Academie voor bouwkunst Groningen2 februari 2013

Jurgen HoogendoornOntwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam

De wereld wordt steeds ronder en de samenleving platter (liquidity)

Twitter @jrgnhoogendoorn

Wat the hack is going on?

1. Economie vanuit historisch perspectief + sociologische duiding; liquid modernity

2. Noord Oost Groningen3. Ruimtelijke Economische werkelijkheid na 20084. Ontwikkelingen in de samenleving5. Innovatie in de ruimtelijke sector6. Braakliggen als voorbeeld7. Opbrengsten, zoekrichtingen en nieuwe competenties

ruimtelijke professional8. Zeevaartschool in Delfzijl

Industriële revolutie

• Ontstaan economie als wetenschap (gebonden aan naties; BNP)

• Mens kwam los van zijn oorspronkelijke omgeving (vaak platteland)

• Werken in fabrieken ergens anders (meestal in stad)• Met grote kans op ontslag en armoede • Na WO II gingen bedrijven op zoek naar plek met

meest goedkope arbeid• Sinds jaren ’60 Globalisering • versneld door IT technologie

Globalisering

• Door neo-liberale hoogtij en ict in afgelopen decennia• Crises lijkt een fundamenteel en structureel breekpunt• Maar globale macht multinationals is nog steeds

actueel maar staat onder steeds meer druk (kom ik op terug)

Permanente onzekerheid

• Volgens socioloog Zygmunt Bauman is mens sinds industriele revolutie in permanente onzekerheid (liquid modernity)

• Door de nationale overheden is onzekerheid altijd geïnterpreteerd als veiligheidsvraagstuk (als angstreductie van burgers) en daarmee dienend aan het neo liberale kapitalisme

• Staatsveiligheid (extern, intern,) gezondheidheid (woningwet 1901), risicoreductie, etc

• Globale kapitalisme – transnationale prolemen (zoals milieu, klimaat en huidige crises) worden nationaal aangepakt -> gedoemd te mislukken

Noord-Oost Groningen

• Al voor WOII in Duitsland Eemsdelta een no go area

(drassige veengronden met kamp voor gestrafte Duitse militairen- blauwe

dragonders)

• In 1963 al een EU(toen EGKS)economisch achterstands gebied (naast Zeeuws Vlaanderen en Limburg)

• Itt Zeeuws Vlaanderen en Zuid-Limburg geen/nauwelijks verkeer met buurland

• Zeeuws Vlaanderen en Zuid Limburg georienteerd op steden als Antwerpen, Gent, Brugge en Aken (is perspectief)

Noord Oost Groningen

• In de jaren 60 en 70 trachtte Overheid verbetering aan te brengen door Rijksdiensten naar economische achterstandsgebieden te brengen

Nieuwe werkelijkheid na 2008 (ruimtelijk -

economisch)

Einde krediet- en vastgoed aangedreven project- en gebiedsontwikkeling (geen/weinig effectieve vraag naar woningen,

kantoren, winkels etc)

Vastgoed- en bouwsector weet niet te innoveren en gaat grotendeels over de kop (creative destruction – Schumpeter)

Gemeenten; van grondexploitant naar medespeler (o.a. op

basis van “Nieuw Krachtenveld, Nieuwe Paradigma's van Prof. Willem Verbaan)

Oorzaken wegvallen vraag

Financieringsproblematiek (risicomijdend gedrag bij ontwikkelaars en consumenten en banken)

Maatschappelijke veranderingen: afname kantoorgebruik door vergrijzing, HNW, duurzaamheidwens (hergebruik) etc.

Ook in kwalitatieve zin omslag van aanbodsturing naar vraagsturing

En we zijn er nog niet…..

Systeemfout in (RO-)systeem GROEI

• Financierings-, ruimtelijk-juridisch systeem gebaseerd op groei (sinds wederopbouw na WOII)

• Groeidenken zit in genen en cultuur ruimtelijke professionals

• We leven in een vergrijzend en krimpend werelddeel dat Europa heet

Burger verhoudt zich anders tot overheid (nieuwe sociologische/maatschappelijke werkelijkheid)

Recente publicaties 4 voorbeelden

De Boom en het Rizoom; overheidssturing in een netwerksamenleving. (feb. 2010, MinBZK)

Nieuwe media, kansen voor dienstverlening (okt. 2011) Loslaten, vertrouwen en verbinden; over burgers en

binding; (dec. 2011, Jos van der Lans) Vertrouwen in burgers (mei 2012 WRR)

Burger verhoudt zich anders tot Overheid (1a)De Boom en het Rizoom; overheidssturing in een

netwerksamenleving

Samenleving als rizoom: Franse filosofen Gilles Deleuze en Félix Guattari (1998)

stellen samenleving voorals een ‘rizoom’. Een rizoom is in letterlijke zin een veelal horizontaal vertakte wortelstructuur, die niet te herleiden is tot één hoofdtak of tot één plant aan de oppervlakte,maar bestaat uit ondergronds voortwoekerende worteltakken waartussen steeds nieuwe verbindingen kunnen ontstaan.

Burger verhoudt zich anders tot Overheid (1b)

De overheid als boom wel betrokken en verantwoordelijk, maar zonder

verdringing maatschappelijke dynamiek. Wel oplossen, maar niet overnemen van een probleem.

De overheid moet een bepaalde mate van ‘openheid’ toelaten als het gaat om de beoogde uitkomsten.

Kortom betrokken en bescheiden

Burger verhoudt zich anders tot Overheid (2)

Nieuwe media, kansen voor dienstverlening (okt. 2011) Omkering van het overheidsapparaat; participerende overheid

Samenleving organiseert zich snel (met behulp van sociale media) en tijdelijk in

de vorm van een netwerk (rizoom) rond een thema

We zitten in een transitie van het denken en doen van vandaag naar

het denken en doen van morgen.

Deze transitie biedt kansen voor transparantie, vertrouwen en een

compacte overheid.

Crowdsourcing, -funding en co-creatie vormen de nieuwe aanpak voor

participatie en daar hoort een aangepaste rolopvatting van de

gemeente bij.

Het helpt om te beseffen dat we in deze transitie zitten

Burger verhoudt zich anders tot Overheid (3)

Loslaten, vertrouwen en verbinden; over burgers en binding; (dec. 2011, Jos van der Lans)

Publieke systeemwereld (grootschalig, hiërarchisch en bureaucratisch)

losgezongen van de leefwereld -> vastlopen

Netwerkorganisaties als (privaat) beweging van onderaf; kleinschalig,

persoonlijk, horizontaal, informeel, generalistisch, oplossingsgericht, met veel ruimte voor

passie/plezier en plaatsgebonden

Burger verhoudt zich anders tot Overheid (4)

Vertrouwen in burgers (mei 2012 WRR) Denk vanuit de (betrokken en actieve en initiërende) burger

Investeer in vertrouwen door creëren tegenspel, versterken alledaagse invloed,

stimuleren maatschappelijk verkeer en bouwen steunpilaren

Voorbeelden Burgerkracht

• Energierevolutie van onderop; Winddelen (Delfzijl), collectieve aankoop zonnepanelen etc

• Buurtzorg• Thuisafgehaald.nl• Stadslandbouw• Kleinehoefprint.nl• As we speak Starbucks Engeland wegens

“belastingontduiking” (legaal is nog niet ethisch)

Sociologisch resultaat/werkelijkheid

Burger• Ontsystematiseerd (wegens gebrek aan vertrouwen in systemen)

• Nieuw ethiek• Regelt het zelf wel (buiten de systemen)• Zoekt de menselijke maat• Delen is het nieuwe vermenigvuldigen = macht (kennis

an sich is geen macht meer omdat het in overvloed aanwezig en bereikbaar is via internet)

• Klein is het nieuwe groot

• Pssst…….In Spanje trek naar platteland groter dan naar de stad; hippe neo-rurales

Werkelijkheid noopt tot innoveren; chaoskruis

Bron: Jaap Peters, Niets nieuws onder de zon en andere toevalligheden. Strategie uit chaos, 2008.

Hoe innoveren in ruimtelijk domein

Tijdelijk is het nieuwe permanent Experiment de structurele vorm In samenspraak met samenleving en door inzet sociale

media

Herman Wijffels in Tegenlicht 17 september jl. “Kijk ook eens naar buiten ipv naar je beeldscherm (met cijfers en modellen)”

Aanbod vanuit de samenleving

Manifest voor Amsterdam; 10 ontwerpopgaven (Pakhuis de Zwijger)

1. Leer in de stad; creëer hybride leeromgevingen waarin wordt samengewerkt met vele partijen in de stad.

2. Vertel de verhalen; creëer meer en verschillende podia waarin de persoonlijke verhaal uit de stad worden verteld.

3. Durf te kiezen; maak de overheid toegankelijk voor iedereen en zorg dat de bureaucratie het probleem van de gemeente wordt.

4. Laat wijken bloeien; durf wijken in hun kracht te zetten en juist vanuit hun eigenheid zichtbaar te maken.

5. Houd waarde in de stad; breng het metabolisme van de stad in kaart en buig waardestromen om.

6. Gebruik de tussentijd; ontwikkel mechanismen waardoor belangen worden verbonden

7. Leef met de natuur; maak van de natuur in de stad een speerpunt in beslissingen over de publieke ruimte.

8. Verbind met buiten; verbind Amsterdam met andere steden en breng uitwisseling tot stand.

9. Zoek de gemeenschap; ga in het ontwerpen van de stad en haar voorzieningen uit van empathie en inclusiviteit.

10.Laat controle los; start regelluwe zones in waar nieuwe initiatieven de ruimte krijgen om te experimenteren en iets op te bouwen

Is niets doen een optie?

Kosten braakliggen: tussen € 15.000 en € 40.000 per ha per jaar

Stedelijke vernieuwingsgebieden en bestaande stad

Uitleggebieden/herontwikkeling

Voorlopige opbrengsten Vooral People en Planet Profit; verliesbeperking door verhuur grond Meer contact tussen mensen (sociale cohesie) Meer gezondheid (beweging en gezond voedsel uit

moestuin) Minder verloedering Experimenteer-ruimte en –tijd

Welke zoekrichtingen?

Verdienmodellen of liever meerwaardemodellen? Gebieds- (ipv grondexploitatie) (Waarde)stromen (energie, afval, water, kennis) Local Exchange Trade Systems LETS (ruilen, noppes,

complementaire valuta (prof Bernard Lietaer), tijdbank) Circulaire economie

Organisatie- en procesmodellen? Bottom up Down-Up met behulp van onafhankelijke tussenlaag

ruimtelijke professionals

Alleen (ruimtelijke) professionals kunnen improviserenCompetenties nieuwe ruimtelijke professional?• Bescheiden en dienstbaar (kunnen luisteren)• Losvragen in plaats van vaststellen (=oordelen)• Improvisatievermogen en kunnen ‘spelen’• Empathie• Communicatie vaardigheden• Digitale vaardigheden (social media)• Ontwerp als service aan samenleving (ipv eindbeeld)• Moed en durf (tegen huidige systeem in denken en doen)• Verbindingen aangaan (is ook positie kiezen/activisme)• Divers netwerk (met andere vaardigheden en kennis)

Zeevaartschool Delfzijl

• Eemshaven heeft de tweede chemische cluster van Nederland

• Veel bouwactiviteiten in Eemshaven (expats)• Energie als groot thema in dit landsdeel (wind, gas)• Delfzijl in 2020; bevolking overgrote deel boven 65 jaar• Delfzijl relaties met ommeland, met stad Groningen,

met Nederland?• Bijv. Groningen studentenstad en groeit -> Delfzijl =

Bloemendaal (hippe strand/kustplaats) van Groningen?• Delfzijl als experimenteerplek; het Berlijn/Detroit van het

Noorden?

DANK VOOR UW AANDACHT