LEVEN ISCOMMUNICERENSamengesteld door Eddy Adriaens 1

GEBASEERD OP DE GESCHRIFTEN VAN DALE CARNEGIE,MILTON ERICKSON, JOE LUFT EN HARRY INGHAM, TIMOTHYLEARY, DANIEL GOLEMAN, ALBERT ELLIS, GERARD EGAN,JOHN MAXWELL, KATHLEEN DILLEN, VAN LAERE, DHERT,SCHOOFS, MILLER & ROLLNICK, BAKKER & BANNINK,PROCHASKA & DICLEMENTE, WILFRIED VAN CRAEN ENANDEREN.Leven is CommunicerenSamengesteld door Eddy Adriaens 2012, Eddy AdriaensUitgegeven in eigen beheer door Edgard Adriaens(eddyadriaens@yahoo.com)ISBN: 978-1-291-09934-8Alle rechten voorbehouden.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in eengeautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vormof op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopien,opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijketoestemming van de uitgever.2

HOE LEG JE CONTACTEN EN HOE ONDERHOUD JE ZE? * HOE MAAK JE VRIENDEN EN HOE HOUD JE ZE? * HOE ONTWIKKEL JE STERKEINTERPERSOONLIJKE VAARDIGHEDEN? * HOE WORD JE ASSERTIEF? * HOE COMMUNICEER JE? *HOE MOTIVEER JE JEZELF EN ANDEREN? * HOE GA JE OM MET VERANDERING? * HOE GEEF JE EEN VOORDRACHT? HOE SPREEK JE IN HET OPENBAAR? 3

InhoudInhoud 4BASIS ATTITUDES 6OMGAAN MET ANDEREN 10JOHARI VENSTER:RUIMTE MAKEN VOOR COMMUNICATIE 23SOCIALE CONTACTEN LEGGEN 25BEGROETINGEN & GESPREKSOPENERS 26EEN GESPREK GAANDE HOUDEN 32UITDIEPEN VAN CONTACTEN 39NIET VERBALE COMMUNICATIE 43VRIENDEN MAKEN 48VRIENDSCHAP ONDERHOUDEN 52ONTHOUDEN 54META-TAAL: EEN TWEESNIJDEND ZWAARD 57POSITIEVE AFFIRMATIES 94EMOTIONELE INTELLIGENTIE 98CENTERING / KALIBRERING 100DE ROOS VAN LEARY 102RATIONELE EFFECTIVITEITS TRAINING 103HINDERPALEN VOOR COMMUNICATIE 105VRAGEN STELLEN 107LUISTEREN 1104

ASSERTIVITEIT 113GRENZEN AFBAKENEN 121IK-BOODSCHAPPEN 122SLECHT NIEUWS BRENGEN 123EEN VERZOEK FORMULEREN 125EEN VERZOEK BEANTWOORDEN 127FEEDBACK 129MOTIVERENDE GESPREKSVOERING 130SPREKEN IN HET OPENBAAR 181 5

BASIS ATTITUDES1. Ken jezelfJe bent zenuwachtig? So what? Iedereen is zenuwachtig in nieuweomstandigheden. Aanvaard je zenuwachtigheid. Begin gesprekken metmensen die je nog niet kent, gewoon om te oefenen.Kies je actieveld: je wil niet een gans leven doen wat je niet graag doet ofleven waar je niet graag leeft.2. Handel planmatig en consequentOntwikkel realistische verwachtingen. Stel doelen die inovereenstemming zijn met je bekwaamheden. Ga voor wat belangrijk isin de context waarin je handelt. Wees actief, neem initiatief.3. Wees realistischOlifanten vliegen niet. Er is altijd wel iemand beter dan jij, maar dat maggeen reden zijn om af te zien van actie. Lees, studeer, bereid je voor: eenpaar uren degelijke voorbereiding maken geen specialist van jou, maarzorgen er al voor dat je meer over het gekozen onderwerp weet dan demeeste mensen.Overschat anderen niet en onderschat jezelf niet. Veins ook niet te zijnwat je niet bent. Blijf jezelf. Ontdek de terreinen die je goed liggen,ontwikkel je talenten.6

4. Wees vastberaden en volhardendLaat je niet uit het veld slaan door een mislukking of een negatievereactie. Niemand slaagt in al wat hij onderneemt. Leer van tegenslagen:lag het aan jou? Spande je je voldoende in? Waren je verwachtingenrealistisch? Wat deed je verkeerd? Had je wellicht gewoon pech? Blijfniet hangen in ongunstige plaatsen, concentreer je aandacht en energieniet op verloren zaken.5. Wees positief en constructiefEen positieve en constructieve houding helpt je om de zaken teaanvaarden waar je toch geen invloed kan op uitoefenen en om positieveveranderingen te realiseren op de terreinen waar dit voor jou mogelijk is.Het laat je toe gemakkelijker om te gaan met de dagelijkse gang vanzaken van het leven. Het brengt optimisme in je leven, en voorkomtzinloos gepieker, zorgen en negatief denken.Een positieve en constructieve houding begint met keuzes: Je kiest zelf om gelukkig te zijn en meer te glimlachen. Je beslist dankbaar te zijn voor wat je bent, kan en hebt Je beslist je te focussen op de oplossingen, niet op de problemen. Je bepaalt zelf dat je naar de zonnige kant van het leven kijkt en optimistisch blijft. Je kiest zelf om vooral om te gaan met gelukkige, positieve, succesrijke mensen en van hen te leren. Je kiest voor het lezen van inspirerende verhalen en boeken waar je iets kan uit leren. 7

Je laat je leiden door positieve affirmaties en inspirerende uitspraken. Je beslist om de toekomst te visualiseren en planmatig te streven naar de realisatie van je doelen. Je bekijkt de zaken in perspectief, met aandacht voor het groter geheel.De gevolgen van deze keuzes zijn belangrijk:Wie positief en constructief in het leven staat, leeft gelukkiger, ishelderder, meer in balans en meer in controle en kent meer succes. Je leert kansen zien en benutten: Mislukkingen en problemen zijn verhulde zegeningen. Zij bevatten een boodschap voor ons over terreinen waarin kansen op verdere ontplooiing aanwezig zijn en leren ons welke gebeurtenissen uit het verleden onvoldoende verwerkt zijn. Je verliest geen tijd en energie meer met zelfbeklag, piekeren over futiliteiten of nodeloos bezorgd zijn. Je wordt assertiever: Wie wel overwogen positief en constructief denkt en handelt en zelfbewust afstand neemt van negativiteit, staat zelfbewuster in het leven en is meer gemotiveerd om zijn doelen te bereiken. Je krijgt een optimistische kijk op je leven, je omgeving en de wereld: deze vloeit logischerwijze voort uit een positieve en constructieve ingesteldheid omdat je naar positieve doelen toe leeft en actief werkt aan de bewerkstelling van je geluk en succes. Je gelooft meer in jezelf en in je capaciteiten: een positieve en constructieve houding inspireert je om positieve doelen te stellen en8

actief te zoeken naar oplossingen, wat op zijn beurt leidt tot een toename van geluk en succes in je hele leven. Een positieve en constructieve houding zorgt niet alleen voor meer innerlijke kracht en sterkte bij jezelf, het werkt ook inspirerend op anderen. Mensen zoeken de nabijheid van personen met een positieve en constructieve houding en hebben respect voor wie zo in het leven staat. 9

OMGAAN MET ANDERENWilfried van Craen herinnert er in zijn boek Omgaan met anderen is eencommunicatiekunst (Acco Leuven) aan dat we leven in een systeemwaarbinnen een onophoudelijke circulaire benvloeding tussen mensenbestaat. REACTIE: Wat ik doe is het gevolg van jouw gedrag (omdat dit mij benvloedt) ACTIE: Maar tevens oorzaak van jouw gedrag (omdat ik op mijn beurt jou benvloed)Storend gedrag dient daarom niet op zichzelf bekeken te worden, maar je moet nagaan hoe het functioneert binnen het systeem (relatie gezin, werk, dorp, ...) en ontdekken hoe het een (on)bewuste reactie is op (on)bewust gedrag van anderenONZE BINNENKANT, wt we denken, is best belangrijk, maar slechtsrelevant voor zover het zichtbaar gemaakt wordt door ons gedrag: ONZEBUITENKANT en hoe dit laatste benvloed wordt binnen een systeem.Hoe belangrijker het systeem en hoe langer de mensen binnen betsysteem met elkaar omgaan, hoe sterker GEWOONTEGEDRAG ENREGELS zijn en hoe groter de weerstand om ze op te geven, zelfs al zijnze ongezond. Opgeven leidt immers tot een verbroken evenwichtsgevoel!10

De overvloed aan informatie die ons langs allerlei kanalen bereikta/ filteren wij: selectie in functie van onze waarde-oordelen,verwachtingen gebaseerd op eerdere ervaringen, kennis, zelfbeeld, beeldvan de ander, aandacht, weerstandsdrempel, b/ verwerken wij vervolgens.Hierbij komen vaak fouten voor: Wij "raden" naar de binnenkant van deander - die we immers niet zien. Door het geven van feedback kunnenveel misverstanden voorkomen of opgelost worden.Axiomas van de communicatietheorie1 COMMUNICEREN DOE JE ALTIJDCommunicatie is circulaire benvloeding. Er aan ontsnappen kan niet.Sommige mensen proberen te ontsnappen door een symptoom teontwikkelen: iets waar ze niets kunnen aan doen, maar waardoor zij de(wederzijdse) communicatie kunnen beperken : stemverlies, hyper-ventilatie, hoofdpijn, benauwdheid, ongemakkelijkheid, erectiestoornis ...2. COMMUNICATIE IS ALTIJD DRIEDUBBELA/ Wat men zegt (inhoudsniveau) - bv: Er ligt daar 5 Euro.B/ Hoe men zegt (onuitgesproken relationele boodschap) bv: "raap zeop!"C/ Waar men zegt (contextniveau): Thuis kan ik dingen vrijuit zeggen dieik tegen de baas op het werk niet kwijt kan. 11

Elk spreken is een relatiespreken.Als persoon A zegt: "Hoe laat is het?" (inhoudsniveau)Kan persoon B antwoorden: Jaja, Ik kom al!" (relatieniveau)Het relatieniveau draait rond macht: Wie heeft het hier voor het zeggen?Als het inhoudsniveau en het relatieniveau samenvallen ontstaatcongruent gedrag. In het andere geval komt (incongruent gedrag) komt deboodschap vreemd over.Mogelijke reacties op een boodschap zijn:BEVESTIGEN:Ik aanvaard jouw zelfomschrijving (relatieniveau)vb: Hoe laat is het? - Sorry, ik zat in een file.VERWERPEN:Ik doe dat niet en laat de ander weten dat ik hem niet zie zoals hij dat welzou willen.vb : Hoe laat is het? Tijd om je leven te beteren!Dit kan leiden tot verwoede pogingen van de ander om bevestiging vanzijn zelfbeeld te krijgen.NEGEREN:Ik doe alsof de ander niet bestaat. Dit kan leiden tot storend gedrag omzichzelf te manifesteren. (mokken, agressie, ziekte)Ziek worden? Inderdaad, want symptomatisch gedrag ontwikkelt zichveelal onbewust. Bevestiging is immers een primaire behoefte: het is denood aan erkenning die de mensen samen houdt.12

Veel misverstanden en ruzies zijn te wijten aan het verwarren van inhouden relationele boodschap.Een voorbeeld: Man vraagt: Hoe laat is het? Vrouw antwoordt: 18hOO Man reageert boos: Lelijke egost!Uitleg: De vrouw antwoordde op de inhoud, maar negeerde de relationeleboodschap (ze moesten uiterlijk tegen 18h00 weg zijn)De echte informatie wordt vaak niet uitgesproken. Gevechten worden ophet relationele niveau gevoerd. Zo kan een ruzie over de afwas alsonderliggende relationele boodschap van de vrouw aan de man betekenendat zij hem wil duidelijk maken dat hij haar als een meid beschouwt enzij taakverdeling of meer vrijheid eist. Of een ruzie over te veel TV kaneen uitdrukking zijn van de relationele boodschap: ik wil eens meer weggaan!3. ELK ZIJN WAARHEIDIedereen is anders, selecteert en interpreteert dus ook anders. Wat elk vanons op de voorgrond plaatst is ONZE waarheid. Anderen houden naselectie evenwel andere dingen over of plaatsen onze waarheid op deachtergrond.Iedereen ziet de zaken anders omdat iedereen ook anders is. Niet omdatzij van slechte wil, dom of gek zijn, gebrek aan liefde hebben ofschuldig zijn. 13

4. HET INTERPUNCTIEVERSCHIJNSELIk trek me terug als jij vit. Jij vit omdat ik me teveel op mezelf terugtreken je zo aandacht wil krijgen. Dit verschijnsel heeft een enorm potentieeltot escalatie (cfr bewapeningswedloop). Als je in een argumentatie teveelomdat hoort, mag je rekenen dat de spiraal in gang gezet is!Door de circulaire benvloeding worden op deze manier onze naarstedromen bewaarheid (self fulfilling prophecy).Nochtans is er een oplossing:Zoek niet naar het begin, de oorzaak, de reden (circulaire benvloeding,weet je wel?) maar ontdek de cirkel, bespreek het vastgesteld gedrag enstap uit de cirkel.De kernvraag is: Wat doe IK dat de ander zo storend vindt en maakt dathij zo fout, storend, vreemd, ... doet?Jammer genoeg merkt wie zelf in de cirkel zit dit vaak niet meer op en ishet nodig dat een buitenstaander hem erop wijst en eventueel helpt om deimpasse te doorbreken.5. ANALOGE TAALExact dezelfde woorden kunnen eisend (I am the boss), vragend (Weare equal) of smekend (You are the boss) overkomen in functie van demanier waarop ze gezegd worden, de lichaamstaal, toon enz14

Analoge taal leidt tot misverstanden. Zoals de man die een ruikerbloemen meebrengt en thuis begroet wordt met Wat heb jij goed temaken?Stel je analoge taal vast, duidt dan met woorden : "Ik doe dit omdat ...."Soms is de taal bewust niet in overeenstemming met de analogeboodschap. Dit heet: ironie.Soms is ze onbewust niet in overeenstemming. Dan spreken wij van eentegenstrijdige boodschap. Zoals wanneer iemand op boze toonuitschreeuwt: maar neen, ik ben niet boos!Tegenstrijdige boodschappen lijden tot PARADOXEN: de ander weetniet meer hoe te reageren. Dit frustrerend dilemma kan aanleiding zijn tothet ontwikkelen van een symptoom, zodat de andere kan zeggen: Ik wilwel doen wat je vraagt, mat kan niet, want ik ben oververmoeid, ik hebhoofdpijn, ... "6. INTERACTIE IS OFWEL SYMMETRISCH, OFWELCOMPLEMENTAIRBij symmetrische interactie zijn de gedragingen als het warespiegelbeelden van elkaar: wij willen beiden hetzelfde: initiatief nemenals de ander dat ook wil, volgen op het ogenblik dat hij wil volgen (NaU! - Neen, na U! - Neen, neen, gaat U maar eerst! - Neen, U eerst ....)Bij complementaire interactie streven wij naar aanvulling van de ander:onze gedragingen zijn gebaseerd op verschillen: als jij initiatief neemt,dan volg ik. 15

Gevaar van een Gevaar van eensymmetrische relatie: complementaire relatie:Escaleert gemakkelijk: Verstart gemakkelijk:Neem jij geen initiatief, ik ook niet. Hoe groter het verschil hoeZet jij je niet in, ik ook niet. beter!Vrij jij met een derde, ik ook. Hoe uithuiziger vader, hoeIk zet de asbak rechts, jij dus links meer haardgebonden moeder.ik daarna weer rechts - en er is ruzie Hoe baziger de een, hoe slaafser de ander.De leidende rol in een complementaire relatie wordt in regel als sterkerol gezien. Vaak ten onrechte: de volger krijgt immers ook wat hij wil(volgen). Wees dus voorzichtig: er kan maar een baas (knecht) zijn als erook een knecht (baas) is!Soepelheid kan in een complementaire relatie veel problemen vermijden:het grootste probleem is immers verstarring!Escalatie in een symmetrische relatie kan vermeden worden doorbeurtelings het relatievoorstel van de ander te aanvaarden.In de realiteit is een relatie nooit uitsluitend symmetrisch ofcomplementair, maar in sommige terreinen of/en periodes het een, danweer het ander. Bijvoorbeeld in een ouder-kind relatie is de relatieoverwegend complementair tot het kind ouder wordt en meer en meer eensymmetrische rol van gelijkheid opeist.16

Algemeen: Als er geruime tijd iets knelt in een relatie, in de zin dat jevoortdurend in gevecht lijkt, is het zinnig na te gaan hoe de relatiegedefinieerd wordt. Je kan het energie-slopend interactie-systeemdoorbreken door eens van complementaire rol te wisselen of, in eensymmetrische relatie, je een tijd lang volgend op te stellen en na te gaanof de ander dit op zijn beurt ook kan. 17

7. PARADOXALE COMMUNICATIE* Verboden te verbieden.* Ik ben een leugenaar die altijd de waarheid zegt.* Ik ben een leugenaar die probeert de waarheid te zeggen.* Ik zeg dat ik niet van je hou, maar je weet dat ik veel lieg.Voor gek staan en gek worden liggen dicht bijeen wanneer eenparadoxaal gebod (lees dit niet!) gegeven wordt in een complementairerelatie waar je niet kan uitstappen (moeder kind; leraar leerling). Inde praktijk leidt dit soort communicatie of bet gevoel dat we nooitkunnen goed doen. Of wij gaan ons schuldig voelen. Soms ontwikkelenwij een symptoom om ons uit dergelijke tegenstrijdige situaties te kunnenredden.Voorbeelden van paradoxale geboden:1. Wees spontaan! (kan niet op bevel). Wees eens lief zonder dat ik hetje moet vragen (je vraagt het); Hou van me, niet omdat ik het je vraag,maar uit jezelf.2. Doe niet zo gehoorzaam! (als je het niet doet, gehoorzaam je). Neemeens wat meer initiatief uit jezelf (doe je bet, is het niet uit jezelf, maaromdat het gevraagd is). Je moet zelfstandiger reageren en niet altijd doenwat gevraagd wordt.3. Na borstamputatie: raakt man borst aan, bevriest vrouw. Doet hij hetniet "begeert hij haar niet meer"4. Zelfmoordplan: Pleegt hij zelfmoord, is hij een lafaard. Doet hij betmet, is het uit lafheid18

5. Alleen weg: Ga je niet, zegt ze: je moet het doen.". Ga je wel, dan jegeeft niet om mij!"Voorbeeld van een syndroom als oplossing bij geval 5: "Ik wil dat jegaat, maar als je weg bent kan ik niet slapen, krijg ik enormeangstaanvallen." (Het is niet mijn fout dat je niet kan gaan, ik wou echtdat je ging, maar die angstaanvallen . Ondertussen heeft ze wel haarzin!)De cirkel is rond wanneer de ander nu op zijn beurt een symptoomontwikkelt. Bijvoorbeeld een depressie, waardoor je er af en toe even opje eentje tussenuit moet anders word ik nog gek heeft de dokter gezegd!Paradoxale communicatie is vaak herkenbaar aan de ja maars". "Ja, datis O.K., maar ik zal met gerust zijn voor je terug bent!"Een voorbeeld: Je gaat niet alleen op vakantie. Je partner kan niet wetenof je van de idee afzag voor haar of omdat je je verplicht voelde omwillevan haar symptoom. Ze speelt dus veilig en vraagt je voortaan niet meergewoon om thuis te blijven omdat ze dat fijn vindt, maar roept steedsopnieuw haar symptoom in.De communicatie wordt pathogeen. De partners komen in steeds meervicieuze cirkels terecht.Oplossing? Het symptoom onderkennen en opnieuw leren rechtstreeks tevragen wat je wil. Vaak is hiervoor hulp van buitenaf vereist!8. DE TERRITORIUMTHEORIEA/ Iedereen heeft een plek nodig waar hij zich kan terugtrekken, eenvluchtheuvel waar hij zijn batterijen kan bijladen (caf, kamer, toilet, ...) 19

B/ Iedereen heeft ook een persoonlijke ruimte die de afstand tussenhemzelf en de anderen tot een eigen zone maakt: hij laat een zetel vrijin de bioscoop, gaat op een lege bank zitten in het park of op de bus,verbergt zich achter de krant, heeft een hekel aan mensen die hemaanraken wanneer hijzelf de relatie niet zo intiem ziet, kom nietdichterbij of ik stap achteruit!, blijf van mijn lijf!,C/ Die Gedanken sind frei: waaraan denk je nu? kan een zeer ergerlijkevraag zijn, iemand die over onze schouder meeleest ergert ons al evenzeer D/ Mijn Tijd!: Heb je tijd om eens tot rust te komen op je eentje?Om 11 uur thuis, h!Jaloerse mensen zijn er in gespecialiseerd anderen steeds weer stukjesvan hun territorium te ontfutselen. Jaloerse mensen worden af gauwtirannen.E/ Psychologische ruimte : wij willen aandacht verwerven en behouden.Wordt er met jou voldoende rekening gehouden thuis, op het werk? "Ikwilde je dat vertellen ... ": De mate waarin ik dat als mijn territoriumbeschouw, uit zich in de mate waarin ik gerriteerd word als het mijontnomen wordt.-> De leerling die de bordenwissers mag uitkloppen van de meester (IKmag dat doen van de meester!)-> Blijf uit mijn keuken! Wat doet je vrouw met jouw schroevendraaieronder de motorkap van de auto?Territorium-inbreuken stel je fysiek vast (gespannen spieren, beklemmingvan borst of maag), maar vooral psychologisch (verwekken irritatie)20

Wapens in de territoriumstrijd:1. DEFINIRING: jij kunt dat (niet) aan!, jij bent iemand die . is.2. ZELF DEFINIRING : "ik was ongerust... ": jezelf een etiket opplakken als excuus om het territorium van de ander te schenden.3. SCHULD INDUCTIE: Zie eens wat je me aandoet! Je maakt me kapot!4. EXCUSES: Ik doe het voor je bestwil! Ik ben zo hulpeloos!5. ZIEKTE: Ik kan je niet ernstig nemen, want je bent ziek" - "Het zal wel aan je regels liggen dat je weer zo wrevelig bent!6. SYMPTOOMGEDRAG:7. PACIFISME: Hoe kan je nu kwaad zijn op zon dood- brave man als ik? (+ schuld inductie)Wat dan wel doen?1. AKTIEF LUISTEREN:Empatisch reageren: tonen dat je de ander begrijpt en hem bevestigen.Dus niet: "dat is helemaal niet zo erg", "het gaat wel over, ik heb dat ookmeegemaakt" - Maar wel: "Wat erg zeg!"2. PARAFRASEREN:Als ik je goed begrijp, bedoel je eigenlijk dat of: Wil je daarmeezeggen dat ? 21

3. FEED-BACK GEVEN:Elkaar vertellen welke invloeden wij ervaren, hoe koud, treurig, verveeld,miskend of warm (blij, tevreden, geboeid, ) wij ons voelen.Bij het geven van feedback: niet interpreteren noch oordelen, maar hetwaargenomen gedrag concreet beschrijven, zodat de ander daar iets aanheeft en eventueel zijn gedrag kan aanpassen.Het beste tijdstip voor feedback is: zo vlug mogelijk na de ervaring.Bevoorbeeld: Je zei net . Daardoor voel ik mij . En dan reageer ikdus zus en zo, om 22

JOHARI VENSTER:RUIMTE MAKEN VOOR COMMUNICATIEJe vrije ruimteHet Johari venster is genoemd naar Joe Luft en Harry Ingham. Zijbedachten een grafisch model waarin weergegeven is hoe iemandzichzelf ziet en hoe hij door anderen gezien wordt. Om efficintecommunicatie te bevorderen kan het nodig zijn de vrije ruimte tevergroten en voornamelijk gebieden B en C te verkleinen.De vrije ruimte A is de ruimte waarin een persoon zich vrij kan en durftte bewegen. Ze bevat het dagelijkse gedrag naar anderen; het gedrag ende motivaties die anderen van een persoon zien en waar de persoon zichbewust van is. 23

Hoe je vrije ruimte vergroten?1. Door informatie over jezelf vrij te geven verklein je de priv-ruimte B,die informatie over jezelf bevat die enkel aan jezelf bekend is.2. Door het vragen van feedback, dat is: informatie over hoe de ander jeervaart, wordt de ruimte van de blinde vlek C kleiner: je leert immersnieuwe zaken over jezelf bij.Voordelen van het vergroten van de vrije ruimte:Het uitwisselen van informatie door middel van feedback heeft alsvoordeel dat het de communicatie tussen tweemensen inzichtelijkermaakt en daardoor effectiever. Je kent elkaar beter, je begrijpt elkaarbeter. Het ontstaan van vooroordelen en het voorbarig concluderen vaniets zal dan minder makkelijk voorkomen. Met andere woorden,storingen in de communicatie komen minder vaak voor.Bovendien kun je je door feedback bewust worden van een groter aantalgedragingen van jezelf, en de effecten daarvan op anderen. Dit bewustzijn geeft iemand de mogelijkheid zijn gedrag te handhaven of teveranderen.Vereisten voor welslagen: Zelfbeeld van anderen accepteren Grenzen afbakenen: vertellen wanneer de eigen grenzen bereikt zijn Bereid zijn je zelfkennis te vergroten, onder meer door geven en ontvangen van feedback24

SOCIALE CONTACTEN LEGGEN1. Oefen begroetingen, gespreksopeners en afscheidsformules.Noteer aansprekingen, openingszinnen en afscheidsformules die je goedvindt. Stel voor jezelf een lijstje op van formules en zinnen die goedaanvoelen. Oefen ze in. Breng ze in praktijk. Zo bouw je een eigen stijlop.2. Geef aandacht aan non-verbale communicatie.Oefen vocale (klank, toon, ritme) en niet vocale communicatie (houding,gelaatsexpressie, bewegingen) in.3. Hou het gesprek gaandeGeef eerlijke complimenten, gebruik kapstokken (gemeenschappelijkeinteresses en onderwerpen aangereikt door de ander benutten), beindigje zinnen met een vraag, stel KEMO-vragen (vragen naar karakter,emoties en motivatie), beindig het gesprek met een uitnodiging.4. Diep contacten uitGebruik complimenten, toon waardering, respect en vertrouwen, geef demensen wat ze verlangen: erkenning, het gevoel belangrijk, mooi,intelligent en humoristisch te zijn, mogelijkheden tot ontplooiing,affectie, vriendschap, bevestiging dat zij deel uitmaken van de groep,seksuele voldoening. 25

BEGROETINGEN & GESPREKSOPENERSNogal wat mensen denken dat een goed eerste contact met een onbekendeafhangt van de openingszin die ze gebruiken. Zoek je niet suf naar deideale gespreksopener, want die bestaat niet. Een van buiten geleerdeopeningszin is bovendien zelden echt grappig of origineel en toontdikwijls vooral aan hoe onzeker je wel bent.De eerste zin is dan ook hoegenaamd niet belangrijk. Het is voldoendegelijk wat te zeggen om aandacht te krijgen. Een gewone opmerkingover het weer, een complimentje, een vraag, ... of desnoods gewoon:"Hallo!"Het begin van een gesprek laat je best gewoon dooromgevingsfactoren bepalen:- De fysieke omstandigheden (werk, vrije tijd, kerk, bus, ...)- De tijd van de dag (ontbijt, lunch, koffiepauze, na werk, weekdag, )- De gesprekspartner (man, vrouw, jonger, ouder, (on)gehuwd, ...)- Je relatie met de gesprekspartner (kennis, collega, vriend, baas, )- De omgevingsfactoren (in groep, alleen, op straat, op kantoor, )- Al dan niet voorgesteld of door jezelf benaderdHou het vrijblijvend, licht en luchtig zodat de deur naar eenongedwongen uitwisseling open blijft ook nadat de gespreksopenerbeantwoord werd. Oefen jezelf in het aangaan van gesprekken zonderandere reden dan gewoon een babbeltje te slaan.26

Goede gespreksopeners zijn:1. Een vraag stellen over iets dat je gemeenschappelijk hebtBen jij niet ook van Aalst?Weet jij hoe laat de bus precies langskomt?2. Een compliment geven en daar een vraag aan koppelenIk merk dat je hoe doe je dat?Ik zie dat je goed op de hoogte bent, studeer je ?3. Een algemeen onderwerp gebruiken waar je veilig kan over pratenAlgemene gesprekken zijn minder "overvallend en verontrustend enstuiten op minder weerstand. Ze zijn minder conflictief en blazen geenbruggen op. Praat liefst niet meteen over jezelf. Het is precies belangrijkje interesse te tonen in de andere.Algemene onderwerpen bieden zo de mogelijkheid het gesprek verder tezetten om te luisteren naar wat de ander te vertellen heeft en laten eenstrategische aftocht toe. Uit de reacties op je inleiding valt al heel veel teleren.JA MAAR WELK ALGEMEEN ONDERWERP?Mannen onder elkaar spreken over sport, politiek, economie.Vrouwen onder elkaar over kinderen, mode, interieur,lichaamsverzorging en make-up.Vooral wanneer je een onbekende aanspreekt, ga je het best niet te verzoeken: kies voor de hand liggende natuurlijke onderwerpen. 27

Ken je de ander al dan vormen positieve ervaringen, vreugdevollemomenten, interesses en hobbys, positieve kwaliteiten en sterke puntenvan de ander evenveel ideale onderwerpen om te gebruiken alsgespreksopener.Eventueel kan je de volgende techniek gebruiken:1. Je kent de ander niet. Trek dus de aandacht met een algemene zinwaarvoor je de inspiratie haalt uit de situatie en de omgeving waarin je jesamen met de ander bevindt. "Wat is het hier warm op die trein!"bijvoorbeeld.2. Bedenk vooraf wat je interessant vindt in anderen. Zoek het niet tever: iets wat je zelf ook graag doet. Je gaat graag op reis? Je kijkt graagfilms? je gaat graag uit? je speelt graag schaak? ... pik maar uit!3. Op je openingszin kan je een antwoord verwachten in de aard van: "ja,verschrikkelijk, h!"4. In je reactie leg je nu een link naar het gekozen onderwerp: "Opvakantie heb ik daar nochtans geen last van!"5. Ja mag opnieuw een kort, vaag antwoord verwachten: "nee, ik ookniet"6. Maar nu ben je vertrokken : "Ben je dit jaar al op vakantie geweest?","Wanneer ben je laatst nog op vakantie geweest?", "Waar ben jegeweest?", ... en voor je het weet zit je met een wildvreemde te pratenover reizen en vakanties.7. Of je kan een kenmerk van de ander als aanknopingspunt gebruiken:"aan je kleur te zien hou je nochtans van de zon!" .... en je bent opnieuwvertrokken ... Dus door gewoon iets op te merken of een vraag te stellen28

over de ander of over de context van de omgeving, kan je vlot komen tothet onderwerp waarover je een verhaal wil vertellen.8. In het begin van het gesprek mag je je aan korte, algemene antwoordenverwachten. Vaak zal daarop een wedervraag volgen: "Ja, ik was al opvakantie - En jij?"9. Het is niet de bedoeling de ander te overvallen met alle details vanjouw laatste vakantie, wel interesse te wekken en verdere vragen uit telokken. Wil je de ander beter leren kennen, dan is het zaak over teschakelen van algemene verhalen op persoonlijke eigenschappen enkaraktertrekken. Een goede techniek hiervoor is: je verhaal afsluiten meteen link naar een interessante karaktereigenschap: "Dat was meteen nvan de meest spontane / avontuurlijke / spannende ... dingen die ik ooit algedaan heb. En jij? Wat is iets spontaans / avontuurlijks dat jij al gedaanhebt in je leven?In plaats van verhalen met elkaar te delen over vakanties, deel je nuervaringen over elkaars persoonlijke eigenschappen.Goede gespreksonderwerpen bezitten de volgende kenmerken:1. Een goed onderwerp bouwt een band op. Het geeft je de gelegenheidom vertrouwen te creren en een connectie op te bouwen. Eens dat er is,zal de ander veel opener zijn naar jou toe.2. Een goed onderwerp wekt emoties op. Het dagelijks leven is voor veelvan ons een sleur. De dagelijkse sleur weerhoudt ons ervan om echteemoties te voelen. Nochtans verlangen we naar emoties om te voelen datwe echt leven. Dit is de reden waarom de entertainment industrie zo veelgeld verdient. Deze industrie bevredigt onze honger naar emoties. Als jijkan praten over onderwerpen die verloren of onderdrukte positieve 29

emoties naar boven brengen, dan zullen de mensen aan je lippengekluisterd zijn.3. Een goed onderwerp maakt jou driedimensionaal. Als iemand jou voorhet eerst ontmoet, ben je gewoon n uit de velen: "die man of vrouw opde trein". Een kort, oppervlakkig gesprek verandert daar nog niet veelaan. Het is daarom belangrijk onderwerpen aan te snijden die jouwunieke identiteit in de verf zetten.Het is nog verleidelijker als je identiteit een aantal schijnbaretegenstrijdigheden bevat. Je zit alle dagen netjes in het pak, maar je speeltwel ook rugby of doet aan deltavliegen. Dit maakt jou mysterieus enonvoorspelbaar en creert ruimte voor fantasie. Het laat anderen toe zichvoor te stellen dat ze een leuke tijd met jou hebben op verschillendeterreinen.4. Een goed onderwerp bevat informatie om het gesprek gaande tehouden. Uiteindelijk wil je dat de ander zich open stelt naar jou toe, zijnemoties uitdrukt en investeert in jullie gesprek. De beste manier om dit tedoen, is kleine dingetjes te laten vallen in je verhaal waar je niet in detailop in gaat. Die kleine dingetjes dienen dan als lokmiddel zodat anderendaar verder kunnen op doorvragen en zodoende meer betrokken raken injullie gesprek.5. Een goed onderwerp laat toe om jouw aantrekkelijke eigenschappenten toon te spreiden. Er zijn bepaalde eigenschappen die mensen overheel de wereld aantrekkelijk vinden. Deze eigenschappen zijn onderandere: gepassioneerd zijn door iets, avontuurlijk zijn, grappig zijn, eenleider van mannen zijn, vrouwen die jou leuk vinden, ... Des te meer vandeze eigenschappen dat je in jullie gesprek subtiel kan overbrengen, deste beter.30

6. Een goed onderwerp heeft een doel. Als je doel is seksueleaantrekkingskracht te creren bij een vrouw, dan moet je seksuelespanning beginnen op te bouwen. De onderwerpen waarover je praat,moeten toestaan om dit te doen. Een goed onderwerp leent zich om haaraan te raken, en het heeft een seksuele ondertoon.(bron: Alexander - http://vrouwenverleiden.be) 31

EEN GESPREK GAANDE HOUDENVrouwen zijn gemiddeld communicatief een stuk vaardiger dan mannen.Vooral mannen maken zich nog wel eens zorgen hoe ze een gesprekkunnen in gang houden.Een paar tips:1. Geef eerlijke complimenten.Je kan die bijvoorbeeld inkleden in een gokje over afkomst, beroep,leeftijd : volgens mij ben jij , want . Zo hou je het speels.Bovendien geeft jouw uitleg meteen stof om op verder te borduren:waarom denk je dat?2. Gebruik aangeboden kapstokken.Als iemand je vertelt dat hij vorig jaar op vakantie ging naar Ibizza meteen paar makkers en zich daar goed vermaakt heeft, zeg dan niet gewoon:oh, fijn voor jou!, maar vraag door: waarom Ibizza? Hoeveel makkers?Wat bedoelt hij met goed vermaakt?3. Beindig je zinnen met een vraag.Wat denk jij daarvan? - wat doe jij graag? - heb je dat ook al eensgeprobeerd? - En jij?4. Stel KEMO-vragen.Vraag naar karakter, emoties en motivatie (reden, aanleiding, doelen).Stel, iemand vertelt dat hij gitaar speelt. Dan kan je objectieve informatieinwinnen (hoe lang al, volgde je les, speel je in een band?).32

KEMO-vragen zorgen voor een dieper contact: Hoe kwam je er toe gitaar te gaan spelen? Welke gevoelens roept dat bij je op? Veel mensen die gitaar spelen zijn romantisch, harmonisch, ontspannen geldt dat ook voor jou?5. Sluit geen deuren.Heb je iemand al een paar keer ontmoet, kan je overwegen om eengezamenlijk contact of activiteit buiten het normale contactveld voor testellen.Als je een interessant onderwerp ontdekt hebt en je wil er nog wat verderover keuvelen, kan je vragen:Daar zou ik wel eens verder willen op ingaan, maar ik weet niet of het nuwel het gepaste moment is. Moet jij direct ergens heen?Ik ga nu koffie drinken, heb je zin om precies uit te leggen wat jebedoelt?6. Gebruik humor.Gepaste humor is ideaal om de toon van de conversatie te zetten:vrijblijvend, licht, oppervlakkig en gemakkelijk.7. Bereid je voor en oefen.Onderschat nooit de hoeveelheid voorbereiding, oefening en inspanningachter een ogenschijnlijk vlot en toevallig contact. Een gewichthefferbegint met kleine gewichtjes. Ook de psychologische spierkracht dientgeleidelijk aan opgebouwd: begin met eenvoudige contacten en werkgeleidelijk aan naar zwaardere opgaven toe. 33

8. Waak over je balans.Hoe directer je taalgebruik, hoe neutraler je lichaamstaal.9. Maak het niet zwaar.Ga niet te snel over tot het stellen van persoonlijke vragen. Hou hetgesprek ongedwongen, sympathiek en luchtig.10. Positief versus negatiefMensen zitten soms gevangen in strategien die per definitie leiden totnegatieve uitkomsten : Als je tien keer bang bent leidt dat mettertijd totangst. Nadat je tien keer een verkeerde beslissing nam, ga je wellicht nietmeer naar oplossingen zoeken. Je verliest dan aan dynamiek :je angst enbesluiteloosheid dreigen statisch te worden, onontkoombaar, verstarrend,verlammend ...Als je kennis hebt van positieve ervaringen of bij de ander kwaliteitenvaststelt die vereist zijn om de pat-situatie te doorbreken, kan je dezegebruiken om zijn referentiekader te verruimen, waardoor andere plotsweer denkbaar worden.Hoe duidelijker blijkt dat hij de benodigde kwaliteit wel degelijk inreserve heeft, hoe gemakkelijker het wordt om de gewenste eigenschapook in een nieuwe situatie te gebruiken.Maar wat als je geen positieve ervaringen met betrekking tot eenbepaalde eigenschap vindt? Wellicht kunnen ervaringen van anderen helpen? (buur, vriend, filmfiguur, ...) Of verbeelde situaties? Hoe zou je je voelen als ...?, Wat zou je34

denken van ...?,Verbeelde situaties geven de ander de mogelijkheid persoonlijkebeperkingen te ontduiken terwijl ze toch een product blijven van zijneigen belevingswereld.11. Stel jezelf enkel positieve doelen.Let er bij het toewerken naar een doel op dat het doel zelf niet negatief is.1. Dat ligt organisatorisch moeilijk : als je iemand zegt "denk niet aan blauw", dan moet die eerst precies wel aan blauw denken en het vervolgens verwerpen. Beter is voor te stellen dat hij meteen aan de gewenste kleur denkt. Een goed doel is dus nooit wat iemand niet mag doen, wet wat hij wel wenst, wat hij wil in de plaats van ...2. De initile keuze van de clint is het gevolg van een positieve intentie van de ander (hij rookt omwille van de associatie met gezelligheid of even ontspannen, rijdt met een bepaald type auto omwille van de prijs/kwaliteit verhouding of omdat hij in de zomer met een caravan op reis gaat ). Zijn keuze afbreken, is hem afbreken. Voorbijgaan aan de initile intentie leidt zelden tot goede resultaten. Wil je bestaand gedrag benvloeden, achterhaal dan eerst de positieve intentie die tot dat gedrag geleid heeft en probeer die op een andere manier te vertalen3. De oplossing moet binnen de mogelijkheden van de ander liggen. Het doel moet verwoord worden in termen, acties en houdingen van de ander en zich situeren binnen zijn denkwereld en wenswereld.4. Een doel moet concreet zijn: Wat precies? Waar? Wanneer? Hoe? Wat zullen de gevolgen zijn? (Wat verwacht je van ?) 35

12. Wees voorzichtig bij hevige emotieSoms krijg je te maken met heftige emoties. Afstand nemen kan dan nuttigzijn. Las minstens een pauze in. (Praat over iets anders.) Wil je hetonderwerp toch verder uitdiepen, dan kan de dissociatie-techniek somsnuttig zijn: Laat de ander terugblikken naar zijn jongere ik. Je hebt dan eenexpliciete dissociatie (de tijd) en een impliciete: Hij is nu ouder en wijzer enkan nu met meer kennis van zaken oordelen en kan de situatie nu ook beteraan .Laat de ander altijd merken dat je hem respecteert, dat je je inzet in zijnbelang. "Spiegel hem", zorg dat je op dezelfde golflengte zit.Voorbeelden van begroetingen, gespreksopeners en smalltalk:ALGEMEEN1. gekende persoon: Dag, hoi, hallo, hoe gaat het met je?2. gekende persoon: Hallo, goed U hier te zien,3. bij voorstelling: Aangenaam kennis met U te maken4. niet gekende persoon: zie openingslijnen / smalltalk maar zeker niet: Hallo, hoe gaat het? Hoe heet je? - want te arrogant en vrijpostig.IN BAR OF DANCING1. Tjonge, wat is het hier warm2. Zeg wat jij daar drinkt ziet er lekker uit. Wat is het?3. Hele goede muziek hier, vind je niet?4. Pardon, heeft U misschien een vuurtje?36

IN EEN WINKEL1. Hoe laat sluit men hier?2. Weet U hoe laat het is?3. Sorry dat ik U stoor, maar ik heb wat hulp nodig en ik denk dat U mij zeker kan helpen. Ik ben op zoek naar . Voor een geschenkje en twijfel tussen A en B, wat zou U kiezen?SMALLTALK1. Mooi weertje h? - Is het geen heerlijk weer?2. Hoe is het met de voetbal?3. De vakantie aan het voorbereiden?4. Kerstinkopen aan het doen?5. Hoe gaat het met het werk?6. Gisterenavond het nieuws gezien?7. Toffe das heb jij, zeg!8. He, ik zal blij zijn als deze week voorbij is!9. Hoe is het met de vrouw en de kinderen?Voorbeelden van verder praten en afscheid:VERDER PRATEN1. Geef een eerlijk compliment, best gevolgd door een vraag (hoe doe je dat? Hoe komt het dat je daar zo goed van op de hoogte bent?)2. Vraag advies (wat denk jij van ?, hoe zou jij dat aanpakken?) 37

3. Laat de gesprekspartner over zichzelf praten (woon je hier in de stad? Wat voor werk doe jij? Ga je op reis deze vakantie?)4. Meng opinies, informatie en vragen en bevorder de conversatie door aanmoedigingszinnetjes: Jeetje, deed ie dat echt? Wat zeg je me daarvan! Echt waar? Dat is fantastisch zo te horen heb je een hoop lol gehad!)5. Stel open vragen, die niet zomaar met ja of neen kunnen beantwoord worden: Hoe was het daar? Wat deed je daar s avonds? Wat houdt die job precies in?6. Als je eigen ervaringen vertelt, laat ze dan aansluiten bij de interesses en ervaringen van de ander.AFSCHEID1. Goed, ik moet er weer eens van door. Hou je goed h2. Leuk ie weer gesproken te hebben, We moeten later zeker eens op ons gemak bijpraten ...3. Daag, tot ziens! Tot de volgende keer!4. Ik zie je nog wel eens! Ik kom je nog wel tegen!5. Daar moeten wij het eens meer uitgebreid over hebben, wanneer zou dat voor jou passen? Volgende week maandag misschien? Of past dinsdag beter?38

UITDIEPEN VAN CONTACTENComplimentjes geven benvloedt je populariteit positief mits je eerlijk enselectief bent in het uitdelen van complimentjes. Het effect is het grootstals je niet kan verdacht worden van verborgen bedoelingen.Vandaar het nu van indirecte complimenten: vertel je mooie collega niethoe knap ze is in haar nieuwe kleedje, vertel het haar vriendin. Of nogbeter: vertel het jouw vriend, maar zorg ervoor dat haar vriendintoevallig je opmerking hoort.Een andere techniek om je oprechtheid in de verf te zetten is hettoevoegen van een onbelangrijke negatieve opmerking: je deed eenfantastische job! Een paar keer moest ik een zin wel twee keer lezen voorik hem volledig begreep. Maar dit is dan ook werkelijk een tekst van topniveau!Dale Carnegie stelt dat succes in het maken van vrienden en in het zakendoen afhankelijk is van ons vermogen om enthousiasme op te weken bijanderen door waardering, respect en vertrouwen te tonen, hen aan temoedigen en hen complimentjes te geven.De uitdrukking en uitwisseling van gevoelens is in dit proces een zeerbelangrijk element. In een gesprek zijn de delen die betrekking hebbenop emotionele ervaringen het belangrijkst voor de ontwikkeling en instand houding van gezonde vriendschaps- en intieme banden. 39

Heb hierbij wel oog voor:- de geleidelijke toename: het uitdrukken van gevoelens moet in verhouding staan tot de hoeveelheid sympathie en intimiteit die opgebouwd werd.- het evenwicht tussen de gesprekspartners: er is wederkerigheid vereist in de toename van emotionaliteit. Hou de intensiteit van je ontboezemingen beperkt en blijf eerder vaag zolang de ander niet mee gaat in het verhaal.- De consequentie: wees niet de ene keer warm en vertrouwelijk en een andere keer dan weer koel en afstandelijk: als mensen niet weten wat ze aan je hebben, trekken ze al vlug een verdedigingsschild op en nemen ze zelf afstand.- De eerlijkheid: omschrijf gevoelens steeds eerlijk.Mensen worden aangetrokken door wat ze begrijpen. Het is dan ookbelangrijk te tonen dat je opvattingen en gevoelens deelt met de andere.Af en toe een korte bevestiging in de aard van: dat is precies hoe ik erook over denk, h, dat is vreemd: ik heb het daar ook altijd moeilijkmee., zo zou ik ook gereageerd hebben!, Je woont in Aalst? Komnou: ik ben daar geboren en getogen!, wat een toeval: dat is ook mijnfavoriete boek, film, song, Dit betekent overigens niet dat je het altijd moet eens zijn met wat deander vertelt of doet. Een goeie techniek is om af en toe ook niet akkoordte gaan met wat gezegd wordt, maar geleidelijk aan toch bij te draaien:Ja, nu begrijp ik wat je bedoelt. Je hebt groot gelijk! Ik had het totaalverkeerd begrepen!40

Je hoeft trouwens niet altijd te wachten tot de ander iets zegt om jegelijkgestemdheid te bevestigen: je kan best af en toe zelf een onderwerpof een standpunt naar voor brengen waarvan je weet dat jullie ergelijklopende opvattingen over op na houden.In Zo maakt U vrienden en goede relaties schrijft Dale Carnegie datkritiek een verkwisting van tijd en energie is. Immers, wie bekritiseerdwordt, wordt geraakt in zijn waardigheid en zal zich steeds verdedigen.Wil je iets bereiken van een ander, geef hem dan iets wat hij wenst. Eenaantal zaken die nagenoeg alle mensen nastreven zijn: erkenning, hetgevoel belangrijk, mooi, intelligent en humoristisch te zijn,mogelijkheden tot ontplooiing, affectie, vriendschap, bevestiging dat zijdeel uitmaken van de groep, seksuele voldoening.Als mensen zon honger op erkenning hebben., dat zij zichzelf ziek ofkrankzinnig maken om die wens te voldoen, dan kan je je voorstellen watvoor wonderen je tot stand kunt brengen door anderen werkelijkgemeende lof toe te zwaaien.Vermijd daarom te veel te spreken over wat jij wenst, meent en denkt.Alleen wanneer je hen spreekt over wat zij wensen en hen toont hoe jijdie wens kunt vervullen, zul je hun gedrag positief kunnen benvloeden.Elke keuze die een mens maakt, elke daad sinds zijn geboorte, gebeurdeomdat hij iets wenste. Wil je anderen tot actie brengen, wek dan in deeerste plaats een vurig verlangen voor die actie bij die anderen op.Leer je te verplaatsen in de positie van de andere, door zijn bril te zien enin zijn richting te kijken, jouw wensen aan de zijne te koppelen. 41

Verkoper, bedenk dat niemand wenst iets te kopen, zeker niet omdat jijhem dat vraagt. Mensen willen uit eigen beweging een oplossing vindenvoor hun problemen. Bovendien zijn mensen betrekkelijk vlug tevredenmet wat ze zich zelf aanschaffen, maar voelen ze zich even vlug bij deneus genomen met wat hen opgedrongen werd.Bedenk ook dat leren een proces van actie is: Als je iemand iets voordoet,leert hij het nooit: hij moet het zelf doen.42

NIET VERBALE COMMUNICATIEEr werden vele boeken gepubliceerd die in detail uitleggen hoelichamelijke houdingen en gebaren bewust of onbewust genterpreteerdworden. Ik beperk me tot de belangrijkste, meestal vanzelfsprekende,regels:1. Wees empatisch en authentiekPas je houding, kleding en gedrag steeds aan de omgeving aan, maar blijfjezelf.2. Wees verzorgd en assertiefEr zijn omstandigheden waarin een gescheurde jeans en lange haren hipzijn, maar zelfs dan geldt: zorg dat je voorkomen en klederdrachtaangepast is aan het moment en dat ze proper zijn.Besteed ook de nodige aandacht aan je houding en gebaren: loop rechtop,wees spontaan, staar niet naar de vloer, vermijd krampachtige of geslotenhoudingen als de pest.3. Let op je stemvolume en taalgebruik: je woordgebruik, desnelheid en duidelijkheid waarmee je praat.Praat enthousiast. Laat je armen, ogen en lichaamshouding meepraten.Leg betrokkenheid in je stem; toon emotie, maar zonder te overdrijven.Formuleer duidelijk, kalm en objectief wat je te zeggen hebt.Als de ander praat, toon dat je hem begrijpt, dat je akkoord bent: door teknikken, te hummen, korte bevestigingen in te lassen en samenvattend te 43

herhalen wat hij zegt met bijvermelding van hoe hij zich voelt in debeschreven situatie.4. Wees alert, dynamisch en opgewekt5. Wees persoonlijkGebruik de naam van je gesprekspartner. Toon dat hij als mens belangrijkvoor je is; dat je nog weet wie hij is en waarover jullie het al eerdersamen hadden. Kijk hem in de ogen. Vrienden kijken elkaar langer in deogen dan vreemden. Veelvuldig zeer kort oogcontact wijst oponzekerheid of verborgen bedoelingen.6. Bewaar de juiste afstandWat de juiste afstand is, wordt vooral door de lokale ongeschrevenculturele wetten bepaald.In het algemeen kan je stellen dat een afstand van een armlengte eropduidt dat je de ander sociaal kent. Sta je dichterbij, dan wijst dit op eenpersoonlijke band. Minder dan een halve armlengte van elkaarverwijderd sta je enkel wanneer jullie elkaar echt leuk vinden.7. Raak je gesprekspartner aanMensen die elkaar leuk vinden leunen naar elkaar toe. De tippen van hunschoenen wijzen naar elkaar. Ze raken elkaar af en toe aan, meest op debovenarm.Naast elkaar staan zonder elkaar aan te raken, en dan zeker wanneergepaard met een gesloten houding (armen gekruist) en met de tippen van44

de schoenen in tegengestelde richting, wijst erop dat minstens ngesprekspartner liefst van al hard weg zou lopen 8. Concentreer je aandacht op je gesprekspartner; weesluisterbereidVooral in het begin van het gesprek is het soms wenselijk dat jijzelf hetgrootste deel van het gesprek voert. Las tijdig vragen in, zodat degesprekspartner betrokken wordt bij het gesprek.De kunst van het communiceren is vooral ook de kunst verstaan actief teluisteren.9. Overdrijf niet10. Heb oog voor de lichaamstaal van de andereLet hierbij op voor eigen generalisaties : iedereen ontwikkelt voor een deel eeneigen lichaamstaal. De armen kruisen en achteroverleunen betekent niet per sdat een persoon zich afsluit.Als je weet welke zintuigen voor de ander het belangrijkst zijn in zijncommunicatie met de wereld, kan je daarop inspelen door dezelfde taal tespreken, wat communicatie en begrip bevordert: Het laat je toe je beter af testemmen op de ander en af te lezen welke zintuiglijke elementen zowel voorhem als voor jou eigen referentiemodel belangrijk zijn, zodat je de termenwaarin we je vragen en argumenten formuleert daarop kunt af stemmen. Metals resultaat: een nauwer contact en een vlottere en beter begrijpbarecommunicatie.Een goede manier om dit te achterhalen, is aandacht te hebben voor het 45

gebruik van termen als "ik hoor je aI komen", "Iets zegt me dat het beter is...","alles klikte plots", "wij zijn op mekaar afgestemd"; "ik zie wat je bedoelt","dat ziet er goed uit", "je moet een open oog hebben" "geen blind vertrouwen","een wazige uitleg", "vage bewoordingen", "je ogen sluiten voor iets", "inzichthebben", "vooruitzichten", ik voel dat anders aan", "ik hou niet van halfzachtemaatregelen", "hij krijgt er geen vat (of grip) op", "ik probeer een houvast tekrijgen", "met iets in contact komen", "voeling hebben met de materie", "voetbij stuk houden", "om de hete brij heen draaien", "kwetsende opmerkingenmaken", "dat ligt gevoelig", "gerriteerde reacties" . . .Ook OOGBEWEGINGEN zijn interessant om te achterhalen welke zintuigenvoor de ander het belangrijkst zijn. Algemeen, maar vooral : op dit moment enin deze situatie.Omhoog kijken duidt op het VISUEEL opzoeken van informatie(bijvoorbeeld om een vraag te beantwoorden).Recht vooruit kijken: AUDITIEF opzoeken van informatie.Naar beneden kijken: KINESTHETISCH (gevoelsmatig) inlevenBovendien zoekt de rechtshandige DIE LINKS KIJKT die informatie in zijngeheugen. KIJKT HIJ RECHTS, dan construeert hij zijn antwoord op basisvan afzonderlijke elementen. Het omgekeerde geldt voor een linkshandige.Je kan dit best vaststellen wanneer het onderwerp de voorkeur voor eenbepaald systeem benvloedt : "hoe vind je het laatste liedje van ...?", "vind jijdie zangeres mooi?" ....Bedenk wel dat niemand altijd volgens zijn preferent systeem reageert: somsheeft hij de informatie gewoon beschikbaar. Hij blijft ons in zon geval meestal46

gewoon aankijken en antwoordt onmiddellijk. Vaak hangt het gekozensysteem ook af van de vraag : hoe specifieker de vraag, hoe meer dit het gevalzal zijn.Primaire en secundaire reactiesIn het algemeen zijn lichaamssignalen primaire reacties : zij doorlopen minderfilters dan woorden.Mensen kunnen zich vaak goed verdedigen met hun taal. Maar soms zijn hunwoorden in tegenspraak met hun lichaamssignalen en leren die signalen onsmeer dan wat ze eigenlijk zeggen. Elementen die belangrijk zijn voor de ander,zijn ook van belang voor ons. Door er op in te spelen, laten ze ons toe deander van deze elementen bewust te maken zodat hij ze op natuurlijke wijzekan naar buiten brengen. 47

VRIENDEN MAKENVrienden worden zelden kant en klaar in geschenkverpakking aan de deurafgeleverd. Een eerste vereiste om vrienden te maken is dan ook plaatsenbezoeken waar je met andere mensen in contact komt.Let op je lichaamstaal: een gesloten houding of verveelde blik zijn weiniguitnodigende signalen naar de anderen toe. Hetzelfde geldt als je in eenboek zit te lezen of in gezelschap met een Ipod in je oren geplugd naarmuziek zit te luisteren. Maak oogcontact, zeg iets wanneer je dat gepastlijkt. Maak een goede indruk door je voorkomen, vriendelijkheid enenthousiasme. Wees enthousiast-actief, geniet van je leven. Actie enemotie gaan samen. Glimlach en je zal jezelf beter voelen.Oefen jezelf in het leggen van sociale contacten door mensen aan tespreken. De winkelier, een toevallige passagier die naast je plaats neemtop trein of bus, wees niet kieskeurig: bedoeling is vooral een gezelligebabbel te hebben en je communicatieve vaardigheden te oefenen.Meestal zal het ook daar bij blijven, maar eens in de zoveel keer leidt eentoevallig gesprek tot een blijvende vriendschap.Gemeenschappelijke interesses maken het gemakkelijker de brug naariemand anders over te steken en verhogen de kans op interessantegesprekken. Volg avondles, sluit aan bij een hobbyclub of koor, doe sportin teamverband, doe vrijwilligerswerk, en praat met de mensen die jedaar ontmoet. Elk gesprek met een nieuwe persoon kan het begin zijn vaneen vriendschap. Ook op sociale netwerksites als Facebook, Netlog, kan je mensen ontdekken en meer over hen te weten komen.48

Ongeacht de plaats waar je nieuwe mensen ontmoet, je basishoudingmoet altijd zijn: wat kan ik voor jou doen? Om belangstelling te wekkenmoet je immers belangstelling tonen, wetend dat de kiespijn die de anderheeft voor hem op dat ogenblik veel meer betekent dan de hongersnoodwaaraan in Afrika misschien een miljoen mensen sterven. Mensenhebben alleen maar belangstelling voor zichzelf. Wie vrienden wil makendoor belangstelling voor zichzelf te willen opwekken of indruk opanderen te maken, mislukt gegarandeerd.Wil je vriendschap opwekken, interesseer je dan zelf voor anderen envoor wat hen bezig houdt. Geef hen een gemeend compliment, vraag henom raad. Maak dat een ander zich door jou gewichtig voelt. Kleinezinnetjes als "Ik moet je een compliment waken over , het spijt me datik stoor, zou je zo vriendelijk willen zijn, heb je bezwaar als ik je dankomdat ..." zijn de olie die onze contacten gesmeerd laten verlopen.Bedenk bij bet begin van elk contact wat je aan de ander eerlijk kanbewonderen: een hobby, een speciale interesse, een mooi kapsel, ...waardering van anderen werkt op mensen als een toverstaf. Letterlijkalles kan een mens gelukkig maken.Onthoud dat iemands eigen naam voor hem de mooiste en prettigsteklank ter wereld is. Waar gepast, herhaal de voornaam van de persoonmet wie je praat regelmatig.Weinigen kunnen weerstaan aan de vleierij die in het schenken vanvolkomen aandacht besloten ligt. 49

Om met iemand een goed gesprek te hebben, moet je er daarom vooral inslagen hem aan de praat te brengen, liefst over zichzelf. Gaat het gesprekover andere onderwerpen, praat dan niet direct over wat jou interesseert,maar vindt onderwerpen die de ander toelaten te praten over wat hij hetmeest waardeert. Iedereen praat graag met wie vol belangstelling luistert.Vergeet jezelf na een gesprek niet voor te stellen. Meestal zal de anderepersoon meteen hetzelfde doen. Vergeet dan zijn naam niet! Idealiter houje op het einde van het gesprek de deur open voor een vervolg gesprek.Vooral wanneer je een leuk gesprek had met iemand die je anderswellicht niet meer tegen het lijf loopt, is het nuttig te polsen hoe jullieelkaar opnieuw kunnen ontmoeten. Je kan iets zeggen in de aard van:"He, jammer, ik heb genoten van dit gesprek, maar nu moet ik gaan.Wacht, ik geef je mijn nummer / e-mailadres. Laat eens iets horen als jeonder de lunch vrij bent, dan kunnen wij verder praten." Dit geeft deander de kans om je te contacteren.Misschien gaat die niet in op je uitnodiging omdat zijn agenda het niettoelaat en hij geen behoefte heeft aan nieuwe vrienden. Vat dat nietpersoonlijk op. Je had een leuke babbel. Dat op zich is belangrijk! Als deander jou ook zijn gegevens gaf, kan je hem eventueel zelf contacteren.Maar dring je niet op. Als hij op je uitnodiging niet ingaat, laat dan hetinitiatief voor een tweede uitnodiging aan hem.Je kan vriendschap niet forceren: er is tijd nodig voordat kennis-relatieuitgroeit tot een vrienden-relatie. Wees vooral een goede luisteraar.Verwacht niet meteen dat je nieuwe vriend je volledig in vertrouwenneemt. Vertrouwen wordt opgebouwd. Als je iets vertrouwelijks verteldwordt, beschaam dat vertrouwen dan ook niet.50

Blijf jezelf. Vrienden doen voor elkaar al eens zaken die ze zelf lieverniet zouden doen: naar een band gaan luisteren die je eigenlijk niet graathoort, helpen bij een lastige karwei, het hoort er bij. Doe evenwel geenzaken die je zelf verkeerd vindt, verwaarloos goede oude vrienden niet ofprobeer niet jezelf te veranderen om toch maar te passen bij iemandanders. Als je je eigen overtuigingen moet opgeven om iemand als vriendte kunnen behouden, dan ben je beter af zonder die persoon in je leven.Probeer niet om vriendschap te kopen met geld of geschenken. Eengeschenkje naar aanleiding van een passende gelegenheid is fijn, maaroverdrijven is absoluut te vermijden.Gebruik het Internet om tips te zoeken. Een goede site om te beginnen is:http://www.wikihow.com/Make-Friends 51

VRIENDSCHAP ONDERHOUDENJe moet een vriend zijn om een vriend te houden. Geen enkelevriendschap is bestand tegen langdurige verwaarlozing. Beslis dus inwelke relaties je tijd en energie wil investeren. Doe dingen voor hen dietijd, energie, onzelfzuchtigheid en opoffering vragen. Wees er als jevriend hulp nodig heeft met een vervelende karwei, iemand nodig heeftom zich eens mee te ontspannen of in tegendeel behoefte heeft aan eenschouder om op te huilen.Be a gentleman. Toon je gemeende waardering zo vaak als mogelijk. Zegaf en toe een bedankje voor de "kleine" dingen die de ander voor je doet.Zorg dat de balans in evenwicht blijft, anders zal de vriendschap uitbalans geraken, zal er afstand groeien of zal de ander zich onbehaaglijkvoelen. Toon belangstelling voor wat de ander interesseert en doet,herinner je zijn hobby, zijn verjaardag en in het algemeen wat voor hembelangrijk is. Verras vrienden af en toe met een kleine attentie. Weesempatisch en luisterbereid.Op vrienden moet je kunnen rekenen. Wees dus betrouwbaar: doe wat jebeloofd hebt, laat een vriend niet wachten. Kan je een afspraak nietnakomen, informeer je vrienden dan tijdig, vraag een herschikking ofverontschuldig je.Probeer niet je vrienden te veranderen. Respecteer en aanvaard hen voorwie en hoe ze zijn. Oordeel niet te gauw. Vermijd belerend, eigenwijs ofneerbuigend over te komen. De bedoeling is dat jullie vriendschap zowel52

voor jezelf als voor je vriend een positieve meerwaarde in jullie levenbetekent.Doe dingen samen. Spreek af en toe af: nodig je vrienden uit op de koffieof ga samen uit, geniet samen van een film, optreden of sportevenement.Wees bereid tot een inspanning om een vriend te helpen. Vier belangrijkemomenten samen.Ook vrienden zijn maar mensen en maken dus fouten. Wees begripvol envergevingsgezind en zoek niet naar kwaadwillig opzet of verborgenbedoelingen. Probeer bij negatieve feedback, een klacht of zelfs ruzieeens een gemeend antwoord in de aard van: "Als ik in jouw plaats was,zou ik zonder twijfel precies hetzelfde denken / doen. Zeg maar wat jewil dat ik doe: Ik wil alles doen wat je wenst, of: ik zal alles doen wat ikkan om dat voor jou te verkrijgen.Zanik niet en klaag niet. Gun iedereen het recht zichzelf te zijn. Isvrijheid niet het hoogste goed op aarde? Wees dus niet jaloers. Zet jevrienden niet onder druk: verwijt hen niet als ze je niet uitnodigen vooreen of andere gebeurtenis of je onvoldoende regelmatig bellen. Gaat deander zijn vrijheid ten koste van de jouwe, wijs daar dan kort en duidelijkop. Helpt dat niet, zal vitten en zeuren zeker niet helpen. Vergeet deillusie dat je de ander moet veranderen. Bekritiseer hem niet. Kent hij jeenkel maar in nood of stoor je je regelmatig aan zijn gedrag, vraag je danaf of jullie wel echte vrienden zijn. Vriendschap is altijd wederzijds.Vriendschappen waar je niets aan hebt, bouw je best zelf af. 53

ONTHOUDEN1. Out of sight out of mind?Als we onszelf allemaal zo belangrijk vinden, hoe spijtig is het dan niette moeten vaststellen datmensen, aan wie we voorgesteld worden, meestal onmiddellijk daarnaonze naam alweer vergeten zijn? Laat die fout jou niet overkomen: wordje aan iemand voorgesteld, gebruik dan zijn naam een paar keer in hetgesprek, noteer hem zo mogelijk en vermeld erbij aan wie de persoon jedoet denken, waar en wanneer je hem ontmoette, wat je karakteristiek aanhem vindt, Wat je van hem wil onthouden. Vraag hem zijn naam tespellen, vraag hem naar de betekenis van zijn naam, zijn afkomst, zijnberoep en de reden van zijn aanwezigheid.Probeer zijn naam vast te haken aan de persoon zelf:Heeft Van Den Berg een voorhoofd als een berg?Ziet hij er uit of hij een berg werk kan verzetten?Is Van Den Berg helemaal geen Berg maar eerder een dwerg?2. Ons geheugen werkt volgens het KASSA-principe:concentratie - associatie - structuur - selectie acceptatie.Door je te concentreren kras je je indrukken in het staal van je geheugen.Wie de kersenboom niet opmerkt, kan zich de pracht van zijn bloesemsniet herinneren.54

Vooral los staande indrukken geraken nogal eens zoek. Om dat tevoorkomen dien je ze actief te verwerken, te associren met anderezaken, te ontleden, te structureren, af te breken en weer op te bouwen, zemet zoveel mogelijk verschillende zintuigen te benaderen, zodat jetenslotte een totaal-beeld opslaat. Waarom is iets zo? Hoe komt dat?Wanneer is het zo? Wie zei dat ook weer? Waar doet dit je aan denken?De mens is een kijk-dier. Probeer vooral ook te Zien wat je wilonthouden. Teken het, schrijf het op.Mark Twain: "aanvankelijk schreef ik de beginzinnen op van deverschillende onderdelen van mijn lezingen. Omdat die zinnen zo opmekaar geleken, noteerde ik mettertijd enkel nog de beginletters ervan. Afen toe worstelde ik evenwel met een black-out: waarvoor staat dieletter? vroeg ik me dan radeloos af.Uiteindelijk begon ik plaatjes te tekenen. Ik merkte dat ik dietekeningetjes achteraf gerust kon weggooien: de beelden kon ik immersachteraf gemakkelijk in mijn geheugen oproepen! De volgorde van debeelden onthield ik door ze op bun beurt aan een ander beeld tekoppelen. Een klinkt als eend , twee lijkt op een zwaan, enz ... Als mijneerste onderwerp over Edison ging, den stelde ik me de man voor,gezeten op een grote eend. ... Nu weet ik wel dat velen dit systeembelachelijk zullen vinden, maar dat is precies waarom het werkt: hetongewone of belachelijke onthouden we gemakkelijker dan betalledaagse"Tien verschillende dingen onthouden kan door ze, in volgorde aan de 10provincies te verbinden. Kom je uit een groot gezin, verbindt ze dan met 55

je familieleden in volgorde van hun leeftijd. Of je kan ze in eenvloeiende volzin met mekaar verbinden: "de koe rookte een sigaar, namNapoleon op haar horens en viel er een huis mee binnen 3. Nieuwe dingen leren is vermoeiend.Wat je, vooral in de beginfase, niet regelmatig herhaalt, dreig je tevergeten. Je vergeet meer van iets dat je nieuw leerde tijdens deeerstvolgende acht uren dan in de volgende dertig dagen.Hier kunnen we twee conclusies uit trekken:1. Ga niet aan tafel zitten blokken tot je iets uit net hoofd kent. Lees heteen paar keer aandachtig en doe dan iets anders. Doe dit zo een paar keeren dra zal je in staat zijn in de helft van de tijd te leren die het zou kostenals je het direct achter elkaar zou willen doen hebben.In 30 x 5 minuten verdeeld over 5 dagen, leer je meer dan in 60 x 5minuten verdeeld over 5 uur.Je geheugen werkt immers onderbewust verder met het leggen vanassociaties in de tussentijd.Sir Richard Burton (niet die van Elisabeth Taylor) sprak vloeiend 27talen. Hij vertelde dat hij nooit langer dan 15 minuten achter elkaar eentaal bestudeerde, omdat zijn hersens daarna hun frisheid verloren.2. Herlees je stof nog eens net voor je voordracht of toets.56

META-TAAL:EEN TWEESNIJDEND ZWAARDNiemand neemt alle informatie die hem bereikt ook echt op. Alles Wat wijervaren (zien, horen, voelen, ruiken, proeven) vereenvoudigen wij en passenhet in binnen ons bestaand wereldmodel.Wij gebruiken drie belangrijke modelleringprocessen : generalisatie, deletie,vervorming.GeneralisatieDoor veralgemening herkennen wij bepaalde structuren in de aangebodeninformatie. Wij merken vooral op welke patronen anders (nieuw) zijn en watbelangrijk voor ons is. Zo verkleinen wij de informatiestroom en maken haarhanteerbaar.Over-generalisatie is het proces waardoor elementen van onze ervaringkomen los te staan van de oorspronkelijke ervaring en een hele categoriegaan vormen, waarvan die ene ervaring slechts een voorbeeld is.Bijvoorbeeld:* Een kind verbrandt zich aan kachel ->* Generaliserende conclusie: kachels zijn gevaarlijk ->* Overgeneralisatie: durft niet meer in een kamer waar een kachel staat.Dit wordt ook aangeduid met de term "zwak model". Zwakke modellenkunnen tot fobien leiden.Dat kan ver gaan : bijvoorbeeld: agorafobie kan beginnen met een slechte 57

ervaring "buiten" de stad, waarbij "buiten" almaar ruimer genterpreteerdwordt : "eerst durfde ik niet meer buiten de stad, toen niet meer buiten destraat, toen niet meer buiten de tuin en nu kom ik het huis niet meer uit." ...Een sterk model zou in hetzelfde voorbeeld de conclusie zijn :* Kachels doen geen kwaad* Kachels zijn lekker warm in de winter* Ik moet oppassen dat ik niet te dicht bij een hete kachel komWaarom "sterk"? omdat het nare incident in een nauwkeurig gedefinieerdecontext geplaatst wordt. Wanneer hij in een bepaalde situatie (kamer metkachel) terecht komt, behoudt de gebruiker van het sterke model eenveelvoud van emoties en keuzes die zich uitstrekken van positief totnegatief..Dit is therapeutisch belangrijk! Bijvoorbeeld: angst voor liften -> deoplossing is niet "ik durf altijd in een lift te stappen", maar wel : "ik durf ineen lift te stappen. Maar niet wanneer er brand is, er elektriciteitsproblemenzijn, de constructie onstabiel is of de lift overvol of overladen is ..."B. DeletieWe hebben de neiging informatie die strijdig is met ons wereldbeeld tenegeren, te verwerpen of zodanig te vervormen dat het er weer in past.Hebben we twee delen informatie die dissonant zijn (niet inovereenstemming), dan proberen wij die dissonantie op te heffen door deinformatie aan te passen en te vervormen.In het geval van deletie laten wij delen van de informatiestroom gewoonlinks liggen.58

Bijvoorbeeld: In een gesprek concentreren wij ons op onze gesprekspartner.Andere stemmen en geluiden deleten we. (positief)Maar ook : iemand die denkt dat hij niet kan speechen, delete alle impulsendie niet stroken met deze generalisatie. (negatief)C. VervormingWanneer we de inkomende informatie bedreigend, vervelend of storendvinden, kunnen we de informatiestroom onderbreken, deleten of vervormen:deleten : Doen alsof we een storende opmerking niet gehoord hebben.vervormen : "Ach, die zeur heeft altijd wet jets op te merken!"De verloren wedstrijd kan "een leerzame namiddag" worden, de verlorenportemonnaie "een goede les" enz...Typisch voorbeeld van vervorming : de mensen die voor alles eenverklaring hebben, ten einde hun denkbeelden niet te moeten aanpassen.Zelfs de ploeg die alle wedstrijden verliest, blijft voor sommige supporterseen goede ploeg (en het beeld wordt zelfs nog versterkt!), die weliswaar meteen schier eindeloze reeks tegenslagen te kampen heeft: nu eens descheidsrechter, dan de blessure van een speler, dan weer de slechte trainer.De bestaande generalisatie (goede ploeg) wordt gehandhaafd door deletenvan de slechte elementen en vervormen van de werkelijkheid.Het is voor ons geen zaak dergelijk gedrag vanuit "onze gemeen-schappelijke werkelijkheid" te verklaren. Wijzelf zijn immerswaarschijnlijk tot een andere conclusie gekomen. Wat belangrijk is, iste proberen de structuur van de denkpatronen van de ander te begrijpen:Hoe is deze persoon gestructureerd? Hoe kan het dat hij dergelijk 59

gedrag vertoont? Als je begrijpt hoe hij daartoe komt (zijn "wegen"),kan je je op hem afstemmen (dezelfde paden bewandelen), de taal vande ander spreken om hem te bewegen tot nieuwe visies, keuzes, ...De kennis van de ander is vooral belangrijk als je een bepaald doel wilbereiken. Het laat je toe soepel naar je doel toe te werken, rekeninghoudend met de huidige situatie en de zintuiglijke toegangskanalen van jegesprekspartner (visueel, audititief, ) en met zijn favoriete denkpatronen.Van belang is niet zozeer wat je wil overbrengen, wel de respons die jebekomt. Soepel zijn vereist, naast de kennis van je doel, informatie (je moetandere wegen ontdekken) en de beschikking over technieken om op situatiesin te spelen.Bijvoorbeeld: door "te ankeren"Twijfel en onzekerheid kan je overwinnen door gebruik te maken van eensituatie waarin de zekerheid wel aanwezig was en gedragspatronen uit diesituatie te reproduceren in de nieuwe situatie.Als je kan bepalen wat de onzekerheid veroorzaakt en je weet van eerderepositieve ervaringen met dit element in zijn eigen belevingswereld, eventueelzelfs in een totaal andere context, kan je door die positieve ervaringen aan tedragen aantonen dat de angst niet noodzakelijk gegrond is. Het fijne gevoelverbonden aan de eerdere positieve ervaring neutraliseert de negatieveinstelling en kan gebruikt worden om te integreren in zijn aanvoelen van denieuwe situatie.Naast kennis van eerdere ervaringen van de ander, is het ook van belanginzicht te verwerven in hoe hij nu voelt en denkt. Om iemand beter te60

begrijpen is het daarom nuttig hem de diepere betekenis van zijn woorden tedoen in kaart brengenAls de ander zegt: vraag dan :Deletie:Ik ben onzeker Waarover precies? Wanneer?Het is beter Wat is beter? Beter dan wat? Wanneer is het beter?Generalisatie:Ik hou niet van deze ... Welke ... precies?Universele kwantoren:Nooit,altijd, iemand, iedereen Nooit? Altijd? Wie precies? Zijn er uitzonderingen?Non-referentile indexen:"de mensen", ze, men, dat, Welke mensen? Wie/wat bedoel je? Zijn alle mensen zo? Wie in het bijzonder? Wat zeggen ze precies? Doe jij dat dan ook? Waarom zeg je dat? Hoe weet je dat? 61

In welke situatie doen ze dat?Modale operatoren:ik moet, het is nodig, ik kan niet Wat zou er gebeuren als je het niet doet? Van wie moet je? Waarom moet je?Dit "doen nadenken" is niet bij elke algemeenheid, vaagheid of "modaliteit"nodig : vraag verduidelijking als ze gebruikt worden om weerstanden teverwoorden, bij belangrijke themas en bij terugkerende verwijzingen.Mogelijks wil de ander iets anders uitdrukken dan zijn woorden voor joubetekenen. Soms zal doorvragen de ander zelf doen vaststellen dat zijndieptestructuur niet meer overeenstemt met zijn woordgebruik als gevolg vanjaren van generalisaties, vervormingen en deleties.In De structuur van de magie leggen Bandler en Grinder met name uitdat ons taalgebruik zich bedient van meerdere informatie-niveaus. Wezagen al dat taal een oppervlaktestructuur heeft, maar daaronderverborgen ook een dieptestructuur.Als je zegt: Ik begrijp bepaalde dingen niet, is dit de oppervlakte-structuur van een diepere structuur die uitdrukt: Soms zijn er bepaaldedingen die ik niet begrijp.Door middel van vragen kan je de dieptestructuur aan de oppervlaktebrengen: Wat bedoel je precies met bepaalde?, Over welke dingenheb je het?, Wat precies begrijp je niet in verband met die dingen?62

Zijn er omstandigheden waarin je die dingen wel begrijpt? Wanneerbegrijp je die dingen niet? Dergelijke vragen verschaffen je inzicht in onbewuste lagen van jebewustzijn, waar emoties en gevoelens huizen. Dit inzicht is nodig omtot een verantwoorde keuzes te kunnen maken en bewust tot veranderingte komen.Dr Milton Erickson gebruikte omgekeerde metamodel-patronen ommensen op een indirecte manier te benvloeden en te hypnotiseren. DitMilton model bestaat er voornamelijk in dat gewerkt wordt met vageen zelfs bewust dubbelzinnige boodschappen, nominalisaties en indirecteopdrachten.Door het weglaten van de dieptestructuur, wordt de reden voor weerstandtegen wat gezegd wordt weg genomen. De gesprekspartner geeftbetekenis aan wat gezegd wordt van uit zijn eigen dieptestructuur.Tezelfdertijd vergt dit een, hoofdzakelijk onbewuste, inspanning van zijnhersenen waardoor zijn kritische ingesteldheid afneemt (het is moeilijkgelijktijdig met twee boodschappen bezig te zijn op twee verschillendeniveaus) en hij extra gemakkelijk aanvaardt wat Erickson hem, meestalop indirecte wijze, vertelt.Het Milton model wordt volop gebruikt in reclameboodschappen,verkoopstechnieken, politieke speeches en in het algemeen in allerleiomstandigheden waarin het de bedoeling is anderen te benvloeden ofovertuigen zonder weerstand op te roepen. 63

Een praktische strategie om het Milton model aan te wenden bij hetleggen en opbouwen van contacten kan er als volgt uit zien:1. TUNING (RAPPORT CREREN)Doe mensen praten over zichzelf Geef complimenten (huis, kleding, intelligentie, ...) Vraag advies of raad (hoe doe jij dit? Hoe zou je? Wat zou je doen als?) Beindig je zinnen met een Kemo vraag naar karakter, emoties en motivatie (reden, aanleiding, doelen) (hoe voelde je je daarbij? Hoe kwam je daartoe?)Vraag vooral naar hun emoties Hoe voel je je over? Wat denk je van? Wat vind je het leukste aan?Bevestig mensen in wat ze zijn Je bent zo ... (+ oprecht compliment) Je kunt dit allemaal zo goed doenStel vragen naar persoonlijke ervaringen Heb je ooit ... Toen je / deed .... Hoe heb je ... Waarom zoek je , ging je , deed je 64

Bevestig dat je hun menig deelt, denkt zoals zij Zo denk ik er ook over! Gelijk heb je! Grappig, precies wat ik gisteren nog zelf zei! O.K., juist, precies mijn idee! Ik heb datzelfde gevoel de hele tijd Ik wilde net precies hetzelfde zeggen Ik kon het niet meer met jou eens zijnAls je zelf vertelt Zorg dan voor een levendige, gedetailleerde beschrijving in termen van de zintuigen, Gebruik woorden, verwijzingen, verhalen, anekdotes die tot de verbeelding spreken, Maar wees vaag als het gaat om feiten of om gevoelens die de ander geacht wordt te hebben: Zeg niet: onderweg zag ik een prachtige groene Jaguar. Niet iedereen vindt een groene Jaguar een mooie auto. Om weerstand te vermijden zeg je dus beter: onderweg zag ik een prachtige auto!Spiegel taal en lichaamstaalKopieer de houding, bewegingen, ademhalingsritme en woorden van deander. Dit zorgt ervoor dat het gevoel van harmonie en eenheid versterktwordt. Gebruik ook dezelfde woorden en uitdrukkingen als hij deed toenhij aan het praten was. 65

2. ZOEK UIT WAT ZE WILLEN, WAT VOOR HEN BELANGRIJK IS WEL: Veiligheid, economie, gezondheid, nieuwheid, genegenheid, prestige, respect, vrijheid ... NIET: gemanipuleerd worden, bevolen worden, gekleineerd worden, misleid worden, A/ Help ze dromenB / Confronteer hen met de harde werkelijkheidC / Help ze de beste oplossing te vindenD / bevestig dat ze nooit spijt zullen hebben van hun beslissing3. TOON HEN DAT ZE BELANGRIJK ZIJN Noem hen bij naam Waar las je best iemands naam in? Als regel geldt: Hoe dichter bij het onderwerp van de zin, hoe sterker het effect van betrokkenheid. Laat zien dat je onthoudt wat ze zeggen Vertel hen positieve dingen die je opvallen aan hen Praat met hen op gelijk niveau Beveel niet maar vraag, dus* NIET: Zet U maar, maar WEL: Denk je dat we hier goed zitten?* NIET: Kijk naar , maar WEL: dank zij kunnen we zien dat 66

4. BRENG HEN IN JA-STEMMINGOverval mensen niet: een (over)directe communicatie leidt tot een(over)directe reactie.Een voorbeeld:Er wordt aangebeld - mevrouw is aan het kuisen; ze doet openPersoon aan de deur zegt: Alleen God kan U redden!Reactie van mevrouw: Ze gooit boos de deur dichtEen ander voorbeeld:Er wordt aangebeld - mevrouw is aan het kuisen; ze doet open.Persoon aan de deur zegt: Goede morgen mevrouw, ik zie dat U aan de schoonmaak bent.Reactie van mevrouw: Euh, jaPersoon: Ja, als de boel blinkt is iedereen blij h!Mevrouw: Euh, jaPersoon: Mag ik U een vraagje stellen?Mevrouw: Ja, ga je gangPersoon: Het is belangrijk dat het huishouden goed geregeld isMevrouw: Ja zekerPersoon: Maar daarnaast heeft U wellicht nog andere dingen te doen?Mevrouw: Ja ... 67

De persoon, in dit geval een verkoper natuurlijk, stemt af, krijgt contacten neemt de vrouw mee in zijn verhaal. Hij bevestigt eengemeenschappelijk belang en gaat pas nadien over tot "verkopen".5. WANNEER JE IETS UITLEGT Wees nauwkeurig (Elimineer wat niet essentieel is) Veralgemeen en vergelijk (Dit is zoals ) Beklemtoon visuele, kinesthetische en rationele elementen in je vergelijkingen Ga voortdurend op zoek naar hun goedkeuring, verzamel jas: (We waren toch akkoord dat ...?, Ben je het met me eens dat ) Vertaal kenmerken in bewezen voordelen (Dit betekent dat je (voordeel), omdat (verzekering). Akkoord? (goedkeuring)6. BEVESTIG ANDEREN IN WAT ZE ZEGGEN, DOEN, VOELENEN ZIJNReageer positief bevestigend op wat ze zeggen: juist! , ja! rechts .inderdaad!, precies!7. GEBRUIK SYLLOGISMENA/ We (mannen, mensen, ...) willen allemaal gezond zijnB/ Roken is slecht voor de gezondheidC/ Na a + b is het zelfs niet nodig zelf nog een conclusie te trekken68

8. COMMUNICEER BOODSCHAPPEN DOOR IMPLICATIE Ik vraag me af of je weet dat het belangrijkste voordeel ... (Of je het weet is niet meer relevant) Om ervoor te zorgen dat je volledig tevreden bent (houdt in dat je al tevreden bent) Mocht dit weer gebeuren (het deed zich al voor) Ik wed dat je zal blijven lachen (je lacht al) Zijn nieuwe auto (hij had vroeger een andere) Terwijl je het voorval helemaal uit je gedachten zet, zal ik je iets heel anders vertellen Ik weet niet of het je al opgevallen is dat ... We weten allemaal dat ; iedereen weet 9. LINK DINGEN DIE JE VAN HEN ZIET OF WEET AAN DEREACTIE DIE JE WIL BEKOMENOm echt effectief te zijn is het niet genoeg te vertellen wat de luisteraarweet, voelt en denkt, je moet dit koppelen aan wat je van hem verwacht.Verbanden leggen is zeer belangrijk. Alles kan met alles gelinkt wordendoor middel van: 1. en, maar, en niet, dat wil zeggen, dat betekent voor jou ... 2. terwijl ... zul je, wanneer ... dan , als ... 3. omdat ... daarom, dat zal veroorzaken, dat maakt, dit bevestigt; dit toont aan dat ... 69

Voorbeelden: Terwijl je hier werkt zul je merken dat, en ik vraag me af hoe snel je je daarbij zal realiseren dat Eens je dit weet, zal je Je voelt , en, ook, maar Terwijl, nadat, voordat je ., zal je ... Aangezien, omdat, . Kan je nu Terwijl je je voorstelt dat , zul je beseffen dat ..."Vraag nadien bevestiging: Ja? Juist? Heb je het? OK?10. LEES GEDACHTEN (MIND READING)Vertel hen wat ze voelen of denken en link daaraan wat je wenst dat zevervolgens voelen of denken (pace current experience) Terwijl je dit verder afwerkt zal je al voelen dat je Je kunt je afvragen , maar dan moet je bedenken dat Ik weet dat je je afvraagt Nu zal je wel al inzien dat Je zal dan ook akkoord zijn dat Ik kan zien dat je er op dezelfde manier over denkt Je hoeft niet te bevestigen, maar je kunt er zeker van zijn dat Je voelt wellicht een sterke neiging om Merk je hoe geruststellend het is om te weten dat ? Je bent ondertussen begonnen met op te merken dat... Terwijl je hier zit 70

Terwijl je geniet van de warmte van het zonnetje Misschien vraag je je af Je voelt waarschijnlijk ook iets Ik zie dat je begint te begrijpen, ... Ik ben zo blij om te horen dat je op dezelfde manier voelt / denkt over ...(En vraag om bevestiging: ok, ja toch?)11. DOE BEROEP OP HET ONBEWUSTEA/ Vervang zelfstandige naamwoorden door "het, ze, hen, B/ Gebruik onafhankelijke werkwoorden (het denken)C/ Gebruik dubbelzinnigheden en double-talk (Licht = gewicht? Zonlicht? Makkelijk?)D/ Gebruik metaforen (dit bloemetje vertelt ons)E/ Gebruik van paradoxen (het geluid van de stilte)F/ Verwijs naar sprookjes en mythenG/ Gebruik referenties (de heer X vertelde me eens)H/ Gebruik nominaties (woorden zonder specifieke betekenis, verwijzendnaar innerlijke referenties, samenvattingen en emoties (zorgen, kalmte,vrede, tevredenheid, succes) in plaats van specifieke objecten of feiten(baksteen, ...)Voorbeelden:Dat maakt je nieuwsgierig ...Dat is gemakkelijk te begrijpen 71

12. WEES ALTIJD POSITIEFZeg NIET: denk niet aan onprettige dingen, maar WEL: we kunnenbeter aan iets prettigs denken.Zeg NIET: er zal niets ernstigs gebeuren, maar WEL: dit kan gunstigegevolgen hebben voor ons.13. ALS JE PRAATPraat langzaam, met een warme, vaste stemGeef aandacht aan je lichaamstaal, lach, behoudt oogcontact, leunvoorwaarts, raak gepast aan.14. GEBRUIK DE TECHNIEK VAN VERANKERINGEmoties zijn associatief: zij geraken verbonden met bepaalde stimuli, dielater kunnen gebruikt worden om de emotie opnieuw te doen herleven,zelfs als er geen logisch verband tussen de stimulus zelf en de emotiebestaat.Veel mensen reageren zeer emotioneel op bepaalde oude liedjes, omdatze die automatisch in verband brengen met een bijzonder moment in hunleven. We kennen allemaal het fenomeen : je hoort toevallig een liedje, ofvindt een oude foto en woops ... plots ben je weer in de situatie toen jevoor het eerst met je geliefde danste op de tonen van precies dit liedje, ofin de situatie toen die foto genomen werd.Het "weer in die situatie zijn" kan gaan van eraan terugdenken (dan blijfje gewoon in je huidige rol), tot terugvallen in je rol van dat ogenblik: hetblije gevoel, de omgeving, de geuren ... je beleeft het allemaal opnieuw.72

Er zijn plaatsen, geluiden, ... die bij ons een heel goed gevoel of precieseen verdrietig gevoel oproepen, afhankelijk van de ervaringen die we ermee associren. Als je vele jaren geleden een echt positieve ervaringgedeeld hebt met een Italiaans meisje, kan je je plotseling realiseren datje een liefhebber geworden bent van al wat Italiaans is, zonder dat jemisschien zelfs kan uitleggen waarom.We zitten vol van dergelijke "ankers" Van sommige zijn we ons bewust,van andere niet. De geur van vers gemaaid gras, het geluid van eensirene ... ze kunnen ons in een handomdraai in een bepaalde rol zetten.Als een stoere bokser plots de meest angstige clint van de tandartswordt, of voor het publiek geen woord over zijn lippen krijgt, heeft dieman wel een probleem. Hem zelfvertrouwen, kracht en moed aanpratenheeft geen nut: hij heeft die. In zon geval kan het nuttig zijneigenschappen die hij vertoont in situatie X over te zetten naar dezespecifieke situatie.Om dat efficint te doen, gebruiken wij een koppeling: We gaan degewenste gedragingen en gevoelens koppelen aan een stimulus: eenaanraking, een specifieke beweging, een beeld of een geluid (een woordbv), zowat eender wat eigenlijk zolang de stimulus maar uniek is,timebaar is, de intensiteit wijzigbaar is (bv: bij een aanraking : langer ofharder duwen