Besturen als zwak procesAVS Oriëntatie op bestuurlijk leiderschap

Module Organisatiefilosofie, 10 november 2016

Programma

• 09:30 Introductie, kennismaking• 10:00 Korte terugblik op geschiedenis onderwijsbestuur• 10:15 Wat is besturen?• Edith Hooge en mythe van bestuurbaarheid• Besturen als maatschappelijke opdracht

• 11:00 Besturen en professionele ruimte• Eigenaren• Doelen en kaders• Verantwoording

• 12:00 Besturen als zwak proces

Ontwikkelingen in onderwijsbestuur• Mijlpalen

• 19e eeuw: schoolstrijd• 1917: pacificatie en financiële gelijkstelling• Jaren ‘80: deregulering en privatisering• Schaalvergroting in de jaren ‘90• Vanaf eind jaren ‘90: PISA en prestatiedruk• Lumpsum en prestatieafspraken

• Ontwikkelingen:• Van vrijwilligers naar professionals• Van kleinschalig naar grootschalig• Van bestuur/directie naar raad van toezicht/college van bestuur• Van bestuurlijke inbedding naar beleidsvrijheid• Van vanzelfsprekend gezag naar afrekencultuur• Van traditionele legitimatie naar identiteitsverwarring

Edith Hooge: mythe van bestuurbaarheid

Besturen als maatschappelijke opdracht

• Namens wie voert het bestuur zijn taak uit?• Vergelijk verenigingen (leden) en bedrijven (aandeelhouders)• Belanghebbenden: veel verschillende belangen• Eigenarenbelang:• Langetermijn, maatschappelijk resultaat op ‘investering’• Psychologisch en moreel betrokken: ‘zorg’• Aan wie eigenaarschap wordt toegekend

• Onderscheid formeel-juridisch versus moreel-psychologisch• Vergelijk: voetbalclub, kraakpand, plantsoentje

Waarden en ‘eigenaren’

• Besturen als het vormgeven aan de waarden van de school• Waartoe bestaat de school (scholengroep)?• Wat zou de maatschappij missen als DEZE school er niet meer was?• Welke waarden van deze school zou je tot het laatst te verdedigen?

• Waarden kun je bevragen bij je ‘eigenaren’, maar wie zijn dat?• Door wie is de stichting of vereniging ooit opgericht?• Aan wie voel je primair, moreel dat je verantwoording af moet leggen?• Wie mogen bepalen wat het ‘waartoe’ is van de organisatie, en wat de kernwaarden van

cultuur zijn?

• Let op onderscheid met:• Klanten: kortetermijn belang• Werknemers: hiërarchische verhouding• ‘Zakelijke’ partners: contractueel, afgebakend belang

Casus

Wat is professionele ruimte?• Vrijheid om te doen en laten wat je wilt?

• Vrijheid-van

• Vrijheid om zelf keuzes te maken• Vrijheid-om te

• Binnen kaders, gericht op een doel

Keuze

InitiatiefVerantwoording

Dialoog

Afbakenen ruimte & Geven van richting

Doelen en kaders

• ‘Beoogde Resultaten’ en ‘Kaders voor de Uitvoering’• Ontleend aan de kernwaarden van de school!

• Drie kenmerken van beoogde resultaten• Wat wil je bereiken (resultaat)?• Voor wie wil je iets bereiken (begunstigden)?• Tegen welke kosten of inspanningen (relatieve waarde)?

• Kaders voor de Uitvoering• Al het andere: middelen, structuren en activiteiten• Niet voorschrijven, maar afbakenen: ruimte voor initiatief• Welke zorg heb je bij de uitvoering? Wat wil je voorkomen?

Oefening

• Beoogde resultaten: (doelen)• Welk verschil wil je maken?• Formuleer als ‘Leerlingen…’ (kunnen, weten, leren)• Geen activiteiten als doel op zich!

• Kaders voor de uitvoering: (keuze van middelen)• Welke situatie wil je voorkomen? Waar maak je je zorgen over?• Baken af wat onzorgvuldig of niet acceptabel zou zijn• Niet voorschrijven van een aanpak!

Besturen als zwak proces: verantwoording in dialoog• Meervoudige verantwoording• Naar de raad van toezicht (en de maatschappelijke omgeving, eigenaren)• Naar de organisatie• Naar jezelf en je persoonlijke waarden

• ‘Getrapte’ verantwoording • Bestuur en rvt en ‘eigenaren’• Directie en bestuur• Teams en directie• Leraren en leerlingen

• Dialoogkringen in de hele organisatie

Bestuurder als ‘voorbeeldig leider’

• Verantwoording gaat over antwoord geven• Maar welke vraag werd gesteld?

• Responsibility: ‘ability’ om respons te geven• Respons is antwoord-in-relatie: dialoog

• Gelijkwaardigheid in dialoog: subject versus object

• Niet alleen ‘instrumenteel’ verantwoorden, maar ook ‘moreel’• Verbinding van de waarden van jezelf, van de omgeving en van de school

• Dat is een kwetsbaar proces…• …waarin de bestuurder het voorbeeld geeft

Verantwoording als dubbel proces

invloed

macht gezagMaak geen

fouten

Maak een verschil

RegelsFormats

Protocollen

Wantrou-wen als

basis

Angst vsVeiligheid

Aanspra-kelijk zijn

Aanspreek-baar zijn

Inspiratie vs verafgoding

Vertrouwen als basis

Persoon-lijke keuzes

Besturen als zwak proces

• Besturen gaat, net als opvoeden, niet over sturen• Besturen is geen lineair-voorspelbaar proces, maar een ‘gebeurtenis’

in het moment• De kunst van goed besturen is om die momenten te herkennen:

pedagogiek van de onderbreking• Onderbreking als ver-antwoord-ing

• ‘Subjectivering’ in bestuur: hoe kan ik de ander als mens ‘laten verschijnen in de wereld?’• Een prachtig risico!

Bedankt

• www.professioneledialoog.nl• post@hartgerwassink.nl• Twitter: @hartgerwassink