnvloedtde schoolkeuze.- Het plan stelt de school in staat de aandacht voor verkeer en vervoersamenhangend in het schoolwerkplan en het lesprogramma in te passen.Op de basisschool kan het activiteitenplan de samenhang tussen de leerja-ren vastleggen en de inhoudelijke prioriteiten vaststellen. In het voortgezetonderwijs kan de samenhang en afstemming tussen de vakken, waarinkerndoelen 'verkeer en vervoer' zijn opgenomen, worden vastgelegd.


'De groene en verkeersveilige school' zorgt voor een optimale aansluitingtussen de vraag van de scholen en het aanbod (diensten en materialen) ophet terrein van verkeer en vervoer. Het project voorziet in een gericht adviesaan de scholen over de materialen en diensten die men kan inzetten bij deuitvoering van de activiteitenplannen. Dit advies betreft zowel het landelijkaanbod op het terrein van verkeer, vervoer en milieu als het aanbod van delokale en regionale organisaties die in het netwerk zijn vertegenwoordigd.Op deze wijze krijgt de school een overzicht van materialen en diensten diespecifiek aansluiten op het activiteitenplan. Door de samenstelling van hetnetwerk krijgen de deelnemende scholen bovendien de mogelijkheid om incontact te treden met die organisaties die de gewenste ondersteuningkunnen bieden.

Deelname aan het project betekent ook dat de school samen met anderescholen de krachten kan bundelen om een bepaald probleem aan te pak-ken. Wanneer een aantal scholen een gemeenschappelijk knelpunt heeft,bijvoorbeeld de aansluiting van het openbaar vervoer, kan men dit geza-menlijk aan de orde stellen bij het openbaar vervoerbedrijf. Doordat meer-dere scholen gebaat zijn bij een verbetering van de aansluiting en er duseen breder draagvlak is, is de kans op aanpassing van de dienstregelinggroter.Voor de lokale en regionale organisaties is het van belang om deel te ne-men in het netwerk. Het aanbod dat zij beschikbaar hebben voor hetonderwijs (materialen en diensten) wordt in een regio-catalogus gebundeld.Deze catalogus wordt verspreid onder de deelnemende scholen. Op diemanier kunnen de organisaties hun aanbod onder de aandacht brengen vande doelgroep en dit op een gerichte en efficiënte wijze onder de doelgroepverspreiden.Omgekeerd krijgen de deelnemende organisaties inzage in de activiteiten-plannen van de scholen. Tevens ontvangen zij een analyse van deze plan-nen, waarin de gezamenlijke prioriteiten van de scholen naar voren komen.Aan de hand daarvan krijgen ze een duidelijk beeld van de vraag van descholen. Ze kunnen vervolgens die scholen selecteren die een behoeftehebben die aansluit op het eigen aanbod of waarvoor ze een nieuw aanbodkunnen ontwikkelen. Met andere woorden: deelname aan het project biedtde organisaties de mogelijkheid om de vraag van de scholen te traceren ende doelgroep af te bakenen.

Tenslotte bestaat voor de deelnemende organisaties de mogelijkheid omaan te geven welke onderwerpen ze aan de orde willen stellen op de scho-len in hun regio. Het gaat daarbij vooral om lokale/regionale zaken, zoalsbijvoorbeeld de bedreiging van een natuurgebied door de aanleg van eenweg, overlast van vliegverkeer van het naburig vliegveld en (de veiligheidvan) fietsroutes in de gemeente of regio. Op deze wijze wordt de aandachtin het onderwijs voor deze onderwerpen gestimuleerd.

Brochure

In een brochure staat aangegeven waaruit het activiteitenplan van descholen kan bestaan. In hoofdlijnen betreft dit verkeers- en vervoerseduca-tie; begeleiding in het verkeer; verbetering van de verkeersvoorzieningen;vervoersmanagement (de organisatie van het woon-school verkeer) enorganisatie en communicatie als voorwaardenscheppende activiteit.


Verder worden de opzet en organisatie van het project behandeld. Dewerkwijze van het project is ontwikkeld in een aantal proefprojecten. Aande hand van de ervaringen die daarbij zijn opgedaan, is een standaardservice-pakket samengesteld.Daarnaast zijn materialen en instrumenten vermeld. In het kader van hetproject is een aantal materialen en instrumenten ontwikkeld. Deels zijndeze bestemd voor gebruik op school. Daarnaast is materiaal ontwikkeldten behoeve van de invoering van het project op lokaal en regionaal niveau.

Informatie:Voor meer informatie over een onderwerp uit deze brochure en voor vra-gen kunt u terecht bij het projectsecretariaat of bij netwerkcoördinatoren inde regio.Instituut voor Toegepaste Sociale wetenschappenProjectsecretariaat 'De groene en verkeersveilige school'Toernooiveld 5Postbus 90486500 KJ NijmegenTelefoon: 080-653580


20 Wat heb je aan het ROV als jeover educatie praat

Mevr. F. de Vries, Regionaal OrgaanVerkeersveiligheid Friesland Regionale Organen voor de Verkeersveiligheid zijn overlegplatforms waarin

vertegenwoordigers van rijk, provincie, gemeenten, politie, justitie en parti-culiere organisaties met elkaar van gedachten wisselen over verkeersveilig-heid. Doel van het regionaal orgaan is om door middel van een planmatigeaanpak komen tot onderlinge afstemming van de verschillende verkeers-veiligheidsactiviteiten in de regio en tussen in de regio werkzame instantiesen organisaties. Daartoe wordt elk jaar een werkplan opgesteld waarin acti-viteiten zijn samengevat die onderling op elkaar zijn afgestemd.Het werkplan is het kader voor de te initiëren en te coördineren activiteiten.Deze activiteiten beogen in eerste plaats bij te dragen aan een verhoogdeverkeersveiligheid in de regio; daarnaast kunnen zij dienen om uitvoering tegeven aan een landelijk beleid dan wel dit landelijk beleid een steuntje in derug te geven (regionale lijnen zijn kort)

Taken ROV

Er zijn drie taken te onderscheiden:- De initiërende en stimulerende taak.De initiërende en stimulerende taak houdt in dat het ROV de ontwikkelin-gen op het gebied van de verkeersveiligheidsgroep landelijk, regionaal enlokaal voortdurend in het oog houdt en tracht hierop zo effectief mogelijk inte spelen bijvoorbeeld door het opzetten en uitvoeren van voorbeeld pro-jecten of het laten ontwikkelen/samenstellen van de inhoud voor projecten.Het gaat hierbij vaak om iets op gang te brengen.- De coördinerende taak.De coördinerende taak houdt in dat het ROV niet treedt in verantwoorde-lijkheden en bevoegdheden van de daarin participerende instanties en orga-nisaties. Alle activiteiten worden uitgevoerd door deze instanties en organi-saties. Het regionaal orgaan streeft naar een zo groot mogelijke afstemmingvan de beleidsplannen van de participanten op elkaar en de daaruit voort-vloeiende taken en verantwoordelijkheden bij de uitvoering van de activitei-ten. Bij de diverse participanten kan deelname aan het ROV leiden tot meerwederzijds begrip voor eikaars activiteiten en grotere bereidheid tot samen-werking. Met name de samenhang tussen de techniek en het menselijkgedrag komt door gezamenlijkheid in een duidelijker licht te staan.- De informerende taak.De informerende taak houdt in dat het ROV fungeert als doorgeefluik vanalle relevante informatie betreffende de verkeersveiligheid in de regio.Bijvoorbeeld door het organiseren van studiemiddagen maar ook door hetdoorgeven van klachten en suggesties van burgers over verkeersonveiligesituaties in de regio.

Friese projecten

Het ROV-Friesland bestaat reeds 13 jaar. In de eerste fase lag de nadruk ophet opzetten en uitvoeren van projecten. In de tweede fase meer opstructuren, het organiseren en coördineren. Een voorbeeld uit de eerste faseis het project waarneembaarheid fietsers. Fietsen van zo'n 1.250 fietsers


van scholen in een aantal plaatsen in Friesland zijn uitgerust met retroreflec-terende banden en witte reflectoren aan de voorkant van de fiets. De ge-dachte (naast verhogen verkeersveiligheid) was maatschappelijk draagvlakcreëren voor een eventuele verplichting van zijreflectie. Dit project was eenvoorbeeld van goede samenwerking tussen een aantal ideële en com-merciële organisaties.Een voorbeeld uit de tweede fase betreft het betrekken van het onderwijs.Via olievlekwerking is er bij een 40-tal voortgezet onderwijs scholen eenleerplan verkeerseducatie ingevoerd. Dit regionale initiatief heeft een lande-lijk vervolg gekregen met als doel invoering van verkeerseducatie in hetvoortgezet onderwijs. Daaruit is de leskist "Doorgaand Verkeer" ontstaan.Helaas geen verplichting voor het voortgezet onderwijs waardoor in Fries-land het contact met het voortgezet onderwijs een periode stil is gevallen.De contacten naar het basisonderwijs lopen altijd via de lijn van het GCO,de schoolbegeleidingsdienst. Een fulltime medewerkster die het basison-derwijs in Friesland ondersteunt in een planmatige aanpak van verkeers-educatie wordt door het ROF voor de helft betaald.

Organisatorische aanpassing

Het ROF Friesland is begin jaren 90 begonnen met een meer structurelebenadering van de verkeersonveiligheid: daar beginnen waar oorzakenliggen, in feite het "DUURZAAM VEILIG" concept. Daartoe is de geheleorganisatiestructuur in principe verdeeld via de drie E's, (educatie, enginee-ring, enforcement). De platformleden zijn verdeeld over deze werkgroepennaar professie van de eigen organisatie. Deze benadering is gekozen om deecht inhoudelijke/strategische discussies met de meest directe betrokkenente kunnen voeren. Dit bleek in de grote ROV-vergaderingen toch ietwatmoeizaam te gaan. In de ROV-vergaderingen wordt vanuit deze werkgroe-pen teruggekoppeld zodat daar een confrontatie van ideeën en strategieënplaatsvindt. De verkeersveiligheidsgroep vervult hierbij een schamierfunctie.Onder deze werkgroepen kunnen weer verschillende projectgroepen wor-den ingesteld om concrete projecten uit te werken.Daaraan kunnen ook organisaties deelnemen die geen zitting in het ROF-platform hebben. In de werkgroep "educatie" hebben zitting: GCO, WN,ANWB, Voetgangersvereniging VBV, Stichting Bevordering Verkeerse-ducatie, Rijkswaterstaat en het ROF-secretariaat.

Gemeenschappelijke uitgangspunten

Het ROF maakt geen eigen beleid, maar de participanten hebben tochbehoefte aan een gemeenschappelijk denkkader. De werkgroep verkeers-educatie hanteert als basis voor te ontwikkelen strategieën en activiteitende door het ROF aangenomen "Beleidsnotitie Verkeerseducatie".Onder verkeerseducatie verstaan we schoolse, schoolgebonden en buiten-schoolse educatie-activiteiten welke zich richten op kennis, inzicht, attitudeen/of vaardigheden. Permanente verkeerseducatie wil zeggen dat we delevensfase en de vervoerswijze van verkeersdeelnemers in opeenvolgendefasen centraal stellen.

Activiteiten moeten zoveel mogelijk langs en in bestaande structuren enorganisaties worden geïntegreerd. Dat betekent dat activiteiten "duur-


zaam" moeten zijn. Als de organisatie mogelijkheden tot continueringbeperkt zijn moet de; werkgroep zich afvragen hoe zinvol de activiteit dannog is. Activiteiten moeten goed afgestemd zijn op de doelgroep (leefstijl,wensen en behoeften etc.). Activiteiten moeten in hun samenhang metinfrastructurele en handhavingsmaatregelen worden beoordeeld. Activitei-ten moeten worden beoordeeld op kwaliteit en effect.

Meer algemeen doel is dat verkeerseducatie-activiteiten gericht moeten zijnop minstens 1 van de 3 onderscheiden niveaus, afhankelijk van de meestfundamentele en haalbare oplossing:1. Het beleidsniveauDe 3 bestuurslagen zijn ieder op hun eigen wijze verantwoordelijk voorintegraal verkeersveiligheidsbeleid. Zij moeten hun taken en verantwoorde-lijkheden in duidelijke wettelijke normen, regelgeving en plannen vertalen.2. Het maatschappelijke niveauHet creëren van maatschappelijke draagvlak voor verkeersveiligheid enactiviteiten die daaruit voortvloeien, (rol maatschappelijke organisaties)3. Het persoonlijke niveauHet aanspreken van het individu op verantwoordelijkheden en gedrag.

Alle bestaande en te ontwikkelen activiteiten zijn gerangschikt in eenmatrix. Daarin zijn (grofweg gezegd) de leeftijdscategorie van de doel-groep, de activiteit en het doel van de activiteiten gerangschikt. Ook de rolvan het ROF, de bestuurslagen en andere organisaties zijn hierbij in kaartgebracht.

Adviseren en ondersteunen van gemeenten

Veel activiteiten worden en willen we in samenwerking met gemeenten uit-voeren. Voor wat verkeerseducatie betreft voeren gemeenten echter nogalverschillend beleid. Het is belangrijk om dit goed in kaart te brengen.Sommige gemeenten zien verkeerseducatie absoluut niet als hun taak enverantwoordelijkheid. Andere gemeenten zien dit weer heel anders. Doorde contacten van de verkeersveiligheidsgroep met de gemeenten kunnenorganisaties meeliften in het onder de aandacht brengen van activiteiten.Ook kunnen ze hierdoor op een eenvoudige manier op de hoogte wordengebracht van wat er speelt binnen een gemeente.De taak van de verkeersveiligheidsgroep is om de samenhang en effectenvan maatregelen te laten zien. Dit vergt een basis van vertrouwen en hetvoortdurend leveren van hooggekwalificeerde adviezen.Gemeenten willen activiteiten wel ondersteunen maar voor hen moet dui-delijk zijn waar eindverantwoordelijkheden liggen en wat van hun gevraagdwordt op langere termijn binnen de mogelijkheden van hun eigen beleid.

Informatie:ROV FrieslandPostbus 201208900 HM LEEUWARDENtel.no. 058-925466


Bewust en veilig op de fiets - Publicatiedatabank...

Documents

Transcript of Bewust en veilig op de fiets - Publicatiedatabank...