Beoordeling van het duurzaamheidsbeleid van tien … · Inleiding In dit rapport vindt u de eerste...

Beoordeling van het duurzaamheidsbeleid van tien pensioenfondsen - Eerste actualisering

Eerlijke Pensioenwijzer Nederland 14 mei 2020

Eerlijke Pensioenwijzer Nederland

Beoordeling van het duurzaamheidsbeleid van tien pensioenfondsen - Eerste actualisering

De Nederlandse Eerlijke Pensioenwijzer is een coalitie van de volgende organisaties:

Amnesty International, Milieudefensie, Oxfam Novib, PAX en World Animal Protection

14 mei 2020

Onderzoek:

Margreet Simons, Lennart van Loenen en Jan Willem van Gelder

Inhoudsopgave

Samenvatting ............................................................................................................................. 1

Inleiding ..................................................................................................................................... 4

Hoofdstuk 1 Doelstelling en methodologie .......................................................................... 5

1.1 Doelstelling en uitgangspunten Eerlijke Pensioenwijzer .............................................. 5

1.2 Selectie van pensioenfondsen .................................................................................... 5

1.3 Methodologie ............................................................................................................ 6

1.3.1 Selectie van thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering .................................. 7

1.3.2 Relevante investeringscategorieën ..................................................................................... 8

1.3.3 Relevante beleidsstukken .................................................................................................... 9

1.3.4 Internationale standaarden en initiatieven ....................................................................... 10

1.3.5 Berekening scores .............................................................................................................. 10

1.3.6 Veranderingen in scores voor thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering .... 11

1.4 Verantwoording ...................................................................................................... 12

1.5 Disclaimer ............................................................................................................... 13

Hoofdstuk 2 Beoordeling beleid ......................................................................................... 14

2.1 Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) ................................................................ 14

2.2 Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid (BpfBouw) .................... 15

2.3 BPL Pensioen ........................................................................................................... 16

2.4 Pensioenfonds Detailhandel .................................................................................... 17

2.5 Pensioenfonds Horeca & Catering (PH&C) ................................................................ 18

2.6 Pensioenfonds Vervoer ............................................................................................ 19

2.7 Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) ..................................................................... 20

2.8 Pensioenfonds van de Metalektro (PME) .................................................................. 21

2.9 Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT) ................................................................ 22

2.10 Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten (StiPP) ......................................... 23

Hoofdstuk 3 Analyse resultaten per thema ........................................................................ 24

3.1 Arbeidsrechten ........................................................................................................ 24

3.1.1 Wat staat er op het spel? .................................................................................................. 24

3.1.2 Overzicht elementen en scores ......................................................................................... 24

3.1.3 Analyse beleid arbeidsrechten .......................................................................................... 26

3.2 Belastingen.............................................................................................................. 27



3.2.3 Analyse beleid belastingen ................................................................................................ 29

3.3 Corruptie ................................................................................................................. 31



3.3.3 Analyse beleid corruptie .................................................................................................... 33

3.4 Dierenwelzijn .......................................................................................................... 34



3.4.3 Analyse beleid dierenwelzijn ............................................................................................. 36

3.5 Gendergelijkheid ..................................................................................................... 37



3.5.3 Analyse beleid gendergelijkheid ........................................................................................ 39

3.6 Gezondheid ............................................................................................................. 40



3.6.3 Analyse beleid gezondheid ................................................................................................ 42

3.7 Klimaatverandering ................................................................................................. 44



3.7.3 Analyse beleid klimaatverandering ................................................................................... 47

3.8 Mensenrechten ....................................................................................................... 49



3.8.3 Analyse beleid mensenrechten ......................................................................................... 51

3.9 Natuur ..................................................................................................................... 53



3.9.3 Analyse beleid natuur ........................................................................................................ 55

Hoofdstuk 4 Analyse resultaten per sector ......................................................................... 56

4.1 Mijnbouw ................................................................................................................ 56



4.1.3 Analyse beleid mijnbouw................................................................................................... 59

4.2 Olie en gas ............................................................................................................... 61



4.2.3 Analyse beleid olie en gas .................................................................................................. 64

4.3 Voeding ................................................................................................................... 65



4.3.3 Analyse beleid voeding ...................................................................................................... 68

4.4 Wapens ................................................................................................................... 69



4.4.3 Analyse beleid wapens ...................................................................................................... 71

4.5 Woningbouw en vastgoed ....................................................................................... 72



4.5.3 Analyse beleid woningbouw en vastgoed ......................................................................... 75

Hoofdstuk 5 Analyse resultaten per aspect van de bedrijfsvoering ..................................... 77

5.1 Transparantie en Verantwoording ............................................................................ 77



5.1.3 Analyse beleid transparantie en verantwoording ............................................................. 79

Hoofdstuk 6 Conclusies ...................................................................................................... 81

6.1 Algemeen overzicht scores ....................................................................................... 81

6.2 Overzicht veranderingen in elementscores van de tien pensioenfondsen .................. 82

6.3 Thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering met beleidsveranderingen ..... 83

6.4 Netto beleidsverbeteringen per thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering ........ 83

6.5 Conclusies scores en veranderingen bij de tien pensioenfondsen .............................. 84

Bronverwijzingen ..................................................................................................................... 87

Lijst van tabellen

Tabel 1 Kort overzicht geselecteerde pensioenfondsen....................................................................... 1

Tabel 2 Overzicht scores van de tien pensioenfondsen per thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering ...................................................................................................................... 3

Tabel 3 Uitgebreid overzicht geselecteerde pensioenfondsen ............................................................. 6

Tabel 4 Overzicht beleidsscores ABP ................................................................................................ 14

Tabel 5 Overzicht beleidsscores BpfBouw ......................................................................................... 15

Tabel 6 Overzicht beleidsscores BPL Pensioen .................................................................................. 16

Tabel 7 Overzicht beleidsscores Pensioenfonds Detailhandel ............................................................ 17

Tabel 8 Overzicht beleidsscores PH&C .............................................................................................. 18

Tabel 9 Overzicht beleidsscores Pensioenfonds Vervoer ................................................................... 19

Tabel 10 Overzicht beleidsscores PFZW .............................................................................................. 20

Tabel 11 Overzicht beleidsscores PME................................................................................................ 21

Tabel 12 Overzicht beleidsscores PMT ............................................................................................... 22

Tabel 13 Overzicht beleidsscores StiPP ............................................................................................... 23

Tabel 14 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Arbeidsrechten ............................ 25

Tabel 15 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Belastingen .................................. 28

Tabel 16 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Corruptie ..................................... 32

Tabel 17 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Dierenwelzijn ............................... 35

Tabel 18 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Gendergelijkheid .......................... 38

Tabel 19 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Gezondheid ................................. 41

Tabel 20 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Klimaatverandering ...................... 45

Tabel 21 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Mensenrechten ............................ 50

Tabel 22 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Natuur ......................................... 54

Tabel 23 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Mijnbouw .................................... 57

Tabel 24 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Olie en gas ................................... 62

Tabel 25 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Voeding ....................................... 66

Tabel 26 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Wapens ....................................... 70

Tabel 27 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Woningbouw en vastgoed ............ 73

Tabel 28 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Transparantie en verantwoording. 78

Tabel 29 Scores van de tien pensioenfondsen per thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering ....... 81

Tabel 30 Beoordelingselementen waarvoor het beleid van de tien pensioenfondsen veranderd is ...... 82

Tabel 31 Thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering waarvoor het beleid van de tien pensioenfondsen veranderd is ............................................................................................. 83

Tabel 32 Netto beleidsverbeteringen per thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering .................... 84

Pagina | 1

Samenvatting

Pensioenfondsen zijn relatief grote spelers op de (internationale) beleggingsmarkt. Door hun beleggingen maken pensioenfondsen het bedrijven, overheden en particulieren mogelijk om kapitaal te verwerven voor bijvoorbeeld fabrieken, plantages of nieuwe technologieën. Deze activiteiten kunnen bijdragen aan het uitbannen van ondervoeding en het versterken van ecosystemen, maar ook aan het schenden van mensenrechten en aan milieuvervuiling.

Volgens de Nederlandse Pensioenwet zijn Nederlandse pensioenfondsen verplicht om in hun jaarverslag verantwoording af te leggen over de gevolgen van hun investeringsbeslissingen op het gebied van milieu, klimaat en mensenrechten en hun deelnemers te betrekken bij de keuzes die worden gemaakt in het verantwoord beleggingsbeleid.1

De Eerlijke Pensioenwijzer stelt zich ten doel om pensioenfondsen hun beleggingsbeleid te laten verduurzamen en hun investeringen en bedrijfsvoering daar op te laten afstemmen. Achterliggend doel is dat de pensioenfondsen hun (financiële) invloed aanwenden om de bedrijven waarin ze (willen) beleggen te verduurzamen. De Eerlijke Pensioenwijzer is een gezamenlijk project van vijf organisaties: Amnesty International, Milieudefensie, Oxfam Novib, PAX en World Animal Protection.i

Voor de Eerlijke Pensioenwijzer beoordeelt dit onderzoeksrapport – voor de eerste keer sinds de nulmeting in maart 2019 – het duurzaamheidsbeleid van de - qua deelnemersaantallen - tien grootste bedrijfstakpensioenfondsen van Nederland. Tabel 1 geeft een overzicht van de tien pensioenfondsen die door de Eerlijke Pensioenwijzer voor dit onderzoek zijn geselecteerd.

Tabel 1 Kort overzicht geselecteerde pensioenfondsen

Naam pensioenfonds Deelnemers (2018, duizend)

Beheerd vermogen (2018, € miljard)

Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) 2.968 449,8

Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) 2.796 217,9

Pensioenfonds Horeca & Catering (PH&C) 1.349 10,6

Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten (StiPP) 1.338 1,7

Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT) 1.322 72,7

Pensioenfonds Detailhandel 1.216 20,8

Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid (BpfBouw) 783 74,5

BPL Pensioen 673 17,5

Pensioenfonds Vervoer 671 27,0

Pensioenfonds van de Metalektro (PME) 631 48,4

Bron: DNB (2018, september), “Tabel 8.19 Jaargegevens individuele pensioenfondsen”, online: https://statistiek.dnb.nl/downloads/index.aspx#/, gezien in maart 2020; Jaarverslagen over 2018 van de genoemde fondsen.

i Niet alle coalitieleden van de Eerlijke Pensioenwijzer werken aan alle thema’s en/of sectoren waar dit onderzoek zich op richt.

Teksten over specifieke onderwerpen geven daarom niet noodzakelijkerwijs de mening van alle coalitieleden van de Eerlijke Pensioenwijzer weer.

Pagina | 2

In het onderzoek is nagegaan welke principes (uitgangspunten) en MVO-criteria zijn opgenomen in het duurzaamheidsbeleid van deze pensioenfondsen voor negen thema’s, vijf sectoren en één aspect van de bedrijfsvoering. Per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering zijn door de Eerlijke Pensioenwijzer een aantal principes gedefinieerd die zijn afgeleid van internationale standaarden, zoals verdragen, richtlijnen, keurmerken en gedragscodes. Van pensioenfondsen die maatschappelijk verantwoord (willen) ondernemen mag verwacht worden dat ze deze breed gedragen internationale verdragen, standaarden en initiatieven naleven bij het beleggen van pensioenpremies, ook als deze standaarden in één of meer landen niet in wetgeving zijn opgenomen.

Per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering wordt aan ieder pensioenfonds een score toegekend. De scores worden weergegeven op een schaal van 1 tot en met 10 en hangen af van het aantal principes dat in het publiek beschikbare duurzaamheidsbeleid van het pensioenfonds is opgenomen. De beoordelingsmethodologie is afkomstig van Fair Finance Guide International (FFGI), waar de vijf initiatiefnemers van dit onderzoek deel van uitmaken.

Tabel 2 geeft een overzicht van de scores die in dit onderzoek zijn toegekend voor de geselecteerde thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering aan de tien onderzochte pensioenfondsen. De scores worden weergegeven op een schaal van 1 (zeer slecht) tot 10 (uitstekend).

Pagina | 3

Tabel 2 Overzicht scores van de tien pensioenfondsen per thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering

Thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering A

BP

Bp

fBo

uw

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Thema’s

Arbeidsrechten 5 4 4 5 5 3 8 5 5 4

Belastingen 4 3 4 3 4 3 3 5 5 3

Corruptie 6 3 4 3 6 1 3 6 8 3

Dierenwelzijn 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Gendergelijkheid 3 1 1 1 1 1 2 1 1 1

Gezondheid 3 1 3 2 3 1 3 3 4 1

Klimaatverandering 4 2 3 1 1 1 2 3 2 1

Mensenrechten 5 3 5 3 3 3 5 3 6 3

Natuur 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Sectoren

Mijnbouw 2 1 2 1 2 1 2 3 3 1

Olie en gas 3 1 2 1 2 1 2 2 3 1

Voeding 2 1 1 1 1 1 2 1 2 1

Wapens 4 5 4 3 4 3 4 6 5 4

Woningbouw en vastgoed 1 3 4 1 1 1 1 1 3 3

Bedrijfsvoering

Transparantie en verantwoording 6 8 4 6 6 6 8 6 7 4

Pagina | 4

Inleiding

In dit rapport vindt u de eerste actualisering van de beoordeling van het beleggingsbeleid van tien pensioenfondsen voor de Eerlijke Pensioenwijzer (EPW). Het eerste beleidsonderzoek verscheen in maart 2019, toen nog onder de naam Eerlijk Pensioenlabel (EPL). Dat onderzoek werd in het najaar van 2018 uitgevoerd. Deze actualisatie komt dus iets meer dan anderhalf jaar na de eerste beoordeling van het beleid.

De Eerlijke Pensioenwijzer is een samenwerkingsverband van vijf organisaties: Amnesty International, Milieudefensie, Oxfam Novib, PAX en World Animal Protectioni. In januari 2009 startten enkele van deze

organisaties met de beoordeling van het financieringsbeleid van Nederlandse bankgroepen in het project Eerlijke Bankwijzer. In 2013 werd dit onderzoek uitgebreid met de lancering van de Eerlijke Verzekeringswijzer, waarin het beleggingsbeleid van de grootste verzekeringsgroepen actief op de Nederlandse levensverzekeringsmarkt werd beoordeeld. In maart 2019 werd onder de naam Eerlijk Pensioenlabel een eerste nulmeting gepubliceerd van het beleggingsbeleid van de naar deelnemersaantallen tien grootste bedrijfstakpensioenfondsen van Nederland. Het voorliggende rapport is de eerste actualisering van dit onderzoek, nu met de naam Eerlijke Pensioenwijzer.

Door vergelijking van het beleggingsbeleid van pensioenfondsen beoogt de Eerlijke Pensioenwijzer om de besturen van pensioenfondsen en hun deelnemers te stimuleren om hun verantwoord beleggingsbeleid verder in te vullen, aan te scherpen en uit te breiden met beleggingsprincipes op sociaal, ecologisch en economisch gebied.

De Eerlijke Pensioenwijzer is bedoeld om deelnemers van pensioenfondsen te informeren over de inhoud van het verantwoord beleggingsbeleid van het pensioenfonds waar ze bij zijn aangesloten, leden van het Verantwoordingorgaan of andere adviesorganen binnen pensioenfondsen te stimuleren om in gesprek te gaan met de besturen van pensioenfondsen over de inhoud van het beleggingsbeleid, pensioenbesturen inzicht te geven hoe hun beleid zich verhoudt tot dat van andere pensioenfondsen en hen een handreiking te geven om het beleid te verbeteren. De Eerlijke Pensioenwijzer beoogt ook een dialoog aan te gaan met pensioenfondsen over duurzaamheid. Gevraagd en ongevraagd geven de samenwerkende organisaties advies aan pensioenfondsen ten behoeve van verbetering van het beleggingsbeleid en de uitvoering hiervan.

Hoofdstuk 1 van dit rapport zet de methodologie en werkwijze van de Eerlijke Pensioenwijzer uiteen. Ook wordt toegelicht welke thema’s en sectoren zijn onderzocht, hoe beleid wordt beoordeeld en hoe scores worden toegekend.

In Hoofdstuk 2 worden de resultaten van het beleidsonderzoek per pensioenfonds gepresenteerd. In Hoofdstuk 3, Hoofdstuk 4 en Hoofdstuk 5 worden de onderzoeksresultaten geanalyseerd, respectievelijk per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In Hoofdstuk 6 worden de belangrijkste conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan om het verantwoord beleggingsbeleid van pensioenfondsen verder te verduurzamen.

i Niet alle coalitieleden van de Eerlijke Pensioenwijzer werken aan alle thema’s en/of sectoren waar dit onderzoek zich op richt.

Teksten over specifieke onderwerpen geven daarom niet noodzakelijkerwijs de mening van alle coalitieleden van de Eerlijke Pensioenwijzer weer.

Pagina | 5

Hoofdstuk 1 Doelstelling en methodologie

1.1 Doelstelling en uitgangspunten Eerlijke Pensioenwijzer

Dit rapport is geschreven voor de Eerlijke Pensioenwijzer, een samenwerkingsverband van vijf Nederlandse maatschappelijke organisaties:

• Amnesty International • Milieudefensie • Oxfam Novib • PAX • World Animal Protection

Het doel van de Eerlijke Pensioenwijzer is om maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) te bevorderen bij Nederlandse pensioenfondsen. Volgens het Nederlandse MVO Platform kan MVO worden gedefinieerd als “een resultaatgericht proces waarbij een bedrijf in haar gehele bedrijfsvoering en in de keten verantwoordelijkheid neemt voor de effecten die zij bewerkstelligt op sociaal, ecologisch en economisch gebied en daarover op transparante wijze verantwoording aflegt aan belanghebbenden.”

De Eerlijke Pensioenwijzer is van mening dat het streven naar MVO voor pensioenfondsen betrekking moet hebben op hun kernactiviteiten: het beleggen van de ingelegde pensioenpremies van deelnemers ten behoeve van de oudedagvoorziening van werknemers bij bedrijven en instellingen. Pensioenfondsen zijn relatief grote spelers op de (internationale) beleggingsmarkt. Door deze beleggingen maken pensioenfondsen het bedrijven en overheden mogelijk om kapitaal te verwerven voor bijvoorbeeld fabrieken, plantages of nieuwe technologieën. Deze activiteiten kunnen bijdragen aan het uitbannen van ondervoeding en het versterken van ecosystemen, maar ook leiden tot schending van mensenrechten en milieuvervuiling.

Om negatieve effecten van hun investeringen tegen te gaan en positieve effecten te bevorderen zouden pensioenfondsen volgens de Eerlijke Pensioenwijzer van de bedrijven waaraan ze kapitaal verstrekken moeten verwachten dat zij en hun toeleveranciers breed gedragen internationale standaarden en initiatieven naleven. Pensioenfondsen zouden deze verwachtingen moeten vastleggen in publiek toegankelijke beleidsdocumenten en hun investeringsbeslissingen hierop baseren, zodat voor alle deelnemers, werkgevers en andere stakeholders inzichtelijk is welke beleggingskeuzes door het pensioenfonds worden gemaakt.

Door de inhoud van het beleid van pensioenfondsen te vergelijken, hoopt de Eerlijke Pensioenwijzer een proces op gang te brengen dat leidt tot steeds verdere aanscherping van de gehanteerde principes en tot versterking van de opbouwende rol die pensioenfondsen kunnen spelen bij het tot stand brengen van een rechtvaardige en duurzame wereld. Deelnemers van pensioenfondsen kunnen op basis van de bevindingen in gesprek gaan met de besturen van pensioenfondsen en ook de initiatiefnemers van de Eerlijke Pensioenwijzer zullen een dialoog aangaan met de pensioenfondsen.

Op de website van de Eerlijke Pensioenwijzer kunnen deelnemers en andere belangstellenden het beleid van de qua deelnemersaantallen grootste pensioenfondsen in Nederland vergelijken. De Eerlijke Pensioenwijzer maakt het deelnemers en andere belangstellenden daarbij ook mogelijk om pensioenfondsen aan te spreken, zowel in de vorm van een compliment als in de vorm van een klacht.

1.2 Selectie van pensioenfondsen

Nederland kent ondernemingspensioenfondsen, waarbij alle leden werken bij dezelfde grote onderneming, en bedrijfstakpensioenfondsen, waarbij de leden werken bij een groot aantal verschillende bedrijven, organisaties en instellingen in een bepaalde bedrijfstak. Ook de (semi-) overheid geldt als een bedrijfstak, met het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) als bedrijfstakpensioenfonds.

Pagina | 6

Voor de Eerlijke Pensioenwijzer is gekozen voor een selectie van de qua deelnemersaantallen tien grootste bedrijfstakpensioenfondsen die samen € 941 miljard aan vermogen beheren, meer dan 70% van het totale vermogen in Nederland van door werknemers ingelegde pensioenpremies (€ 1.323 miljard per 31 december 2018).2

Tabel 3 biedt een overzicht van de geselecteerde pensioenfondsen, de sectoren die ze vertegenwoordigen, het aantal deelnemers, het totale vermogen op de balans van het pensioenfonds in 2018, en de naam van de vermogensbeheerder.

Tabel 3 Uitgebreid overzicht geselecteerde pensioenfondsen

Naam pensioenfonds Sector Aan

tal d

ee

lne

me

rs (

in

du

ize

nd

en

)

Be

he

erd

ve

rmo

gen

(in

€

milj

ard

)

Naa

m v

an f

idu

ciai

r

man

age

r

Inte

rn/e

xte

rn

verm

oge

nsb

eh

ee

r

1 Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) Overheid en onderwijs

2.968 449,8 APG Intern

2 Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) Gezondheidszorg en welzijn

2.796 217,9 PGGM Intern

3 Pensioenfonds Horeca & Catering (PH&C) Hotel en catering 1.349 10,6 - Extern

4 Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten (StiPP)

Uitzendkrachten en pay-rollers

1.338 1,7 Kempen Capital Management

Extern

5 Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT) Metaal en techniek

1.322 72,7 MN Intern

6 Pensioenfonds Detailhandel Detailhandel 1.216 20,8 BlackRock IM Extern

7 Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid (BpfBouw)

Bouwsector 783 74,5 APG Bouwinvest

Extern Intern

8 BPL Pensioen Landbouw 673 17,5 Achmea IM Syntrus Achmea

Extern Extern

9 Pensioenfonds Vervoer Transportsector 671 27,0 Achmea IM Extern

10 Pensioenfonds van de Metalektro (PME) Fijnmetaal en elektrotechniek

631 48,4 MN Extern

Totaal 13.747 941

Bron: DNB (2018, september), “Tabel 8.19 Jaargegevens individuele pensioenfondsen”, online: https://statistiek.dnb.nl/downloads/index.aspx#/, gezien in maart 2020; Jaarverslagen over 2018 van de genoemde pensioenfondsen.

1.3 Methodologie

In dit onderzoek wordt het verantwoord beleggingsbeleid van de tien geselecteerde pensioenfondsen vergeleken aan de hand van de methodologie die Profundo in samenwerking met Fair Finance Guide International (FFGI) heeft ontwikkeld. De FFGI-methode is ook gepubliceerd op de website van de Eerlijke Pensioenwijzer (uitsluitend in het Engels). Onderstaand wordt de methode en de toekenning van scores nader toegelicht.

Pagina | 7

1.3.1 Selectie van thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering

De Eerlijke Pensioenwijzer beoordeelt het beleggingsbeleid van de onderzochte pensioenfondsen in relatie tot belangrijke thema’s en sectoren, en ook de transparantie en verantwoording over de beleggingskeuzes en de inhoud en resultaten van het verantwoord beleggingsbeleid.

Via beleggingen in bedrijven, organisaties en overheden kan het pensioenfonds te maken krijgen met, en invloed uitoefenen op, belangrijke MVO-thema’s. In dit onderzoek wordt daarom het beleggingsbeleid van pensioenfondsen beoordeeld voor de volgende thema’s:

• Arbeidsrechten; • Belastingen; • Corruptie; • Dierenwelzijn; • Gendergelijkheid; • Gezondheid; • Klimaatverandering; • Mensenrechten; en • Natuur.

Wanneer een pensioenfonds belegt in bedrijven die actief zijn in sectoren waarin grote duurzaamheidsrisico’s bestaan, is volgens de Eerlijke Pensioenwijzer specifiek beleid voor die sectoren noodzakelijk. Dit onderzoek beoordeelt daarom het beleggingsbeleid van de onderzochte pensioenfondsen voor de volgende sectoren:

• Mijnbouw; • Olie en gas; • Voeding; • Wapens; en • Woningbouw en vastgoed.

Naast de beoordeling van het beleid voor thema’s en sectoren wordt ook beoordeeld in hoeverre pensioenfondsen transparant zijn en verantwoording afleggen over hun investeringsbeslissingen en de uitvoering van hun verantwoord beleggingsbeleid:

• Transparantie en verantwoording.

Voor ieder van de bovengenoemde thema’s beschrijft de methodologie gebruikt door de Eerlijke Pensioenwijzer de duurzaamheidsrisico’s en ook de relevante internationale standaarden en toonaangevende initiatieven op het gebied van duurzame ontwikkeling en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Op basis daarvan is een aantal principes (“elementen”) geformuleerd die naar het oordeel van de Eerlijke Pensioenwijzer relevant zijn voor de invulling van het verantwoord beleggingsbeleid door pensioenfondsen.

Principes die in (vrijwel) alle landen in weten regelgeving zijn vastgelegd worden niet expliciet benoemd, omdat de Eerlijke Pensioenwijzer ervan uitgaat dat pensioenfondsen verwachten dat bedrijven waaraan ze kapitaal beschikbaar stellen zich aan de wet houden. Het onderzoek richt zich vooral op bovenwettelijk (MVO) beleid.

De geformuleerde beoordelingsprincipes kunnen door pensioenfondsen op verschillende manieren worden toegepast op nieuwe en bestaande beleggingen. Bij nieuwe beleggingen kunnen de principes als selectiecriteria worden gehanteerd. Bij bestaande beleggingen kunnen ze worden ingezet als richtlijn voor engagementactiviteiten en voor afspraken over verbeteringen met de bedrijven waarin het pensioenfonds beleggingen heeft. Op basis van deze principes kan een pensioenfonds uiteindelijk ook besluiten om een beleggingsrelatie te beëindigen als de engagementactiviteiten niet tot het gewenste resultaat leiden.

In dit beleidsonderzoek wordt niet de uitvoering van het verantwoord beleggingsbeleid van de pensioenfondsen beoordeeld, maar vooral de principes die daaraan ten grondslag liggen.

Pagina | 8

1.3.2 Relevante investeringscategorieën

De beoordeling van het beleid wijkt voor pensioenfondsen af van de wijze waarop die volgens de internationale FFGI-methode bij banken en verzekeraars wordt beoordeeld. Bij banken en verzekeraars wordt naast de inhoud van het beleid ook de reikwijdte van het beleid getoetst door te beoordelen op hoeveel investeringscategorieën het beleid van toepassing is. Hierbij worden de volgende categorieën onderscheiden:

• Zakelijke kredieten; • Projectfinanciering; • Beleggingen op de balans; en • Beleggingen voor klanten (vermogensbeheer).

Van de vier soorten investeringscategorieën die de FFGI-methode onderscheidt zijn er twee, zakelijke kredieten en projectfinanciering, nooit van toepassing op pensioenfondsen. Deze investeringscategorieën zijn daarom in de Eerlijke Pensioenwijzer geen onderdeel van de studie. De investeringscategorieën beleggingen voor eigen rekening en beleggingen voor klanten kunnen wel van toepassing zijn voor pensioenfondsen. We leggen hieronder uit op welke wijze deze twee investeringscategorieën relevant kunnen zijn voor pensioenfondsen:

• Beleggingen voor eigen rekening

Op de balans van een pensioenfonds staan rechts het eigen vermogen en de ingelegde pensioenpremies (de passiva) en links de verschillende beleggingsvormen waar het pensioenfonds de premies in heeft belegd (de beleggingen voor eigen rekening) en eventuele andere activa (een eigen kantoorgebouw bijvoorbeeld). Beide zijden van de balans zijn per definitie in evenwicht. Hieronder beschrijven we beide zijden van de balans:

• Passiva

De passiva van het pensioenfonds kunnen onderverdeeld worden in verplichtingen en eigen vermogen. Het eigen vermogen bestaat uit:

• Geld dat is binnengekomen door aandelen in het pensioenfonds uit te geven aan de eigenaars;

• De nettowinst die het pensioenfonds in de loop der jaren heeft gemaakt.

Onder de verplichtingen (of: schulden) van een pensioenfonds valt al het andere geld dat bij het pensioenfonds is binnengekomen en dat ooit terugbetaald moet worden. Verreweg het belangrijkste zijn de pensioenpremies die door werkgevers en werknemers zijn betaald, waardoor werknemers aanspraak kunnen maken op een pensioenuitkering. Daarnaast kunnen er nog andere verplichtingen op de balans staan, zoals:

• Leningen van andere financiële instellingen; en

• Financiële derivaten: schulden als gevolg van swaps, futures of opties.

• Activa

De pensioenpremies en andere passiva die het pensioenfonds beheert, worden belegd in verschillende soorten activa. Een pensioenfonds kan de volgende soorten activa hebben:

• Beleggingen in aandelen en obligaties van bedrijven;

• Beleggingen in obligaties van overheden;

• Beleggingen in private equity;

• Beleggingen in onroerend goed;

• Andere beleggingen voor eigen rekeningen, waaronder financiële derivaten zoals: swaps, futures of opties en

• Het eigen kantoor, cash op de bank en andere bezittingen.

Pagina | 9

Niet elk pensioenfonds belegt in dezelfde mate in al deze soorten activa, onder meer op basis van de mate van beleggingsrisico dat het pensioenfonds wil nemen. Beleggingen in obligaties hebben bijvoorbeeld een lager risicoprofiel dan beleggingen in aandelen, maar hebben doorgaans ook een lager rendement.

In het kader van het onderzoek voor de Eerlijke Pensioenwijzer worden alle soorten activa van pensioenfondsen samengevat onder de term “beleggingen op de balans”, ofwel asset management for own account in de FFGI-methode. Werkgevers, werknemers en gepensioneerden vertegenwoordigd in het pensioenbestuur en Verantwoordingsorgaan bepalen het gewenste risicoprofiel van de beleggingen en de verdeling over de verschillende soorten activa. De door het pensioenfonds aangestelde vermogensbeheerders dienen bij hun beleggingskeuzes te handelen volgens het mandaat van het pensioenfonds. Daarom is het van belang dat een pensioenfonds inzichtelijk maakt welk beleid gevoerd wordt voor alle beleggingen op de balans, vermogensbeheerders controleert op de uitvoering van dit beleid, en daarover verantwoording aflegt aan deelnemers en in het jaarverslag.

• Beleggingen voor klanten

Pensioenfondsen beleggen de ingelegde pensioenpremies meestal niet zelf maar laten dit doen door één of meerdere vermogensbeheerders. Bij het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP), Pensioenfonds Zorg en Welzijn en Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT) zijn deze vermogensbeheerders, respectievelijk APG, PGGM en MN, juridisch verbonden aan het pensioenfonds. Deze vermogensbeheerders beheren niet alleen het vermogen van de pensioenfondsen waar ze onderdeel van zijn maar werken ook voor andere klanten, meestal andere pensioenfondsen. Daarnaast heeft Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid (BpfBouw) een eigen vastgoedmanager, Bouwinvest, die ook de vastgoedbeleggingen beheert van andere institutionele beleggers. Voor deze pensioenfondsen is de investeringscategorie Beleggingen voor klanten dus in principe relevant, voor de andere geselecteerde pensioenfondsen niet.

Volgens de FFGI-methode dienen principes uit het beleid van financiële instellingen zowel te gelden voor alle vormen van beleggingen die op de balans staan (asset management for own account), als voor de beleggingen die interne vermogensbeheerders beleggen voor externe klanten (asset management for clients), indien van toepassing. De hoofdreden hiervoor is dat veel financiële instellingen voor de beleggingen voor eigen rekening ander beleid hanteren dan voor beleggingen voor klanten.

De Eerlijke Pensioenwijzer heeft echter besloten om het beleid dat de aan sommige pensioenfondsen gelieerde vermogensbeheerders hanteren voor hun beleggingen voor klanten niet in dit onderzoek op te nemen. In tegenstelling tot andere financiële instellingen die eigenaar zijn van een vermogensbeheerder die voor externe klanten geld belegt, zijn de verschillen tussen het beleid voor beleggingen op de balans (dus voor eigen rekening van het pensioenfonds) en het beleid voor vermogensbeheer voor externe klanten bij de geselecteerde pensioenfondsen slechts klein.

Het gevolg hiervan is dat de Eerlijke Pensioenwijzer geen onderscheid maakt tussen de diverse investeringscategorieën die van toepassing kunnen zijn (vermogensbeheer voor eigen rekening en risico en vermogensbeheer voor rekening en risico van klanten). Daarom wordt in dit onderzoek alleen beoordeeld of en in welke mate het beleid voldoet aan de criteria van de Eerlijke Pensioenwijzer.

1.3.3 Relevante beleidsstukken

Het onderzoek voor de Eerlijke Pensioenwijzer is gebaseerd op publiek beschikbare informatie, gepubliceerd op de website van het pensioenfonds en in het jaarverslag. Ook rapportages van de interne en externe vermogensbeheerders van de pensioenfondsen zijn als informatiebron gebruikt, maar alleen als die beschikbaar zijn op de website van het pensioenfonds en als duidelijk is dat de gevonden informatie onderdeel is van het mandaat van de vermogensbeheerder voor het betreffende pensioenfonds.

Pagina | 10

Bij de beoordeling van een beleidsstuk is het van belang op hoeveel bedrijven en in hoeveel sectoren het wordt toegepast. Voor de thema’s verwacht de Eerlijke Pensioenwijzer dat het pensioenfonds beleid heeft dat geldt voor beleggingen in alle bedrijven en instellingen. Voor de sectoren wordt beleid verwacht dat alleen betrekking heeft op beleggingen in bedrijven in de betreffende sector. Elementen die alleen in het beleid voor een specifieke sector zijn opgenomen kunnen daarom niet of niet volledig meetellen voor de beoordeling van de thema’s; die zijn namelijk sector-overstijgend.

Brochures en andere publicaties die het pensioenfonds publiceert om deelnemers te informeren over bepaalde maatschappelijke of economische ontwikkelingen worden niet als beleidsstukken beschouwd, tenzij het pensioenfonds in deze publicaties nadrukkelijk aangeeft welke principes het hanteert bij de selectie en monitoring van beleggingen.

Wanneer een pensioenfonds in een nieuws- of persbericht vernieuwingen in het beleggingsbeleid aankondigt, zijn deze vernieuwingen in deze beleidsupdate meegenomen. Bij een toekomstige herhaling van het onderzoek wordt verwacht dat de aangekondigde beleidswijziging is geïntegreerd in de beleidsstukken waarin het pensioenfonds het beleggingsbeleid vastlegt.

1.3.4 Internationale standaarden en initiatieven

Bij de beoordeling van het beleggingsbeleid van de pensioenfondsen wordt niet alleen gekeken naar het beleid dat het pensioenfonds heeft uitgeschreven in de eigen beleidsstukken, maar ook naar de internationale standaarden en initiatieven die door het pensioenfonds zijn ondertekend of waarnaar het pensioenfonds verwijst in het eigen beleid. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen, de IFC Performance Standards en het UN Global Compact. Pensioenfondsen die naar een dergelijke standaard verwijzen in hun beleid of die een dergelijke standaard ondertekend hebben én daarbij duidelijk maken dat ze deze standaarden op hun beleggingen toepassen, ontvangen bij de inhoudelijke beoordeling van het beleid automatisch een punt voor de elementen waarvan door de Eerlijke Pensioenwijzer vooraf is vastgesteld dat de internationale standaard het principe dekt.

1.3.5 Berekening scores

Voor ieder thema, iedere sector en ieder aspect van de bedrijfsvoering zijn in de methodologie een aantal beoordelingselementen opgenomen: criteria die de EPW belangrijk vindt en die grotendeels zijn afgeleid van internationale standaarden. Bij de beoordeling van het beleid van een pensioenfonds wordt voor elk beoordelingselement nagegaan of het beleid voldoet aan de criteria van de EPW. Hierbij zijn er drie opties:

• Wanneer een pensioenfonds geen beleid heeft dat voldoet aan de criteria van het beoordelingselement worden geen punten toegekend (score 0);

• Wanneer een pensioenfonds beleid heeft dat in enige mate voldoet aan de criteria van de EPW wordt een halve punt toegekend (score 0,5); of

• Wanneer een pensioenfonds beleid heeft dat volledig voldoet aan de criteria van de EPW wordt een vol punt toegekend (score 1).

Door de scores voor de verschillende elementen op te tellen wordt per thema, per sector en per aspect van de bedrijfsvoering aan het pensioenfonds een score toegekend. Deze scores hangen af van het aantal principes dat in enige mate in het publiek beschikbare beleggingsbeleid van het pensioenfonds is opgenomen. De scores worden weergegeven op een schaal van 1 tot en met 10.

De score van een pensioenfonds voor een thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering wordt bepaald door het aantal elementen dat is opgenomen in het beleid te delen door het totale aantal elementen dat in de methode is gedefinieerd voor het betreffende thema, de sector of het aspect van de bedrijfsvoering. In formulevorm:

Pagina | 11

Score voor een thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering =

Som van de scores per element * 10

Aantal elementen in de methode voor het thema, de sector of het aspect van de bedrijfsvoering

De uitkomst wordt afgerond op een geheel getal. Als het getal achter de komma begint met 0, 1, 2, 3 of 4 wordt naar beneden afgerond, bij 5 of meer naar boven. Als de score lager dan 1 is, wordt altijd naar boven afgerond.

Elk pensioenfonds krijgt dus voor het beleid ten aanzien van elk thema een geheel getal als score, minimaal een 1 en maximaal een 10. Aan deze scores hangt de Eerlijke Pensioenwijzer de volgende kwalificaties, overgenomen uit het onderwijs:

10 Uitstekend 9 Zeer goed 8 Goed 7 Ruim voldoende 6 Voldoende 5 Twijfelachtig 4 Onvoldoende 3 Ruim onvoldoende 2 Slecht 1 Zeer slecht

1.3.6 Veranderingen in scores voor thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering

Wanneer een beleidsonderzoek wordt geactualiseerd, kunnen de scores van pensioenfondsen voor een thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering veranderen. Zulke veranderingen zijn in veel gevallen het gevolg van verbeteringen of verslechteringen van het beleid van de pensioenfondsen, maar kunnen ook andere oorzaken hebben. Veranderingen in de scores voor individuele beoordelingselementen kunnen de volgende oorzaken hebben:

• Veranderingen in het aantal onderwerpen waarvoor het pensioenfonds beleid heeft: het aantal beoordelingselementen waarvoor het pensioenfonds een positieve score krijgt. Er is dan sprake van een verbetering als de score voor een of meer beoordelingselementen verandert van geen punten (score 0) naar een halve of hele punt (score 0,5 of 1). Er is sprake van een verslechtering als de score voor een of meer beoordelingselementen verandert van een hele of een halve punt (score 1 of 0,5) naar geen punten (score 0);

• Veranderingen in de mate waarin het beleid voor de behandelde onderwerpen voldoet aan de criteria van de EPW: het aantal beoordelingselementen waarvoor er al beleid was, maar waarvoor het beleid nu is geherformuleerd. Er is dan sprake van een verbetering als de score voor een of meer beoordelingselementen verandert van een halve punt (score 0,5) naar een heel punt (score 1) en er is sprake van een verslechtering als de score voor een of meer beoordelingselementen verandert van een hele punt (score 1) naar een halve punt (0,5);

Pagina | 12

• Verandering in de methodologie: in de methode is het element geherformuleerd;i of

• Herzien oordeel: de onderzoekers hebben hun beoordeling van het beleid herzien, bijvoorbeeld op basis van een beleidsstuk dat bij het vorige onderzoek over het hoofd was gezien.

Op de totale score die een pensioenfonds in een beleidsupdate haalt voor een bepaald thema of een bepaalde sector zijn voorts de volgende factoren van invloed:

• Veranderingen in de weging van elementen door wijzigingen in de methodologie (met name door het toevoegen of verwijderen van elementen verandert automatisch het relatieve gewicht van ieder element); en

• De afronding van de berekende score voor een sector of thema naar een rond getal van 1 tot 10.

Dit betekent, enerzijds, dat veranderingen in beleid voor een bepaald thema of een sector zich niet automatisch hoeven te vertalen in een hogere of lagere (afgeronde) totaalscore voor dat thema of die sector. Anderzijds betekent een hogere totaalscore niet automatisch dat het beleid van een pensioenfonds sinds het vorige onderzoek verbeterd is. Voor een goed begrip van de veranderingen in het beleid van de pensioenfondsen is het belangrijk om niet slechts te kijken naar de totale score, maar ook naar veranderingen in de scores voor individuele beoordelingselementen en de oorzaken daarvoor. In dit rapport is daarom voor elk thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering een paragraaf inbegrepen waarin de veranderingen in beleid in detail worden geanalyseerd. Ook wordt in Hoofdstuk 6 een overzicht en analyse gegeven van de veranderingen van de scores voor individuele elementen als gevolg van wijzigingen in het beleid van de pensioenfondsen.

1.4 Verantwoording

Dit rapport biedt een weergave van de resultaten van het beleidsonderzoek voor de Eerlijke Pensioenwijzer, dat is uitgevoerd in opdracht van de vijf deelnemende organisaties. De gebruikte methodologie is in opdracht van Fair Finance Guide International opgesteld door het Nederlandse onderzoeksbureau Profundo. De FFGI-methode wordt periodiek geactualiseerd, het meest recent in februari 2020.3 Omdat dit onderzoek al eind 2019 is gestart, is hiervoor de versie van maart 2018 gebruikt.4

Het onderzoek is door onderzoeksbureau Profundo uitgevoerd tussen eind 2019 en maart 2020. Gedurende het onderzoek hebben de onderzochte pensioenfondsen de gelegenheid gekregen om te reageren op:

• De bronnen die voor het onderzoek zijn gebruikt; • De bedrijfsinformatie over het betreffende pensioenfonds; en • De onderzoeksresultaten.

Vijf pensioenfondsen hebben gebruik gemaakt van de gelegenheid tot het geven van feedback en die reacties zijn meegenomen in het onderzoek.

i Hoewel bij zowel de nulmeting in 2019 als de huidige beleidsupdate dezelfde versie van de methodologie is

gebruikt, heeft de Eerlijke Pensioenwijzer voor dit onderzoek besloten om bepaalde beoordelingselementen wel te

beoordelen die in de nulmeting niet waren beoordeeld, en om bepaalde elementen niet te beoordelen die in de

nulmeting wel waren beoordeeld. Daarom kunnen er ook wijzigingen in elementscores door veranderingen in de

methodologie voorkomen.

Pagina | 13

1.5 Disclaimer

Niet alle partnerorganisaties binnen de Eerlijke Pensioenwijzer werken inhoudelijk op alle thema's en/of sectoren waarover het onderzoek zich uitstrekt. Uitingen op deelonderwerpen geven dan ook niet noodzakelijkerwijs de mening weer van alle samenwerkende organisaties met betrekking tot de Eerlijke Pensioenwijzer.

Pagina | 14

Hoofdstuk 2 Beoordeling beleid

2.1 Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP)

In Tabel 4 staan de scores voor ABP, per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In de linker kolom staan de scores van de nulmeting in 2019. De scores van de huidige beleidsupdate (2020) staan in de middelste kolom. De veranderingen ten opzichte van de nulmeting in 2019 staan in de laatste kolom. Zie voor meer informatie over het scoremodel paragraaf 1.3.

Tabel 4 Overzicht beleidsscores ABP

Thema's, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering Be

leid

ssco

res

20

19

Be

leid

ssco

res

20

20

Ve

ran

de

rin

gen

in

be

leid

ssco

res

Thema’s

Arbeidsrechten 3 5 +2

Belastingen 1 4 +3

Corruptie 2 6 +4

Dierenwelzijn 1 1 0

Gendergelijkheid 2 3 +1

Gezondheid 1 3 +2

Klimaatverandering 2 4 +2

Mensenrechten 3 5 +2

Natuur 1 1 0

Sectoren

Mijnbouw 1 2 +1

Olie en gas 1 3 +2

Voeding 1 2 +1

Wapens 4 4 0

Woningbouw en vastgoed 1 1 0

Bedrijfsvoering

Transparantie en verantwoording 8 6 -2

Pagina | 15

2.2 Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid (BpfBouw)

In Tabel 5 staan de scores voor BpfBouw, per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In de linker kolom staan de scores van de nulmeting in 2019. De scores van de huidige beleidsupdate (2020) staan in de middelste kolom. De veranderingen ten opzichte van de nulmeting in 2019 staan in de laatste kolom. Zie voor meer informatie over het scoremodel paragraaf 1.3.

Tabel 5 Overzicht beleidsscores BpfBouw


leid

ssco

res

20

19

Be

leid

ssco

res

20

20

Ve

ran

de

rin

gen

in

be

leid

ssco

res

Thema’s


Belastingen 1 3 +2

Corruptie 1 3 +2

Dierenwelzijn 1 1 0

Gendergelijkheid 1 1 0

Gezondheid 1 1 0

Klimaatverandering 2 2 0

Mensenrechten 3 3 0

Natuur 1 1 0

Sectoren

Mijnbouw 1 1 0

Olie en gas 1 1 0

Voeding 1 1 0

Wapens 3 5 +2


Bedrijfsvoering

Transparantie en verantwoording 7 8 +1

Pagina | 16

2.3 BPL Pensioen

In Tabel 6 staan de scores voor BPL Pensioen, per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In de linker kolom staan de scores van de nulmeting in 2019. De scores van de huidige beleidsupdate (2020) staan in de middelste kolom. De veranderingen ten opzichte van de nulmeting in 2019 staan in de laatste kolom. Zie voor meer informatie over het scoremodel paragraaf 1.3.

Tabel 6 Overzicht beleidsscores BPL Pensioen


leid

ssco

res

20

19

Be

leid

ssco

res

20

20

Ve

ran

de

rin

gen

in

be

leid

ssco

res

Thema’s


Belastingen 1 4 +3

Corruptie 2 4 +2

Dierenwelzijn 1 1 0


Gezondheid 2 3 +1



Natuur 1 1 0

Sectoren

Mijnbouw 1 2 +1

Olie en gas 1 2 +1

Voeding 2 1 -1

Wapens 4 4 0

Woningbouw en vastgoed 3 4 +1

Bedrijfsvoering

Transparantie en verantwoording 5 4 -1

Pagina | 17

2.4 Pensioenfonds Detailhandel

In Tabel 7 staan de scores voor Pensioenfonds Detailhandel, per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In de linker kolom staan de scores van de nulmeting in 2019. De scores van de huidige beleidsupdate (2020) staan in de middelste kolom. De veranderingen ten opzichte van de nulmeting in 2019 staan in de laatste kolom. Zie voor meer informatie over het scoremodel paragraaf 1.3.

Tabel 7 Overzicht beleidsscores Pensioenfonds Detailhandel


leid

ssco

res

20

19

Be

leid

ssco

res

20

20

Ve

ran

de

rin

gen

in

be

leid

ssco

res

Thema’s


Belastingen 1 3 +2

Corruptie 4 3 -1

Dierenwelzijn 1 1 0


Gezondheid 1 2 +1


Mensenrechten 3 3 0

Natuur 1 1 0

Sectoren

Mijnbouw 1 1 0

Olie en gas 1 1 0

Voeding 1 1 0

Wapens 3 3 0


Bedrijfsvoering

Transparantie en verantwoording 6 6 0

Pagina | 18

2.5 Pensioenfonds Horeca & Catering (PH&C)

In Tabel 8 staan de scores voor PH&C, per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In de linker kolom staan de scores van de nulmeting in 2019. De scores van de huidige beleidsupdate (2020) staan in de middelste kolom. De veranderingen ten opzichte van de nulmeting in 2019 staan in de laatste kolom. Zie voor meer informatie over het scoremodel paragraaf 1.3.

Tabel 8 Overzicht beleidsscores PH&C


leid

ssco

res

20

19

Be

leid

ssco

res

20

20

Ve

ran

de

rin

gen

in

be

leid

ssco

res

Thema’s


Belastingen 1 4 +3

Corruptie 1 6 +5

Dierenwelzijn 1 1 0


Gezondheid 1 3 +2


Mensenrechten 3 3 0

Natuur 1 1 0

Sectoren

Mijnbouw 1 2 +1

Olie en gas 1 2 +1

Voeding 1 1 0

Wapens 3 4 +1


Bedrijfsvoering


Pagina | 19

2.6 Pensioenfonds Vervoer

In Tabel 9 staan de scores voor Pensioenfonds Vervoer, per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In de linker kolom staan de scores van de nulmeting in 2019. De scores van de huidige beleidsupdate (2020) staan in de middelste kolom. De veranderingen ten opzichte van de nulmeting in 2019 staan in de laatste kolom. Zie voor meer informatie over het scoremodel paragraaf 1.3.

Tabel 9 Overzicht beleidsscores Pensioenfonds Vervoer


leid

ssco

res

20

19

Be

leid

ssco

res

20

20

Ve

ran

de

rin

gen

in

be

leid

ssco

res

Thema’s

Arbeidsrechten 3 3 0

Belastingen 1 3 +2

Corruptie 1 1 0

Dierenwelzijn 1 1 0


Gezondheid 1 1 0


Mensenrechten 3 3 0

Natuur 1 1 0

Sectoren

Mijnbouw 1 1 0

Olie en gas 1 1 0

Voeding 1 1 0

Wapens 3 3 0


Bedrijfsvoering


Pagina | 20

2.7 Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW)

In Tabel 10 staan de scores voor PFZW, per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In de linker kolom staan de scores van de nulmeting in 2019. De scores van de huidige beleidsupdate (2020) staan in de middelste kolom. De veranderingen ten opzichte van de nulmeting in 2019 staan in de laatste kolom. Zie voor meer informatie over het scoremodel paragraaf 1.3.

Tabel 10 Overzicht beleidsscores PFZW


leid

ssco

res

20

19

Be

leid

ssco

res

20

20

Ve

ran

de

rin

gen

in

be

leid

ssco

res

Thema’s


Belastingen 1 3 +2

Corruptie 2 3 +1

Dierenwelzijn 1 1 0


Gezondheid 2 3 +1


Mensenrechten 5 5 0

Natuur 1 1 0

Sectoren

Mijnbouw 2 2 0

Olie en gas 2 2 0

Voeding 2 2 0

Wapens 4 4 0


Bedrijfsvoering


Pagina | 21

2.8 Pensioenfonds van de Metalektro (PME)

In Tabel 11 staan de scores voor PME, per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In de linker kolom staan de scores van de nulmeting in 2019. De scores van de huidige beleidsupdate (2020) staan in de middelste kolom. De veranderingen ten opzichte van de nulmeting in 2019 staan in de laatste kolom. Zie voor meer informatie over het scoremodel paragraaf 1.3.

Tabel 11 Overzicht beleidsscores PME


leid

ssco

res

20

19

Be

leid

ssco

res

20

20

Ve

ran

de

rin

gen

in

be

leid

ssco

res

Thema’s


Belastingen 2 5 +3

Corruptie 5 6 +1

Dierenwelzijn 1 1 0


Gezondheid 3 3 0


Mensenrechten 3 3 0

Natuur 1 1 0

Sectoren

Mijnbouw 3 3 0

Olie en gas 2 2 0

Voeding 1 1 0

Wapens 4 6 +2

Woningbouw en vastgoed 2 1 -1

Bedrijfsvoering


Pagina | 22

2.9 Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT)

In Tabel 12 staan de scores voor PMT, per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In de linker kolom staan de scores van de nulmeting in 2019. De scores van de huidige beleidsupdate (2020) staan in de middelste kolom. De veranderingen ten opzichte van de nulmeting in 2019 staan in de laatste kolom. Zie voor meer informatie over het scoremodel paragraaf 1.3.

Tabel 12 Overzicht beleidsscores PMT


leid

ssco

res

20

19

Be

leid

ssco

res

20

20

Ve

ran

de

rin

gen

in

be

leid

ssco

res

Thema’s


Belastingen 2 5 +3

Corruptie 4 8 +4

Dierenwelzijn 1 1 0


Gezondheid 3 4 +1



Natuur 1 1 0

Sectoren

Mijnbouw 2 3 +1

Olie en gas 2 3 +1

Voeding 1 2 +1

Wapens 3 5 +2


Bedrijfsvoering


Pagina | 23

2.10 Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten (StiPP)

In Tabel 13 staan de scores voor StiPP, per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. In de linker kolom staan de scores van de nulmeting in 2019. De scores van de huidige beleidsupdate (2020) staan in de middelste kolom. De veranderingen ten opzichte van de nulmeting in 2019 staan in de laatste kolom. Zie voor meer informatie over het scoremodel paragraaf 1.3.

Tabel 13 Overzicht beleidsscores StiPP


leid

ssco

res

20

19

Be

leid

ssco

res

20

20

Ve

ran

de

rin

gen

in

be

leid

ssco

res

Thema’s


Belastingen 1 3 +2

Corruptie 2 3 +1

Dierenwelzijn 1 1 0


Gezondheid 1 1 0


Mensenrechten 3 3 0

Natuur 1 1 0

Sectoren

Mijnbouw 1 1 0

Olie en gas 1 1 0

Voeding 1 1 0

Wapens 4 4 0

Woningbouw en vastgoed 1 3 +2

Bedrijfsvoering


Pagina | 24

Hoofdstuk 3 Analyse resultaten per thema

3.1 Arbeidsrechten

3.1.1 Wat staat er op het spel?

Bescherming van mensen in hun werkomgeving is een fundamentele verantwoordelijkheid van bedrijven en overheden. Werknemers hebben het recht op veilige en gezonde werkomstandigheden, goede arbeidsvoorwaarden, vrijheid van organisatie en collectieve onderhandeling, en een leefbaar loon. Ook dient arbeid vrij te zijn van discriminatie, kinderarbeid en gedwongen of dwangarbeid. Deze arbeidsrechten dragen bij aan de ontwikkeling van duurzaam menselijk kapitaal en aan de democratisering van samenlevingen. Goede afspraken omtrent werk en beloning, bescherming van dienstverbanden en goed functionerende overlegstructuren tussen werkgevers en werknemers dragen bij aan het welzijn van werknemers. Veiligheid op het werk is essentieel om ongelukken te voorkomen.

Speciale aandacht gaat uit naar de positie van vrouwen. Het inkomen van vrouwen levert een bijdrage aan de gezondheid en productiviteit van families, lokale gemeenschappen en toekomstige generaties. Gelijke behandeling van mannen en vrouwen op de werkvloer draagt bij aan armoedebestrijding en verhoging van de levensstandaard, en daarmee aan de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties.5

De mondiale financiële en economische crisis van 2008 heeft blijvende invloed op de banenmarkt: er is steeds minder zekerheid voor werknemers, vooral voor jongeren. In 2015 benoemde de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) in verband hiermee het belang van regulering van de arbeidsmarkt en versterking van de rechtsbescherming van werknemers.6 Het kredieten beleggingsbeleid van financiële instellingen kan ervoor zorgen dat wordt geïnvesteerd in bedrijven die aandacht hebben voor arbeidsrechten en het creëren van een duurzame groei van de werkgelegenheid, in overeenstemming met SDG 8: Waardig werk en economische groei.

3.1.2 Overzicht elementen en scores

Op basis van internationale standaarden en initiatieven zijn elementen geformuleerd die volgens de Eerlijke Pensioenwijzer in het beleggingsbeleid van pensioenfondsen zouden moeten zijn opgenomen. Wanneer een pensioenfonds in enige mate beleid heeft voor een element wordt als score een halve punt (0,5) gegeven. Een vol punt (een score 1) wordt gegeven wanneer het beleid de lading van het beoordelingselement volledig dekt.

De score voor dit thema wordt berekend door de scores voor de individuele elementen op te tellen en dan te delen door het totale aantal elementen. Door de uitkomst af te ronden naar een geheel getal, wordt de score voor dit thema uitgedrukt in een rapportcijfer (1 tot 10). Zie voor meer uitleg over het toekennen van scores paragraaf 1.3.

Een gedetailleerd overzicht van de scores voor de inhoud van het beleggingsbeleid van de onderzochte pensioenfondsen voor dit thema vindt u in Tabel 14.

Pagina | 25

Tabel 14 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Arbeidsrechten B

eo

ord

elin

gse

lem

en

t

Investeringsprincipe AB

P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 5 4 4 5 5 3 8 5 5 4

Verandering in totaalscore +2 +1 +1 +2 +2 0 0 0 0 +1

1. De financiële instelling respecteert de Fundamentele Arbeidsrechten van de ILO.

n.a. n.a. n.a. n.a. n.a. n.a. n.a. n.a. n.a. n.a.

2. De financiële instelling integreert minimaal de Fundamentele Arbeidsrechten van de ILO in de bedrijfsvoering en het inkoopbeleid.


3. Bedrijven respecteren vrijheid van vereniging en het recht op collectieve onderhandeling.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

4. Gedwongen arbeid is onacceptabel. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

5. Kinderarbeid is onacceptabel. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

6. Discriminatie (op grond van etniciteit, geslacht, of sociale afkomst) met betrekking tot het aanbieden van werk is onacceptabel.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

7. Bedrijven betalen een leefbaar loon aan hun werknemers. 0 0 0,5 0 0,5 0 0 0,5 0,5 0,5

8. Bedrijven houden zich aan maximale werktijden. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

9. Bedrijven dragen zorg voor veilige en gezonde arbeidsomstandigheden.

1 1 0 1 0 0 1 0 1 0

10. Bedrijven zorgen voor een gelijke behandeling en gelijke arbeidsomstandigheden voor gastarbeiders.

0 0 0 1 0 0 1 0 0 0

11. Bedrijven hebben een helder (management)systeem om naleving van internationale arbeidsnormen te monitoren en indien nodig te corrigeren.

0 0 0 0 0 0 1 0 0 0

12. Bedrijven stellen procedures in voor de behandeling en verwerking van werknemersklachten en voor het oplossen van schendingen of conflicten, bij voorkeur in overleg met een vakbondsorganisatie.

0 0 0 0 0 0 1 0 0 0

13. Bedrijven integreren criteria ten aanzien van arbeidsrechten in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

1 0 0,5 0 1 0 1 1 1 0

14. Bedrijven nemen clausules over de naleving van criteria met betrekking tot arbeidsrechten op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 26

3.1.3 Analyse beleid arbeidsrechten

Alle pensioenfondsen onderschrijven de vier fundamentele arbeidsrechten die zijn vastgelegd in de UN Global Compact (UNGC), wat leidt tot minimaal een score 3 (ruim onvoldoende). Pensioenfonds Vervoer heeft het beleid voor arbeidsrechten niet aangepast en scoort daarom net als in de nulmeting een 3.

BpfBouw, StiPP en BPL Pensioen hebben hun beleid enigszins verbeterd en scoren nu allen een 4 (onvoldoende). Bpfbouw heeft in het engagementbeleid doelstellingen opgenomen rondom veiligheid en gezondheid op het werk in risicosectoren. Het beleid van StiPP is beter omdat de fiduciair manager namens het pensioenfonds een engagementbeleid uitvoert gericht op betaling van een leefbaar loon in de kledingindustrie. BPL Pensioen heeft het beleid sinds de nulmeting verbeterd door als deel van het engagementbeleid van bedrijven te verwachten dat zij zich houden aan de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen. Ook heeft het pensioenfonds door verwachtingen rondom betaling van een leefbaar loon opgenomen in het engagement- en stembeleid.

Zowel ABP als Pensioenfonds Detailhandel sporen bedrijven aan om zorg te dragen voor het creëren van een veilige en gezonde arbeidsomgeving. Pensioenfonds Detailhandel participeert daarnaast ook in een engagementproject waarin met bedrijven gesproken wordt over gelijke behandeling van arbeidsmigranten. Beide pensioenfondsen scoren daarmee een 5 (twijfelachtig). PH&C, PME en PMT scoren een 5 omdat zij de OESO-richtlijnen en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens toepassen in het beleggingsbeleid, die voorschrijven dat bedrijven arbeidsrechten op dienen te nemen in hun bedrijfsvoering en inkoopbeleid.

Pensioenfonds Zorg & Welzijn heeft met een score van 8 (goed) wederom het beste resultaat voor het thema arbeidsrechten. Het pensioenfonds hanteert naast de UNGC ook de IFC Performance Standards, waarin beleid is vastgelegd op het gebied van gezondheid en veiligheid op de werkvloer, gelijke behandeling van migrantenarbeid en de invoering van een managementsysteem voor controle op naleving van arbeidsnormen.

De meeste pensioenfondsen richten zich in hun arbeidsrechtenbeleid vooral op het tegengaan of voorkomen van overduidelijke schendingen, zoals kinderarbeid of gedwongen arbeid. Hierbij worden belangrijke internationale standaarden gehanteerd. Wat echter in veel gevallen nog mist is een aanpak die voorbij de minimumeisen gaat en zich actief inzet voor het verbeteren van arbeidsomstandigheden. Voor zover pensioenfondsen zich toeleggen op zulke verbeteringen is dit bovendien vooral gericht op specifieke sectoren, waardoor de reikwijdte van het beleid beperkt blijft. Belangrijke stappen kunnen daarom nog gezet worden, enerzijds, in het uitbreiden van de inhoudelijke beleidstoezeggingen naar zaken zoals een leefbaar loon, een beperking van de werktijd of het zorgdragen voor een veilige en gezonde arbeidsomgeving, en anderzijds in het vergroten van de reikwijdte van het beleid, zodat arbeidsrechten gewaarborgd worden in alle sectoren.

Pagina | 27

3.2 Belastingen


Voor elke democratische samenleving zijn belastinginkomsten van essentieel belang om publieke voorzieningen zoals gezondheidszorg, onderwijs, infrastructuur en sociale zekerheid te financieren. Om belastingen te kunnen innen, is de opbouw van een capabel en betrouwbaar ambtenarenapparaat nodig.

Ook bedrijven hebben baat bij publieke voorzieningen en daarmee hebben ze ook een verantwoordelijkheid om belastingen te betalen in ieder land waarin ze actief zijn. Toch profiteren veel financiële instellingen, bedrijven en particulieren van de verschillen tussen landen in de hoogte van belastingheffingen en van mazen in nationale belastingregels. Ook multinationale ondernemingen zijn vaak weinig transparant over hun belastingbetalingen. Daarbij wordt er vaak gebruik gemaakt van brievenbusmaatschappijen in belastingparadijzen. Hierdoor is het niet duidelijk hoeveel en waar belasting wordt betaald. Ook financiële instellingen maken gebruik van belastingparadijzen, als dienstverlening aan hun klanten en om hun eigen belastingbetalingen te beperken.

Belastingontwijking is in strijd met Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen: het getuigt van gebrek aan maatschappelijke verantwoordelijkheid om overheden inkomsten te onthouden waarmee ze hun land op sociaal en economisch gebied kunnen ontwikkelen.7

Volgens een schatting (2012) van het Tax Justice Network (TJN) wordt er door de ‘superrijken’ tussen de USD 21 en USD 32 miljard aan onbelaste vermogens weggesluisd naar belastingparadijzen. Verder berekende TJN dat alleen al multinationals uit de Verenigde Staten USD 500 tot USD 700 miljard aan omzet boekhoudkundig hebben verplaatst naar landen waar de daaruit volgende winsten niet worden belast of heel laag worden belast.8

Volgens het IMF moeten nationale belastingwetten en internationale belastingafspraken hervormd worden om Base Erosion and Profit Sharing (BEPS) te voorkomen. Potentieel bestaat het overheidsbudget van ontwikkelingslanden voor 10-15% uit belastinginkomsten afgedragen door daar gevestigde buitenlandse dochterbedrijven van multinationale ondernemingen.9 Volgens het International Monetair Fonds (IMF) zijn ontwikkelingslanden meer kwetsbaar voor BEPS activiteiten van multinationale dan OESO landen.10 Volgens schattingen van de Verenigde Naties lopen ontwikkelingslanden jaarlijks USD 100 miljard mis als gevolg van belastingontwijking door multinationals, wat ten koste gaat van de benodigde uitgaven voor uitbanning van extreme armoede, een van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen.11

Financiële instellingen hebben de verantwoordelijkheid om klanten niet opzettelijk te helpen om belasting te ontwijken, en alleen leningen te verstrekken aan, en te investeren in, bedrijven die in de landen waar ze actief zijn de verschuldigde belastingen betalen. Dit betekent ook dat ze van bedrijven verlangen dat ze transparant zijn over de (internationale) bedrijfsstructuur, en per land rapporteren over de omzet- en winstcijfers, het aantal werknemers, belastingbetalingen en overheidssubsidies. Ook dienen zij zichzelf niet schuldig te maken aan belastingontwijking.




http://www.taxjustice.net/

Pagina | 28


Tabel 15 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Belastingen

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 4 3 4 3 4 3 3 5 5 3

Verandering in totaalscore +3 +2 +3 +2 +3 +2 +2 +3 +3 +2

1. Voor ten minste drie kwart van de landen waar de financiële instelling actief is, rapporteert het per land over zijn inkomsten, winst, Fte’s, ontvangen subsidies van overheden en belastingbetalingen aan overheden.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

2. De financiële instelling rapporteert voor ieder land waarin zij actief is over haar omzetten, winsten, Fte’s en ontvangen subsidies van overheden en (belasting)betalingen.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

3. De financiële instelling rapporteert voor ieder land waarin zij actief is haar totale activa.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

4. De financiële instelling verleent geen adviezen aan klanten met als belangrijkste doel het nastreven van belastingontwijking of -ontduiking.


5. De financiële instelling verzorgt geen transacties binnen internationale structuren met als belangrijkste doel het nastreven van belastingontwijking of -ontduiking.


6. De financiële instelling publiceert alle van overheden verkregen bedrijfsspecifieke belastingovereenkomsten.

n.a. n.a. n.a. 1 n.a. 1 1 1 n.a. 1

7. De financiële instelling heeft geen dochterondernemingen of deelnemingen in belastingparadijzen, tenzij de dochteronderneming of deelneming waarde creëert, c.q. economische activiteiten onderneemt in de betreffende landen.


8. De financiële instelling biedt geen financiële diensten aan bedrijven in belastingparadijzen, tenzij het bedrijf waarde creëert, c.q. economische activiteiten onderneemt in de betreffende landen.


9. Bedrijven publiceren hun volledige groepsstructuur, inclusief groepsonderdelen die indirect of gedeeltelijk in eigendom zijn.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10. Bedrijven publiceren een uitleg over de activiteiten, functies en uiteindelijke aandeelhouder van iedere dochteronderneming, filiaal, joint venture of gelieerde ondernemingen in rechtsgebieden met geen of lage vennootschapsbelasting.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 29

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

11. Bedrijven rapporteren voor ieder land waarin zij actief zijn over hun omzetten, winsten, Fte’s, kosten, ontvangen subsidies van overheden en (belasting)betalingen aan regeringen (e.g. bronbelasting, betalingen voor concessies en vennootschapsbelasting).

0 0 0,5 0 0 0 0 0 0 0

12. Bedrijven richten hun (internationale) ondernemingsstructuur en hun (internationale) transacties in op een wijze die recht doet aan de economische realiteit van hun activiteiten en transacties, zonder dat schakels worden toegevoegd alleen of vooral om belastingvoordeel te behalen.

1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0

13. Bedrijven publiceren belangrijke informatie met betrekking tot iedere bedrijfsspecifieke belastingovereenkomst die het van de belastingautoriteiten heeft verkregen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

14. Bedrijven publiceren, voor zover juridisch en praktisch mogelijk, de beslissingen van rechtbanken en arbitrage-instellingen ten aanzien van belastingzaken waarbij het bedrijf of haar dochterondernemingen zijn betrokken.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

15. Bedrijven hebben een managementsysteem waarmee direct actie kan worden ondernomen als medewerkers of toeleveranciers zich schuldig maken aan belastingontduiking.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

16. Bedrijven integreren criteria ten aanzien van belastingbetalingen in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0

17. Bedrijven nemen clausules over de naleving van criteria met betrekking tot belastingbetalingen op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 1 0

3.2.3 Analyse beleid belastingen

In de nulmeting in 2019 waren PME en PMT waren de enige pensioenfondsen met beleid voor het thema belastingen en scoorden zij daarvoor 2 (slecht). De overige pensioenfondsen scoorden een 1 (zeer slecht). Door een wijziging in de toepassing van de methodologie van de Eerlijke Pensioenwijzer zijn in deze beleidsupdate drie beoordelingselementen meegeteld die in de nulmeting niet waren meegenomen. Omdat alle pensioenfondsen aan de criteria van deze elementen voldoen, scoren pensioenfondsen in deze beleidsupdate minstens een 3 (ruim onvoldoende).

Pagina | 30

ABP, BPL Pensioen en PH&C verbeteren hun score tot een 4 (onvoldoende) omdat zij ieder de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen integreren in hun beleid. ABP verwacht dat alle bedrijven waarin het investeert zich aan de OESO-richtlijnen houden. BPL Pensioen gaat van deze verwachting uit in het engagementbeleid. PH&C heeft het beleid voor belasting verbeterd door bedrijven in het beleggingsuniversum te screenen op schendingen van de OESO-richtlijnen. Dit betekent dat van multinationale ondernemingen wordt verwacht dat zij per land rapporteren over hun omzet, winst en belastingafdrachten, geen bedrijfsstructuren opzetten primair gericht op het behalen van belastingvoordelen, geen gebruik maken van belastingconstructies in landen waar zij niet of nauwelijks economisch actief zijn en criteria omtrent belastingbetalingen integreren in hun bedrijfsvoering en inkoopbeleid.

PME en PMT halen met een 5 (twijfelachtig) wederom de beste score. Ook zij verwachten van bedrijven waarin ze investeren dat zij zich houden aan de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen. PMT verwacht daarnaast dat bedrijven afspraken over belastingbetalingen opnemen in hun contracten met toeleveranciers.

De pensioenfondsen scoren over het algemeen goed voor de criteria die van toepassing zijn op de bedrijfsvoering. Ook hebben de meeste pensioenfondsen een beleidstoezegging om belastingontwijking- of ontduiking door bedrijven te ontmoedigen. De pensioenfondsen kunnen hun belastingbeleid verder verbeteren door van de bedrijven waarin ze investeren veel meer openheid te vragen over aan belasting gerelateerde zaken. Wanneer bedrijven meer transparant zijn over hun belastingen zijn pensioenfondsen immers beter in staat te controleren of zij zich houden aan de principes die de pensioenfondsen hierover hebben geformuleerd.

Pagina | 31

3.3 Corruptie


Corruptie heeft een negatieve impact op zowel de politieke als sociale omstandigheden in een land en kan ook milieuschade veroorzaken. Op politiek vlak vormt corruptie een belemmering voor de ontwikkeling en handhaving van een rechtsstaat. Het ondermijnt het vertrouwen van burgers in de politiek wat leidt tot frustratie en apathie. Het maakt de weg vrij voor politieke leiders, al dan niet democratisch gekozen, om zich zonder toezicht staatseigendom toe te eigenen.12

In een groot aantal landen lijdt het belastingsysteem onder corruptiepraktijken. Dit leidt tot verlaging van de belastinginkomsten en beperkt de mogelijkheden van overheden om aan haar verplichtingen jegens de samenleving en haar burgers te voldoen.13 Corruptie kan ook leiden tot grootschalige plundering van natuurlijke hulpbronnen, zoals hout, edelstenen en mineralen.14

Volgens Transparency International (TI) vindt corruptie vooral plaats in ontwikkelingslanden. Volgens de TI Bribe Payers Index, zijn bedrijven uit China en Rusland het meest geneigd tot betaling van steekpenningen maar ook OESO-landen als Frankrijk en Italië hebben wat dat betreft een slechte reputatie. Volgens TI vindt corruptie vooral plaats in de bouwsector (publieke werken en vastgoed).

Lobbypraktijken kunnen hetzelfde effect hebben als corruptiepraktijken. Het bedrijfsleven oefent sterke invloed uit op weten regelgeving. Sinds midden jaren negentig stelt de Canadese en Amerikaanse overheid het bedrijven en organisaties verplicht om hun lobbyprakijken te registreren. Binnen de Europese Unie bestaat er sinds 2008 een Transparantieregister waarin bedrijven en organisaties op vrijwillige basis hun lobbypraktijken kunnen registreren.

Corruptiebestrijding is opgenomen in de Duurzame Ontwikkelingsdoelen doelen (SDG 16: Vrede, justitie en sterke publieke diensten).15

Van financiële instellingen mag worden verwacht dat zij hun klanten niet opzettelijk ondersteunen bij het witwassen van geld of het betalen van steekpenningen, geen financiële diensten verlenen aan bedrijven die zich schuldig maken aan corruptie en dat zij zich hier ook niet zelf aan schuldig maken.



De score voor dit thema wordt berekend door de scores voor de individuele elementen op te tellen en dan te delen door het totale aantal elementen. Door de uitkomst af te ronden naar een geheel getal, wordt de score voor dit thema uitgedrukt in een rapportcijfer (1 tot 10). Zie voor meer uitleg over het toekennen van scores paragraaf 1.3. Een gedetailleerd overzicht van de scores voor de inhoud van het beleggingsbeleid van de onderzochte pensioenfondsen voor dit thema vindt u in Tabel 16.

http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/bpi

Pagina | 32

Tabel 16 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Corruptie B

eo

ord

elin

gse

lem

en

t


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 6 3 4 3 6 1 3 6 8 3

Verandering in totaalscore +4 +2 +2 -1 +5 0 +1 +1 +4 +1

1. Het direct of indirect aanbieden, toezeggen, geven of eisen van smeergelden of andere onrechtmatige voordelen, teneinde opdrachten of andere ongeoorloofde voordelen te verwerven of te behouden (corruptie), is onacceptabel.

1 0 1 1 1 0 1 1 1 1

2. De financiële instelling heeft een beleid voor het tegengaan van witwaspraktijken.


3. De financiële instelling heeft een beleid ter voorkoming van de financiering van de (verspreiding van) terrorisme.


4. De financiële instelling verifieert de uiteindelijke begunstigde of eigenaren van een bedrijf.


5. De financiële instelling hanteert extra voorzorgsmaatregelen als het indirecte of directe zakenrelaties aangaat met Politically Exposed Persons.


6. De financiële instelling rapporteert over haar deelname aan besluitvormingsprocessen inzake internationale normen en wetgeving (lobbypraktijken).

0 0 0 0 0 0 0 0 1 0

7. Bedrijven rapporteren over hun uiteindelijke begunstigde of eigenaren inclusief volledige naam, geboortedatum, nationaliteit, rechtsvorm, contactgegevens, nummer en categorieën van aandelen, en de omvang van de deelneming indien van toepassing.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

8. Het direct of indirect aanbieden, toezeggen, geven of eisen van smeergelden of andere onrechtmatige voordelen, teneinde opdrachten of andere ongeoorloofde voordelen te verwerven of te behouden (corruptie), is onacceptabel.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

9. Bedrijven hebben een managementsysteem waarmee direct actie kan worden ondernomen als medewerkers of toeleveranciers zich schuldig maken aan corruptie.

1 1 0,5 0 1 0 0 1 1 0

10. Bedrijven rapporteren over hun deelname aan besluitvormingsprocessen inzake internationale normen en wetgeving (lobbypraktijken).

1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0

11. Bedrijven integreren criteria ten aanzien van corruptie in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0

12. Bedrijven nemen clausules over de naleving van criteria met betrekking tot corruptie op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 33

3.3.3 Analyse beleid corruptie

Door een wijziging in de toepassing van de methodologie van de Eerlijke Pensioenwijzer zijn in deze beleidsupdate drie beoordelingselementen niet meegeteld die in de nulmeting in 2019 wel werden beoordeeld. Hierdoor is de weging van de andere beoordelingselementen veranderd. Pensioenfondsen die in de nulmeting goed scoorden, scoren in deze beleidsupdate beter zonder daarvoor hun beleid te hebben hoeven aanpassen. Pensioenfonds Detailhandel scoort door deze wijziging daarentegen slechter dan in de nulmeting en behaalt een score van 3 (ruim onvoldoende), omdat enkele elementen waarvoor het in de nulmeting punten behaalde niet meer mee worden geteld.

Alle pensioenfondsen verwachten van bedrijven dat zij het UN Global Compact principe aangaande corruptie naleven. Pensioenfonds Vervoer heeft het minst ontwikkelde beleid en heeft sinds de nulmeting ook geen verbeteringen doorgevoerd. Dit leidt tot een score van 1 (zeer slecht). Het beleid van BpfBouw is enigszins verbeterd door van bedrijven te verwachten dat ze een klokkenluidersmechanisme opzetten om corruptie te voorkomen. Dit brengt de score van BpfBouw op 3.

Bij de overige pensioenfondsen is het tegengaan van belangenverstrengeling ook onderdeel van de interne gedragscode. Bij PFZW en StiPP leidt dit tot een score van 3. BPL Pensioen heeft het beleid verbeterd door als deel van de engagementstrategie van bedrijven te verwachten dat zij zich houden aan de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen, wat betekent dat zij een managementsysteem hebben gericht op onmiddellijke actie bij vermeende corruptie en criteria gericht op het tegengaan van corruptie integreren in hun bedrijfsvoering en inkoopbeleid. Dit brengt de score van BPL Pensioen op een 4 (onvoldoende).

ABP, PH&C, PME en PMT verwachten dat alle bedrijven waarin ze investeren zich houden aan internationale richtlijnen, zoals de OESO-richtlijnen. ABP en PH&C scoren hierdoor beiden een 6 (voldoende), een veel betere score dan in de nulmeting. PME had in de nulmeting het meest ontwikkelde beleid voor het thema corruptie en heeft sindsdien geen beleidswijzigingen doorgevoerd. Daarmee scoort ook PME in deze beleidsupdate een 6.

PMT heeft door het aanscherpen van het interne beleid tegen belangenverstrengeling de score verhoogd tot een 8 (goed). Daarmee heeft PMT het meest ontwikkelde beleid voor het thema corruptie.

De meeste pensioenfondsen hebben inmiddels beleid opgenomen rondom corruptie in hun bedrijfsvoering. In de bedrijfsvoering kunnen pensioenfondsen hun beleid nog verbeteren door meer openheid van zaken te geven over deelname in lobbypraktijken. In het beleggingsbeleid kunnen verbeteringen worden doorgevoerd door van bedrijven te verwachten dat zij meer transparant zijn over aan corruptie gerelateerde zaken, met name over lobbypraktijken en over de uiteindelijke begunstigde of eigenaar van het bedrijf. Ook kunnen pensioenfondsen hun corruptiebeleid verbeteren door van bedrijven te verwachten dat ze clausules over de naleving van corruptiecriteria opnemen in hun contracten met toeleveranciers en onderaannemers.

Pagina | 34

3.4 Dierenwelzijn


Dieren zijn, net als mensen, wezens met gevoel, die respect en bescherming verdienen. Op basis van de Five Freedoms moeten zij in staat worden gesteld hun natuurlijk, soorteigen gedrag te vertonen, vrij zijn van fysiek ongerief en van pijn en chronische stress.16

Wereldwijd bestaat 70% van de veeteelt uit intensieve veehouderij (2016).17 Met name in de intensieve veehouderij (waaronder de gangbare varkens-, pluimvee-, vleesvee-, konijnen-, geiten- en melkveehouderijen, waarbij melkkoeien jaarrond op stal worden gehouden, en vissen in de intensieve aquacultuur) staat het welzijn van dieren onder druk, doordat ze worden gehouden onder ronduit slechte omstandigheden. Zo worden verreweg de meeste dieren in te kleine, kale, onnatuurlijke ruimten gehouden, komen ze vaak niet of nauwelijks buiten, ondergaan ze dikwijls onverdoofde ingrepen (staarten knippen, snavels kappen, tanden vijlen) en kunnen ze praktisch geen soorteigen gedrag vertonen, zoals het zorgen voor hun jongen, het bouwen van een nest of het nemen van een modder- of zandbad. Omschakeling van de intensieve veehouderij naar het diervriendelijk houden van landbouwdieren is daarom essentieel om het dierenwelzijn te verbeteren.

Intensieve veeteelt brengt ook gezondheidsrisico’s voor mensen met zich mee, door toenemende resistentie van bacteriën of blootstelling aan ziekten die van dier op mens worden overgebracht.18

Transport van dieren over lange afstanden kan leiden tot stress, uitputting, uitdroging, verwonding, ziekte en zelfs sterfte, naarmate de reis langer duurt. Ook dierenwelzijn in slachthuizen verdient de nodige aandacht. Zo zijn dieren soms nog bij bewustzijn tijdens de slacht doordat de verdoving niet goed wordt uitgevoerd, of worden ze zelfs zonder voorafgaande verdoving geslacht.

De bontindustrie, de plezierjacht en het jachttoerisme zijn onverenigbaar met het behartigen van het dierenbelang. In steeds meer landen wordt het houden van dieren voor hun vacht aan banden gelegd of in het geheel uitgebannen. Ook proefdiergebruik in de cosmeticasector schaadt het welzijn van dieren. In de farmaceutische industrie zijn dierenwelzijnsnormen noodzakelijk en dient het gebruik van proefdieren zo veel mogelijk te worden beperkt.

Genetische modificatie van dieren is onacceptabel tenzij het leidt tot verbetering van het welzijn van dieren.

In de amusementsindustrie moeten (wilde) dieren vaak kunstjes doen die niet passen bij hun aard. Tevens worden ze gehuisvest in te kleine ruimten waardoor zij zich niet of te weinig vrij kunnen bewegen. Dit leidt in veel gevallen tot apathisch, stereotiep gedrag zoals het eindeloos heen en weer door de kooi lopen.

Financiële instellingen zouden, als zij investeren in één van deze sectoren, een investeringsbeleid moeten hebben dat recht doet aan het welzijn van dieren en dat verder gaat dan het zich enkel houden aan de bestaande wetgeving.




Pagina | 35


Tabel 17 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Dierenwelzijn

Ele

me

nt

nu

mm

er


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Verandering in totaalscore 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1. Bedrijven respecteren de Vijf Vrijheden (Five Freedoms) van dieren.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

2. Het gebruik van dierproeven voor het testen van cosmetica is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3. Bij gebruik van proefdieren voor medische doeleinden dient dierenleed en het aantal gebruikte dieren zoveel mogelijk worden beperkt (de zogenaamde 3V-strategie: vervanging, verfijning en vermindering van dierproeven). De betrokken ondernemingen zoeken actief en aantoonbaar naar alternatieven voor dierproeven.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

4. Genetische modificatie van dieren voor voedsel en het produceren van daarvan afgeleide producten is onacceptabel, tenzij er aantoonbare voordelen zijn op het gebied van dierenwelzijn.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

5. Dieren vangen en/of houden voor hun vel/pels en het vervaardigen, verhandelen of verkopen van (afgeleide) (bont)producten is onacceptabel.

0 0 1 0 0 0 0 1 1 0

6. Zeer beperkende huisvestingsmethoden voor onder anderen kalveren (in kisten), leghennen (in legbatterijen) en zeugen (in voerligboxen), zijn onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

7. Bedrijven schakelen om van de intensieve veehouderij naar diervriendelijke productie.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

8. Veehouderijbedrijven zijn gecertificeerd volgens certificeringssystemen voor dierenwelzijn (zoals genoemd in paragraaf 2.1.2 van de FFGI-Methode).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

9. Viskwekerijen zijn gecertificeerd volgens certificeringssystemen die eisen stellen voor dierenwelzijn, waardoor goed voedsel en voldoende ruimte zijn gewaarborgd en stress, angst en pijn worden vermeden.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10. Bedrijven garanderen het welzijn van dieren die gevangen worden gehouden voor activiteiten die educatie- en natuurbescherming tot doel hebben en waarbij op enigerlei wijze (wilde) dieren betrokken zijn (zoals dierentuinen).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 36

Ele

me

nt

nu

mm

er


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

11. Entertainmentactiviteiten waarbij (wilde) dieren betrokken zijn (waaronder circussen, dolfinaria, vechtwedstrijden met dieren en shows en tentoonstellingen met dieren) zijn onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

12. Bedrijven beperken de duur van veetransport tot maximaal 8 uur. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

13. Bedrijven zijn terughoudend met het gebruik van antimicrobiële geneesmiddelen (antibiotica) bij landbouwdieren om antimicrobiële resistentie tot een minimum te beperken.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

14. Bedrijven integreren criteria ten aanzien van dierenwelzijn in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

15. Bedrijven nemen clausules over de naleving van criteria met betrekking tot dierenwelzijn op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3.4.3 Analyse beleid dierenwelzijn

BPL Pensioen, PME en PMT zijn de enige pensioenfondsen met beleid voor het thema dierenwelzijn maar scoren desondanks zeer slecht (score 1). Deze pensioenfondsen beleggen niet in bedrijven die betrokken zijn bij de productie van bont. Dit beleid beperkt zich bij BPL Pensioen tot niet-beursgenoteerde ondernemingen. De overige pensioenfondsen hebben geen beleid voor het thema dierenwelzijn.

De eerste grote stap die genomen kan worden in de verbetering van het beleid voor dierenwelzijn is het onderschrijven van breed gedragen internationale principes zoals de Vijf Vrijheden. Daarnaast kunnen pensioenfondsen hun beleid verbeteren door verwachtingen op te stellen voor sectoren met grote dierenwelzijnsrisico’s, zoals dierproeven, entertainmentactiviteiten met wilde dieren en de veehouderij. De uitsluiting van bedrijven in de bontindustrie door BPL Pensioen, PME en PMT is een kleine maar hoopgevende stap in deze richting.

Pagina | 37

3.5 Gendergelijkheid


Het begrip "gender” verwijst naar sociaal geconstrueerde identiteiten, eigenschappen en rollen van mannen en vrouwen. Gender bepaalt wat binnen een bepaalde context van mannen en vrouwen verwacht, gewaardeerd en toegestaan wordt. Gendergelijkheid verwijst dan ook naar gelijke rechten, verantwoordelijkheden en kansen voor mannen en vrouwen. Om gendergelijkheid te bereiken is het van belang dat de rechten en mogelijkheden van mensen niet afhankelijk zijn van hun geslacht of seksuele oriëntatie.19

Genderongelijkheid raakt ook mannen en transgenders en heeft ook betrekking op seksuele oriëntatie (homoseksueel, lesbisch, biseksueel, interseksueel). Dit hoofdstuk is vooral gericht op ongelijkheid tussen mannen en vrouwen.

Traditionele rolpatronen tussen mannen en vrouwen en aan hen toegeschreven eigenschappen, hebben geleid tot ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen. Om een paar voorbeelden te noemen:

• Het armoedepeil onder alleenstaande vrouwen met en zonder kinderen ligt hoger dan onder mannen, zowel in ontwikkelde als minder ontwikkelde landen;

• Vrouwen hebben minder dan mannen toegang tot financiële systemen; • De werkgelegenheid onder vrouwen is lager dan die onder mannen en zij zijn eerder werkzaam in

kwetsbare beroepen; • Vrouwen zijn minder dan mannen werkzaam in topfuncties; • Bij gelijke functies en werkervaring, is het salaris van vrouwen vaak lager dan dat van mannen.20

In de slotverklaring van de VN-vrouwenconferentie in Beijing (1995), worden overheden en bedrijven opgeroepen om deelname van vrouwen in bestuursfuncties en besluitvorming te bevorderen. Deze oproep is door een groot aantal landen uitgewerkt in quotaregelingen voor vrouwenparticipatie. De Europese Commissie heeft een voorstel ingediend waarin is vastgelegd dat besturen van beursgenoteerde onderneming vanaf 2020 voor minimaal 40% uit vrouwen dient te bestaan en overheidsinstellingen vanaf 2010.21

Gendergelijkheid is ook onderdeel van de duurzame ontwikkelingsdoelen, waaronder SDG 5, en beoogt het tegengaan van alle vormen van discriminatie, geweld, seksuele uitbuiting, kindhuwelijken en verbetering van de economische en burgerrechten van vrouwen.

Financiële instellingen kunnen gendergelijkheid bevorderen door als werkgever doorstroming van vrouwen naar topposities te stimuleren en in hun beloningssystemen zorg te dragen voor gelijke betaling van mannen en vrouwen in vergelijkbare functies en met vergelijkbare werkervaring. Ook in hun rol als investeerder kunnen zij invloed uitoefenen op gelijke behandeling van mannen en vrouwen door criteria daaromtrent op te nemen in hun verantwoord kredieten beleggingsbeleid.




Pagina | 38


Tabel 18 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Gendergelijkheid

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 3 1 1 1 1 1 2 1 1 1

Verandering in totaalscore +1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1. De financiële instelling doet een zero-tolerance beleidstoezegging voor alle vormen van genderdiscriminatie ten aanzien van werk en beroep, inclusief verbale, fysieke en seksuele gedragingen.

1 0 0 0 0 0 0 1 0 0

2. De financiële instelling hanteert systemen die salarisgelijkheid actief regelen.

1 0 n.a. n.a. 0 n.a. n.a. n.a. 0 n.a.

3. De financiële instelling hanteert systemen ter voorkoming van genderdiscriminatie van haar klanten.


4. De financiële instelling garandeert minstens 30% participatie en gelijke toegang voor vrouwen tot seniorfuncties.

1 0,5 0 0 0,5 0,5 1 0 0 0

5. De financiële instelling garandeert minstens 40% participatie en gelijke toegang voor vrouwen tot seniorfuncties.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

6. De financiële instelling heeft een trainingsprogramma gericht op de bevordering van doorstroming van vrouwen naar seniorfuncties.

1 0 n.a. n.a. 0 n.a. 0 n.a. 0 n.a.

7. Bedrijven doen een beleidstoezegging die duidelijk maakt wat de verschillende mensenrechtenrisico's zijn voor mannen en vrouwen.

0 0 0 0 1 0 0 0 1 0

8. Bedrijven hanteren een zerotolerancebeleid voor alle vormen van genderdiscriminatie ten aanzien van werk en beroep, inclusief verbale, fysieke en seksuele intimidatie.

0 0 0 0 0 0 1 0 0 0

9. Bedrijven hanteren systemen die salarisgelijkheid actief regelen.

0 0 0 0 0 0 1 0 0 0

10. Bedrijven hanteren systemen ter voorkoming van genderdiscriminatie van hun klanten.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

11. Bedrijven garanderen minstens 30% participatie en gelijke toegang voor vrouwen tot seniorfuncties.

0,5 0,5 0 0 0,5 0 0 0,5 0,5 0

12. Bedrijven garanderen minstens 40% participatie en gelijke toegang voor vrouwen tot seniorfuncties.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

13. Bedrijven hebben een trainingsprogramma gericht op de bevordering van doorstroming van vrouwen naar seniorfuncties.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 39

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

14. Bedrijven integreren criteria ten aanzien van gender en vrouwenrechten in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

15. Bedrijven nemen clausules over de naleving van criteria met betrekking tot gender en vrouwenrechten op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3.5.3 Analyse beleid gendergelijkheid

Het beleid van pensioenfondsen voor het thema gendergelijkheid varieert van zeer slecht (score 1) tot ruim onvoldoende (score 3).

ABP heeft het meest ontwikkelde beleid en scoort een 3 (ruim onvoldoende). Binnen het bestuur van het pensioenfonds en het Verantwoordingsorgaan is minstens 30% vrouw en in de Raad van Toezicht minstens 40%. Verder heeft ABP voor de interne bedrijfsvoering een zerotolerance beleid voor machtsmisbruik en seksuele intimidatie. Ten opzichte van de nulmeting is het beleid verbeterd door invoering van een managementsysteem om zorg te dragen voor gelijke beloning voor mannen en vrouwen, evenals een diversiteitsbeleid dat zich richt op talentontwikkeling om de man-vrouwverhouding aan de top van het bedrijf te verbeteren. Daarnaast heeft ABP het vergroten van de diversiteit in leidinggevende posities in bedrijven opgenomen in het stem- en engagementbeleid.

Ook bij PFZW is de score van 2 (slecht) deels te danken aan de participatie van minstens 30% vrouwen in de eigen bestuursorganen. Dit is echter een achteruitgang ten opzichte van de nulmeting, toen minstens 40% van de leden van de eigen bestuursorganen vrouw was. Het pensioenfonds heeft daarnaast geen duidelijk doel om dit percentage te verhogen. PFZW heeft wel beleid voor gelijke beloning voor vrouwen vanwege onderschrijving van de IFC Performance Standards.

De overige acht pensioenfondsen scoren allemaal zeer slecht (score 1). Wel zijn er enkele verbeteringen doorgevoerd. BpfBouw heeft meer dan 30% vrouwenparticipatie in het bestuur en in de raad van commissarissen. PH&C heeft in het beleid opgenomen dat bedrijven waarin het investeert zich moeten houden aan de UNGP’s, wat impliceert dat zij oog moeten hebben voor verschillen tussen mannen en vrouwen wat betreft blootstelling aan het risico op mensenrechtenschendingen. BpfBouw, PH&C, PME en PMT proberen allen door hun stembeleid en engagement de diversiteit van bestuursorganen van bedrijven waarin ze investeren te verhogen. PME heeft het beleid verbeterd door regels tegen seksuele intimidatie op te nemen in de interne gedragscode. Bij pensioenfonds Vervoer bestaat het pensioenbestuur voor 40% uit vrouwen en bij de Raad van Toezicht is dat 30%. Het Verantwoordingsorgaan bestaat echter voor slechts 20% uit vrouwen.

Meerdere pensioenfondsen hebben in bedrijfsvoering inmiddels ambities opgenomen om de hoeveelheid vrouwen in hooggeplaatste posities te vergroten. Dit is bemoedigend, maar in de praktijk blijven de percentages vrouwen in hooggeplaatste posities laag. In veel gevallen kan het genderbeleid in de bedrijfsvoering verder worden verbeterd door specifiek, op gender gericht anti-discriminatiebeleid te voeren. In het beleggingsbeleid kunnen pensioenfondsen grote stappen zetten door bedrijven verder aan te sporen om enerzijds een op gender gericht anti-discriminatiebeleid te voeren en anderzijds de toegang van vrouwen tot hoge posities te verbeteren.

Pagina | 40

3.6 Gezondheid


Een goede gezondheid is van grote waarde. Het recht op de hoogst haalbare standaard op het gebied van fysieke en mentale gezondheid is als eerste door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) erkend als een mensenrecht (1946) en daarna ook opgenomen in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948). De verantwoordelijkheid van bedrijven ten aanzien van het recht op gezondheid betekent in de eerste plaats dat de gezondheid van hun werknemers, klanten en omwonenden niet aangetast zou moeten worden door hun producten of productieprocessen.22

Ten aanzien van hun werknemers moeten bedrijven erop toezien dat zij niet onnodig worden blootgesteld aan schadelijke stoffen en dat de werkomstandigheden veilig zijn.23 De verspreiding van (nieuwe) schadelijke stoffen in het milieu brengt risico’s voor de volksgezondheid met zich mee. Betrokken partijen zouden meer moeten doen dan zich aan de bestaande regels houden en het voorzorgprincipe moeten toepassen. Deze voorzorgsmaatregelen hebben vooral betrekking op twee groepen chemicaliën: Endocrine Disrupting Chemicals (EDCs) die effect hebben op natuurlijke hormonen en Persistent Organic Pollutants (POPs) die niet of langzaam worden afgebroken in de natuur.24

Volgens het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) doodt onveilig (drink)water - mede veroorzaakt door vervuiling door bedrijfsactiviteiten - meer mensen dan alle vormen van geweld bij elkaar.25 Ook luchtvervuiling, door onder andere de uitstoot van de transportsector en, in Zuidoost Azië in toenemende mate door veenbranden, is schadelijk voor de volksgezondheid.26

Bedrijven kunnen overwegen om de toegang tot essentiële gezondheidszorg, schoon drinkwater en goede sanitaire voorzieningen te ondersteunen en een gezonde leefstijl te stimuleren. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zouden door een betere toegang tot medicijnen jaarlijks de levens van tien miljoen mensen gered kunnen worden die sterven aan te voorkomen of behandelbare ziektes zoals HIV/Aids en malaria. Farmaceutische bedrijven kunnen een grote rol spelen door in te zetten op de ontwikkeling van vaccinaties en medicijnen voor veelvoorkomende tropische ziektes zodat de gezondheidssituatie in ontwikkelingslanden verbeterd wordt. Daarnaast kunnen farmaceutische bedrijven zorgen voor een laagdrempelig aanbod van medicijnen in ontwikkelingslanden door deze voor betaalbare prijzen ter beschikking te stellen.27

Met al deze aspecten moeten pensioenfondsen rekening houden bij de ontwikkeling van een beleggingsbeleid op het gebied van gezondheid.





Pagina | 41

Tabel 19 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Gezondheid B

eo

ord

elin

gse

lem

en

t


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 3 1 3 2 3 1 3 3 4 1

Verandering in totaalscore +2 0 +1 +1 +2 0 +1 0 +1 0

1. Bedrijven passen het voorzorgprincipe toe ter voorkoming van gezondheidsschade bij hun werknemers, klanten of omwonenden door hun producten of productieprocessen.

1 0,5 1 0,5 1 0 0,5 1 1 0

2. Bedrijven respecteren afspraken over arbeidsomstandigheden, zoals omschreven in de conventies van de ILO en de Tripartiete Verklaring.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3. Bedrijven werken aan de systematische verbetering van arbeidsomstandigheden en ontwikkelen een preventieve cultuur op het gebied van gezondheid en veiligheid.

0 0 0 0 0 0 1 0 0 0

4. Bedrijven respecteren internationale afspraken over de productie en het gebruik van gevaarlijke of giftige stoffen zoals omschreven in het Montreal Protocol (over stoffen die de ozonlaag aantasten).

0 0 0 0 0 0 0 1 1 0

5. Bedrijven respecteren internationale afspraken over de productie en het gebruik van gevaarlijke of giftige stoffen zoals omschreven in het Verdrag van Stockholm (over POP’s).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

6. Bedrijven respecteren internationale afspraken op het gebied van handel in chemicaliën en chemisch afval zoals omschreven in het Verdrag van Bazel.

0 0 1 0 0 0 0 0 0 0

7. Bedrijven respecteren internationale afspraken op het gebied van handel in chemicaliën en chemisch afval zoals omschreven in het Verdrag van Rotterdam.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

8. Bedrijven reduceren de uitstoot van schadelijke stoffen (naar bodem, water en lucht) door gebruik te maken van de best beschikbare technologieën.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

9. Bedrijven beperken het gebruik van chemicaliën waarvan in wetenschappelijke literatuur wordt vermoed dat ze schadelijk zijn voor de gezondheid en, indien noodzakelijk, gebruiken ze alleen op een verantwoorde manier (voorzorgbeginsel).

1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0

10. Farmaceutische bedrijven zorgen ervoor dat patiënten met voorkombare en behandelbare ziektes het recht op toegang tot medicijnen hebben.

1 0 0 1 0 0 1 0 1 0

11. Patiënten met voorkombare en behandelbare ziektes hebben recht op toegang tot medicijnen.

0 0 0 1 0 0 1 0 0 0

12. Bedrijven zijn terughoudend met het gebruik van antimicrobiële geneesmiddelen (antibiotica) bij mensen om antimicrobiële resistentie tot een minimum te beperken.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 42

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

13. Producenten van flesvoeding houden zich aan de WHO-code en aanvullende resoluties met betrekking tot reclame voor vervangingsmiddelen van moedermelk.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

14. Tabaksproducenten houden zich aan de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) met betrekking tot de gezondheidseffecten en de sociale, milieu- en economische gevolgen van (mee)roken.

1 1 1 0 1 0 1 0,5 1 1

15. Bedrijven integreren criteria met betrekking tot gezondheid in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0

16. Bedrijven nemen clausules over de naleving van criteria met betrekking tot gezondheid op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3.6.3 Analyse beleid gezondheid

Het beleid voor het thema gezondheid varieert tussen de tien pensioenfondsen van zeer slecht (score 1) tot onvoldoende (score 4). Pensioenfonds Vervoer en StiPP hebben geen beleidsveranderingen doorgevoerd en scoren hierdoor beiden een 1 (zeer slecht). BpfBouw heeft het beleid verbeterd door investeringen in tabaksfabrikanten uit te sluiten. Daarnaast heeft BpfBouw in het engagementbeleid doelstellingen opgenomen rondom veiligheid en gezondheid op het werk in risicosectoren (scheepsbouw, infrastructuur, kleding en textiel). Ondanks deze verbeteringen blijft ook de score van BpfBouw een 1.

Pensioenfonds Detailhandel heeft het beleid verbeterd door bedrijven aan te sporen om zorg te dragen voor het creëren van een veilige en gezonde arbeidsomgeving. Verder worden farmaceutische bedrijven door middel van engagement aangespoord om wereldwijd de toegang tot betaalbare medicijnen te garanderen. Deze verbeteringen brengen de score van Pensioenfonds Detailhandel op 2 (slecht).

ABP, BPL Pensioen, PH&C, PME en PMT verwachten van bedrijven waarin ze investeren dat ze zich houden aan de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen die voorschrijven dat bedrijven voorzorgsmaatregelen nemen om de gezondheid van werknemers, klanten en omwonenden te beschermen en het voorzorgsprincipe hanteren bij toepassing van chemicaliën.

ABP heeft zich sinds de nulmeting in 2019 aangesloten bij de Access to Medicines Foundation. Deze stichting is erop gericht om wereldwijd de toegang tot betaalbare medicijnen te verbeteren. BPL Pensioen verwacht dat bedrijven zich houden aan internationale richtlijnen over de productie en het gebruik van giftige stoffen en gebruikt hierbij het verdrag van Bazel als uitgangspunt. In tegenstelling tot de nulmeting hanteert BPL Pensioen geen engagementdoelstellingen meer gericht op toegang tot (betaalbare) medicijnen. PH&C heeft heet beleid verder verbeterd door niet meer te investeren in bedrijven die omzet behalen uit de productie of vervaardiging van tabak. PME heeft sinds de nulmeting geen veranderingen doorgevoerd in het beleid. ABP, BPL Pensioen, PH&C en PME scoren daarmee een 3 (ruim onvoldoende).

PMT heeft het meest ontwikkelde beleid voor het thema gezondheid en scoort een 4 (onvoldoende). Vergeleken met de nulmeting heeft PMT het beleid verder verbeterd door bedrijven in de tabaksindustrie uit te sluiten van investering en door de Access to Medicines Investor Statement te ondertekenen en zo bedrijven op te roepen om toegang tot betaalbare medicijnen in ontwikkelingslanden te verbeteren.

Pagina | 43

De meerderheid van de pensioenfondsen heeft beleid geformuleerd rondom de tabaksindustrie. Ook hebben de pensioenfondsen algemene verwachtingen uitgesproken dat bedrijven gezondheidsschade van medewerkers en klanten voorkomen. In veel gevallen ontbreekt het echter nog aan beleid dat gericht is op de beheersing van specifieke gezondheidsrisico’s zoals de productie, het gebruik en de handel in giftige stoffen en chemisch afval. Pensioenfondsen kunnen hun gezondheidsbeleid aanzienlijk verbeteren door gebruik te maken van de beschikbare internationale standaarden, zoals het Montreal Protocol, het verdrag van Stockholm, het verdrag van Bazel en het verdrag van Rotterdam.

Pagina | 44

3.7 Klimaatverandering


Wereldwijde klimaatverandering zorgt voor ingrijpende veranderingen in ecosystemen, waardoor samenlevingen meer risico lopen op bijvoorbeeld overstromingen en orkanen. Dit proces is een direct resultaat van menselijke activiteiten die de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer doen toenemen. Volgens het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) is het zeer aannemelijk dat meer dan de helft van de temperatuurstijging die zich tussen 1951 en 2010 heeft voorgedaan door menselijk toedoen is veroorzaakt.28 De belangrijkste oorzaken zijn het gebruik van fossiele brandstoffen voor energie, industrie, verkeer en vervoer, evenals ontbossing en intensieve landbouw- en veeteelt.

Klimaatverandering zal waarschijnlijk leiden tot een toename van extreme weersomstandigheden zoals aanhoudende warmere periodes, droge periodes, extreme regenval en hittegolven. Deze ontwikkelingen hebben en zullen grote consequenties hebben voor natuur, milieu en de menselijke leefomgeving:

• Wereldwijd is de temperatuur van de oceanen en op het land met gemiddeld 0,85 graden Celsius toegenomen (1880-2012);

• Door smelting trekken gletsjers zich terug, breken ijskappen en zeeijs af en vermindert het sneeuwdek dat zonlicht weerkaatst;

• Tussen 1901 en 2010 is de zeespiegel wereldwijd gemiddeld 19 cm toegenomen; • Volgens scenario’s van de IPCC kan de stijging van de zeespiegel verder toenemen, variërend van 26 tot

82 cm; • Door smelting van permafrost komen extra broeikasgassen vrij; • Er ontstaat een verhoogd risico op bosbranden in veengebieden; • De stijgende zeespiegel heeft effect op eilanden en kustgebieden, waardoor het risico op

overstromingen toeneemt en waardoor de kans bestaat dat deze gebieden deels onbewoonbaar worden;

• Toename van mensen die wonen in een gebied met een tekort aan (drink)water en bedreiging van voedselzekerheid.29

Tijdens de 21e Klimaatconferentie in Parijs (2015) is als doelstelling afgesproken om de wereldwijde temperatuurstijging te beperken tot maximaal 2, maar bij voorkeur 1,5 graden Celsius, in 2100.30

Er zijn grote investeringen nodig, vooral in ontwikkelingslanden, om aanpassingen aan de gevolgen van klimaatverandering te realiseren. Grote groepen mensen in ontwikkelingslanden zijn kwetsbaarder voor klimaatverandering omdat hun levensonderhoud meer afhankelijk is van klimatologische omstandigheden en omdat het voor deze groepen lastiger is om zich aan extreme weersomstandigheden aan te passen.31 Volgens schattingen is er alleen al voor sub-Sahara Afrika in 2050 een extra investering van USD 60 miljard per jaar nodig voor een 2 °C-consistente internationale overeenkomst over financiering voor aanpassing aan klimaatverandering.32

Bedrijven zullen worden geconfronteerd met de gevolgen en risico’s van klimaatverandering en met de implementatie van nieuwe wetgeving, maar kunnen ook inspelen op de kansen en innovaties die het met zich meebrengt. Bedrijven zullen actief hun emissies moeten reduceren om de risico’s van klimaatverandering zo klein mogelijk te houden. Bovendien is er een energietransitie nodig om de risico's van klimaatverandering te verminderen. Controversiële vormen van grondstofwinning - zoals de winning van olie uit teerzanden, de winning van schaliegas en kolenmijnbouw – verhinderen de energietransitie.

Pagina | 45

Financiële instellingen zullen fundamentele keuzes moeten maken om de risico’s op klimaatverandering te verminderen en om de energietransitie te bevorderen, zowel in hun eigen organisatie als in de bedrijven en organisaties die zij financieren of waarin ze beleggen. Financiële instellingen kunnen hun invloed aanwenden om te stimuleren dat er een transitie plaatsvindt van het gebruik van overwegend fossiele brandstoffen (zoals kolen) naar het gebruik van hernieuwbare energiebronnen (zoals wind- en zonne-energie). Dit geldt ook voor het gebruik van grondstoffen voor de vervaardiging van producten. Met hun investeringsbeslissingen kunnen financiële instellingen een impuls geven aan de circulaire economie, een economisch systeem dat gebruik maakt van grondstoffen die worden teruggewonnen uit afgedankte producten in plaats van de exploitatie van nieuwe grondstoffen waardoor de exploitatie van niet hernieuwbare grondstoffen kan worden tegengegaan.





Tabel 20 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Klimaatverandering

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 4 2 3 1 1 1 2 3 2 1

Verandering in totaalscore +2 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1. Voor de eigen (in)directe broeikasgasemissies stelt de financiële instelling meetbare reductiedoelstellingen op in overeenstemming met een beperking van de maximale mondiale temperatuurstijging van 1.5°C.

0,5 0,5 n.a. n.a. 0 n.a. 0,5 n.a. 1 n.a.

2. De financiële instelling publiceert hoe groot haar aandeel is in de broeikasgasemissies van energiebedrijven en -projecten waarin zij investeert.

1 0,5 0,5 0 0 0 0,5 0,5 0,5 0,5

3. De financiële instelling publiceert hoe groot haar aandeel is in de broeikasgasemissies van alle bedrijven en projecten waarin zij investeert.

1 0,5 0,5 0 0 0 0,5 0,5 0,5 0,5

Pagina | 46

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

4. Voor de broeikasgasemissies van de bedrijven waarin de financiële instelling belegt of die door haar worden gefinancierd, stelt zij meetbare reductiedoelstellingen vast, die bijdragen aan een beperking van de maximale mondiale temperatuurstijging tot 1.5°C.

1 0,5 0 0 1 0,5 0,5 0,5 0 0

5. De financiële instelling meet en publiceert klimaatgerelateerde effecten in overeenstemming met de aanbevelingen van de Task Force on Climate-related Financial Disclosures (TCFD).

1 1 0,5 0 0 0 1 1 1 0,5

6. Het beleid hanteert een maximale drempelwaarde van 30% ter beperking van de financiering van en investeringen in kolengestookte elektriciteitscentrales en kolenmijnbouw.

0,5 0 1 0 0 0 0 0 0 0

7. Het beleid hanteert een maximale drempelwaarde van 30% voor de financiering van en investeringen in energieopwekking met gebruik van fossiele brandstoffen en olie- en gaswinning.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

8. Het beleid hanteert een maximale drempelwaarde van 0% ter beperking van de financiering van en investeringen in kolengestookte elektriciteitscentrales en kolenmijnbouw.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

9. Het beleid hanteert een maximale drempelwaarde van 0% voor de financiering van en investeringen in energieopwekking met gebruik van fossiele brandstoffen en olie- en gaswinning.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10. Bedrijven maken hun directe en indirecte broeikasgasemissies openbaar.

0,5 0 0,5 0 0 0,5 0 0 0,5 0

11. Bedrijven verminderen hun directe en indirecte broeikasgasemissies.

0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0 0,5 0,5 0,5 0,5

12. Bedrijven stappen over van het gebruik van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie.

1 0 0,5 0 0 0 0,5 0,5 0,5 0

13. Kolencentrales waarvan de CO2 uitstoot niet beperkt wordt (met CO2-afvang en -opslag) zijn onaanvaardbaar.

0,5 0 1 0 0 0 0 0 0 0

14. Het gebruik van steenkool voor de productie van elektriciteit is onacceptabel.

0,5 0,5 1 0 0 0 0 0 0 0

15. Het gebruik van fossiele brandstoffen voor de productie van elektriciteit is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

16. Steenkoolwinning is onacceptabel. 1 0 1 0 0 0 0 1 0 0

17. Het winnen van olie uit teerzanden is onacceptabel. 1 0 0 0 0 0 0 0,5 0 0

18. Olie- en gaswinning is onacceptabel. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

19. Het omzetten van veengrond en gebieden met hoge koolstofvoorraden in landbouwgrond, is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 47

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

20. De productie van biomassa voldoet aan de 12 principes van de Roundtable on Sustainable Biomaterials (RSB).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

21. CO2-compensatie is gecertificeerd volgens de Gold Standard.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

22. Bedrijven voeren geen lobby om klimaatmaatregelen af te zwakken of aanscherping van klimaatbeleid tegen te gaan.

0 0 0,5 0,5 0,5 0 0 0 0 0

23. Bedrijven integreren criteria met betrekking tot het tegengaan van klimaatverandering in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

0,5 0 0,5 0,5 0,5 0 0 1 1 0

24. Bedrijven nemen clausules over de naleving van criteria met betrekking tot het tegengaan van klimaatverandering op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3.7.3 Analyse beleid klimaatverandering

Het beleid voor het thema klimaatverandering varieert van zeer slecht (score 1) tot onvoldoende (score 4). Veel pensioenfondsen hebben beleidsverbeteringen doorgevoerd, maar alleen bij ABP vertaalt dit zich in een hogere score. Dit komt enerzijds omdat het thema veel beoordelingselementen bevat en individuele verbeteringen van het beleid dus niet automatisch een hogere score opleveren. ABP heeft veel meer verbeteringen in het beleid doorgevoerd en is daardoor de enige die de score ziet verbeteren.

Een meerderheid van de pensioenfondsen (ABP, BpfBouw, BPL Pensioen, PFZW, PMT en StiPP) is inmiddels direct of via hun fiduciair manager aangesloten bij Climate Action 100+, een gezamenlijk engagementinitiatief gericht op vermindering van en transparantie over de uitstoot van broeikasgassen van de top 100 meest vervuilende bedrijven.

Pensioenfonds Detailhandel, PH&C, Pensioenfonds Vervoer en StiPP scoren allen een 1 (zeer slecht). Pensioenfonds Detailhandel, PH&C en Pensioenfonds Vervoer hebben een engagementbeleid gericht op bedrijven die lobbyen tegen klimaatbeleid. Het beleid van Pensioenfonds Detailhandel is tegelijkertijd verslechterd omdat er in tegenstelling tot de nulmeting geen doelstellingen worden gesteld hoe bedrijven moeten bijdragen aan de energietransitie. Ook het beleid van Pensioenfonds Vervoer rondom klimaatverandering is verslechterd, omdat verwachtingen aan bedrijven om hun directe en indirecte uitstoot van broeikasgassen te verminderen afwezig zijn, in tegenstelling tot tijdens de nulmeting.

PH&C heeft het beleid verbeterd met een meetbare reductiedoelstelling voor de CO2-voetafdruk van de beleggingsportefeuille. Daarnaast doet PH&C mee in een engagementinitiatief om bedrijven aan te sporen hun CO2-emissies te reduceren en criteria op het gebied van klimaatverandering integreren in hun bedrijfsvoering en inkoopbeleid.

StiPP heeft het beleid verbeterd door meer openheid van zaken te geven over de CO2-voetafdruk van de bedrijven waarin het investeert. Verder publiceert StiPP publiekelijk beschikbare informatie van een aantal externe vermogensbeheerders over de impact van klimaatverandering op de beheersing van financiële risico’s, in lijn met de aanbevelingen van de Task Force on Climate-Related Financial Disclosures (TCFD).

Pagina | 48

BpfBouw, PFZW en PMT scoren net als in de nulmeting een 2 (slecht). Bpfbouw en PMT hebben het beleid verbeterd door openheid van zaken te geven over de impact van klimaatverandering op hun bedrijfsvoering en beheersing van financiële risico’s, in lijn met de aanbevelingen van de TCFD. Daarnaast verwacht PMT van bedrijven in sectoren met een grote klimaatimpact openheid van zaken te geven over hun CO2-voetafdruk. Bpfbouw heeft daarnaast besloten om beleggingen af te stoten in steenkoolbedrijven die als achterblijver waren beoordeeld. Het beleid van PFZW is verslechterd omdat PFZW, in tegenstelling tot in de nulmeting, niet van bedrijven vraagt om openheid van zaken te geven over hun directe en indirecte broeikasgasuitstoot.

Het beleid van BPL Pensioen en PME voor het thema klimaatverandering is ruim onvoldoende (score 3), de hoogste score in vergelijking met andere pensioenfondsen. Beide pensioenfondsen geven inzicht in de CO2 uitstoot van de aandelenportefeuille en PME heeft als doelstelling dat de uitstoot van de aandelenportefeuille in 2021 25% lager is dan in 2015. BPL Pensioen verwacht van energiebedrijven dat zij bijdragen aan de energietransitie van kolen naar gas en van gas naar hernieuwbare energiebronnen. Het pensioenfonds roept energiebedrijven op om transparant te zijn over hun lobbyactiviteiten met betrekking tot (inter)nationale milieuwetgeving. BPL Pensioen investeert daarnaast niet meer in bedrijven die meer dan 5% van hun omzet genereren uit steenkoolwinning of op steenkool gebaseerde energieproductie.

ABP heeft de meeste beleidsveranderingen doorgevoerd en scoort een 4 (onvoldoende). Hiermee heeft ABP het meest ontwikkelde beleid voor het thema klimaatverandering. Samen met BPL Pensioen en PME is ABP het enige pensioenfonds met een duidelijk beleid om investeringen in steenkool te verminderen. Daarnaast sluit ABP bedrijven uit die meer dan 20% van hun omzet uit teerzandolie genereren. Ook spoort ABP bedrijven aan om geleidelijk hun afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen en over te stappen op hernieuwbare energiebronnen. Ondanks deze verbeteringen is de score van ABP niet hoger dan een 4, onder meer omdat het fonds nog niet ambitieus genoeg is in het afbouwen van investeringen in steenkool en andere fossiele energiebronnen, er geen beleid is om emissies door het omzetten van landschappen met hoge koolstofvoorraden te voorkomen en bedrijven niet worden ontmoedigd om tegen klimaatbeleid te lobbyen.

De pensioenfondsen zijn redelijk transparant over de directe en indirecte emissies in de bedrijfsvoering en de beleggingsportefeuille. Ook hebben verschillende pensioenfondsen financiële risico’s in kaart gebracht in lijn met de aanbevelingen van de TCFD en hebben de meeste pensioenfondsen inmiddels een doelstelling om de emissies in de bedrijfsvoering en de beleggingsportefeuille te reduceren. Wat in veel gevallen nog ontbreekt is een concrete, ambitieuze en tijdsgebonden toezegging om investeringen in steenkool, teerzandolie en andere fossiele brandstoffen af te bouwen. Daarnaast is door nog geen enkel pensioenfonds beleid geformuleerd om de emissies door het omzetten van landschappen met hoge koolstofvoorraden tegen te gaan.

Pagina | 49

3.8 Mensenrechten


Mensenrechten zijn “rechten en vrijheden waarop een ieder aanspraak heeft”. De rechten en vrijheden die algemeen worden beschouwd als mensenrechten, vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, omvatten burgerrechten en politieke rechten - zoals het recht op leven in vrijheid en vrijheid van meningsuiting - en economische, sociale en culturele rechten - zoals het recht te kunnen leven in waardigheid en het recht op voedsel, werk en onderwijs.33 Specifieke groepen mensen zijn om verschillende redenen kwetsbaar of worden van oudsher slachtoffer van geweld en hebben daarom speciale bescherming nodig om te zorgen dat hun mensenrechten hen niet ontzegd worden. Dit geldt voor onder meer vrouwen, meisjes en kinderen in het algemeen, gehandicapten, gastarbeiders en de inheemse bevolking van landen.

Ondernemingen die over landsgrenzen heen opereren, hebben meer macht dan ooit. Hun impact op mensenrechten kan positief zijn, maar ook negatief, vooral in situaties waarin (multinationale) bedrijven gebruik maken van zwakke en slecht ontwikkelde nationale weten regelgeving. In sommige sectoren, zoals de olie-, gas- en mijnbouwindustrie, zijn de risico’s op mensenrechtenschendingen vaak groot. Traditionele manieren van levensonderhoud worden onmogelijk gemaakt door vervuiling, mensen worden van hun land verjaagd en arbeidsrechten worden geschonden. Als getroffen gemeenschappen proberen hun recht te halen, lopen ze tegen juridische en praktische obstakels aan, zoals ineffectieve rechtssystemen, corruptie en geen toegang tot informatie.

Staten hebben weliswaar de plicht om mensenrechten te beschermen, maar het is ook breed geaccepteerd dat bedrijven een verantwoordelijkheid hebben. De verantwoordelijkheden van bedrijven om mensenrechten te respecteren zijn vastgelegd en uitgewerkt in de United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGP’s).34 Deze richtlijnen zijn van groot belang voor financiële instellingen en zouden moeten worden toegepast in hun eigen bedrijfsvoering en in beleggingsbeslissingen.





Pagina | 50

Tabel 21 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Mensenrechten B

eo

ord

elin

gse

lem

en

t


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 5 3 5 3 3 3 5 3 6 3

Verandering in totaalscore +2 0 +2 0 0 0 0 0 +3 0

1. De financiële instelling respecteert alle mensenrechten zoals beschreven in de United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGP’s).


2. Bedrijven respecteren alle mensenrechten zoals beschreven in de United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGP’s).

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

3. Bedrijven stellen een beleidsverklaring op waarin het bedrijf zich expliciet committeert aan het respecteren van mensenrechten.

1 0,5 1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

4. Bedrijven implementeren een human rights due diligence proces zoals omschreven in de UNGP’s om hun impact op mensenrechten te identificeren, te voorkomen, te beperken en daarover verantwoording af te leggen.

1 0,5 1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

5. Bedrijven richten processen in om te komen tot herstel en genoegdoening voor slachtoffers van mensenrechtenschendingen die ze hebben veroorzaakt, of waarbij ze betrokken zijn.

1 0,5 1 0,5 0,5 0,5 1 0,5 1 0,5

6. Bedrijven ontwikkelen of nemen deel aan effectieve klachtenmechanismen op bedrijfsniveau voor individuen en gemeenschappen die mogelijk slachtoffer zijn van mensenrechtenschendingen.

1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 1 0,5

7. Bedrijven voorkomen conflicten met betrekking tot landrechten en verwerven natuurlijke hulpbronnen alleen door een betekenisvolle consultatie te voeren met lokale gemeenschappen en met vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) waar het inheemse volken betreft.

0 0 1 0 0 0 1 0 1 0

8. Bedrijven voorkomen conflicten met betrekking tot landrechten en verwerven natuurlijke hulpbronnen alleen met vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) van de betrokken landgebruikers.

0 0 0 0 0 0 0 0 1 0

9. Bedrijven hebben speciale aandacht voor het respecteren van de rechten van vrouwen, in het bijzonder ter voorkoming van discriminatie en ter bevordering van de gelijke behandeling van mannen en vrouwen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10. Bedrijven hebben speciale aandacht voor het respecteren van de rechten van kinderen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 51

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

11. Bedrijven staan geen nederzettingen en geen economische activiteiten toe in bezette gebieden, in overeenstemming met het Internationale Humanitaire Recht.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

12. Bedrijven integreren criteria ten aanzien van mensenrechten in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

1 0 0,5 0 1 0 1 1 1 0

13. Bedrijven nemen clausules over de naleving van criteria met betrekking tot mensenrechten op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3.8.3 Analyse beleid mensenrechten

Alle pensioenfondsen verwachten van bedrijven dat zij de UN Global Compact (UNGC) principes voor mensenrechten respecteren en betrokkenheid bij mensenrechtenschendingen nu en in de toekomst voorkomen, wat leidt tot minimaal een score 3 (ruim onvoldoende) voor Bpfbouw, Pensioenfonds Detailhandel, PH&C, PME en StiPP.

In aanvulling op de principes van het UNGC, verwachten ABP en BPL Pensioen nu ook dat bedrijven zich houden aan de UN Guiding Principles on Business and Human rights (UNGP’s) en concrete maatregelen nemen om mensenrechten te waarborgen door toepassing van due diligence processen, processen met het oog op genoegdoening en klachtenmechanismen voor individuen en gemeenschappen bij vermeende mensenrechtenschendingen. Dit brengt de score van ABP en BPL Pensioen op een 5 (twijfelachtig).

PFZW had in de nulmeting het meest ontwikkelde beleid voor het thema mensenrechten, omdat het de IFC Performance Standards toepaste in het beleggingsbeleid waarin is opgenomen dat bedrijven bij de verwerving van en grondstoffen het principe van vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde toestemming (FPIC) van de inheemse bevolking moeten toepassen en mensenrechten opnemen in hun aanbestedingsbeleid. Sinds de nulmeting heeft PFZW geen beleidsveranderingen meer doorgevoerd en daarom blijft de score in deze beleidsupdate een 5.

PMT heeft de meeste beleidsveranderingen doorgevoerd en scoort in deze beleidsupdate een 6 (voldoende). PMT heeft het beleid aangescherpt door niet alleen van bedrijven te verwachten dat ze in overeenstemming handelen met de principes van UNGC maar ook expliciet te noemen dat zij genoegdoeningsprocessen en klachtenmechanismen dienen te hanteren bij vermeende mensenrechtenschendingen. Daarnaast is het beleid verbeterd doordat PMT van verwacht bedrijven verwacht dat ze conflicten over landrechten voorkomen en vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) verkrijgen van de inheemse bevolking en andere betrokken landgebruikers. Dankzij deze verbeteringen heeft PMT het meest ontwikkelde beleid voor het thema mensenrechten.

Pagina | 52

De pensioenfondsen scoren redelijk voor algemene mensenrechtencriteria door het onderschrijven van breed gedragen, internationale mensenrechtenstandaarden zoals de UNGP’s en de UNGC principes. Het mensenrechtenbeleid kan verder verbeterd worden door het aanvullen van deze algemene principes met beleid voor sectoren en onderwerpen met specifieke mensenrechtenrisico’s. In het bijzonder kan het beleid verbeterd worden door in potentiële landkwesties uit te gaan van het recht op vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) voor de inheemse bevolking en andere betrokken landgebruikers. Ook kunnen pensioenfondsen hun mensenrechtenbeleid verder verbeteren door van bedrijven aandacht te vragen voor de rechten van kinderen en door van bedrijven te verwachten dat zij geen economische activiteiten ondernemen in bezette gebieden.

Pagina | 53

3.9 Natuur


Biodiversiteit wordt door de in 1992 vastgestelde UN Convention on Biological Diversity (CBD), die tot doel heeft om biodiversiteit te beschermen, in drie categorieën onderverdeeld: ecosystemen en habitats, planten- en diersoorten en genetisch materiaal. Biodiversiteit is van belang voor de economische, ecologische en sociale ontwikkeling van onze samenleving, voor onze toekomst en voor onze recreatiemogelijkheden. Verlies van biodiversiteit brengt potentiële risico’s met zich mee zoals de vernietiging van leefgebieden, het verlies van de functies van ecosystemen, de bedreiging van de voedselvoorziening, en het verdwijnen van geneeskrachtige planten en diersoorten, en is daarmee een van de meest urgente milieuproblemen.

Volgens het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) leidt een snelle bevolkingsgroei, toenemende verstedelijking en stijgende consumptie, in combinatie met verwoestijning, landdegradatie en klimaatverandering, tot toenemende waterschaarste, en daarmee een afbraak van beschikbare landbouwgrond en het risico van voedselschaarste.35 Volgens het Internationaal Klimaatpanel (IPCC) leidt klimaatverandering en extreme weersomstandigheden tot afbraak van biodiversiteit.36

Natuurbescherming, voedselzekerheid en bescherming van watersystemen zijn ook onderdeel van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDGs 2, 3, 6, 14 en 15).37

Het investeringsbeleid van financiële instellingen kan bijdragen aan het vinden van oplossingen voor bovengenoemde uitdagingen. Het kan ervoor zorgen dat financiële instellingen hun investeringsrelaties met bedrijven benutten om verlies van biodiversiteit te voorkomen en tegen te gaan.





Pagina | 54

Tabel 22 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Natuur B

eo

ord

elin

gse

lem

en

t


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Verandering in totaalscore 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1. Bedrijven voorkomen negatieve impact op gebieden met High Conservation Value (HCV) binnen hun bedrijfsactiviteiten en binnen de gebieden onder hun beheer.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

2. Bedrijven voorkomen negatieve impact op beschermde gebieden die vallen onder de categorieën I-IV van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) binnen hun bedrijfsactiviteiten en binnen de gebieden onder hun beheer.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3. Bedrijven voorkomen negatieve impact op beschermde gebieden die vallen onder de UNESCO World Heritage Convention binnen hun bedrijfsactiviteiten en binnen de gebieden onder hun beheer.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

4. Bedrijven voorkomen negatieve impact op beschermde gebieden die vallen onder de Ramsar Convention on Wetlands binnen hun bedrijfsactiviteiten en binnen de gebieden onder hun beheer.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

5. Bedrijven voorkomen negatieve gevolgen voor populaties van diersoorten die op de IUCN Red List of Threatened Species staan.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

6. Handel in bedreigde planten- en diersoorten voldoet aan de voorwaarden van CITES.

0 0 0 0 0 0 0 1 1 0

7. Handel in bedreigde planten- en diersoorten die op de lijsten van CITES staan is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 1 1 0

8. Activiteiten op het gebied van genetisch materiaal en gentechnologie vinden alleen plaats als ze voldoen aan de toestemmings- en veredelingseisen zoals beschreven in de UN Convention on Biological Diversity en het daaraan gerelateerde Nagoya Protocol.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

9. Productie van, of handel in, levende genetisch gemodificeerde organismen kan alleen plaatsvinden als toestemming van het importerende land is verkregen en aan alle vereisten van het Cartagena Protocol wordt voldaan.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10. Bedrijven voorkomen de introductie van exotische soorten in ecosystemen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

11. Bedrijven maken een waterschaarste-effectrapportage en voorkomen een negatieve impact in regio's die kampen met waterschaarste.

0 0 0,5 0 0,5 0 0,5 0 0 0

12. Bedrijven starten geen nieuwe activiteiten in gebieden waar waterschaarste heerst en waar bedrijfsactiviteiten zouden wedijveren met de behoeften van lokale gemeenschappen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 55

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

13. Bedrijven maken een milieueffectrapportage over de totale gevolgen van een grootschalig project op de biodiversiteit, ten minste volgens GRI 304: Biodiversity 2016 of een vergelijkbare standaard.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

14. Bedrijven integreren criteria ten aanzien van natuur in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

15. Bedrijven nemen clausules over de naleving van criteria met betrekking tot natuur op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3.9.3 Analyse beleid natuur

Het beleid van alle pensioenfondsen voor het thema natuur is zeer slecht (score 1). PME en PMT beleggen niet in bedrijven die producten maken of diensten leveren die in strijd zijn met internationale verdragen over beschermde planten- en diersoorten (CITES). BPL Pensioen, PH&C en PFZW hebben beleid voor watergebruik. BPL Pensioen heeft een engagementprogramma om elektriciteitsbedrijven aan te moedigen hun water-voetafdruk te verkleinen. PH&C heeft het beleid verbeterd door van water- en elektriciteitsbedrijven te verwachten dat zij hun water-voetafdruk verkleinen, transparant zijn over bestaande risico’s rondom watergebruik en een systeem hebben om water-gerelateerde risico’s te beheersen. PFZW heeft een engagementprogramma om een selectie bedrijven aan te moedigen om water-impactanalyses uit te voeren en rapporteren. Geen van deze maatregelen is echter voldoende voor het verwerven van een hogere score dan tijdens de nulmeting.

Grote stappen in het beleid voor het thema natuur kunnen gezet worden door het onderschrijven van breed gedragen, internationale standaarden en initiatieven ter bescherming van unieke ecosystemen, zoals gebieden met een High Conservation Value (HCV), gebieden die vallen onder de categorieën I-IV van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN), de UNESCO World Heritage Convention en de Ramsar Convention on Wetlands. Pensioenfondsen kunnen een soortgelijke aanpak formuleren ter bescherming van unieke en bedreigde planten- en diersoorten, door hun beleid te baseren op de CITES-voorwaarden en de IUCN Red List of Threatened Species. Pensioenfondsen die reeds beleid hebben geformuleerd rondom watergebruik kunnen de reikwijdte van dit beleid verbeteren door zich niet slechts op één risicosector te richten, maar door beleid te formuleren voor alle bedrijven waarin wordt geïnvesteerd.

Pagina | 56

Hoofdstuk 4 Analyse resultaten per sector

4.1 Mijnbouw


Mijnbouw en ertsraffinage zijn in het algemeen vervuilende activiteiten, die de bodem- en waterkwaliteit aantasten. Destructie van natuurlijke leefomgevingen, vervuiling en erosie zijn veelvoorkomende gevolgen van mijnbouw. Daarnaast zijn sommige mijnbouwmethoden, zoals Mountaintop Removal Mining waarbij hele bergtoppen worden verwijderd, en dagbouw-mijnbouw heel ingrijpend voor ecosystemen. De nadelige ecologische gevolgen van deze mijnbouwmethodes blijven vaak nog lang na de sluiting van de mijn merkbaar.

Ook een veelvoorkomend probleem in de mijnbouwindustrie is dat bedrijven de landrechten van lokale bewoners niet respecteren. Zo worden grote stukken land van hen afgenomen zonder hun instemming en zonder compensatie en kunnen er gezondheidsproblemen ontstaan door vervuiling. Daarnaast is het werk in de mijnen zeer gevaarlijk en worden arbeidsrechten niet altijd gerespecteerd.

Ten slotte verstoort de mijnbouw de macro-economische ontwikkeling in veel landen met een instabiel politiek systeem of instabiele rechtsstaat omdat de winning van grondstoffen leidt tot corruptie en een intransparante en ongelijke verdeling van de opbrengsten.38 Een deel van de mijnbouw vindt plaats in conflictlanden waar de exploitatie en handel van mineralen gerelateerd is aan het financieren van conflicten.

De mijnbouwsector wentelt de kosten voor het beschermen van het milieu en de aantasting van de sociale cohesie grotendeels af op de (lokale) bevolking, die vaak niets aan de exploitatie verdient. Sommige mijnbouwbedrijven die actief zijn in ontwikkelingslanden hebben holdingmaatschappijen of marketingbedrijven gevestigd in belastingparadijzen, om zo min mogelijk belasting te hoeven betalen.

Verder zijn er in veel landen ook kleinschalige en ambachtelijke mijnbouwers actief. Hoewel dit de meest kwetsbare bevolkingsgroepen betreft, die afhankelijk zijn van de mijnbouw, leidt ook deze activiteit tot sociale en milieuproblemen. De elektronica, bouw en auto-industrie zijn sterk afhankelijk van producten uit de mijnbouw en daarmee indirect betrokken bij de bijbehorende negatieve effecten op het milieu en lokale gemeenschappen.

Om bij te dragen aan een duurzame en sociaal rechtvaardige wereld, zal de mijnbouwsector drastisch van koers moeten wijzigen. Het beleggingsbeleid van pensioenfondsen moet erop gericht zijn om alleen financiële betrekkingen aan te gaan met mijnbouwbedrijven die bereid zijn om dat te doen. Dat is ook in hun eigen belang: Het Indigenous Rights Risk Report for the Extractive Industry van de organisatie First Peoples, laat zien dat 92% van de mijnen in ontwikkelingslanden onnodig veel risico’s voor aandeelhouders met zich meebrengen.39



De score voor deze sector wordt berekend door de scores voor de individuele elementen op te tellen en dan te delen door het totale aantal elementen. Door de uitkomst af te ronden naar een geheel getal, wordt de score voor deze sector uitgedrukt in een rapportcijfer (1 tot 10). Zie voor meer uitleg over het toekennen van scores paragraaf 1.3.


Pagina | 57

Tabel 23 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Mijnbouw B

eo

ord

elin

gse

lem

en

t


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 2 1 2 1 2 1 2 3 3 1

Verandering in totaalscore +1 0 +1 0 +1 0 0 0 +1 0

1. Bedrijven voorkomen negatieve impact op beschermde gebieden die vallen onder de categorieën I-IV van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

2. Bedrijven voorkomen negatieve impact op beschermde gebieden die vallen onder de UNESCO World Heritage Convention.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3. Bedrijven voorkomen negatieve impact op beschermde gebieden die vallen onder de Ramsar Convention on Wetlands.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

4. Bedrijven beperken de kans op ongelukken door gebruik te maken van de best beschikbare technologie en hebben een gedegen draaiboek voor crisissituaties (een ‘contingency plan’).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

5. Bedrijven mijden locaties waar de gevolgen van een ongeluk voor de omgeving onbeheersbaar zijn.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

6. Bedrijven beperken de hoeveelheid mijnafval en beheren en verwerken dit op een verantwoorde manier.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

7. Het lozen van mijnafval in rivieren, meren of andere oppervlaktewateren is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10. Bedrijven betrekken de mogelijke milieu- en gezondheidseffecten van een mijn na sluiting ervan bij het plannen van nieuwe mijnen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

11. Bedrijven garanderen het complete herstel van ecosystemen na de sluiting van mijnen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

12. Bedrijven respecteren kleinschalige en ambachtelijke mijnbouw en bevorderen duurzame economische en sociale ontwikkeling op lokaal niveau.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

13. Bedrijven respecteren de Fundamentele Arbeidsrechten van de ILO.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1


0 0 0 0 0 0 1 0 1 0

Pagina | 58

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P


0 0 0 0 0 0 0 0 1 0

16. Bedrijven volgen de Voluntary Principles on Security and Human Rights voor de beveiliging van hun werknemers en bedrijfslocaties.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


1 0,5 1 0,5 0,5 0,5 1 0,5 1 0,5

18. Bedrijven betalen in ieder land waarin zij actief zijn de verschuldigde belastingen.

1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0

19. Bedrijven rapporteren voor elk land waarin zij actief zijn de omzetten, kosten, FTEs, winsten, subsidies ontvangen van overheden en (belasting)betalingen aan overheden (d.w.z. bronbelastingen, betalingen voor concessies, en inkomstenbelastingen)

0 0 0,5 0 0 0 0 0 0 0

20. Het direct of indirect aanbieden, toezeggen, geven of eisen van smeergelden of andere onrechtmatige voordelen, teneinde opdrachten of andere voordelen te verwerven of te behouden (corruptie), is onacceptabel.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

21. Bedrijven opereren alleen in landen met een zwakke overheid en in conflictgebieden als zij kunnen garanderen dat ze geen mensenrechtenschendingen veroorzaken of eraan bijdragen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

22. Het delven en verhandelen van conflictmineralen is onacceptabel. 0,5 0 0 0 0 0 0 0 0 0

23. Uraniummijnbouw is onacceptabel. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

24. Mountaintop Removal Mining (bergtopmijnbouw) is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

25. De ontwikkeling van nieuwe steenkoolmijnen is onacceptabel. 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0

26. Steenkolenmijnbouw voor de productie van elektriciteit is onacceptabel.

1 0 1 0 0 0 0 1 0 0

27. Steenkolenmijnbouw voor de productie van staal is onacceptabel. 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

28. Bedrijven werken met relevante standaarden en initiatieven voor bepaalde mineralen (genoemd in paragraaf 3.8.2 in de FFG Methodology).

0 0 0 0 0 0 0,5 0 0,5 0

29. Bedrijven zijn gecertificeerd volgens de criteria van certificatieschema’s voor bepaalde mineralen (genoemd in paragraaf 3.8.2 in de FFG Methodology).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 59

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

30. Bedrijven publiceren een duurzaamheidsverslag dat eventueel (een aantal) Standard Disclosures bevat uit de GRI Richtlijnen voor Duurzaamheidsverslaglegging.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

31. Grote bedrijven en multinationals publiceren een duurzaamheidsverslag dat is opgesteld in overeenstemming met de GRI Richtlijnen voor Duurzaamheidsverslaglegging (“Core” of “Comprehensive” optie).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

32. Bedrijven integreren sociale, economische en milieucriteria in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0

33. Bedrijven nemen clausules over de naleving van sociale, economische en milieucriteria op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

4.1.3 Analyse beleid mijnbouw

Het beleid van pensioenfondsen voor de mijnbouwsector varieert van zeer slecht (score 1) tot ruim onvoldoende (score 3). Alle pensioenfondsen verwachten dat bedrijven de UN Global Compact principes op het gebied van arbeidsrechten, mensenrechten, milieu en corruptie naleven. Voor BpfBouw, Pensioenfonds Detailhandel, Pensioenfonds Vervoer en StiPP levert dit een score van 1 (zeer slecht) op.

ABP en PH&C hebben hun mijnbouwbeleid in de eerste plaats verbeterd door net als PME en PMT van bedrijven in het beleggingsuniversum te verwachten dat ze zich houden aan de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen, wat onder andere impliceert dat zij belasting afdragen in ieder land waarin ze actief zijn en ESG-criteria integreren in hun bedrijfsvoering en inkoopbeleid. BPL Pensioen heeft deze richtlijnen opgenomen in het engagementbeleid. ABP en BPL Pensioen zijn daarnaast samen met PME de enige pensioenfondsen met een duidelijk beleid om investeringen in steenkoolproducenten af te bouwen of uit te sluiten. ABP, PFZW en PMT hebben in hun engagementbeleid doelstellingen opgenomen rondom arbeidsomstandigheden in de kobaltwinning. ABP en PMT richten zich hierbij op het uitbannen van kinderarbeid. Naast dit engagementinitiatief heeft PFZW geen nieuw beleid doorgevoerd sinds de nulmeting in 2019. ABP, BPL Pensioen, PH&C en PFZW scoren hiermee allen een 2 (slecht).

PME en PMT hebben met een score van 3 (ruim onvoldoende) het meest ontwikkelde sectorbeleid voor de mijnbouw. PME heeft geen nieuwe beleidsveranderingen doorgevoerd sinds de nulmeting. PMT scoort beter door niet alleen van bedrijven te verwachten dat ze in overeenstemming handelen met de principes van het VN Global Compact maar ook expliciet te noemen dat zij genoegdoeningsprocessen dienen te hanteren bij vermeende mensenrechtenschendingen. Daarnaast is het beleid verbeterd doordat PMT van verwacht bedrijven verwacht dat ze conflicten over landrechten voorkomen en vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) verkrijgen van de inheemse bevolking en andere betrokken landgebruikers.

Pagina | 60

Voor zover pensioenfondsen scoren voor de mijnbouwsector komt dit vooral door het onderschrijven van internationale standaarden zoals de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen en beleid voor sector-overschrijdende thema’s zoals corruptie en mensenrechten. Pensioenfondsen kunnen hun mijnbouwbeleid enerzijds indirect verbeteren door het beleid voor de negen sector-overschrijdende thema’s verder te verbeteren, bijvoorbeeld door het afbouwen van investeringen in steenkool (zie paragraaf 3.7) of door bij potentiële landkwesties uit te gaan van het recht op vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) voor de inheemse bevolking en andere betrokken landgebruikers (zie paragraaf 3.8). Anderzijds kunnen de pensioenfondsen hun mijnbouwbeleid sterk verbeteren door richtlijnen te formuleren rondom controversiële mijnbouwpraktijken, zoals het delven naar conflictmineralen, uraniummijnbouw en bergtopmijnbouw.

Pagina | 61

4.2 Olie en gas


Bij meerdere processen binnen de olie- en gassector, zoals activiteiten op boorplatforms, affakkelinstallaties, en raffinage, kan milieuschade worden toegebracht aan de directe omgeving. Belangrijke voorbeelden zijn de winning van olie in diepzeegebieden en op de Noordpool, en de winning van teerzandolie.

Winning en gebruik van olie en gas draagt in belangrijke mate bij aan de opwarming van de aarde. Verder brengt de olie- en gasindustrie ook negatieve sociale gevolgen met zich mee, zoals gevaren voor de gezondheid, voedselzekerheid en het verlies van de bestaansmiddelen van lokale gemeenschappen door dat hun land wordt afgenomen. Bovendien heeft de exploitatie en het transport van olie en gas bijgedragen aan gewapende conflicten en schendingen van mensenrechten.

Daarnaast hebben ontwikkelingslanden zonder een stabiel politiek of rechtssysteem kans dat de olie- en gasindustrie de macro-economische ontwikkelingen van een land verstoort door corruptie, oneerlijke verdeling van winsten en slecht beheer van voorraden. Olie- en gasmaatschappijen zetten op grote schaal internationale ondernemingsstructuren op die gericht zijn op belastingontduiking.40

Een nieuwe controversiële manier van gaswinning is het boren naar schaliegas. Dit creëert grote risico’s voor mens en natuur, zoals vervuiling en kans op aardbevingen. De vereniging voor drinkwaterbedrijven in Nederland (Vewin) heeft haar zorgen geuit over de risico’s van schaliegaswinning.41

Omdat de olie- en gasindustrie een belangrijke rol speelt bij de wereldwijde klimaatverandering en ook andere sociale en milieuproblemen creëert, is de grootste uitdaging voor deze industrie om haar kennis van energiemarkten en -technologieën te gebruiken om duurzame energiebronnen verder te ontwikkelen. Van pensioenfondsen wordt verwacht dat zij deze doelstellingen in hun beleggingsbeleid integreren.





Pagina | 62

Tabel 24 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Olie en gas B

eo

ord

elin

gse

lem

en

t


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 3 1 2 1 2 1 2 2 3 1

Verandering in totaalscore +2 0 +1 0 +1 0 0 0 +1 0

1. Bedrijven voorkomen negatieve impact op beschermde gebieden die vallen onder de categorieën I-IV van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3. Bedrijven voorkomen negatieve impact op beschermde gebieden die vallen onder de Ramsar Convention on Wetlands.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

4. Bedrijven beperken de kans op ongelukken door gebruik te maken van de best beschikbare technieken en hebben een gedegen draaiboek voor crisissituaties (een zogenaamd ‘contingency plan’).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

5. Bedrijven mijden locaties waar de gevolgen van een ongeluk voor de omgeving onbeheersbaar zijn.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

6. Bedrijven beperken het afval dat ontstaat bij olie- en gaswinning, in het bijzonder het affakkelen van aardgas, en beheren en verwerken dit afval op een verantwoorde manier.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

7. Bedrijven nemen de milieu- en gezondheidseffecten van de ontmanteling van productiefaciliteiten, in het bijzonder van offshore boorplatforms, op in hun plannen voor de ontwikkeling van nieuwe projecten.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10. Bedrijven verminderen de effecten van seismologisch onderzoek op walvissen en andere zeezoogdieren.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

11. Bedrijven respecteren de Fundamentele Arbeidsrechten van de ILO.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1


0 0 0 0 0 0 1 0 1 0

Pagina | 63

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P


0 0 0 0 0 0 0 0 1 0

14. Bedrijven volgen de Voluntary Principles on Security and Human Rights voor de beveiliging van hun werknemers en bedrijfslocaties.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


1 0,5 1 0,5 0,5 0,5 1 0,5 1 0,5

16. Bedrijven betalen in ieder land de verschuldigde belastingen. 1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0

17. Bedrijven rapporteren voor elk land waarin zij actief zijn de omzetten, kosten, FTEs, winsten, subsidies ontvangen van overheden en (belasting)betalingen aan overheden (d.w.z. bronbelastingen, betalingen voor concessies, en inkomstenbelastingen).

0 0 0,5 0 0 0 0 0 0 0

18. Het direct of indirect aanbieden, toezeggen, geven of eisen van smeergelden of andere onrechtmatige voordelen, teneinde opdrachten of andere voordelen te verwerven of te behouden (corruptie), is onacceptabel.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

19. Bedrijven opereren alleen in landen met een zwakke overheid of in conflictgebieden als zij kunnen garanderen dat ze geen mensenrechtenschendingen veroorzaken of eraan bijdragen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

20. De winning van olie uit teerzanden is onacceptabel. 1 0 0 0 0 0 0 0,5 0 0

21. De winning van schalieolie is onacceptabel. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

22. De winning van olie uit vloeibaar gemaakte steenkool is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

23. De winning van schaliegas is onacceptabel. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

24. Boren in het Noordpoolgebied is onacceptabel. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

25. Bedrijven publiceren een duurzaamheidsverslag dat eventueel (een aantal) Standard Disclosures bevat uit de GRI Richtlijnen voor Duurzaamheidsverslaglegging.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

26. Grote bedrijven en multinationals publiceren een duurzaamheidsverslag dat is opgesteld in overeenstemming met de GRI Richtlijnen voor Duurzaamheidsverslaglegging (“Core” of “Comprehensive” optie).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0

Pagina | 64

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P


0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

4.2.3 Analyse beleid olie en gas

Het beleid van pensioenfondsen voor de olie- en gassector varieert van zeer slecht (score 1) tot ruim onvoldoende (score 3). Alle pensioenfondsen verwachten dat bedrijven de UN Global Compact principes op het gebied van arbeidsrechten, mensenrechten, milieu en corruptie naleven. Dit levert een score van 1 (zeer slecht) op voor Bpfbouw, Pensioenfonds Detailhandel, Pensioenfonds Vervoer en StiPP.

ABP, PH&C, PME en PMT verwachten daarnaast dat bedrijven in overeenstemming handelen met de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen, sociale en milieucriteria opnemen in hun inkoopbeleid en in elk land waar ze actief zijn belasting afdragen. BPL Pensioen heeft deze richtlijnen opgenomen in het engagementbeleid en heeft daarnaast de mensenrechtencriteria aangescherpt met betrekking tot processen gericht op genoegdoening bij vermeende mensenrechtenschendingen. BPL Pensioen en PH&C halen door deze verbeteringen een score van 2 (slecht). PFZW en PME hebben geen beleidsveranderingen doorgevoerd voor het thema olie en gas en scoort daarom net als in de nulmeting een 2.

ABP en PME zijn de enige pensioenfondsen met een uitsluitingsbeleid voor teerzandolie. PME sloot in al in de nulmeting in 2019 bedrijven uit die meer dan 75% van hun omzet halen uit de winning van teerzandolie. ABP gaat hier in deze beleidsupdate een stuk verder en sluit bedrijven uit die meer dan 20% van hun omzet genereren uit de winning van teerzandolie. Net als in de nulmeting in 2019 ontbreekt ander relevant uitsluitingsbeleid voor de olie- en gassector, zoals bijvoorbeeld boren in het Noordpoolgebied of boren naar schalieolie- en gas.

ABP en PMT scoren beiden een 3 (ruim onvoldoende) en hebben daarmee samen het meest ontwikkelde beleid voor de olie- en gassector. Beide pensioenfondsen hebben in hun beleid de verwachting opgenomen dat bedrijven in het geval van mensenrechtenschendingen processen hanteren die gericht zijn op genoegdoening. PMT heeft daarnaast het beleid verbeterd doordat het van bedrijven verwacht dat ze conflicten over landrechten voorkomen en vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) verkrijgen van de inheemse bevolking en andere betrokken landgebruikers.

Voor zover pensioenfondsen scoren voor de olie- en gassector komt dit vooral door het onderschrijven van internationale standaarden zoals de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen en beleid voor sector-overschrijdende thema’s zoals corruptie en mensenrechten. Pensioenfondsen kunnen hun olie- en gasbeleid enerzijds indirect verbeteren door het beleid voor de negen sector-overschrijdende thema’s verder te verbeteren, bijvoorbeeld door het afbouwen van investeringen in fossiele brandstoffen (zie paragraaf 3.70), door bij potentiële landkwesties uit te gaan van het recht op vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) voor de inheemse bevolking en andere betrokken landgebruikers (zie paragraaf 3.8), of door het onderschrijven van internationale standaarden ter bescherming van ecosystemen en diersoorten (zie paragraaf 3.9). Anderzijds kunnen de pensioenfondsen hun sectorbeleid voor de olie-en gasindustrie sterk verbeteren door richtlijnen te formuleren rondom controversiële bronnen van olie en gas, zoals olie uit teerzanden, schalieolie- en gas, olie uit vloeibaar gemaakte steenkool en boren in het Noordpoolgebied.

Pagina | 65

4.3 Voeding


Voedselproductie speelt een belangrijke rol bij het behalen van de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG 2: een einde aan honger, voedselzekerheid, gezonder voeding en duurzame landbouw). 42 Het recht op voedsel is een mensenrecht en moet altijd worden gerespecteerd en beschermd. Het eerste doel van de landbouw- en voedingsindustrie zou dan ook moeten zijn om voedselzekerheid te realiseren voor alle mensen en gemeenschappen op aarde. De Food and Agricultural Organisation (FAO) heeft hiervoor richtlijnen ontwikkeld op basis van de vier kernwaarden beschikbaarheid, toegang, gebruik en stabiliteit.43

Tegenwoordig krijgen bedrijven die opereren in voedselketens te maken met vele duurzaamheidsuitdagingen vanwege de groeiende wereldbevolking, de verhoogde vraag naar landbouwproducten door de veranderende consumptiepatronen in ontwikkelingslanden en de toename in de productie van biobrandstof. De gestegen vraag naar landbouwproducten brengt onder andere de volgende problemen met zich mee:

• Aantasting van ecosystemen en biodiversiteit, met name door indirecte verandering van het landgebruik (ILUC);

• Bodemdegradatie; • Watertekorten; • Uitstoot van broeikasgassen in de veehouderij; • Negatieve impact op het welzijn van dieren; • Uitstoot van broeikasgassen door ontbossing en ontginning van veengebieden; • Luchtvervuiling door bos- en veenbranden; • Risico’s door het gebruik van genetisch gemodificeerde zaaizaden (GMO’s); • Bedreiging voor de honingbij; • Landroof; • Schending van werknemersrechten; • Oneerlijke verdeling van voedsel; • Gebrekkige ontwikkeling van infrastructuur; en • Ongunstige handelsvoorwaarden van ontwikkelingslanden.

Om er op een verantwoorde wijze voor te zorgen dat er voor de gehele wereldbevolking voldoende voedsel beschikbaar is, zal de landbouw- en voedingsindustrie overal op een duurzame wijze moeten gaan produceren waarbij de belangen en rechten van mens, milieu en dieren gerespecteerd worden. Om een eerlijke mondiale verdeling van voedsel te realiseren, moeten ongunstige handelsvoorwaarden, verstorende subsidies en dumppraktijken worden voorkomen en afgebouwd. Van financiële instellingen wordt verwacht dat zij deze doelstellingen in hun investeringsbeleid integreren.





Pagina | 66

Tabel 25 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Voeding B

eo

ord

elin

gse

lem

en

t


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 2 1 1 1 1 1 2 1 2 1

Verandering in totaalscore +1 0 -1 0 0 0 0 0 +1 0

1. Bedrijven respecteren het recht op voedsel. 1 0 0 1 1 0 1 1 1 0

2. Landbouw- en veehouderijbedrijven respecteren de Fundamentele arbeidsrechten van de ILO.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

3. Bedrijven voorkomen conflicten met betrekking tot landrechten en verwerven natuurlijke hulpbronnen alleen door het voeren van een betekenisvolle consultatie met lokale gemeenschappen en met vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) van de inheemse bevolking.

0 0 1 0 0 0 1 0 1 0

4. Bedrijven voorkomen conflicten met betrekking tot landrechten en verwerven landbouwgrond alleen met vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) van de betrokken landgebruikers.

0 0 0 0 0 0 0 0 1 0

5. Bedrijven voorkomen negatieve impact op beschermde gebieden die vallen onder de categorieën I-IV van de World Conservation Union (IUCN) binnen hun bedrijfsactiviteiten en binnen de gebieden onder hun beheer.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

7. Bedrijven voorkomen negatieve impact op beschermde gebieden die vallen onder de Ramsar Convention on Wetlands binnen hun bedrijfsactiviteiten en binnen de gebieden onder hun beheer binnen hun bedrijfsactiviteiten en binnen de gebieden onder hun beheer.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

8. Activiteiten op het gebied van genetisch materiaal en gentechnologie vinden alleen plaats als ze voldoen aan de toestemming- en veredelingseisen zoals beschreven in de UN Convention on Biological Diversity en het daaraan gerelateerde Nagoya Protocol.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

9. Productie van, of handel in, levende genetisch gemodificeerde organismen kan alleen plaatsvinden als toestemming van het importerende land is verkregen en aan alle vereisten van het Cartagena Protocol wordt voldaan.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10. Bedrijven respecteren de Five Freedoms van dieren. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

11. Zeer beperkende huisvestingsmethoden voor onder anderen kalveren (in kisten), leghennen (in legbatterijen) en zeugen (in voerligboxen), zijn onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

12. Bedrijven beperken de duur van veetransport tot maximaal 8 uur. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 67

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

13. Bedrijven zijn terughoudend in het gebruik van antibiotica bij boerderijdieren met het oog op minimalisering van antibioticaresistentie.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

14. Bedrijven beperken hun directe en indirecte uitstoot van broeikasgassen.

0,5 0,5 0 0 0 0 0 0 0 0

15. Bedrijven beperken hun directe en indirecte uitstoot van schadelijke stoffen, zoals fijnstof, stikstofoxiden en ammoniak.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

16. Het omzetten van veengrond en gebieden met hoge koolstofvoorraden in landbouwgrond, is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

17. Bedrijven gebruiken pesticiden zo min mogelijk en, indien gebruik noodzakelijk is, alleen op een verantwoorde manier.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

18. Bedrijven gebruiken zo min mogelijk water. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

19. Bedrijven voorkomen waterverontreiniging. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


0 0 0 0 0 0 0,5 0 0 0


0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

22. Bedrijven werken met relevante standaarden en initiatieven (genoemd in paragraaf 3.4.2 van de FFGI-methode) voor grondstoffen.

0 0 0 0,5 0 0 0,5 0 0 0

23. Bedrijven zijn gecertificeerd volgens de criteria van certificeringssystemen (genoemd in paragraaf 3.4.2 van de FFGI-methode) voor grondstoffen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

24. Bedrijven publiceren een duurzaamheidsverslag dat eventueel (een aantal) rapportage-elementen uit de GRI Standaarden bevat.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

25. Grote bedrijven en multinationals publiceren een duurzaamheidsverslag dat is opgesteld in overeenstemming met de (Core of Comprehensive optie van) de GRI Standaarden.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


1 0 0,5 0 1 0 0 1 1 0


0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 68

4.3.3 Analyse beleid voeding

Het beleid van pensioenfondsen voor de voedingssector varieert van zeer slecht (score 1) tot slecht (score 2). Alle pensioenfondsen verwachten dat bedrijven de UN Global Compact (UNGC) principes op het gebied van arbeidsrechten, mensenrechten, milieu en corruptie naleven. Dit levert een score van 1 (zeer slecht) op voor BpfBouw, BPL Pensioen, Pensioenfonds Detailhandel, PH&C, Pensioenfonds Vervoer, PME en StiPP.

BPL Pensioen heeft enerzijds het beleid verbeterd door bedrijven te screenen op beleid en controverses rondom de landrechten van inheemse volkeren. Hierbij worden de VN Verklaring over de Rechten van Inheemse Volkeren en ILO Conventie 169 betreffende inheemse en in stamverband levende volken als standaard gehanteerd. Anderzijds is het engagementbeleid voor waterschaarste in deze beleidsupdate niet meer expliciet gericht op de landbouwsector. Door deze verslechtering van het beleid scoort BPL Pensioen nog slechts een 1 (zeer slecht).

PFZW heeft een dialoog met tien palmolieproducenten in Indonesië en Maleisië. Tegelijkertijd is het beleid verslechterd omdat, in tegenstelling tot de nulmeting, niet langer duidelijk is of PFZW van bedrijven verwacht dat zij duurzaamheidscriteria in hun bedrijfsvoering en inkoopbeleid integreren. Omdat het beleid voor de voedingssector zowel verbeterd als verslechterd is scoort PFZW net als in de nulmeting een 2 (slecht).

ABP en PMT hebben het beleid verbeterd en scoren beiden in deze beleidsupdate een 2. ABP heeft sinds de nulmeting beleid ontwikkeld rondom verantwoord landgebruik waarbij rekening gehouden wordt met het recht op voedsel. Bij landgebruik voor grondstoffen en exportproductie dient rekening te worden gehouden met de voedselvoorziening van de lokale bevolking. De hogere score voor PMT is met name te danken aan de verwachting dat bedrijven van dat ze conflicten over landrechten voorkomen en vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) verkrijgen van de inheemse bevolking en andere betrokken landgebruikers.

Voor zover pensioenfondsen scoren voor de voedingssector komt dit vooral door het onderschrijven van internationale standaarden zoals de UNGC principes en beleid voor sector-overschrijdende thema’s zoals mensenrechten. Pensioenfondsen kunnen hun beleid voor het thema voeding indirect sterk verbeteren door het beleid voor de negen sector-overschrijdende thema’s te verbeteren, met name de thema’s dierenwelzijn (zie paragraaf 3.4), klimaatverandering (zie paragraaf3.7) en natuur (zie paragraaf 3.9). Ook kan het beleid verbeterd worden door richtlijnen te formuleren die specifiek op de landbouwsector zijn gericht, zoals verwachtingen rondom de uitstoot van schadelijke stoffen, het gebruik van pesticiden en de certificering van de productie van belangrijke grondstoffen.

Pagina | 69

4.4 Wapens


Omdat wapens kunnen doden en vernietigen, zijn ze een gevaar voor het meest fundamentele mensenrecht: het recht op leven. Gewapende conflicten bedreigen het leven van miljoenen mensen. Onder de plicht van staten om hun burgers te beschermen, valt ook het reguleren van de productie en handel in wapens. In de praktijk is er echter een gebrek aan toezicht op de wapenhandel. Wapens worden ondanks bestaande weten regelgeving verkocht aan regimes die de mensenrechten schenden en aan allerlei strijdende groepen. Zo zijn landen als Groot-Brittannië en de Verenigde Staten in opspraak vanwege wapenleveranties aan Saoedi-Arabië omdat hiermee burgerdoelen in Jemen worden gebombardeerd en het regime fundamentele mensenrechten met voeten treedt. Om controversiële wapenhandel in conventionele wapens tegen te gaan heeft de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in 2013 de Arms Trade Treaty (ATT) aangenomen. Ondertekening van de ATT, betekent dat landen de verplichting aangaan om geen wapens te leveren aan landen of strijdende partijen die betrokken zijn bij genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en ernstige mensenrechtenschendingen.44

In 2016 bedroegen de militaire uitgaven wereldwijd naar schatting € 1.600 miljard.45 Het lijkt erop dat landen met een lage sociale en economische ontwikkeling, zoals Congo, Myanmar en Tsjaad, relatief veel militaire uitgaven doen.46 Naar schatting houdt 15 tot 20% van de wereldwijde publieke schuldenlast verband met militaire uitgaven. Dit versterkt het schadelijke effect van militaire uitgaven omdat de rentebetalingen door overheden de uitgaven aan gezondheidszorg en scholing overtreffen.47 Daarnaast is de wapenhandel sterk verbonden met corruptie. Onderzoek van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) suggereert dat 40% van alle corruptie in wereldwijde transacties te maken heeft met wapenhandel.48

De wapenindustrie moet grondig en structureel worden hervormd om ervoor te zorgen dat ten minste:

• geen wapens worden geproduceerd die geen onderscheid kunnen maken tussen militairen en de burgerbevolking;

• wapens niet geleverd worden aan repressieve regimes, fragiele staten en strijdende groepen; • corruptie wordt geëlimineerd en transparantie wordt bevorderd; en • de productie en levering van wapens geen belemmering vormt voor een duurzame ontwikkeling in

ontwikkelingslanden.

Zolang deze veranderingen niet doorgevoerd worden in de wapenindustrie, is het van groot belang dat financiële instellingen beleid ontwikkelen om te voorkomen dat ze geld lenen aan, of beleggen in, producenten van controversiële wapens, zoals antipersoonsmijnen, clustermunitie, kernwapens biologische en chemische wapens enerzijds en wapenleveranties aan controversiële regimes anderzijds. Dit beleid zou ook toegepast moeten worden op producten en technologieën die zowel voor civiele als militaire doeleinden gebruikt kunnen worden (zogenaamde ‘dual use’ technologie).




Pagina | 70


Tabel 26 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Wapens

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 4 5 4 3 4 3 4 6 5 4

Verandering in totaalscore 0 +2 0 0 +1 0 0 +2 +2 0

1. Productie van, onderhoud van en handel in (belangrijke onderdelen van) landmijnen is onacceptabel.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

2. Productie van, onderhoud van en handel in (belangrijke onderdelen van) clustermunitie is onacceptabel.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

3. Productie van, onderhoud van en handel in (belangrijke onderdelen van) nucleaire wapens in of aan landen die het non-proliferatieverdrag niet hebben geratificeerd is onacceptabel.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

4. Productie van, onderhoud van en handel in (belangrijke onderdelen van) nucleaire wapens is onacceptabel.

1 1 1 0 1 0 1 0 1 1

5. Productie van, onderhoud van en handel in (belangrijke onderdelen van) chemische wapens is onacceptabel.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

6. Productie van, onderhoud van en handel in (belangrijke onderdelen van) bacteriologische wapens is onacceptabel.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

7. Goederen die essentieel zijn voor militaire doeleinden, maar ook kunnen worden gebruikt voor civiele eindproducten (‘dual-use’ technologie), worden beschouwd als militaire goederen indien ze een niet-civiel doeleinde hebben.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

8. Leverantie van wapens en wapensystemen, militaire transportmiddelen en andere militaire goederen aan landen waartegen een wapenembargo van de VN dan wel een multilateraal embargo geldt is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

9. Leverantie van wapens en wapensystemen, militaire transportmiddelen en andere militaire goederen is onacceptabel indien er een substantieel risico bestaat dat de wapens zullen worden gebruikt voor ernstige schending van mensenrechten en het internationaal humanitair recht.

0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

10. Leverantie van wapens en wapensystemen, militaire transportmiddelen en andere militaire goederen aan landen die mensenrechten schenden is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

11. Leverantie van wapens en wapensystemen, militaire transportmiddelen en andere militaire goederen aan conflicten oorlogsgebieden is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pagina | 71

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

12. Leverantie van wapens en wapensystemen, militaire transportmiddelen en andere militaire goederen aan landen die gevoelig zijn voor corruptie is onacceptabel, tenzij de partijen handelen in overstemming met een resolutie van de Veiligheidsraad.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

13. Leverantie van wapens en wapensystemen, militaire transportmiddelen en andere militaire goederen aan landen met een falende of fragiele staat is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

14. Leverantie van wapens en wapensystemen, militaire transportmiddelen en andere militaire goederen aan landen die een buitenproportioneel deel van hun begroting aan wapenaankopen besteden is onacceptabel.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

15. Het wapenbeleid kent geen uitzonderingen voor bepaalde beleggingen, financieringsvormen en/of investeringscategorieën.

0 1 0 0 1 0 0 1 1 0

16. Het wapenbeleid kent geen uitzonderingen voor andere niet aan wapens gerelateerde activiteiten of projecten die door een wapenbedrijf worden ondernomen.

0 1 0 0 0 0 0 0 1 0

4.4.3 Analyse beleid wapens

Het beleid van pensioenfondsen voor wapenhandel- en productie varieert van ruim onvoldoende (score 3) tot voldoende (score 6). Alle pensioenfondsen sluiten investeringen in controversiële wapens als antipersoonsmijnen, clustermunitie, biologische en chemische wapens uit, evenals producenten van kernwapens die handelen in strijd met het Non-proliferatieverdrag. Pensioenfonds Detailhandel en Pensioenfonds Vervoer halen om deze reden een 3 (ruim onvoldoende), dezelfde score als in de nulmeting in 2019. ABP, BPL Pensioen, PFZW en StiPP hebben sinds de nulmeting geen beleidsveranderingen meer doorgevoerd en scoren daarom wederom een 4 (onvoldoende).

In de nulmeting van 2019 sloten ABP, BPL Pensioen, Pensioenfonds Zorg en Welzijn en StiPP reeds alle beleggingen in kernwapens uit. In deze beleidsupdate sluiten ook BpfBouw en PMT beleggingen in kernwapens uit en scoren hierdoor een 5 (twijfelachtig).

PME investeerde in de nulmeting al niet in bedrijven die conventionele wapens verkopen aan landen die vallen onder een wapenembargo van de VN of EU en waarbij het risico op inzet van die wapens tegen burgers hoog is. PME heeft het beleid in deze update verder verbeterd door duidelijk te maken dat uitsluitingscriteria voor investeringen in wapenproductie- en handel zonder uitzonderingen gelden voor alle vermogenscategorieën. Daarmee scoort PME een 6 (voldoende) en heeft het van deze tien fondsen het meest ontwikkelde sectorbeleid voor de wapenindustrie.

De pensioenfondsen scoren goed op de uitsluiting van de productie van en handel in controversiële wapens. Los van beleid voor specifieke soorten wapens ontbreekt het in veel gevallen nog aan beleid dat erop gericht is om het gebruik of misbruik van wapens in specifieke, risicovolle situaties te voorkomen. Pensioenfondsen kunnen hun beleid nog sterk verbeteren door van bedrijven te verwachten dat zijn geen wapens leveren in situaties met een groot risico op mensenrechtenschendingen of aan landen onder wapenembargo, landen die gevoelig zijn voor corruptie, of landen met en falende of fragiele staat.

Pagina | 72

4.5 Woningbouw en vastgoed


Het recht op adequate huisvesting is een fundamenteel mensenrecht. Dit betekent dat overheden en de private sector dienen zorg te dragen voor betaalbare en degelijke huisvesting. Bij sloop, nieuwbouw en renovatie dienen de rechten van zittende bewoners en gebruikers te worden gerespecteerd. Zij hebben recht op inspraak over verbouwingsplannen en herhuisvesting vindt alleen plaats op basis van vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde toestemming.

De gebouwde omgeving – woningen, kantoren, winkels en andere bedrijfspanden – heeft een grote milieu-impact, vanwege het gebruik van constructiematerialen bij de bouw, het gebruik van energie en water door bewoners en gebruikers, en sloopafval bij de afbraak van gebouwen. Volgens berekeningen van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties is de gebouwde omgeving verantwoordelijk voor 40% van het wereldwijde energiegebruik en draagt voor 30% bij aan de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen.

De kwaliteit van de gebouwde omgeving is van invloed op het welzijn van bewoners en gebruikers. Naast ruimte om te wonen en werken dient er ook voldoende ruimte te zijn voor recreatie. Om onnodig ruimtebeslag en leegstand te voorkomen is het belangrijk dat woningen, kantoren en bedrijfspanden doelmatig worden gebruikt en multifunctioneel worden ontworpen. Investeerders kunnen ook bijdragen aan transformatie van leegstaande gebouwen.

Pensioenfondsen kunnen zorgdragen voor verduurzaming van hun vastgoedportefeuille, vastgoedinvesteringsfondsen en de verduurzaming van hypothecair gefinancierde woningen en bedrijfspanden door in hun beleid standaarden op te nemen ten aanzien van de volgende thema’s:

• Gebruik van duurzame en herbruikbare materialen; • Gescheiden verwerking en hergebruik van sloopafval; • Gebruik van duurzaam gecertificeerd hout voorzien van het FSC-keurmerk; • Gebruik van duurzame oplossingen voor cement, zoals cement met het keurmerk Beton Bewust; • Bij nieuwbouw en renovatie wordt gebruik gemaakt van de best beschikbare technieken op het gebied

van energiebesparing en duurzame energie-installaties, met gebruik van hernieuwbare energiebronnen (aarde, wind en zon);

• Pensioenfondsen kunnen particulieren stimuleren hun woningbezit te verduurzamen door het verstrekken van aantrekkelijke hypotheekleningen gericht op verbetering van de energieprestaties van woningen.





Pagina | 73

Tabel 27 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Woningbouw en vastgoed B

eo

ord

elin

gse

lem

en

t


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 1 3 4 1 1 1 1 1 3 3

Verandering in totaalscore 0 0 +1 0 0 0 0 -1 0 +2

1. Bedrijven zorgen voor naleving van de Fundamentele Arbeidsnormen van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO).

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

2. Bedrijven werken aan de systematische verbetering van arbeidsomstandigheden en ontwikkelen een preventieve cultuur op het gebied van gezondheid en veiligheid.

0 1 0 0 0 0 0 0 0 0

3. Bouwbedrijven gebruiken alleen FSC-gecertificeerd hout; (FSC = Forest Stewardship Council).

0 0 0,5 0 0 0 0 0 0 0

4. Bouwbedrijven gebruiken gerecyclede en herbruikbare materialen en dragen zorg voor recycling van sloopafval.

0,5 0 0,5 0 0 0 0 0 0 0

5. Bouwbedrijven dragen zorg voor implementatie van het 'Cement Action Plan' van het 'Cement Sustainability Initiative'.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

6. Grote en multinationale bouwbedrijven publiceren een duurzaamheidsjaarverslag in overeenstemming met de GRI Richtlijnen voor Duurzaamheidsverslaglegging (“Core” of “Comprehensive” optie).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

7. Bouwbedrijven dienen bij heropbouwprojecten na rampen de richtlijnen van het VN-Milieuprogramma voor 'Sustainable Reconstruction in Disaster-Affected Countries' in acht te nemen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

8. Bouwbedrijven en woningbouwcoöperaties worden geacht om de basisprincipes voor een gezonde leefomgeving van het VN-Habitatprogramma in acht te nemen, de 'Five Principles of sustainable neighbourhood planning'.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

9. Nieuwbouw wordt multifunctioneel ontworpen, zodat het geschikt is voor verscheidene huurders.

0 0,5 0 0 0 0 0 0 0 0

10. Vastgoedbedrijven hebben een beleid gericht op transformatie van leegstaande gebouwen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

11. Nieuwbouw wordt zo energiezuinig als mogelijk ontworpen, in overeenstemming met de EU-Richtlijn energieprestatie gebouwen (EPBD).

0 0,5 1 0 0 0 0 0,5 0,5 1

12. Financiële instellingen integreren energiebesparende maatregelen en maatregelen gericht op broeikasgasreductie in de meerjarenonderhoudsplannen van hun vastgoedportefeuilles.

0 0,5 0,5 0 0 1 0 0 0,5 1

Pagina | 74

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

13. De energieprestaties van de vastgoedportefeuilles van financiële instellingen worden stapsgewijs verbeterd, met als doelstelling jaarlijks tenminste 10% van de totale portefeuille, met gebruikmaking van de best beschikbare technologie gericht op energiebesparing en vermindering van de uitstoot van broeikasgassen.

0 0 1 0 0 0 0 0 0 0

14. Nieuwbouw scoort in de hoogste 50% van duurzame certificeringsstandaarden voor vastgoed.

0 0,5 1 0 0 0 0 0,5 0,5 1

15. Renovatieprojecten scoren in de hoogste 50% van duurzame certificeringsstandaarden voor vastgoed.

0 0,5 1 0 0 0 0 0 0,5 1

16. Vastgoedfondsen hebben een score van minimaal 50 punten in de GRESB duurzaamheidsbenchmark (Global Real Estate Sustainability Benchmark).

0,5 0,5 1 1 0 0 0,5 0 0 1

17. Bij de ontwikkeling van vastgoedprojecten, respecteren projectontwikkelaars de rechten van lokale gemeenschappen. Eventuele ontruiming van bestaande bebouwing en herhuisvesting vindt plaats op basis van vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming van de betrokken bewoners en gebruikers.

0 0 0 0 0 0 0 0 1 0

18.

Bij de ontwikkeling van vastgoedprojecten, respecteren projectontwikkelaars de rechten van bewoners. Eventuele ontruiming van bestaande bebouwing en herhuisvesting vindt plaats op basis van vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming van de betrokken bewoners en gebruikers.

0 0 0 0 0 0 0 0 1 0

19. Vastgoedeigenaren respecteren het recht van huurders op inspraak over renovatie- en onderhoudsplannen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

20. Bedrijven in de woningbouw- en vastgoedsector integreren sociale en milieucriteria in hun inkoopbeleid en bedrijfsvoering.

1 1 0,5 0 1 0 0 1 1 0

21. Bedrijven in de woningbouw- en vastgoedsector nemen clausules over de naleving van sociale en milieucriteria op in hun contracten met onderaannemers en toeleveranciers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

22. Financiële instellingen rapporteren over de energieprestaties van de woningen en gebouwen in hun hypothekenportefeuille.


23. Financiële instellingen hebben beleid gericht op verbetering van de energieprestaties van de woningen en gebouwen in hun hypothekenportefeuille.


24.

Financiële instellingen hebben een ambitieuze, tijdgebonden doelstelling gericht op verbetering van de energieprestaties van de woningen en gebouwen in hun hypothekenportefeuille.


Pagina | 75

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

25. Financiële instellingen bieden leningen en andere diensten aan die hun klanten in staat stellen hun woning- of vastgoedbezit te verduurzamen.


26. Financiële instellingen passen de Gedragscode Hypothecaire Financieringen toe, gebaseerd op de EU Mortgage Credit Directive.


27.

Financiële instellingen die 'mortgage-backed securities' (MBS) uitgeven zijn transparant over de duurzaamheidsaspecten (waaronder energieprestaties) van de achterliggende hypothecair gefinancierde woningen en ander onroerend goed.


28. Financiële instellingen investeren alleen in 'mortgage-backed securities' (MBS) wanneer de aanbieder transparant is over de duurzaamheidaspecten (zoals energieprestaties) van de achterliggende hypothecair gefinancierde woningen en ander onroerend goed.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

4.5.3 Analyse beleid woningbouw en vastgoed

Het beleid van pensioenfondsen voor woningbouw en vastgoed varieert van zeer slecht (score 1) tot onvoldoende (4).

Negen van de tien pensioenfondsen, behalve PH&C, gebruiken de Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB), een duurzaamheidsmeetlat voor vastgoedfondsen en vastgoedportefeuilles. ABP, BpfBouw, BPL Pensioen, Pensioenfonds Detailhandel, PFZW en StiPP verwachten ook dat de vastgoedportefeuille een minimumscore behaalt op deze meetlat. ABP, Pensoenfonds Detailhandel, Pensioenfonds Vervoer, PFZW en PME hebben hiernaast weinig sectorbeleid voor woningbouw en vastgoed en scoren daarom een 1 (zeer slecht). PH&C heeft het beleid voor woningbouw en vastgoed verbeterd door bedrijven in het beleggingsuniversum te screenen op schendingen van de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen, wat impliceert dat zij ESG-criteria integreren in hun bedrijfsvoering en inkoopbeleid. Met die zeer algemene vereiste scoort echter ook PH&C slechts een 1.

BpfBouw heeft enerzijds het beleid verbeterd door te investeren in duurzaam onderhoud en renovatie van de vastgoedportefeuille. Ook heeft BpfBouw een strategie voor het bouwen van levensloopbestendige woningen voor ouderen. Daarnaast heeft Bouwinvest, de vastgoedmanager van BpfBouw, een beleid voor duurzame inkoop. Anderzijds is er in tegenstelling tot in de nulmeting is geen beleid meer aangetroffen over transformatie van leegstaande gebouwen. Daarom scoort BpfBouw net als in de nulmeting een 3 (ruim onvoldoende). PMT heeft het beleid verbeterd door van bedrijven te verwachten dat ze conflicten over landrechten voorkomen en vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde instemming (FPIC) verkrijgen van de inheemse bevolking en andere betrokken landgebruikers. PMT scoort net als in de nulmeting in 2019 een 3 omdat de verbetering onvoldoende is voor een stijging in score.

Pagina | 76

StiPP heeft de meeste positieve beleidsveranderingen doorgevoerd en scoort in deze beleidsupdate daarom een 3, vergeleken met een 1 in de nulmeting. Deze hogere score is met name te danken aan de eis dat bouwbedrijven en fondsmanagers beleid hanteren gericht op verbetering van de energieprestaties van woningen en gebouwen, doelstellingen gericht op reductie van het energieverbruik opnemen in onderhoudsplannen en dat de vastgoedbeleggingen bovengemiddeld scoren op de GRESB benchmark voor duurzaam vastgoed.

BPL heeft het beleid verbeterd en scoort hierdoor een 4 (onvoldoende). BPL Pensioen scoort vooral hoger omdat het van externe managers van de vastgoedportefeuille verwacht dat bij de bouw en renovatie van gebouwen duurzame en circulaire materialen wordt gebruikt. Verder dienen bouwbedrijven duurzaamheidscriteria op te nemen in hun inkoopbeleid. Ook past BPL Pensioen de GRESB duurzaamheidsbenchmark toe op vastgoedbeleggingen en scoort hierbij bovengemiddeld met een Green Star positie (vier sterren). Daarmee heeft BPL Pensioen het meest ontwikkelde beleid voor de woningbouw en vastgoedsector.

Voor zover pensioenfondsen scoren voor de woningbouw- en vastgoedsector komt dit vooral door het onderschrijven van internationale standaarden zoals de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen. Ook scoren de pensioenfondsen doordat ze gebruik maken van certificeringsstandaarden om de duurzaamheid van hun vastgoedportefeuille te meten en verhogen. Het beleid van de pensioenfondsen kan met name verbeterd worden door van bouwbedrijven te verwachten dat zij duurzaamheidsoverwegingen- en standaarden opnemen in hun gebruik van materialen, het ontwerp van nieuwe gebouwen en de renovatie van bestaande gebouwen. Daarnaast kunnen pensioenfondsen hun beleid verbeteren door van projectontwikkelaars en vastgoedeigenaren te verwachten dat zij de rechten van bewoners en huurders respecteren.

Pagina | 77

Hoofdstuk 5 Analyse resultaten per aspect van de bedrijfsvoering

5.1 Transparantie en Verantwoording


Iedereen heeft het recht om te weten welke gevolgen activiteiten van bedrijven kunnen hebben op zijn of haar leven en aan welke risico hij of zij wordt blootgesteld via deze activiteiten. Mensen wier leven wordt beïnvloed door economische activiteiten, kunnen hun legitieme belangen niet verdedigen als ze niet volledig geïnformeerd worden over de risico’s die zij lopen door deze activiteiten. Om deze redenen is het publieke recht op informatie in verschillende internationale instrumenten vastgelegd. Algemene principes uit deze richtlijnen zijn van toepassing op alle actoren in de maatschappij, wat voor financiële instellingen betekent dat zij transparant zouden moeten zijn over hun investeringen, uitsluitingen, beleid en de uitvoering daarvan. Ook zouden financiële instellingen een klachtenmechanisme moeten hebben voor mensen en organisaties die negatieve gevolgen ondervinden van de gemaakte keuzes met betrekking tot hun investeringen.

Bedrijven realiseren zich in toenemende mate dat dit niet alleen tot hun morele plicht behoort, maar ook voordelen op kan leveren, zoals het creëren van vertrouwen en het verkleinen van de kans op corruptie. Als kapitaalverstrekkers zijn transparantie en verantwoording voor financiële instellingen zo mogelijk nog belangrijker dan voor andere bedrijven. Ze zijn namelijk medeverantwoordelijk voor de sociale en milieugevolgen van alle economische activiteiten waarin ze investeren. Ze zouden daarom het publiek niet alleen over hun activiteiten moeten informeren maar ook transparant moeten zijn over in welke bedrijven, overheden en projecten zij investeren. Voor financiële instellingen brengt transparantie ook een groot voordeel, zo kan publieke bezorgdheid over hun investeringen op tijd worden herkend en opgelost. In 2015 sprak de Tweede Kamer zich uit voor grotere transparantie voor spaarders door banken waarin zij spaartegoeden investeren.49



De score voor dit aspect van de bedrijfsvoering wordt berekend door de scores voor de individuele elementen op te tellen en dan te delen door het totale aantal elementen. Door de uitkomst af te ronden naar een geheel getal, wordt de score voor dit aspect van de bedrijfsvoering uitgedrukt in een rapportcijfer (1 tot 10). Zie voor meer uitleg over het toekennen van scores paragraaf 1.3.


Pagina | 78

Tabel 28 Scores van de tien pensioenfondsen voor het beleid voor Transparantie en verantwoording

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Totaalscore 6 8 4 6 6 6 8 6 7 4

Verandering in totaalscore -2 +1 -1 0 +3 0 +1 0 +3 0

1. De financiële instelling beschrijft het eigen financierings- en investeringsraamwerk ten aanzien van milieu- en sociale kwesties en geeft inzicht hoe zij zorgt dat leningen en beleggingen aan de voorwaarden gesteld in het thema- en sectorbeleid voldoen.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

2. De financiële instelling laat het eigen financierings- en investeringsraamwerk ten aanzien van milieu- en sociale kwesties auditen en publiceert de resultaten.

0 1 0 0 0 0 1 0 0 0

3. De financiële instelling publiceert namen van overheden waarin wordt geïnvesteerd.

0 1 0,5 1 1 1 1 1 1 1

4. De financiële instelling publiceert namen van bedrijven waarin wordt geïnvesteerd.

1 1 0,5 1 1 1 1 1 1 0

5. De financiële instelling noemt en beschrijft op haar website alle bedrijven waaraan zij meer dan $ 1 miljoen krediet heeft verstrekt.


6. De financiële instelling maakt de namen van alle projectfinancieringen bekend, inclusief de informatie vereist door de Equator Principes III.


7. De financiële instelling publiceert een uitsplitsing van uitstaande kredieten en beleggingen naar regio, grootte en sector (in lijn met GRI FSSD FS6).

1 1 0,5 1 1 1 1 1 n.a. 1

8. De financiële instelling publiceert een uitsplitsing van haar kredieten beleggingsportfolio in kruistabellen waarin de industrie- en de regiodata gecombineerd zijn.

n.a. n.a. 0 n.a. n.a. n.a. n.a. n.a. n.a. 0

9. De financiële instelling publiceert een uitsplitsing van kredieten en beleggingen die voldoende gedetailleerd is, bijvoorbeeld op basis van de eerste twee getallen van de NACE en ISIC bedrijfsindeling.


10. De financiële instelling publiceert een uitsplitsing van kredieten en beleggingen die voldoende gedetailleerd is, bijvoorbeeld op basis van de eerste vier getallen van de NACE en ISIC bedrijfsindeling.


11. De financiële instelling publiceert het aantal bedrijven waarmee interactie is geweest over sociale en milieuonderwerpen (in lijn met GRI G4 FSSD FS10).

1 1 1 1 1 1 1 1 1 0,5

Pagina | 79

Be

oo

rde

lings

ele

me

nt


P

Bp

f B

ou

w

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

12. De financiële instelling publiceert de namen van de bedrijven waarmee interactie is geweest over sociale en milieuonderwerpen.

1 1 1 0 1 0 1 0 1 0

13. De financiële instelling publiceert de resultaten van de interactie met bedrijven, inclusief de besproken onderwerpen, doelen en deadlines.

0,5 1 1 1 1 0 0 1 1 0,5

14. De financiële instelling publiceert de namen van bedrijven die zijn uitgesloten van leningen en beleggingen wegens duurzaamheidskwesties, inclusief de reden voor uitsluiting.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

15. De financiële instelling publiceert een stemverslag. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

16. De financiële instelling publiceert een duurzaamheidsverslag dat eventueel (een aantal) rapportage-elementen uit de GRI Standaarden bevat.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

17. De financiële instelling publiceert een duurzaamheidsverslag dat is opgesteld in overeenstemming met de (Core of Comprehensive optie) van de GRI Standaarden.

0,5 1 0 0 0 0 1 0 0 0

18. Het duurzaamheidsverslag van de financiële instelling wordt extern geverifieerd.

1 1 0 0 0 0,5 1 0 0,5 0

19. De financiële instelling rapporteert over het gevoerde overleg met maatschappelijke organisaties en andere belanghebbenden.

1 1 0 1 1 1 1 1 1 1

20. De financiële instelling ontwikkelt of neemt deel aan effectieve klachtenmechanismen op operationeel niveau voor individuen en gemeenschappen die mogelijk slachtoffer zijn van mensenrechtenschendingen waar de financiële instelling bij betrokken is.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

21. De financiële instelling rapporteert over klachtenprocedures, inclusief de resultaten en de voortgang ervan.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

22. De financiële instelling verbindt zich aan het respecteren van en samenwerken met gerechtelijke en buitengerechtelijke klachtenmechanismen, al dan niet opgezet door de staat wanneer zaken waarbij het betrokken is voor een dergelijk mechanisme gebracht worden.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

5.1.3 Analyse beleid transparantie en verantwoording

In vergelijking met de scores voor thema’s en sectoren hebben pensioenfondsen relatief hoge scores voor transparantie en verantwoording. Het beleid varieert van onvoldoende (score 4) tot goed (score 8).

Pagina | 80

BPL Pensioen geeft slechts beperkt openheid van zaken over de samenstelling van de beleggingsportefeuille. StiPP heeft de transparantie over haar beleggingen verbeterd door meer openheid over de overheden waarin het belegt. Ook geeft StiPP meer duidelijkheid over het stembeleid van de fiduciair manager. Tegelijkertijd is StiPP minder transparant geworden in het rapporteren over het engagementproces van de fiduciair manager met bedrijven, wat betreft aantal, namen, doelen, voortgang en resultaten. Met een score van 4 (onvoldoende) zijn BPL Pensioen en StiPP het minst transparant.

ABP, Pensioenfonds Detailhandel, PH&C, Pensioenfonds Vervoer en PME scoren allen voldoende (score 6). Voor ABP is dit een achteruitgang ten opzichte van de nulmeting in 2019. Pensioenfonds Detailhandel, Pensioenfonds Vervoer en PME hebben geen beleidsveranderingen doorgevoerd en behalen daarom dezelfde score als tijdens de nulmeting. PH&C heeft de transparantie sterk verbeterd, onder meer door volledige openheid te geven over de overheden en bedrijven waarin wordt geïnvesteerd. Ook is PH&C transparanter over het engagementproces met bedrijven en geeft het openheid van zaken over het aantal bedrijven waarmee en de namen van bedrijven waarop engagementactiviteiten zijn gericht, engagementdoelstellingen, voortgang en resultaten. Door deze verbeteringen scoort PH&C drie punten hoger dan in de nulmeting.

Ook PMT heeft de transparantie sterk verhoogd, door openheid van zaken te geven over de bedrijven waarin wordt geïnvesteerd, door in rapportages over engagementactiviteiten niet alleen aantallen bedrijven maar ook de namen van bedrijven te noemen en door het duurzaamheidsverslag te laten controleren door een externe, onafhankelijke accountant. Dankzij deze verbeteringen scoort PMT een 7 (ruim voldoende).

BpfBouw en PFZW hebben beiden het transparantiebeleid verbeterd ten opzichte van de nulmeting, onder meer door de implementatie van het verantwoord beleggingsbeleid te laten controleren door een externe, onafhankelijke accountant. BpfBouw geeft meer openheid over het engagementproces met bedrijven door de namen van bedrijven te noemen en laat daarnaast de implementatie en verslaglegging van het verantwoord beleggingsbeleid controleren door een externe, onafhankelijke accountant. PFZW heeft het beleid verder verbeterd door volledige openheid van zaken over de overheden waarin het investeert. Ook is transparantie over het engagementproces met bedrijven verbeterd door het noemen van alle namen van bedrijven die onderdeel zijn van engagement. In tegenstelling tot de nulmeting wordt nu ook een lijst van uitgesloten bedrijven en landen gepubliceerd, inclusief de reden voor uitsluiting. Met een score van 8 (goed) zijn BpfBouw en PFZW het meest transparant van de tien pensioenfondsen.

De pensioenfondsen zijn over het algemeen transparant over hun beleggingen, hun engagementprocessen en de dialoog met maatschappelijke organisaties. De transparantie zou echter nog verder vergroot kunnen worden wanneer naast BpfBouw en PFZW ook de andere pensioenfondsen de implementatie van hun verantwoord beleggingsbeleid zouden laten controleren door een externe, onafhankelijke accountant. Daarnaast zouden pensioenfondsen hun beleid voor verantwoording kunnen verbeteren door het ontwikkelen van of deelnemen aan klachtenprocedures voor individuen en gemeenschappen die mogelijk slachtoffer zijn van mensenrechtenschendingen waarbij het pensioenfonds betrokken is en hierover te rapporteren.

Pagina | 81

Hoofdstuk 6 Conclusies

6.1 Algemeen overzicht scores

Tabel 29 geeft per pensioenfonds een overzicht van de scores voor alle onderzochte thema’s en sectoren in deze beleidsupdate. Ook is de gemiddelde totaalscore per thema of sector opgenomen, afgerond op een geheel getal.

Tabel 29 Scores van de tien pensioenfondsen per thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering

Thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering A

BP

Bp

fBo

uw

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Ge

mid

de

ld

Thema’s

Arbeidsrechten 5 4 4 5 5 3 8 5 5 4 5

Belastingen 4 3 4 3 4 3 3 5 5 3 4

Corruptie 6 3 4 3 6 1 3 6 8 3 4

Dierenwelzijn 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Gendergelijkheid 3 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1

Gezondheid 3 1 3 2 3 1 3 3 4 1 2

Klimaatverandering 4 2 3 1 1 1 2 3 2 1 2

Mensenrechten 5 3 5 3 3 3 5 3 6 3 4

Natuur 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Sectoren

Mijnbouw 2 1 2 1 2 1 2 3 3 1 2

Olie en gas 3 1 2 1 2 1 2 2 3 1 2

Voeding 2 1 1 1 1 1 2 1 2 1 1

Wapens 4 5 4 3 4 3 4 6 5 4 4

Woningbouw en vastgoed 1 3 4 1 1 1 1 1 3 3 2

Bedrijfsvoering

Transparantie en verantwoording 6 8 4 6 6 6 8 6 7 4 6

Pagina | 82

6.2 Overzicht veranderingen in elementscores van de tien pensioenfondsen

Het is nuttig om naast de totale scores voor thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering ook de veranderingen in scores voor individuele beoordelingselementen te analyseren (zie paragraaf 1.3.6). Tabel 30 geeft een overzicht van het aantal beoordelingselementen waarvoor de score van de pensioenfondsen sinds de nulmeting in 2019 is veranderd door wijzigingen in het beleid. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen veranderingen in het aantal onderwerpen waarvoor het pensioenfonds beleid heeft en veranderingen in de mate waarin het beleid voldoet aan de criteria van de Eerlijke Pensioenwijzer. Onder veranderingen in het aantal onderwerpen waarvoor het pensioenfonds beleid heeft worden hier elementen verstaan waarvoor in de nulmeting geen beleid was en waarvoor in deze update wel beleid is dat (deels of volledig) voldoet aan de EPW-criteria, of omgekeerd. Hieronder vallen elementen waarvoor de score van 0 naar 0,5 of 1 is gegaan, of elementen waarvoor de score van 1 of 0,5 naar 0 is gegaan.

Onder veranderingen in de mate waarin het beleid voldoet aan de criteria van de Eerlijke Pensioenwijzer worden hier de onderwerpen verstaan waarvoor het beleid van het pensioenfonds in de nulmeting nog niet volledig voldeed aan de criteria van de Eerlijke Pensioenwijzer, maar nu wel - of omgekeerd. Hieronder vallen de elementen waarvoor de score van 0,5 naar 1 is gegaan, of elementen waarvoor de score van 1 naar 0,5 is gegaan. Verder is in de tabel het aantal elementen dat door wijzigingen in het beleid een hogere of lagere score heeft opgenomen. Ook wordt het netto aantal elementen weergegeven dat door veranderingen in beleid een hogere score heeft. Hiervoor wordt het totale aantal elementen met een lagere score door wijzigingen in beleid afgetrokken van het totale aantal elementen met een hogere score door wijzigingen in beleid.

Tabel 30 Beoordelingselementen waarvoor het beleid van de tien pensioenfondsen veranderd is

Indicator AB

P

Bp

fBo

uw

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

PH

&C

Pf.

Ve

rvo

er

PFZ

W

PM

E

PM

T

StiP

P

Tota

al

Aantal elementen waarvoor eerst geen beleid was, maar nu gedeeltelijk of volledig beleid is

20 17 27 8 34 2 7 4 26 11 156

Aantal elementen waarvoor eerst gedeeltelijk of volledig beleid was, maar nu geen beleid is

- 1 3 1 - 1 3 - - 1 10

Aantal elementen waarvoor eerst gedeeltelijk beleid was en nu volledig beleid is

6 - 8 - 2 - - 1 6 1 24

Aantal elementen waarvoor eerst volledig beleid was en nu gedeeltelijk beleid is

- - 1 - - - - - - 3 4

Totaal aantal elementen met hogere score door wijzigingen in beleid

26 17 35 8 36 2 7 5 32 12 180

Totaal aantal elementen met lagere score door wijzigingen in beleid

- 1 4 1 - 1 3 - - 4 14

Netto aantal elementen met hogere score door wijzigingen in beleid

26 16 31 7 36 1 4 5 32 8 166

Pagina | 83

6.3 Thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering met beleidsveranderingen

Tabel 31 geeft per pensioenfonds weer voor hoeveel thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering het pensioenfonds beleidsveranderingen heeft doorgevoerd sinds de nulmeting in maart 2019. In totaal werden in dit onderzoek 15 thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering beoordeeld. De tien pensioenfondsen verbeterden hun beleid voor minimaal 1 en maximaal 14 van de 15 onderzochte thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering.

Tabel 31 Thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering waarvoor het beleid van de tien pensioenfondsen veranderd is

Indicator AB

P

Bp

fBo

uw

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

PH

&C

Pf.

Ve

rvo

er

PFZ

W

PM

E

PM

T

StiP

P

Tota

al

Aantal thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering met elementen waarvoor eerst geen beleid was, maar nu wel gedeeltelijk of volledig beleid is

8 8 10 5 14 1 4 4 13 4 71

Aantal thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering met elementen waarvoor eerst gedeeltelijk of volledig beleid was, maar nu geen beleid is

- 1 2 1 - 1 3 - - 1 9

Aantal thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering met elementen waarvoor eerst gedeeltelijk beleid was en nu volledig beleid is

3 - 5 - 2 - - 1 4 1 16

Aantal thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering met elementen waarvoor eerst volledig beleid was en nu gedeeltelijk beleid is

- - 1 - - - - - - 1 2

Aantal thema’s, sectoren of aspecten van de bedrijfsvoering met verbeterd beleid

9 8 10 5 14 1 4 5 14 4 74

Aantal thema’s, sectoren of aspecten van de bedrijfsvoering met verslechterd beleid

- 1 3 1 - 1 3 - - 2 11

6.4 Netto beleidsverbeteringen per thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering

Tabel 32 geeft een overzicht van het netto aantal elementen met een hogere score door wijzigingen in beleid ten opzichte van de nulmeting in 2019, uitgesplitst per thema, sector en aspect van de bedrijfsvoering. Hierbij zijn alle elementen waarvoor de score door veranderingen in beleid omhoog is gegaan bij elkaar opgeteld en eventuele beleidsverslechteringen van het totaal afgetrokken.

Pagina | 84

Tabel 32 Netto beleidsverbeteringen per thema, sector of aspect van de bedrijfsvoering

Thema's, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering AB

P

Bp

fBo

uw

BP

L P

en

sio

en

Pf.

De

tailh

and

el

Pf.

Ho

reca

& C

ate

rin

g

Pf.

Ve

rvo

er

Pf.

Zo

rg &

We

lzijn

PM

E

PM

T

StiP

P

Ne

tto

Thema

Arbeidsrechten 1 1 2 2 2 - - 1 2 1 12

Belastingen - - 3 - 2 - - - 1 - 6

Corruptie - 1 2 - 4 - - - 2 - 9

Dierenwelzijn - - - - - - - 1 1 - 2

Gendergelijkheid 3 2 - - 3 - -1 1 1 -1 8

Gezondheid 1 2 2 2 4 -1 1 - 2 - 13

Klimaatverandering 8 2 4 - 4 - -1 - 2 4 23

Mensenrechten 4 - 5 - 1 - - - 4 - 14

Natuur - - - - 1 - - - - - 1

Sector

Mijnbouw 5 - 6 - 2 - 1 - 4 - 18

Olie en gas 2 - 4 - 2 - - - 3 - 11

Voeding 1 - - 2 2 - - - 2 - 7

Wapens - 3 - - 3 - - 1 3 - 10

Woningbouw en vastgoed 1 2 3 - 1 - - - 2 5 14

Bedrijfsvoering

Transparantie en verantwoording - 3 - 1 5 2 4 1 3 -1 18

6.5 Conclusies scores en veranderingen bij de tien pensioenfondsen

Analyse van Tabel 29, Tabel 30, Tabel 31 en Tabel 32 leidt tot de volgende observaties:

• In totaal is het beleid van de tien pensioenfondsen sinds de nulmeting in maart 2019 verbeterd voor 180 beoordelingselementen, verspreid over 74 thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering. 156 verbeteringen zijn elementen waarvoor eerst geen beleid was, maar nu wel. Deze verbeteringen zijn verspreid over in totaal 71 thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering. 24 verbeteringen zijn veranderingen waarmee in plaats van deels, nu volledig aan elementen wordt voldaan. Daarmee verbetert het beleid voor in totaal zestien thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering.

• Het beleid van de tien pensioenfondsen is in totaal voor veertien elementen verslechterd, verspreid over elf thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering. Hiervan zijn tien elementen waarvoor het beleid helemaal niet meer voldoet aan de EPW-criteria en vier elementen waarvoor het beleid niet meer volledig voldoet. Omdat het beleid is verbeterd voor in totaal 180 elementen, komt het netto aantal elementen met een hogere score door wijzigingen in het beleid op 166.

Pagina | 85

• Pensioenfondsen scoren het hoogst voor transparantie en verantwoording (gemiddeld 6). Dit is vergelijkbaar met de resultaten van de nulmeting in maart 2019.

• Voor thema’s scoren de pensioenfondsen het hoogst voor arbeidsrechten (gemiddeld 5). Koploper op het gebied van arbeidsrechten is PFZW (score 8). Andere thema’s met relatief hoge scores zijn belastingen, corruptie en mensenrechten (gemiddeld 4). Het sectorbeleid is het meest ontwikkeld voor de sector wapens (gemiddeld 4). Koploper op het gebied van wapens is PME met een score van 6 (voldoende).

• Voor het thema klimaatverandering werden de meeste netto beleidsverbeteringen doorgevoerd (23 elementen), gevolgd door mijnbouw en transparantie en verantwoording (beiden achttien elementen). Door het grote aantal beoordelingselementen voor het thema klimaatverandering en de sector mijnbouw vertaalt dit zich niet voor elk pensioenfonds in een hogere totaalscore. De grootste hoeveelheid verbeteringen werd doorgevoerd door ABP voor klimaatverandering (acht elementen) en door BPL Pensioen voor mijnbouw (zes elementen). Andere sterke verbeteringen in beleid zijn te zien in gezondheid, mensenrechten en woningbouw en vastgoed.

• Pensioenfondsen scoren veruit het laagst voor de thema’s dierenwelzijn en natuur. Voor deze thema’s is in de meeste gevallen überhaupt geen beleid. Alle pensioenfondsen scoren voor deze thema’s zeer slecht (score 1). Voor deze thema’s werden ook de minste beleidsverbeteringen doorgevoerd (twee voor dierenwelzijn, één voor natuur).

Met betrekking tot de individuele pensioenfondsen kunnen de volgende conclusies worden getrokken:

• Het beleid van PH&C verbeterde voor 36 beoordelingselementen. Daarmee voerde PH&C de meeste positieve veranderingen door. De verbeteringen zijn verspreid over veertien thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering, met sterke verbeteringen in corruptie, gezondheid, klimaatverandering en transparantie en verantwoording. Deze verbeteringen vertalen zich in hogere totaalscores voor vier thema’s, drie sectoren en transparantie en verantwoording. Alleen in het thema dierenwelzijn zijn geen beleidsverbeteringen doorgevoerd.

• Het beleid van PMT verbeterde voor 32 beoordelingselementen, verspreid over veertien thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering. Het beleid is vooral verbeterd in de thema’s klimaatverandering en mijnbouw. Deze verbeteringen vertalen zich in hogere totaalscores voor vier thema’s, vier sectoren en transparantie en verantwoording. Alleen in het thema natuur zijn geen beleidsverbeteringen doorgevoerd.

• Het beleid van BPL Pensioen verbeterde voor 35 beoordelingselementen, verspreid over tien thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering. Tegelijk verslechterde het beleid bij drie beoordelingselementen. Thema’s met sterke verbeteringen zijn mijnbouw, mensenrechten, klimaatverandering en olie en gas. BPL Pensioen haalt een hogere totaalscore dan in de nulmeting voor vijf thema’s en drie sectoren, maar haalt tegelijkertijd ook een lagere totaalscore voor de sector voeding en voor transparantie en verantwoording.

• Het beleid van ABP verbeterde voor 26 beoordelingselementen, verspreid over negen thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering. Met acht netto verbeteringen is met name het thema klimaatverandering sterk verbeterd. Ook in de thema’s mensenrechten en mijnbouw zijn sterke verbeteringen doorgevoerd. De beleidsverbeteringen vertalen zich voor zeven thema’s en drie sectoren in hogere totaalscores dan in de nulmeting. ABP scoort lager dan in de nulmeting voor transparantie en verantwoording.

• Het beleid van BpfBouw verbeterde voor zeventien beoordelingselementen, verspreid over acht thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering. Tegelijkertijd verslechterde het beleid bij één beoordelingselement. Het beleid is vooral verbeterd in de thema’s wapens en transparantie en verantwoording. Vergeleken met de nulmeting haalt BpfBouw hogere scores voor drie thema’s, de sector wapens en transparantie en verantwoording.

Pagina | 86

• Het beleid van StiPP verbeterde voor twaalf beoordelingselementen, verspreid over vier thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering. Het beleid is echter ook verslechterd voor in totaal vier beoordelingselementen, waarvan één element waarvoor helemaal geen beleid meer is en drie elementen waarvoor het beleid nog slechts gedeeltelijk voldoet. De sterkste netto verbeteringen van het beleid zijn in de thema’s klimaatverandering en woningbouw en vastgoed. Tegelijkertijd is het beleid achteruitgegaan in de thema’s gendergelijkheid en transparantie en verantwoording. Vergeleken met de nulmeting haalt StiPP hogere totaalscores voor drie thema’s en de sector woningbouw en vastgoed.

• Het beleid van Pensioenfonds Detailhandel verbeterde voor acht beoordelingselementen, verspreid over vijf thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering. Tegelijk is het beleid verslechterd bij één beoordelingselement. De meeste beleidsverbeteringen werden doorgevoerd in de thema’s arbeidsrechten, gezondheid en voeding. De totaalscore verbeterde ten opzichte van de nulmeting voor drie thema’s en verslechterde voor het thema corruptie.

• Het beleid van PFZW verbeterde voor zeven beoordelingselementen, verspreid over vier thema’s, sectoren en aspecten van de bedrijfsvoering. Tegelijkertijd verslechterde het beleid bij twee beoordelingselementen. Een sterke verbetering is te zien in transparantie en verantwoording. Het beleid in de thema’s gendergelijkheid en klimaatverandering gaat er daarentegen netto op achteruit. PFZW haalt ten opzichte van de nulmeting een hogere totaalscore voor drie thema’s en transparantie en verantwoording.

• Het beleid van PME verbeterde voor vijf beoordelingselementen, verspreid over vijf thema’s. De totale score verbeterde ten opzichte van de nulmeting voor twee thema’s en de sector wapens. De totale score verslechterde voor de sector woningbouw en vastgoed.

• Het beleid van Pensioenfonds Vervoer verbeterde voor twee beoordelingselementen. Pensioenfonds Vervoer voerde daarmee de minste beleidsverbeteringen door. Tegelijkertijd verslechterde het beleid voor één beoordelingselement. Het beleid is verbeterd voor transparantie en verantwoording en verslechterd in het thema gendergelijkheid. Pensioenfonds Vervoer haalde een hogere totaalscore dan in de nulmeting voor transparantie en verantwoording.

Pagina | 87

Bronverwijzingen

1 Pensioenfederatie (2016, juni), Service Document on Responsible Investment, p. 11 and 12; Dutch government (n.d.), “Article 135 subsection 4 Pension Act”, online: http://wetten.overheid.nl/BWBR0020809/2015-11-01#Hoofdstuk6_Artikel135; Dutch government (n.d.), “Article 130 subsection 4 Occupational Pension Scheme (Obligatory Membership) Act”, online: http://wetten.overheid.nl/BWBR0018831/2015-01-01/1#Hoofdstuk5_Artikel130; Dutch government (n.d.), “Article 115c subsection 9e Pension Act”, online: http://wetten.overheid.nl/BWBR0020809/Hoofdstuk5/52/Artikel115c/geldigheidsdatum_wijkt_af_van_zoekvraag/geldigheidsdatum_01-07-2014.

2 DNB (2020, maart), “Belegd vermogen voor risico pensioenfondsen”, online: https://statistiek.dnb.nl/dashboards/pensioenen/index.aspx, gezien in maart 2020.

3 Van Gelder, J.W. and L. van Loenen (2020, February), Fair Finance Guide International Methodology 2020, Amsterdam, The Netherlands: Profundo.

4 Herder, A., Brink H., and M. Riemersma (2018, March 8), Fair Finance Guide International Methodology 2018, Amsterdam, The Netherlands: Profundo.

5 The World Bank (2011), World Development Report 2012: Gender Equality and Development, Verenigde Staten, Washington D.C.: The World Bank.

6 International Labour Organization (2012), Global Employment Trends 2012, Switzerland, Genève: ILO.

7 IMF (2014), IMF Policy Paper Spillovers in International Corporate Taxation, Washington D.C., United States: International Monetary Fund; ActionAid (2011), Addicted to tax havens: The secret life of the FTSE 100, Londen, het Verenigd Koninkrijk: ActionAid; ActionAid (2013), How tax havens plunder the poor, Londen, Verenigd Koninkrijk: ActionAid.

8 Weyzig, F. (2015, november), Still broken: Governments must do more to fix the international corporate tax system, Oxford, the United Kingdom: Oxfam GB, p. 1.

9 IMF (2014, juni 25), “IMF Launches New Study on Spillovers in International Corporate Taxation”, IMF, online: http://www.imf.org/external/np/sec/pr/2014/pr14303.htm, bekeken in november 2017;

10 Weyzig, F. (2015, november), Still broken: Governments must do more to fix the international corporate tax system, Oxford, the United Kingdom: Oxfam GB.

11 United Nations General Assembly (2014, 15 augustus), Report of the Intergovernmental Committee of Experts on Sustainable Development Financing, A/69/315*, Sixty-ninth session, p. 8.

12 Transparency International (n.d.), “About Us: What we do - What is corruption”, online: https://www.Transparencytransparency.org/what-is-corruption, bekeken in november 2017.

13 The World Bank (2011), Ill-gotten Money and the Economy – Experiences from Malawi and Namibia, Washington DC, the United States: Washington D.C.: The World Bank.

14 Transparency International (n.d.), “About Us: What we do - What is corruption”, online: https://www.Transparencytransparency.org/what-is-corruption, bekeken in augustus 2017;

Global Witness (2015, oktober), Banks and Dirty Money: how the financial system enables state looting at a devastating human cost, London, United Kingdom: Global Witness.

15 Verenigde Naties (n.d.), “Sustainable Development Goal 16”, online: https://sustainabledevelopment.un.org/sdg16, bekeken in december 2017.

16 Farm Animal Welfare Council (n.d.), "Five Freedoms", online: http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20121007104210/http:/www.fawc.org.uk/freedoms.htm, bekeken in oktober 2016.

17 FAIRR (2016), Factory Farming: Assessing Investment Risks: 2016 Report, p. 10, FAIRR.

18 ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control), EFSA (EuropeanFood Safety Authority), and EMA (European Medicines Agency) (2017). “ECDC/EFSA/EMA second jointreport on the integrated analysis of the consumption of antimicrobial agents and occurrence ofantimicrobial resistance in bacteria from humans and food-producing animals–Joint

http://wetten.overheid.nl/BWBR0020809/2015-11-01#Hoofdstuk6_Artikel135

http://wetten.overheid.nl/BWBR0018831/2015-01-01/1#Hoofdstuk5_Artikel130

Pagina | 88

InteragencyAntimicrobial Consumption and Resistance Analysis (JIACRA) Report”. EFSA Journal, 15(7):4872,135; WHO (2017, november 7), Stop using antibiotics in healthy animals to prevent the spread of antibiotic resistance.

19 UN Committee on the Elimination of Discrimination against Women (2010), General Recommendation N. 28 The Code Obligations of States Parties under Article 2 of the Convention, CEDAW/C/CG/28, para 5, New York, the United States: United Nations; 71 UN WOMEN (n.d.), “Concepts and definitions”, online: http://www.un.org/womenwa tch/osagi/conceptsandefinitions.htm, bekeken in november 2015.

20 UN Statistics Division (2015), “The World's Women 2015 Trends and Statistics", online: http://unstats.un.org/unsd/gender/worldswomen.html, bekeken in januari 2016; Demirguc-Kunt, A and Klapper, L. (2012), “Measuring Financial Inclusion: The Global Findex Database”, World Bank Group e-library, online: http://elibrary.worldbank.org/doi/pdf/10.1596/1813-9450-6025, bekeken in januari 2016; UN Statistics Division (2015), “The World's Women 2015 Trends and Statistics”, online: http://unstats.un.org/unsd/gender/worldswomen.html, bekeken in januari 2016.

21 UN Women (1995, september) “The United Nations Fourth World Conference on Women”, online: www.un.org/womenwatch/daw/beijing/platform/plat1.htm#statement, bekeken in december 2017; European Commission ( 2013, november 14), “Women on Boards: Commission proposes 40% objective”, online: europa.eu/rapid/press-release_IP-12-1205_en.htm, bekeken in december 2017.

22 ISO (2010), ISO 26000:2010 Guidance on social responsibility, ISO.

23 ILO (2008), Beyond deaths and injuries: The ILO’s role in promoting safe and healthy jobs, Korea, Seoul: ILO.

24 WWF International (n.d.), “Endocrine Disrupting Chemicals. Problems with toxic: EDC’s. Wildlife and humans are exposed daily to these pervasive chemicals”, online: http://wwf.panda.org/about_our_earth/teacher_resources/webfieldtrips/toxics/our_chemical_world/edcs/ bekeken in juni 2015;

WWF International (2001), “A Precautionary Approach to Toxic Chemicals, March 2001”, online: http://wwf.panda.org/?4103/A-Precautionary-Approach-to-Toxic-Chemicals-March-2001, bekeken in juni 2015.

25 UNEP, UN Water and UN Habitat (2010), Water quality facts and statistics, online: http://www.unwater.org/wwd10/downloads/WWD2010_Facts_web.pdf, bekeken in april 2015.

26 Goodman, L.K. and K. Mulik (2015, maart), Clearing the Air, Palm Oil, Peat Destruction and Air Pollution, Union of Concerned Scientists;

Climate Progress (2015/01), “For Peat’s Sake: Drying and Burning Wetlands Amplify Global Warming”, online: http://thinkprogress.org/climate/2015/01/13/3610618/peat-wetlands-global-warming/, bekeken in april 2015;

International Peat Society (2008), “Peatlands and Climate Change – Executive Summary for Policymakers”, online http://www.peatsociety.org/peatlands-and-peat/peatlands-and-climate-change, bekeken in april 2015.

27 Access to Medicine Index (2015), “About the index”, online: www.accesstomedicineindex.org, bekeken in september 2015.

28 IPCC (2014): Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Geneva, Zwitserland: Intergovernmental Panel on Climate Change, p. 151.

29 IPCC (2007), Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, [M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden en C.E. Hanson, Eds.], Cambridge, Verenigd Koninkrijk: Cambridge University Press, p. 976;

Stern, N. en Groot Brittannië (2007), The Economics of Climate Change: the Stern Review, het Verenigd Koninkrijk, Cambridge: Cambridge University Press.

30 UNFCCC (2015, 12 december), Historic Paris Agreement on Climate Change. 195 Nations Set Path to Keep Temperature Rise Well Below 2 Degrees Celsius; UNFCCC (2016, 29 januari), Report of the Conference of the Parties on its twenty-first session, held in Paris from 30 November to 13 December 2015, p.2.

31 Eurodad (2014), UN Financing for Development Negotiations: What outcomes should be agreed in Addis Ababa in 2015?, Eurodad; Oxfam International (2009), Oxfam Briefing Paper 130. Suffering the Science: Climate Change, People and Poverty, Oxfam International.

Pagina | 89

32 Oxfam GB (2014), Breaking the Standoff. Post-2020 climate finance in the Paris agreement, Oxford, the United Kingdom: Oxfam GB, p. 40.

33 Verenigde Naties (1948, december), Universal Declaration of Human Rights, United Nations General Assembly resolution 217 A (III).

34 United Nations Human Rights Council (2011), Report of the Special Representative of the Secretary General on the issue of human rights and transnational corporations and other business enterprises, John Ruggie Guiding Principles on Business and Human Rights: Implementing the United Nations “Protect, Respect and Remedy” Framework, Human Rights Council, A/HRC/17/31, Para 6. Online: http://business-humanrights.org/sites/default/files/media/documents/ruggie/ruggie-guiding-principles-21-mar-2011.pdf bekeken in juni 2015.

35 UNEP (n.d.), “Rate of Environmental Damage Increasing Across Planet but Still Time to Reverse Worst Impacts”, online: www.un.org/sustainabledevelopment/blog/2016/05/rate-of-environmental-damage-increasing-across-planet-but-still-time-to-reverse-worst-impacts/, bekeken in december 2017.

36 IPCC (2015), Climate Change 2014: Synthesis Report: Summary for Policymakers, Geneva, Switserland: Intergovernmental Panel on Climate Change, p. 13.

37 Verenigde Naties (n.d.), “Sustainable Development Goal 2”, online: https://sustainabledevelopment.un.org/sdg2, bekeken in december 2017; United Nations (n.d.), “Sustainable Development Goal 3”, online: https://sustainabledevelopment.un.org/sdg3, bekeken in december 2017; United Nations (n.d.), “Sustainable Development Goal 6”, online: https://sustainabledevelopment.un.org/sdg6, bekeken in december 2017.

38 Auty, R.M. (1993), Sustaining Development in Mineral Economies: The Resource Curse Thesis, het Verenigd Koninkrijk, Londen: Routledge.

39 Business Ethics (2011), “Business and Human Rights: Interview with John Ruggie”, online: http://business-ethics.com/2011/10/30/8127-un-principles-on-business-and-human-rights-interview-with-john-ruggie/, bekeken in juni 2015.

40 Publish What You Pay Norway (2011), The Piping Profits Report, Noorwegen, Oslo: Publish What You Pay Norway.

41 Vewin (2013), “EZ-onderzoek schaliegas onvoldoende, risico’s gebagatelliseerd”, online: http://www.vewin.nl/nieuws/paginas/EZonderzoek_schaliegas_onvoldoende_risicos_gebagatelliseerd_42.aspx, bekeken in september 2015.

42 Sustainable Development Knowledge Platform (n.d.), “Goal 2”, online: www.sustainabledevelopment.un.org/?page=view&nr=164&type=230&menu=2059, bekekenbekeken in december 2017.

43 FAO (2005), Voluntary Guidelines to support the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security, Italië, Rome: FAO, p. 5, online: http://www.fao.org/3/a-y7937e.pdf, bekeken in september 2015.

44 Verenigde Naties (n.d.), “The Arms Trade Treaty”, online: http://www.un.org/disarmament/ATT/, bekeken in november 2017.

45 Tian, N. et al (2017, april), Trends in World Military Expenditure, 2016, SIPRI Fact Sheet April 2017, Sweden, Stockholm: Stockholm International Peace Research Institute. Bedrag in US Dollars met gebruik van www.oanda.com omgezet naar equivalent in euro op 31 december 2016.

46 SIPRI (n.d.), “SIPRI Military Expenditure Database”, online: http://www.sipri.org/research/armaments/milex/milex_database, bekeken in november 2017.

47 International Peace Bureau (2012), Opportunity Costs: Military Spending and the UN Development Agenda, Switzerland, Genève: International Peace Bureau, p. 16.

48 Feinstein, A., Holden, P. en Pace, B. (2011) “Corruption and arms trade: sins of commission” in SIPRI (eds.), SIPRI Yearbook 2011, Verenigd Koninkrijk: Oxford University Press, p. 13-37.

49 Parlementaire Monitor (2018, juni 8), “Motie Grasshoff over inzicht voor spaarders in de manier waarop hun spaargeld is belegd - Initiatiefnota van het lid Merkies over duurzaam bankieren”, online: https://www.parlementairemonitor.nl/9353000/1/j9vvij5epmj1ey0/vjulo1rm9dw3, bekeken in september 2018.

http://www.oanda.com/

https://www.parlementairemonitor.nl/9353000/1/j9vvij5epmj1ey0/vjulo1rm9dw3

Beoordeling van het duurzaamheidsbeleid van tien … · Inleiding In dit rapport vindt u de eerste...

Documents

Transcript of Beoordeling van het duurzaamheidsbeleid van tien … · Inleiding In dit rapport vindt u de eerste...