’t GROEN KWARTIER, buiten wonen in de stad Thuis in de stad-prijs 2014

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 2 van 17

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014

Inschrijvingsformulier

Digitaal opsturen naar

info@thuisindestad.be

U krijgt een ontvangstmelding.

Waarvoor dient dit formulier?

Met dit formulier dingt u mee naar de ‘Thuis in de Stad’-prijs 2014, U kunt per stad één, twee of drie projecten indienen. Gebruik voor ieder ingediend stadsproject een nieuw formulier.

Aan wie bezorgt u dit formulier?

Verstuur dit formulier ten laatste op 10 september 2014 om 17.00 uur online naar info@thuisindestad.be

Waar vindt u meer informatie?

U vindt meer informatie op onze website thuisindestad.be.

Gegevens van de stad die het project indient

1 Vul hieronder de naam in van de stad die het project indient en het bankrekeningnummer

Stad Antwerpen, Autonoom Gemeentebedrijf Vastgoed en Stadsprojecten voor

Antwerpen

BE79 0910 1016 6033

Gegevens van de contactpersoon van het project

2 Vul hieronder de gegevens in van de contactpersoon van het project.

voornaam en achternaam Koen Dockx

functie Projectleider

straat en nummer AG VESPA, Generaal Lemanstraat 55 bus 4

postnummer en gemeente 2018 Antwerpen

telefoon 03/259.28.33

faxnummer 03/259.28.11

e-mailadres koen.dockx@vespa.antwerpen.be

Gegevens van het project

3 Vul hieronder de gegevens in van het project.

naam Militair Hospitaal – ’ t Groen Kwartier

startdatum dag 0 7 maand 0 7 jaar 2 0 0 6

einddatum dag 0 1 maand 0 4 jaar 2 0 1 7

naam van de partners NV MILITAIR HOSPITAAL ANTWERPEN – NV GROEN KWARTIER -

ARRO – WOONHAVEN – AG VESPA, BEEL&ACHTERGAEL ARCHITECTEN, 360 ARCHITECTEN, COLLECTIEF NOORD, MICHEL DESVIGNE LANDSCHAPSARCHITECT – MINISTERIE VAN DEFENSIE - ECOREM

naam van de coördinator AG VESPA – Koen Dockx

budget 85 miljoen €

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 3 van 17

4 Geef hieronder een korte beschrijving van het project.

De site van 7,2 ha middenin de stad Antwerpen was sinds het begin van de vorige eeuw bekend als het Militair Hospitaal. Het Militair Hospitaal Antwerpen ligt in het kerngebied van het bouwblok dat wordt begrensd door de Lange Leemstraat, Van Luppenstraat, Boomgaardstraat-Marialei en Lamorinièrestraat. Het ligt op de grens van de wijken Haringrode, Zurenborg en Oud-Berchem in de 19e eeuwse gordel van de kernstad.

Alle gebouwen op de site werden opgetrokken tussen 1898 en het eerste decennium van de 20ste

eeuw. Het arsenaal werd in 1907 in gebruik genomen; het hospitaal opende haar deuren in 1911. Het is steeds verboden terrein geweest voor de buurt en was zoals gebruikelijk voor militaire

eigendommen letterlijk een lege vlek op de land- en stratenkaart tot het Ministerie van Defensie in 1993 besliste om hier de deuren voorgoed te sluiten en deze enclave te verkopen.

Vandaag staat deze lege vlek zeer expliciet op de kaart van Antwerpen, en werd het Militair

Hospitaal inmiddels omgedoopt tot “ ’t Groen Kwartier”. Deze ontwikkeling staat anno 2014 voor een evenwichtig en vernieuwende stedelijke ontwikkeling met de ambitie om een gevarieerd

woonaanbod aan te reiken in een groene stedelijke en autoluwe ruimte. Gezien de omvang van de site heeft dit belangrijk stadsproject voldoende slagkracht om nieuwe impulsen te geven aan de

omliggende wijken op vlak van woningdiversiteit, groene open ruimte, speelfaciliteiten, wijkverbindingen en mobiliteit.

De slogan ‘Buiten wonen in de stad ’ vertaalt het uitgangspunt om het kerngebied van het bouwblok te ontwikkelen tot een nieuw stukje stad als gemengde woonwijk in een intieme

tuinomgeving maar met de belangrijke premisse dat het zich inschrijft in het bestaande. Het tuinconcept en de diversiteit aan woningtypologieën hebben tot doel een evenwichtige sociale mix

van nieuwe inwoners (naar leeftijd en koopkracht) aan te trekken die op zoek zijn naar een open en stedelijke woonomgeving. Er worden in totaal +/- 400 woningen gerealiseerd , waarvan 35 % van

de woningen zijn bestemd voor residentieel wonen, 40% voor betaalbaar wonen en 25% voor sociaal wonen. Een andere mix is deze tussen woningen met tuin en appartementen. Eveneens is er ruimte voor handels- kantooractiviteiten op buurtniveau. Op de site zorgen een nieuw park van in totaal 2 hectare en een verkeersluwe inrichting voor ademruimte voor de nieuwe bewoners en voor de bewoners in de buurt.

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 4 van 17

Naar de omliggende, bestaande buurt toe, worden 7 doorgangen gemaakt zodat het nieuwe Groen

Kwartier integreert in de bestaande buurt.

Wintergang

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 5 van 17

Bij de ontwikkeling zijn de historische gebouwen maximaal behouden:

- de voormalige paviljoenen zijn heden ingericht en in gebruik als woningen,

- in de kapel is het restaurant “The Jane” gevestigd,

- in de voormalige stookplaats komt een centrum voor creatieve economie

- in het klooster en een gedeelte van de generale staf komt een charme hotel

- voor het overige komen in de generale staf kantoren

- het poortgebouw wordt voorlopig ingericht als kunstgalerij

Sinds 2011 wonen reeds een 30- tal gezinnen op de site in de zone Noord-Zuid renovatie, terwijl aan de andere kant van de site het doorde sociale huisvestigingsmaatschappij Woonhaven

gerealiseerde gebouw in gebruik is genomen door haar sociale huurders, momenteel een 26 gezinnen. De paviljoenen in de monumentenzone worden gerenoveerd door de eigenaars en zijn grotendeels bewoond. De woningen met tuin in de zone Arsenaal Noord zijn verkocht, net als de appartementen van het gebouw Noord-Zuid renovatie.

In 2013 zijn nog eens 80 nieuwe gezinnen in het Groen Kwartier komen wonen. De verkoop en de

bouw van de drie parktorens is bezig. De verkoop van de nieuwe eengezinswoningen in de Arsenaalzone is eveneens aangevat.

De aanleg van het openbaar domein volgt de fasering van de bouwwerken. In 2013 en 2014 werd

een groot gedeelte van het voormalige Militair Hospitaal openbaar domein en voor het eerst in de geschiedenis ontsloten voor het publiek. Onder meer het paradeplein en de wintergang zijn nu

openbaar domein en publiek toegankelijk

Door de impulsen van het stadsvernieuwingsfonds heeft de Stad Antwerpen bijkomende sturing kunnen doen op de ontwikkeling van de randen van het bouwblok en naar programmatie van de

publieke ruimte, zodat het basisproject beter verankerd kon worden in de omliggende buurt en stad. De herontwikkeling via een pps-formule was de ultieme schakel om het terrein, verworven van de federale overheid, door middel van een verkoop onder voorwaarden op de markt te brengen met voldoende garanties om de kwaliteit van het project op langere termijn te kunnen waarborgen. Het project ‘t Groen Kwartier en de wijze waarop de Stad Antwerpen de regie hiervan zelf opnam en een constructieve samenwerking met de private ontwikkelaar opzette, vormt het onderwerp van deze kandidatuurstelling.

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 6 van 17

5. Beschrijf de rol van de stad in de realisatie van het ingediende project?

Nog voor het planningsproces werd opgestart, en op moment dat het ministerie van Defensie van de Belgische staat in 1993 besliste om de site te verlaten, nam de stad Antwerpen reeds initiatief

om gesprekken aan te knopen met het ministerie van Defensie. Achterliggende strategie was om een grondpositie in te nemen zodat de ontwikkelingen op de locatie voldoende konden gestuurd

worden van A tot Z.

De regie van het project werd in hoofdzaak gedelegeerd naar twee autonome gemeentebedrijven

van de Stad Antwerpen, nl. AG VESPA (Autonoom Gemeentebedrijf Vastgoed en Stadprojecten

Antwerpen) en AG STAN (Autonoom Gemeentebedrijf Stadsplanning Antwerpen) die samen een projectteam samenstelden voor de planning, uitvoering en opvolging van het ganse project.

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 7 van 17

Bij de eerste fase van het project lag de nadruk op de visievorming waarbij een plangroep

rapporteerde aan het college en werkte naar een gedragen visienota als uitgangspunt voor een marktbevraging. De eerste fase werd breed uitgewerkt met bijzondere bijdragen van experten op

het vlak van historiek, financieel beheer, groen beheer en jeugdwerking. Daarnaast werden diverse denkdagen en participatiemomenten georganiseerd om de bewoners vanaf de opstart van het

project te betrekken.

Op basis van de visienota werd een marktbevraging georganiseerd waaruit drie kandidaten werden weerhouden om een project- / ontwikkelingsmodel op te maken. Deze drie modellen werden tentoongesteld en met het advies van de bewoners voorgelegd aan een jury onder leiding van de Vlaamse Bouwmeester. De weerhouden kandidaat, het consortium Wilma Project Development-Vanhaerents-Beel&Achtergael Architecten, heeft onder begeleiding van een kwaliteitskamer en de stadsbouwmeester het ontwikkelingsvoorstel uitgewerkt tot een uitvoerbaar masterplan.

Tijdens deze onderhandelingsfase van het project hebben enkele cruciale beslissingen het project nog een belangrijke impuls gegeven. De bescherming, door de Vlaamse overheid, van het centrale deel van deze militaire site, waaronder de ziekenpaviljoenen van het hospitaal, heeft, zowel financieel als kwalitatief, het historische karakter van het project sterker verankerd. De toekenning van de subsidies vanuit het stadsvernieuwingsfonds gaf de mogelijkheid om het project een extra hefboom te gegeven op vlak van doorwaadbaarheid (creatie van extra doorgangen in de rand van het bouwblok), openbaar domein (bijkomende infrastructuur voor sport, spel en ontmoeting) en de verbetering van de verkeerproblematiek in de buurt (buurtparkeren).

Na de onderhandelingsfase werd de publiek private samenwerking immers vastgelegd in een

overeenkomst van recht van opstal met als basis het definitief masterplan Militair Hospitaal

Antwerpen. In juli 2006 ondertekenden AG VESPA , het vastgoedbedrijf van de stad dat samen met het AG Stadsplanning het project tot op vandaag namens de stad nauw opvolgt, en het consortium,

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 8 van 17

onder de naam ‘Militair Hospitaal Antwerpen nv’, een samenwerkingsovereenkomst en

ontwikkelden zij samen het masterplan. Deze overeenkomst bepaalt voorzag tevens de aanstelling van een overlegcomité, dat moet waken over de verschillende deelaspecten van de uitvoering (o.a.

kwaliteit, fasering, openbaar domein), ,…)met volgende samenstelling:

• Militair Hospitaal Antwerpen: de gedelegeerd bestuurders en projectleiders van het

consortium NV MHA ( Matexi & Vanhaerents)

• Ag Vespa: de gedelegeerd bestuurder en een projectleider

• Ag Stadsplanning: de directeur proces- &projectregie en een projectleider

• Stad Antwerpen:

o een vertegenwoordiger van het kabinet ruimtelijke ordening

o een vertegenwoordiger van het kabinet openbare werken

o een vertegenwoordiger van het district Antwerpen

o de stadsbouwmeester

Sinds april 2014 werden beide bedrijven door reorganisatie van het huidige stadsbestuur deels

gefusioneerd, en wordt het project opgevolgd binnen een nieuw opgerichte afdeling Stadsprojecten

binnen AG Vespa. De projectleider van AG VESPA volgt tot op vandaag alle aspecten van het project op en staat in nauw contact met de projectleider van de private partner NV MHA.

Verder worden de grote lijnen bewaakt en uitgezet door een tweemaandelijks overlegcomité met vertegenwoordigers van de politiek (op stedelijk en districtsniveau) , NV MHA, de stedelijke diensten en AG VESPA.

6 Kruis hieronder de twee hoofdaspecten aan waarop het project betrekking heeft.

de huisvesting in de stad

de stedelijke ruimte

de mobiliteit in de stad

het leefmilieu in de stad

de plaatselijke economie

de sociale cohesie in de stad

de cultuurbeleving in de stad

het democratisch besturen van de stad

andere, namelijk:

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 9 van 17

7 Geef kort de karakteristieken weer, indien het project zich uitdrukkelijk richt tot een bepaalde buurt of

doelgroep.

De ontwikkeling va het voormalig Militair Hospitaal bouwblok creëert een nieuw stukje stad dat

rechtstreeks of onrechtstreeks impact zal hebben op een vijftal karakteristieken die waar te nemen zijn in de omliggende bestaande wijken.

sociaal achtergesteld Het bouwblok waarin het projectgebied is vervat, vormt de

scheiding tussen twee wijken, Haringrode-Zurenborg en Oud-Berchem, die worden getypeerd door een hoge bevolkingsdichtheid

en een vrij grote gezinsgrootte. Daarnaast worden de omliggende wijken ook getypeerd door een tekort aan lokale voorzieningen

zoals een gebrek aan ruimte voor ontmoeting, sport en spel.

economisch onderbenut Het arsenaal en het militair hospitaal waren tot laat in de jaren ’70 een belangrijke motor op vlak van indirecte tewerkstelling. De

herontwikkeling van de site kan dit gedeeltelijk terug invullen door naast een nieuw woonprogramma tevens te voorzien in nieuwe

tewerkstelling. (bakker, ontbijtcafé, restaurant, Proxi Delhaize, creatieve kantoorruimte, hotel, kantoren)

vervallen handelsapparaat Door het afbouwen van de militaire activiteiten in de jaren ‘80 heeft de lokale economie rond de site zich anders en kleinschaliger

georganiseerd, waardoor er lange tijd grotere handelspanden rondom de site leegstonden.

onaangepast woonpatrimonium

Zoals elders in de 19e eeuwse gordel worden de omliggende wijken getypeerd door een verouderd woningbestand met een beperkt aanbod aan buitenruimte. Deze woningtypologie is minder geschikt

om jonge gezinnen in de kernstad gehuisvest te houden.

onaangepast openbaar domein

Het bouwblok waarvan de site een onderdeel is, vormt een barrière tussen twee wijken die een sterk tekort hebben aan groene en open ruimte en aan kwalitatieve verblijfsruimte voor sport, spel en

ontmoeting.

8. Wat zijn de beoogde effecten van het project?

Eén van de belangrijkste aspecten was om ’t Groen Kwartier| het Militair Hospitaal Antwerpen volwaardig te ontwikkelen tot een project waarbij een gedurende 150 jaar ommuurde site in het bestaande stadsweefsel zou worden geïntegreerd zonder verlies van specifiek karakter. Doelstelling is met andere woorden steeds geweest om het project te ontwikkelen tot een

volwaardig stukje stad met eigen identiteit, maar verankerd en opgenomen in haar omgeving. Men streefde hierbij naar:

een complementair programma dat een nieuwe invulling gaf aan het complex van

gebouwen, een versterking van de woningdiversiteit als tegengewicht voor de stadsvlucht,

een kwalitatieve buitenruimte die van betekenis is voor omwonenden en de ruimere buurt,

een integratie van de historische en culturele betekenis van de plek als meerwaarde voor de toekomst.

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 10 van 17

Op ruimtelijk vlak werden in de beginfase van het project vijf ambities vooropgesteld om de integratie van het basisproject in de omgeving te garanderen.

Het waardevolle historische patrimonium diende maximaal in de ontwikkeling geïntegreerd te

worden met respect voor de typische, ruimtelijke en morfologische karakteristieken.

Er werd een verkeersluwe leefomgeving nagestreefd met een minimum aan ruimte voor gemotoriseerd verkeer teneinde de bijzondere kwaliteiten als binnengebied (cf. woonerf) te

garanderen. Bijkomend werd er vooropgesteld geen verkeersaantrekkende functies te integreren in het project en de bijkomende parkeerdruk op de site op te vangen.

Een langzaam verkeerstraject diende de toegankelijkheid en doorwaadbaarheid van het

bouwblok voor zwakke weggebruikers te verbeteren, zodat de barrièrewerking van de site werd opgeheven en een verbinding werd gerealiseerd tussen de belangrijkste ankerpunten in

de omgeving (namelijk de as Statiestraat-Driekoningenstraat, de Dageraadplaats en het Albertpark).

Een groene ontmoetingsruimte voor de buurt diende het tekort aan buurtgroen in de omgeving gedeeltelijk op te vangen. Deze nieuwe publieke ruimte wordt gekoppeld aan het

traject voor langzaam verkeer en implementeert tevens het ingesloten karakter van de site.

Door de integratie van de randen rondom het basisproject kon er gezocht worden naar bijkomende oplossingen op vlak van typologie, doorsteken en de eventuele opname van grote

leegstaande historische bedrijfspanden rondom het project.

Het basisproject voorzag in een evenwichtig samengesteld woonprogramma dat tegemoet komt aan de zeer uiteenlopende woonwensen en woonbehoeften van diverse doelgroepen (starters,

gezinnen, alleenstaanden, ouderen,…) in de omgeving. In het totaalaanbod van 400 woningen wordt er 50% voorzien voor gezinnen met kinderen, met een evenwichtige variatie in typologie

(traditioneel woonhuis, appartement,…) en woningsoort (residentieel, betaalbaar en sociaal).

Aanvullend op het woonprogramma werd er ruimte voor publieke en/of kleinschalige commerciële functies voorzien op buurtniveau, nieuwe speel- en, sportfuncties in de openbare ruimte en werd de mogelijkheid geboden voor het ontwikkelen van enkele kleinschalige kantoorprojecten in de publieke of private sector.

Op vlak van duurzaamheid werd er naast de verankering van het project in de omgeving ook gestreefd naar een conceptuele duurzaamheid (inplanting en oriëntatie van gebouwen in een binnengebied en de inrichting van de publieke ruimte) en een technische duurzaamheid (energetisch en milieubewust gebruik van materiaal, technische installaties en een flexibel ruimtegebruik).

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 11 van 17

9 In welke mate zijn de beoogde effecten van het project gerealiseerd?

De onderhandelingsfase was in het ganse traject een cruciaal moment om alle vooropgestelde doelstellingen effectief tot een realiseerbaar project te vormen. Dit is ges laagd door een uiterst

intensieve samenwerking van het projectteam van ‘stad Antwerpen ‘ ( Ag Vespa en Ag Stadsplanning Antwerpen) met Nv MHA ( Matexi & Vanhaerents) , het architectenteam en de

landschapsontwerper. Opmerkelijk is dat dit project tot stand kwam op basis van wederzijds vertrouwen en dialoog tussen beiden partners. Het definitief plan kwam immers en cours de route

tot stand zonder dat vooraf alles in regels of een BPA of RUP werd verankerd. Beide partners

spraken wél af hoe ze zouden samenwerken, dus de organisatie en opvolging (juridisch, administratief en kwalitatief) van het project was een onderdeel in de overeenkomst. Bij de

oplevering van het masterplan en de ondertekening van de ‘definitieve samenwerking’ tussen de Stad Antwerpen en de private ontwikkelaar werd zichtbaar welke kwaliteiten er werden bekomen

op vlak van programma, architectuur en open ruimte.

(1) waardevolle historisch patrimonium. Het unieke woonproject, vorm gegeven door het

architectenteam, omvat drie grote onderdelen, nl. de monumentenzone, het arsenaal en het park, die een variatie aan wooneenheden bieden zoals parkappartementen, comfort appartementen, lofts in de paviljoenen en stadswoningen met tuin. Daarnaast werden enkele ‘atypische’ gebouwen omgevormd tot commerciële en/of publieke gebouwen, zoals de oude kapel, de stookplaats, de generale staf, het poortgebouw en het oude klooster.

(2) Verkeersluwe leefomgeving. Het parkeren voor bewoners wordt georganiseerd in

ondergrondse private garages met een maximale loopafstand van 70 meter. Bijkomend kan er enkel bovengronds geparkeerd worden aan de randen van het project. Een velostation werd geïnstalleerd en parkeerplaatsen voor CAMBIO – autodelen zijn voorzien binnen het

project.

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 12 van 17

(3) Langzaam verkeerstraject. Vandaag is de site publiek toegankelijk en werd dit opgenomen

in het lager netwerk van voetgangers en fietsers. Opmerkelijk is dat de wintergangen niet enkel werden geïntegreerd als overdekte voetgangersassen maar ook worden ingezet als

ontmoetingsplaatsen.

(4) Groene ontmoetingsruimte voor de buurt. Een landschapsarchitect heeft vorm gegeven aan een unieke stadstuin in confrontatie met een complex van historische en nieuwe

gebouwen. De inrichting van deze open ruimte is dusdanig gekozen dat quasi gans het terrein toegankelijk is voor het publiek, waarbij drie grotere groenzones gekoppeld werden

aan belangrijke toegangspunten. Het ontwerp voorziet een grote diversiteit aan ervaringen en gebruiken binnen een continu spanningsveld van publieke/private open ruimte in een

binnengebied van een bouwblok. Met subsidies van het Stadsvernieuwingsfonds heeft men bijkomende faciliteiten voorzien voor nieuwe aanleidingen voor sport en spel en

heeft men het bestaande bomenbestand (120 ex.) bijkomend kunnen uitbreiden tot een totaal van 365 bomen van diverse soorten.

(5) Integratie randen. Voor de integratie van de randen rondom het basisproject heeft het Stadsvernieuwingsfonds ook een cruciale rol gespeeld. Zo zijn er diverse overeenkoms ten gemaakt met aanpalende eigenaars en ontwikkelaars voor de integratie van aanpalende projecten, werd het kostuumatelier aangekocht ifv de realisatie van een extra (semi-)publieke toegang en werden tuinen verkocht aan aangrenzende woningen die tot voor kort over geen buitenruimte beschikten.

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 13 van 17

(6) Sociale cohesie. De ontwikkeling biedt een

gevarieerd woningaanbod aan van sociale woningen tot loft en voorziet voldoende doorsteken zodat ook de bestaande buurtbewoners zich de nieuwe publieke en groene

ruimte eigen kunnen maken. Gebruik wordt tevens gestimuleerd door tijdelijke evenementen die de nieuwe wijk overstijgen.

(7) Economische effecten. Nadat de eerste bewoners hun intrak namen, volgden de eerste economische activiteiten. Een Proxi Delhaize opende zijn deuren, een ontbijtcafé, en creatief centrum, een hotel, en het restaurant van Sergio Herman.

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 14 van 17

Vandaag zijn ongeveer de helft van de woningen gerealiseerd en bewoond, de andere helft wordt momenteel gebouwd en verkocht en zal binnen de volgende twee jaar in gebruik genomen worden.

Het openbaar domein op de site is voor de helft opgeleverd en ter beschikking van de bewoners

van de site en de omliggende buurt en er wordt gretig gebruik van gemaakt. De ambitie om diversiteit in bewoning aan te trekken en de integratie in het omliggende

stadsweefsel na te streven wordt vandaag als geslaagd ervaren, nog voor het ganse project is opgeleverd.

10. Op welke manier werden diverse beleidsdomeinen in het project geïntegreerd? Na een eerste studiefase organiseerde het projectteam drie parallelle trajecten met als doel een

visienota op te leveren als basis voor de marktbevraging. Een plangroep, met vertegenwoordiging van de stedelijke administratie en politieke afgevaardigden, volgde heel de fase van visievorming op en stond daarbij in dialoog met het stads- en districtscollege. Simultaan werden door het projectteam diverse externen betrokken met een expertise op vlak van historisch waardevol patrimonium, woonbeleid, stedelijke economie, financieel projectbeheer, groenbeheer en jeugdwerking. Het stedelijk wijkoverleg zorgde voor een terugkoppeling met de bewoners van de omliggende wijken door de organisatie van enkele denkdagen en infoavonden. Deze parallelle trajecten zorgden voor een integratie van de verschillende beleidsdomeinen in de finale visienota

op basis waarvan de drie weerhouden kandidaten uit de marktbevraging een projectvoorstel konden uitwerken. De elementen uit deze visienota werden door het overlegcomité als basis gehanteerd voor de kwaliteitsbewaking in functie van de definitieve vaststelling van de ontwikkelaar-ontwerper, masterplan, inrichtingsplan publieke ruimte en de flankerende maatregelen gesubsidieerd door het stadsvernieuwingsfonds. De elementen uit deze visienota werden tevens als basis gehanteerd voor het verdere begeleidingstraject in functie van de definitieve vaststelling van de ontwikkelaar-ontwerper, definitief masterplan, inrichtingsplan publieke ruimte en de flankerende maatregelen gesubsidieerd door het stadsvernieuwingsfonds.

Woonbeleid (sociaal, betaalbaar, residentieel wonen), verkeers- en parkeerbeleid, stadsontwikkeling, monumentenzorg werden aldus op elkaar afgestemd.

11. In welke mate is het project innoverend op het vlak van stedelijkheid?

11. In welke mate is het project innoverend en draagt het bij tot stedelijkheid?

De aanpak is innoverend te noemen omdat het een complexe situatie betrof op de rand van twee

wijken met verschillende bestuursniveaus (twee districtsbesturen en één stadsbestuur). Het

projectteam is er in geslaagd om de belangen van zowel de omwonenden, als de verschillende besturen te verweven met de herontwikkeling van de site op de private markt. De herontwikkeling

via een PPS-formule was een eerste beproeving en dus pionierswerk van de stad om een terrein van deze schaal via een private ontwikkeling te realiseren met voldoende kwaliteitsgaranties op

vlak van programma, architectuur en stedenbouw. De grondpositie van de Stad Antwerpen was daarbij cruciaal, omdat deze via het autonoom gemeentebedrijf VESPA kon participeren in de

ontwikkeling, door de verkoop van een grondaandeel rechtstreeks aan de eindgebruiker, zonder daarbij een commercieel rendement na te streven. Het ontwerp op zich heeft ook een innoverend

karakter omdat het historisch waardevol patrimonium integreert met een zeer gevarieerd woningaanbod in een unieke groene stadstuin die voor iedereen toegankelijk is.

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 15 van 17

Het is tevens innoverend doordat dit project diverse woonvormen aanbiedt binnen diverse

prijsklassen op een deels als monument beschermde site binnen het bestaande stadsweefsel met een verkeersluw hoogwaardig openbaar domein. Net die combinatie maakt dat dit een uniek

project kan worden genoemd in Antwerpen en in Vlaanderen. Uit de vele aanvragen voor bezoeken en rondleidingen blijkt dat het richtinggevend is (geweest) voor diverse

herontwikkelingen van historische sites : steden zoals Oostende, Lier, Tongeren, Gent, Wervik,

Tervuren en andere lieten en laten zich in ieder geval inspireren door dit geslaagd stedelijk ontwikkelingsverhaal.

12 Beschrijf waarom en op welke wijze dit project inspirerend kan zijn voor andere projecten?

Communicatie met duidelijk kader

- communicatietraject : open en op niveau met de buurt, goed geregisseerd : basis lijnen uitzetten is voor de ontwikkelaar/overheid, niet met wit blad naar de buurt

Samenwerking als succesfactor

- transparantie en wederzijds vertrouwen en een flexibele planopbouw met vastgelegde ambities

en cours de route staat boven een dicht gebetonneerd rigide plan met vastgelegde regels in detail van in het begin van de samenwerking.

- de installatie van een overlegcomité waar alle mogelijke knelpunten worden doorgepraat in functie van een snelle oplossing op maat.

Onroerend erfgoed als lust

- meerwaarde monumentenzone voor het gehele project : minder ontwikkelen maar beter,

gevarieerde producten (grondgebonden, appartementen , loften, prijsklassen) aanbieden

Actief aankoop- en verkoopbeleid

- verkoop onder voorwaarden met kwaliteit als belangrijk criterium. Werken met kwalitatieve ontwikkelaars is in te bouwen vanaf de selectieprocedure ;

- grote aandacht voor de kwaliteit van het openbaar domein

- zoeken naar integratie binnenstedelijke enclaves door de inzet van een actief aankoopbeleid.

- gekoppelde verkoop van woning én parkeerplaats vermijdt dat achteraf de parkeerlast wordt

afgewimpeld op het openbaar domein ( in dit geval de omliggende straten)

13 Op welke wijze werd de bevolking betrokken bij de voorbereiding en de realisatie van het project?

Via bedrijfseenheid Samenleven / het stedelijk wijkoverleg en programma ‘stad in verandering’ werden de omwonenden betrokken bij de herontwikkeling van de site. Door middel van infoavonden in de verschillende wijken, een denkdag met bezoek aan de site en een

tentoonstelling van de weerhouden kandidaten, werden de bewoners van de omliggende wijken betrokken bij de opmaak van de visievorming en de selectie van de definitieve ontwikkelaar. Ook in het daarop volgende traject, van definitieve vaststelling masterplan tot bij de uitvoering van de werken, werd er uitvoering gecommuniceerd (website stad Antwerpen, website ontwikkelaar) maar worden ook nog bijkomende participatieve momenten voorzien voor bv. de verdere invulling van de publieke ruimte. Gedurende het traject van de visievorming hebben diverse buurtgroepen

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 16 van 17

zich gegroepeerd onder de noemer ‘Verenigde Krachten Militair Hospitaal’ & 'MHA+' om hun

standpunten duidelijker en krachtiger te formuleren. Dit initiatief gaf tevens aanleiding om het Militair Hospitaal, met zijn grote en kleine verhalen van vroeger en nu, onder de brede aandacht

van de buurt te brengen.

Het project is initieel ontstaan vanuit de wens van de omliggende buurt voor een kwalitatieve

ontsluiting van de militaire site. De nieuwe bewoners en de bestaande buurt werden voortdurend

betrokken bij de voortgang van het project.

14 Wie waren de betrokken partners en wat was hun rol en aandeel in het project?

Geef aan of het om een horizontaal ( publiek – publiek; publiek – privé) of verticaal (federale, regionale, lokale overheden) partnerschap gaat.

In verticale zin zijn de belangrijkste partners het federaal ministerie van defensie als

oorspronkelijke eigenaar van het terrein, de Vlaamse overheid met een participatie via het Stadsvernieuwingsfonds en het Agentschap RO – Onroerend Erfgoed. Als centrale spil in de ganse

ontwikkeling staat het projectteam samengesteld uit een vertegenwoordiging van de twee autonome gemeentebedrijven, AG Vastgoed en Stadsprojecten en AG Stadsplanning Antwerpen.

In horizontale zin zijn de belangrijkste partners AG Vespa, het toenmalige Ag Stadsplanning Antwerpen, NV MHA ( Vanhaerents & Matexi), de ontwerpers Beel&Achtergael, 360 Architecten, Huiswerk Architecten, Michel Desvignes Paysagistes, de kwaliteitskamer waaronder de Vlaamse Bouwmeester en de Stadsbouwmeester, en diverse kleinere partners rondom het basisproject.

15 Hoe werd het project bekendgemaakt?

- Vanaf de start van het project zorgde het stedelijk wijkoverleg en de communicatiedienst

van de stad Antwerpen voor een periodieke communicatie. Via nieuwsbrieven, websites, infovergaderingen en diverse evenementen betrokken ze de bewoners bij de opbouw van het project. Vanaf de oplevering van het definitief masterplan verzorgt de ontwikkelaar, in overleg met de Stad Antwerpen, voor een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van de werken, de geplande evenementen en informatie over de verkoop van het project. Het participatieve luik, vandaag nog hoofdzakelijk gericht op de publieke ruimte, blijft nog in beheer van het Stedelijk wijkoverleg en het projectteam van Ag Vespa en Ag Stadsplanning.

- Buurtvergaderingen, pers , commerciële publiciteit naar aanleiding van de verkoop, publicaties in vakliteratuur, rondleidingen voor vakpubliek en andere overheden, deelname

Open Monumentendag, presentaties op diverse studiedagen over vastgoed/stadsontwikkeling

- Website ontwikkelaar: www.groenkwartier.be

- Website Stad Antwerpen: www.antwerpen.be

- Website buurgroepen, Verenig de krachten en MHA+:

o http://users.telenet.be/militairhospitaal/index.html

o http://www.haringrode.be/mha/courant/index.html

- Kandidatuur voor Harmonisch Park- en groenbeheer

- Nominatie voor de Vlaamse Ruimtelijke Planningsprijs van de VRP 2008

- Een belangrijke strategie was om het voormalige Militair Hospitaal deel te laten uitmaken van het collectief geheugen door tijdens het planningsproces op het terrein tijdelijke invullingen en/of evenementen te organiseren.

‘Thuis in de Stad’-prijs 2014 - Pagina 17 van 17

16

Vermeld hieronder eventuele andere elementen die uw kandidatuur kunnen ondersteunen, bijvoorbeeld een onafhankelijke evaluatie van het project.

Het project kon rekenen op projectsubsidies van het Stadsvernieuwingsfonds. De vragen voor

bezichtiging en rondleiding mbt project komen uit binnen- en buitenland , diverse delegaties uit Nederland, Duitsland, Engeland, Frankrijk en zelfs Maleisië werden door AG VESPA en/of NV MHA

rondgeleid.

17 Omschrijf hieronder waarvoor u de geldprijs eventueel zult gebruiken.

De geldprijs kan aangewend worden voor de verdere verbetering van het openbaar domein

binnen de site of het inrichten van avontuurlijke speelplekken voor kinderen. De concrete invulling hiervan en besteding van de prijs, wordt actief opgenomen in nauw overleg met de

bewoners zelf door de opzet van bv een ideeënwedstrijd / droomfabriek voor de nieuwe bewoners.