COLLEGIUM VOCALE GENTFranz Schubert: nachtmuSik

de

puur muziek

27.10.2012 | 20:00 | CONCERTZAAL

2

pROGRAMMA

FRANZ SChUbERT (1797-1828)1. andante uit Pianosonate in a, D6642. Vorüber die stöhnende klage, D533. ein jugendlicher maienschwung, D614. Geist der Liebe, D7475. Walzer, D365, 19-21-296. Wein und Liebe, D9017. Der Gondelfahrer D8098. Deutsche tänze, D783, 13-59. Die nacht, D98310. Deutsche tänze, D783, 2-1211. Der entfernten, D33112. nachthelle, D89213. Walzer , D365, 36-34-3514. räuberlied, D43515. ruhe, schönstes Glück der erde, D65716. Deutsche tänze, D783, 10 & D969, 917. totengräberlied, D3818. Grab und mond, D89319. Ländler, D790, 5-6 20. Deutsche tänze, D783, 1421. Der Geistertanz, D49422. Das Grab, D33023. Walzer, D844

er is geen pauze.

COLLEGIUM VOCALE GENTTenor Ichristoph hierdeisVincent LesageDan martinTenor IImalcolm bennettFriedemann büttnerrené VeenbaritonSebastian myruskai-rouven Seegerrobert van der Vinne

Jan Vermeulen | pianoforte

UITVOERDERS

3

De negentiende eeuw was een gouden tijdperk voor de koorzang. Wie als Euro-pese koor- of ensemblezanger op zoek was naar het vocale paradijs kon het beste een enkele reis Duitsland of Oostenrijk maken. Naar Berlijn, Leipzig, Frankfurt, Keulen of Wenen. Want daar was het dat vanaf 1810 zangclubs en later ook koor-verenigingen als paddenstoelen uit de grond schoten. Men kon zich aanmelden bij een Liedertafel, Liederkranz of Män-nergesangverein.

LIEDERTAFELHet was Carl Friedrich ZeIter, de leraar van Mendelssohn, die als leider van de Berliner Singverein in 1808 het begrip Liedertafel in het leven riep. Dat was een ongedwongen bijeenkomst van dichters, componisten en zangers die met elkaar meerstemmige Duitse liederen zongen. In een brief aan Goethe legde ZeIter uit dat de 25 leden van zijn Liedertafel aan een rijk gedekte dis aanschoven om te eten, te drinken en te zingen. De voorkeur werd gegeven aan originele muziek waarvan de inkt nog nat was. De beste bijdragen werden beloond met een medaille, een heildronk of een lauwerkrans. Achter de gezelligheid ging een hoger doel schuil: het stimuleren en promoten van Duitse poëzie en muziek. Daarmee deed de Lie-dertafel iets vergelijkbaars als de mid-deleeuwse gilden van Meistersinger en de achttiende-eeuwse vrijmetselaars met

hun muzikale bijeenkomsten.

GEEN OFFICIëLE ERkENNING Ook in het Wenen van Franz Schubert mocht het meerstemmige zingen in koren of in de huiselijke kring zich ver-heugen in een warme belangstelling. Schuberts artistieke leven werd bijna letterlijk gedragen door trouwe bezoe-kers van dergelijke informele muzikale bijeenkomsten. Dat is bijzonder, want in het openbare muziekleven van de Oos-tenrijkse metropool speelde hij amper een rol van betekenis. Zijn muziek werd op de officiële podia zelden uitgevoerd, slechts zo’n tien procent van zijn muziek werd tijdens zijn leven uitgegeven, en dan nog solliciteerde Schubert vergeefs naar de post van kapelmeester van het Kärntner Tor-Theater. In 1827 vond ook het enige openbare concert met eigen werken van Schubert plaats. Als enige openbare loftuiting verscheen in 1826 in de Allgemeine Musikalische Zeitung in Leipzig een artikel over de Pianosonate in a-klein. Het meest frappante voor-beeld van gebrek aan officiële erkenning kwam van Goethe. Toen hij van Schubert een aantal liederen op zijn gedichten kreeg toegestuurd, bekeek hij ze amper en keurde ze af. Goethe was een onvoor-waardelijke Zelterfan.

FRANZ SChUbERT: NAChTMUSIk

4

VRIENDENkRINGSchubert moest het voor het groot-ste deel van zijn muziek hebben van zijn vriendenkring, die zich vanaf 1824 ‘Schubertianer’ noemde en bijeen kwam in ‘Schubertiaden’. Die vrienden – jonge dichters, schilders en musici – hadden echter nauwelijks invloed op het open-bare muziekleven. Wel lukte het een van hen, Franz von Schober, de twintig-jarige Schubert in contact te brengen met Michael Vogl (1768-1840), een van de meest gevierde zangers van Wenen. Langzaam maar zeker groeide Vogls bewondering voor Schuberts liedoeuvre en ontstond er een hechte vriendschap tussen Schubert en de dertig jaar oudere zanger. Vogl werd een van de grootste vertolkers en pleitbezorgers van Schu-berts liederen. Behalve de genoemde dichter Franz von Schober en Michael Vogl, behoorden tot de Schubertianer de dichters Johann Mayrhofer en Franz Grillparzer, de schilder

Moritz von Schwind, en de componisten Joseph Hüttenbrenner en Franz Lachner. Het was tijdens informele bijeenkomsten dat Schuberts muziek klonk voor gecul-tiveerde burgers en artistieke vrien-den: meestal piano- en kamermuziek en liederen. En ook muziek voor meer stemmen zoals vanavond uitgevoerd. Schubert wilde met zijn muziek zo het leven van hemzelf en dat van anderen ‘verschönern’. Hij was de hoofdleveran-cier van de uitgevoerde muziek en had meestal de leiding van achter de vleugel.

ONbESTEMDE VERLANGENS EN DANSEN Bij dat ‘verfraaien’ van het leven bogen de romantische componist, zangers en luisteraars zich veelvuldig over de scha-duw- en nachtzijde van het leven en over onbestemde verlangens naar verre werelden. Niet alleen in zijn zeshonderd sololiederen zijn dat geliefde thema’s, maar ook in de ongeveer honderdvijf-tig werken die Schubert schreef voor meerstemmige ensembles. Tussen de fijnzinnige bloemlezing van liederen die vanavond op het programma staan, klin-ken een handvol dansen voor piano als instrumentale bruggetjes. Zijn leven lang schreef Schubert dansmuziek voor aller-lei bezettingen, in totaal meer dan vier-honderd werken, walsen, Duitse dansen en Ländler. Vele daarvan zijn voor piano en waren bedoeld als gebruiksmuziek in Schuberts ouderlijk huis, en voor fees-telijke bijeenkomsten en partijen. Vaak improviseerde Schubert de dansen ter plekke en werkte ze later uit, bundelde ze en gaf ze uit.

VERLEIDELIJkE MUZIEkDe eerste meerstemmige liederen op het programma vanavond stammen nog uit de tijd dat Schubert werd opge-leid als jongenssopraan aan de Weense hofkapel, als leerling van Antonio Salieri. Bij wijze van compositieoefening voor Salieri schreef hij in de lente van 1813 het grotendeels homofone Vorüber die stöhnende Klage voor onbegeleid vocaal mannentrio. Een vroege oefening in het schrijven van canons is het driestem-

5

mige Ein jugendlicher Maienschwung, een opgewekte hommage aan de lente. Drie jaar later zette Schubert voor het eerst Friedrich von Matthissons Geist der Liebe op muziek, maar dan in een sololied. Zeer verleidelijke muziek schreef hij in 1822 bij dezelfde tekst in de versie voor mannenkwartet en piano, een compleet nieuw lied, zonder herhalingen en vol avontuurlijke modulaties. Drinkliederen vormen een rode draad door Schuberts liedoeuvre en passen goed bij het thema ‘Nachtmusik’. Vaak leiden drinkliederen bij Schubert tot filosofische bespiegelin-gen, maar bij Wein und Liebe is de vrouw het verborgen onderwerp. Hier wordt de drinker door de wijngod Bacchus in slaap gewiegd en door Amor pas gewekt in de ochtend. Het promillage stijgt hoorbaar in de loop van dit lied. Voor maar liefst 47 liederen maakte Schubert gebruik van gedichten van zijn kameraad en tijde-lijke huisgenoot Johann Baptist Mayrho-fer (1787-1836), de talentvolle dichter die zelfmoord pleegde in een vlaag van depressiviteit. Eén daarvan is Der Gon-delfahrer uit 1824 voor mannenkwartet en piano, een charmant wiegende schil-dering van een gondel in de Venetiaanse kanalen.

VERbEELDINGSkRAChTIn het gracieus deinende Die Nacht wordt de vriendelijke stilte en hemelse rust onder de sterrenhemel gehuldigd. Het lied Der Entfernten uit 1816 is qua inhoud verwant met Beethovens cyclus An die Ferne Geliebte en is vol passie,

verbeeldingskracht en spel van vraag en antwoord tussen de tenorsolist en de rest van het mannenensemble. Een vergelijkbare rolverdeling tussen een vertellende tenor en het mannenkwar-tet komt terug in Nachthelle, waar de dichter denkt beschenen te worden door het licht van de eeuwigheid. Het samenzweerderige en stoere Rauber-lied stamt uit een onvoltooide opera Die Bürgschaft, waarvan Schubert in 1816 slechts twee van de drie akten voltooide. Hoewel veel van Schuberts meerstem-mige liederen goed uitvoerbaar waren voor amateurzangers, had hij bij som-mige professionele zangers op het oog, zoals bij Ruhe, schönstes Glück der Erde. Het lied heeft betoverende melodieën en samenklanken, en is vol prachtige staal-tjes van woordschilderingen.

VERGANkELIJkhEIDNogal wat liederen van Schubert en zijn tijdgenoten hebben het graf of de dood-graver als onderwerp. Sommige daarvan maken een morbide indruk, zijn diep-zinnig en filosofisch en vol gedachten aan vergankelijkheid en dood. Zo niet Totengräberlied voor twee tenoren en bas uit 1813, waar Schubert eerder de doodgraver zelf schildert, de hard wer-kende man en zijn spade die de graven overziet en weet wie er liggen en hoe ze waren in levende lijve. In Grab und Mond vragen de zangers aan de maan om hen met haar stralen een blik te gunnen in de donkere afgrond van de eeuwigheid. Ook de huiveringen in Geistertanz zijn

6

van het zeer milde soort, alsof Schubert in het nachtelijk tafereel na twaalven wat licht en luchtigheid heeft binnengelaten. Maar liefst vijf keer zette Schubert in de periode van 1815 tot 1819 Johann Gau-denz von Salis-Seewis’ gedicht Das Grab op muziek, en vijf keer voor meerstem-mig ensemble. De eerste twee zettingen zette hij zelfs op dezelfde dag op papier, op 28 december 1815. De tweede versie van die dag klinkt vanavond, een diep-zinnig langzaam lied in de veelzeggende droeve toonsoort c voor twee tenoren, bariton, bas en piano. De zangers bren-gen hun langzame homofone klanken boven plechtige pianoakkoorden. Aan het eind klinkt: “Das arme Herz, hien-ieden / Von manchen Sturm bewegt, / Erlangt den wahren Frieden / Nur, wo es nicht mehr schlägt”

bIO

COLLEGIUM VOCALE GENTIn 2010 was het precies veertig jaar gele-den dat een groep bevriende studenten op initiatief van Philippe Herreweghe beslisten het Collegium Vocale Gent te stichten. Het ensemble paste als één van de eerste de nieuwe inzichten inzake de uitvoering van barokmuziek toe op de vocale muziek. Deze authentieke, tekst-gerichte en retorische aanpak zorgde voor een transparant klankidioom waar-door het ensemble in nauwelijks enkele jaren tijd wereldfaam verwierf en te gast

was op alle belangrijke podia en muziek-festivals van Europa, Israël, de Verenigde Staten, Rusland, Zuid-Amerika, Japan, Hongkong en Australië.

Intussen is Collegium Vocale Gent uitge-groeid tot een uiterst flexibel ensemble met een ruim repertoire uit verschil-lende stijlperiodes. De grootste troef hierbij bestaat erin dat voor elk project een geoptimaliseerde bezetting bijeen gebracht wordt. Muziek uit de renais-sance wordt uitgevoerd door een ensem-ble van zes tot twaalf zangers. De Duitse barokmuziek, en meer specifiek de vocale werken van J.S. Bach, waren en blijven een kroondomein. Vandaag brengt het Collegium Vocale Gent deze muziek bij voorkeur met een klein ensemble, waarin de zangers zowel de koor- als solopar-tijen voor hun rekening nemen. Meer en meer legt Collegium Vocale Gent zich ook toe op het klassieke, romantische en hedendaagse oratoriumrepertoire. Na de initiële samenwerking met de Accademia Chigiana uit Siena bij de uitbouw van een groot symfonisch koor en de rekrutering van zangers op Europees niveau, geniet het ensemble sinds 2011 hiervoor ook de steun van het Cultureel Programma van de Europese Unie. Op die manier kunnen ervaring en jong talent consequent aan elkaar gekoppeld worden en slaagt Col-legium Vocale Gent erin een belangrijke pedagogische functie te vervullen. Ten-slotte zal het ensemble, net als in de voorbije jaren, ook in de toekomst zijn medewerking blijven verlenen aan ver-schillende muziektheatervoorstellingen.

7

Voor de realisatie van deze projecten werkt het Collegium Vocale Gent samen met diverse historisch geïnformeerde ensembles zoals het eigen barokor-kest van Collegium Vocale Gent, het Orchestre des Champs Élysées, het Frei-burger Barockorchester of de Akade-mie für Alte Musik Berlin. Maar ook met vooraanstaande symfonische orkesten zoals deFilharmonie, het Rotterdams Filharmonisch Orkest, het Budapest Festival Orchestra en het Koninklijk Con-certgebouworkest worden projecten opgezet. Het ensemble werd geleid door dirigenten zoals Nikolaus Harnoncourt, Sigiswald Kuijken, René Jacobs, Paul Van Nevel, Iván Fischer, Marcus Creed, Kas-pars Putnins, Yannick-Nézet-Séguin en vele anderen.

Het Collegium Vocale Gent geniet de steun van de Vlaamse Gemeenschap, de Provincie Oost-Vlaanderen en de stad Gent. In 2011 werd het ensemble Ambassadeur ven de Europese Unie.

JAN VERMEULENJan Vermeulen wordt beschouwd als één van de meest invloedrijke artiesten in zijn vakgebied. Na zijn pianostudies aan het conservatorium in Brussel duwt zijn drang naar authenticiteit hem al snel in de richting van de historische instru-menten. Zijn grensverleggende opname van de sonates van C.M. von Weber bete-kende in het begin van de negentiger jaren de start van een bloeiende loop-baan als fortepianist. In dezelfde peri-

ode richt hij het Fortepianotrio Florestan op. Het ensemble (later omgedoopt tot Tröndlin Trio) was één van de eerste dat naast het klassieke ook het romanti-sche repertoire vertolkte op authentieke instrumenten.

Jan Vermeulen kan terugblikken op een indrukwekkende discografie van meer dan dertig titels. Zo oogst hij momen-teel wereldwijde faam met de integrale opname van Schuberts klavierwerk voor het Nederlandse Et’cetera, een magnum opus dat hij in 2010 voltooide. Naar aan-leiding van dit project werd hij in het-zelfde jaar verkozen tot ‘Musicus van het jaar’. In tal van internationale vakbladen wordt hij ‘de ideale Schubert-vertolker’ genoemd en gelden zijn interpretaties als de nieuwe referentie. Ook zijn laat-ste dubbel-cd met werk van Robert Schumann wordt internationaal alom geprezen en onthaald als één van de belangrijkste bijdragen tot het Schu-mannjaar 2010.

Als solist was Jan Vermeulen te gast in tal van Europese landen. Zijn voorliefde voor de kamermuziek bracht hem samen met musici als Wieland Kuijken, Paul Dombrecht, Christine Busch, Roel Diel-tiens, Marcel Ponseele, Anne Cambier en de ensembles Explorations en Il Gardel-lino. Sinds 2010 vormt hij een hecht duo met de celliste France Springuel. Samen starten ze in 2011 een concert- en cd-project met de integrale werken voor cello en pianoforte van Beethoven, Schu-mann, Brahms e.a.

WO | 31.10.12World Music Days Of Flanders15:00 | nadar, Daan Janssens (artistieke leiding)17:30 | Spectra ensemble, Filip rathé (artistieke leiding)20:00 | brussels Philharmonic, Yuki kakiuchi (dirigent)

Vr | 02.11.12 | 20:00European Union baroque Orchestra, Lars Ulrik Mortensen (artistieke leiding)rebel, charpentier, rameau

DO | 08.11.12 | 20:00 | kraakhuisSolisten van de byzantijnse Muziektheosteriktos, bereketis

za | 10.11.12 | 20:00 | uitVerkOchtOrchestra of the Age of Enlightenment, Choir of the EnlightenmentPurcell, haendel

Di | 13.11.12 | 20:00 | kraakhuis | uitVerkOchtOcturnSonic mantras: monniken in een jazzconcert

WO | 14.11.12 | 20:00 | kraakhuisCapriccio Stravagante TrioFrans recital

Vr | 16.11.12 | 20:00 | kraakhuisContrapunctus, Owen Reese (artistieke leiding)byrd, tallis, De monte, cardoso, De cristo, Peerson

zO | 18.11.12 | 13:30-17:00 | GratiSkunstendag voor kinderenAbrikoosje het Appelflapje + Groot trommelfeest

zO | 18.11.12 | 20:00 | miryzaalAlessandro Moccia, Judith Ermert, Getacine pegorimbrahms

Di | 20.11.12 | 14:00 | kraakhuisSophie & Marie hallynckSchubert, kikta, De Falla

DO | 22.11.12 | 20:00 | miryzaalNavarra String Quartet & bram van SambeekDevienne, Du Puy, blanckaert, Debussy, Fagerlund

Vr | 23.11.12 | 20:00deFilharmonie & Collegium Vocale Gent, philippe herreweghe (dirigent)Liszt: missa Solemnis

bINNENkORT

bespreekbureau Muziekcentrum De bijloke Gent | J. kluyskensstraat 2, 9000 GentDi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.bev.u. | Daan Bauwens • tekst | Clemens Romijn© | muziekcentrum De bijloke Gentinfo@debijloke.bemuziekcentrum De bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent motors (www.gentmotors.be)