25-27 november 2016 Center Parcs De Vossemeren | Lommel ......november 2016 doorging in Center Parcs...

Congrestekst: goedgekeurd door partijcongres Nieuwe WIJ-congres 2016

Pagina 1 van 175

25-27 november 2016 Center Parcs De Vossemeren | Lommel

Voorwoord Inleiding

Congrestekst Actualiteitsmotie

Slotspeech


Pagina 2 van 175

Inhoudstafel Voorwoord Wouter Beke ........................................................................................................................... 5 Voorwoord Benjamin Dalle ........................................................................................................................ 6 0. Het Wij ............................................................................................................................................... 7

Wij vormen een gezin, een buurt, een gemeenschap .................................................................... 7 Perspectief op beter .................................................................................................................... 9 Wij veranderen ......................................................................................................................... 10 Het Nieuwe Wij ......................................................................................................................... 12 Pleidooi voor een betrokken samenleving .................................................................................. 14

1. Het Nieuwe Zorgen ........................................................................................................................... 16

Solidariteit ................................................................................................................................ 16 1.1.1. Iedere mens telt........................................................................................................................... 16 1.1.2. Gelijke kansen voor iedereen ...................................................................................................... 16 1.1.3. Solidariteit binnen gezin & samenleving ..................................................................................... 18

Solidaire zorg ............................................................................................................................ 25 1.2.1. Zorg waar iedereen inbegrepen is ............................................................................................... 25 1.2.2. Zorg op maat ................................................................................................................................ 30 1.2.3. Innovatie in de zorg ..................................................................................................................... 37 1.2.4. Keuzevrijheid ............................................................................................................................... 39

Rechtvaardige & moderne fiscaliteit .......................................................................................... 44 1.3.1. Rechtvaardigheid & dienstverlening ........................................................................................... 44 1.3.2. Moderne fiscaliteit ...................................................................................................................... 44 2. Het Nieuwe Samenleven ................................................................................................................... 48

Asiel, migratie & integratie ........................................................................................................ 48 2.1.1. Leren uit het verleden ................................................................................................................. 48 2.1.2. Humaan, duurzaam & realistisch asielbeleid .............................................................................. 49 2.1.3. Gefaseerde & gecontroleerde economische migratie ................................................................ 51 2.1.4. Integratie & diversiteit ................................................................................................................. 53

Betrokken overheid ................................................................................................................... 57 2.2.1. Betrokken samenleving, betrokken overheid ............................................................................. 57 2.2.2. Taken verdelen: subsidiariteit ..................................................................................................... 58 2.2.3. Betrokken lokaal bestuur, bestuurskrachtig bestuur .................................................................. 59 2.2.4. Klantgerichte overheid ................................................................................................................ 61 2.2.5. Waarborg voor persoonlijke vrijheid in verbinding ..................................................................... 62 2.2.6. Democratie als fundament van de betrokken samenleving ........................................................ 63 2.2.7. Beslissen samen met de samenleving, niet enkel erover ............................................................ 64

Veiligheid .................................................................................................................................. 67 2.3.1. Betrokken samenleving, veilige samenleving .............................................................................. 67 2.3.2. Veiligheid, kerntaak van de overheid, gedeelde verantwoordelijkheid van iedereen ................ 67 2.3.3. Ketengerichte, integrale aanpak ................................................................................................. 68 2.3.4. Denk globaal, handel lokaal & globaal ........................................................................................ 69


Pagina 3 van 175

2.3.5. Performante diensten, meer effectiviteit .................................................................................... 70 2.3.6. Het strafrecht als sluitstuk van het veiligheidsbeleid .................................................................. 72

Privacy in een digitale wereld .................................................................................................... 74 2.4.1. Privacy: waarde ten dienste van de samenleving ....................................................................... 74 2.4.2. Privacy onder druk ....................................................................................................................... 74 2.4.3. Permanente evenwichtsoefening ................................................................................................ 75 2.4.4. Privacy & moderne technieken verzoenen ................................................................................. 77

Een rechtvaardige justitie ten dienste van iedereen ................................................................... 80 2.5.1. Helder en toegankelijk recht ....................................................................................................... 80 2.5.2. Durven investeren in justitie ....................................................................................................... 80 2.5.3. Anders omgaan met conflicten ................................................................................................... 82 3. De Nieuwe Ambitie ........................................................................................................................... 83

Onderwijs ................................................................................................................................. 83 3.1.1. Sterk onderwijs van & voor iedereen .......................................................................................... 83 3.1.2. Veranderende samenleving ......................................................................................................... 83 3.1.3. School van de toekomst .............................................................................................................. 84 3.1.4. Leerlingen & diverse samenleving ............................................................................................... 86 3.1.5. Onderwijs & arbeidsmarkt ........................................................................................................... 90

Werkbaar & wendbaar werk ...................................................................................................... 95 3.2.1. Werk: veel meer dan inkomen .................................................................................................... 95 3.2.2. Arbeidsmarkt in beweging ........................................................................................................... 95 3.2.3. Flexibiliteit op de arbeidsmarkt ................................................................................................... 97 3.2.4. Met meer aan de slag .................................................................................................................. 98 3.2.5. Werk op maat ............................................................................................................................ 104 3.2.6. Jobs met een goede sociale bescherming ................................................................................. 108 3.2.7. Vooruit door dialoog.................................................................................................................. 109

Economie ................................................................................................................................ 111 3.3.1. Betrokken & duurzame economie: iedereen vooruit ................................................................ 111 3.3.2. Technologie is overal ................................................................................................................. 112 3.3.3. Circulaire economie ................................................................................................................... 114 3.3.4. Deeleconomie ............................................................................................................................ 115 3.3.5. Economie & rol van de overheid ............................................................................................... 116 3.3.6. Onze hoofdstad, een internationale hub .................................................................................. 119 4. De Nieuwe Rentmeesters................................................................................................................ 120

Rentmeesterschap .................................................................................................................. 120 4.1.1. Wat is dat, rentmeesterschap? ................................................................................................. 120 4.1.2. Rentmeesterschap in het beleid ................................................................................................ 121 4.1.3. Open ruimte voor de toekomst ................................................................................................. 123

Decentrale energie .................................................................................................................. 125 4.2.1. Energie van morgen is meer decentraal .................................................................................... 125 4.2.2. Betrouwbaar, betaalbaar & duurzaam ...................................................................................... 126 4.2.3. Nieuwe energiemarkten, nieuwe energienetten ...................................................................... 127 4.2.4. Minder afhankelijk van energie ................................................................................................. 131

Duurzame voeding .................................................................................................................. 134


Pagina 4 van 175

4.3.1. Duurzame voeding: goed voor mens, economie & ecologie ..................................................... 134 4.3.2. Basisrecht voor iedereen ........................................................................................................... 135 4.3.3. Richting leefbare Vlaamse voedselproductie ............................................................................ 136 4.3.4. Richting groter maatschappelijk draagvlak voor landbouw ...................................................... 138 4.3.5. Gezondere voedingskeuze ......................................................................................................... 140 5. De Nieuwe Buurten ........................................................................................................................ 141

“Iedereenthuis” ...................................................................................................................... 141 5.1.1. Van huiszekerheid naar thuiszekerheid..................................................................................... 141 5.1.2. Woonbeleid voor de toekomst .................................................................................................. 142 5.1.3. Kwaliteitsvolle buurten .............................................................................................................. 145

Mobiliteit ................................................................................................................................ 147 5.2.1. Mobiliteit: vlot, veilig & duurzaam ............................................................................................ 147 5.2.2. Van automobiliteit naar duurzame mobiliteit ........................................................................... 148

Nieuwe stedelijkheid ............................................................................................................... 156 6. Het Nieuwe Samenwerken .............................................................................................................. 158

Het Europese project ............................................................................................................... 158 6.1.1. Europa op een kruispunt ........................................................................................................... 158 6.1.2. Werken aan een beter Europa .................................................................................................. 159

Internationale veiligheid ......................................................................................................... 163 6.2.1. Blik op de wereld ....................................................................................................................... 163 6.2.2. Europa als hefboom ................................................................................................................... 164

Ontwikkelingssamenwerking ................................................................................................... 168 6.3.1. Solidariteit stopt niet aan de grens ........................................................................................... 168 6.3.2. Brede ontwikkelingsstrategie .................................................................................................... 169 Actualiteitsmotie ................................................................................................................................... 171 Slotspeech Wouter Beke ........................................................................................................................ 172


Pagina 5 van 175

Voorwoord Wouter Beke Voor sommige partijen zijn congressen enkel applausmomenten. Een moment om tegen de leden te zeggen: “kijk eens, we zijn goed bezig”. En daarna gewoon verder doen. Niet zo bij ons. Voor CD&V zijn congressen momenten waarop we toekomstplannen op tafel leggen. Waar onze leden de pen vasthouden. Het Innestocongres van drie jaar geleden is daarvan een mooi bewijs. Want de engagementen die we toen aangingen, bepalen vandaag het beleid van onze regeringen. Ook het Nieuwe Wij-congres is zo’n moment. Een jaar lang hebben duizenden mensen de handen in elkaar geslagen om te komen tot de tekst die hier voor u ligt. Een tekst die tijdens het congresweekend unaniem goedgekeurd werd door onze leden. Een tekst waar we dan ook bijzonder fier op zijn, en die we graag met u delen. De titel van het Nieuwe Wij-congres verwijst naar twee woorden: ‘nieuw’ en ‘wij’. ‘Wij’, dat is de basis van onze politieke actie. Actie die gedreven wordt door het ideaal van het moedige midden. Waar de staat niet onze persoonlijke verantwoordelijkheid uit handen neemt. Maar waar mensen ook niet louter op zichzelf zijn aangewezen. Achter onze ‘wij’ schuilt een ideaal waarin de samenhang sterker wordt. Een sterke, solidaire samenleving waarin jij en ik zich kunnen ontplooien. Dat doe ik niet ondanks, maar dankzij de ander. Dat is de betekenis van #ikbenwij. ‘Nieuw’ verwijst naar de nieuwe tijden die zich aandienen. Nieuwe tijden waarin we belangrijke omslagen moeten maken. Maatregelen nemen die ons klaarstomen voor een toekomst waarin het goed is om leven. Ondanks vergrijzing, klimaatverandering, crisis of terreur. We gaan de uitdaging aan. Onze leden hebben met deze congrestekst een sterke boodschap geschreven. Een boodschap waar geen pessimist of individualist tegenop kan. Het is een concrete boodschap voor de mensen, van engagement en van perspectief. Een boodschap die mensen wil beschermen zonder terug te plooien op zichzelf. In tijden waarin anderen de samenleving willen afbreken, bouwen wij haar terug op. Met deze congrestekst herbevestigt CD&V haar rol als bouwmeester. Zoals we dat al 70 jaar lang in Vlaanderen zijn. Ik draag deze tekst op aan onze leden. Aan de duizenden mensen die met ons mee dachten, debatteerden en stemden. Ieder heeft op zijn manier mee een stukje geschiedenis geschreven. Nu is het aan ons, om jullie plannen ten uitvoer te brengen. En te bewijzen dat wij nog steeds de eerste ledenpartij in Vlaanderen zijn. Met hartelijke groeten,

Wouter Beke Algemeen Voorzitter CD&V


Pagina 6 van 175

Voorwoord Benjamin Dalle Voor u ligt de finale congrestekst die werd goedgekeurd tijdens het Nieuwe Wij-congres dat op 25, 26 en 27 november 2016 doorging in Center Parcs De Vossemeren (Lommel). Het is het resultaat van een intens proces dat een jaar geleden van start ging. Toen werd een ambitieuze basistekst voorbereid door de studiedienst Ceder, met de inbreng van vele parlementsleden, medewerkers en militanten. De ontwerpcongrestekst werd op de algemene vergadering van 8 maart 2016 goedgekeurd. Dit was meteen de aftrap van een participatief traject waarbij de afdelingen, de regio’s, de geledingen en groepen van tien leden amendementen konden indienen. De amendementen werden uitvoerig besproken op provinciale congressen in september 2016. Uiteindelijk werden ongeveer 1.300 amendementen ingediend door de provincies, de parlementaire fracties, de geledingen en de Vereniging van CD&V-raadsleden. De meesten ervan werden door de algemene vergadering van 8 november 2016, op voorstel van de congrescommissie, verwerkt in de ontwerpcongrestekst. Exact 299 amendementen werden uiteindelijk voorgelegd aan het congres. Na boeiende discussies in zes congreswerkgroepen werd de geamendeerde congrestekst unaniem aangenomen. In de aanloop naar het congres waren de verwachtingen hooggespannen. Vandaag kunnen we zeggen dat het resultaat mag gezien worden. De congrestekst zet nieuwe bakens uit voor de christendemocratie. En ook het congres zelf was een voltreffer. In de werkgroepen werd op het scherp van de snee gediscussieerd. De plenaire vergadering was een opvallend en fraai vormgegeven hoogtepunt, met tal van sterke tussenkomsten van jonge en minder jonge leden. De vergadering werd afgesloten met een begeesterende speech van voorzitter Wouter Beke, die u achteraan deze bundel vindt. Het was bovendien een echt belevingsweekend met tal van interessante en sportieve activiteiten met onze mandatarissen en ministers. Van harte dank aan de voorzitters van het congres, Kris Declercq en Nadja Vananroye, voor de bekwame en vlotte leiding van het congres. Bedankt ook aan de leden van de congrescommissie voor de goede voorbereiding van het congres en de enthousiaste samenwerking tot in de vroege uren. Bedankt congreswerkgroepvoorzitters, tekstinleiders en verslaggevers voor de professionele en respectvolle leiding van de congreswerkgroepen en de accurate verslaggeving. En uiteraard ook bedankt aan alle leden en sympathisanten voor jullie bijdrage en engagement voor onze partij. Een bijzonder woord van dank ook aan onze voorzitter, Wouter Beke. Zijn essay “Het nieuwe Wij – Pleidooi voor een betrokken samenleving” zorgde mee voor de bezieling van het congres. Zonder zijn leiderschap had dit congres niet kunnen plaatsvinden. ‘Last but not least’ een welgemeende dankjewel aan alle collega’s die het beste van zichzelf gaven om dit congres te doen slagen: het team van Ceder, alle collega’s van de ‘Wij89’, de medewerkers van fracties en kabinetten en iedereen die meehielp aan het welslagen van dit congres. We wensen u een boeiende leeservaring en veel WIJ-inspiratie. Bedenkingen zijn steeds welkom via [email protected]. Met christendemocratische groet,

Benjamin Dalle Directeur Ceder & voorzitter congrescommissie

mailto:[email protected]


Pagina 7 van 175

0. Het Wij Iedere mens telt. Elk hebben we onze talenten en kwetsbaarheden. Elke mens levert een eigen, onvervangbare bijdrage aan de samenleving. We staan niet op onszelf. Het is pas in relatie tot anderen dat je echt een eigen identiteit verwerft. De Oostenrijkse theoloog en filosoof Martin Buber zegt het zo: “Er moet een ‘jij’ zijn dat mij tot ‘ik’ maakt. Iemand moet mij noemen, erkennen, aanspreken opdat ik een ‘ik’ word.” Christendemocraten vertrekken vanuit het ‘wij’. In ons mensbeeld hebben individuele mensen oog voor hun medemens. We deinzen er niet voor terug om belangeloos iets voor een ander te doen, omdat we daar een rijker mens van worden. Ook in het nastreven van de eigen belangen, liggen we wakker van de impact op onze medemens. Respect is geen leeg begrip. Het christendemocratische ‘wij’ is er dus een waarbij het ‘ik’ altijd verbinding zoekt met de ander (het ‘jij’). Niet omdat het moet, maar omdat het een essentieel onderdeel vormt van de identiteit van elk mens (geen ‘ik zonder jij’). Een keuze voor ‘wij’ is een keuze om te investeren in wat het sociaal kapitaal van de samenleving wordt genoemd. Sociaal kapitaal ontstaat wanneer mensen vaardigheden verwerven via deelname aan sociale netwerken waar vertrouwen en wederzijds respect ontstaat. Sociaal kapitaal gaat hand in hand met vertrouwen. Vertrouwen tussen mensen onderling in de eerste plaats, maar ook vertrouwen in de instellingen, in de overheid, in het middenveld, in de sociale partners… In een samenleving met een tekort aan sociaal kapitaal, zo heeft de Amerikaanse politicoloog Robert Putnam uitvoerig beschreven, floreren angst en onzekerheid. Vertrouwen is nodig opdat mensen elkaar verstaan. Letterlijk verstaan: enkel de kennis van de taal maakt dialoog mogelijk. Figuurlijk verstaan: door de taal van gemeenschappelijke waarden en normen te spreken. Gelijkheid van man en vrouw. Vrijheid van meningsuiting. Respect voor mensen met een andere geaardheid, respect voor eigen levenskeuzes. Zo’n gezamenlijk referentiekader, met gedeelde normen en waarden, maakt inzicht mogelijk in het waarom van ons handelen.

Wij vormen een gezin, een buurt, een gemeenschap Het christendemocratische ‘wij’ is volop in beweging. Onze ‘wij’ werd in het verleden gevormd door het gezin, de vriendenkring, de buurt, het middenveld, een rijk verenigingsleven en de geloofsgemeenschap. Elk met een grote verbindende kracht. Ook vandaag zijn die krachten nog van belang, al zijn ze volop in verandering. Het gezin van vandaag is niet meer het ‘standaardgezin’ van een halve eeuw geleden met mama, papa en twee of drie kindjes. Tussen 1970 en 2010 daalde het aantal Vlamingen dat in het huwelijk trad met 41%. Het aantal echtscheidingen vervijfvoudigde in dezelfde periode. Naast een groot aantal singles zijn er heel wat (soms grote) nieuw samengestelde gezinnen. Het gezin heeft intussen ook heel wat taken uitbesteed aan de overheid. Zorg voor kinderen en afhankelijke ouderen gebeurt vandaag, veel meer dan vroeger, in door de overheid gefinancierde voorzieningen. Ook de buurten zien er vandaag anders uit. De bevolking is er meer divers dan ooit. Het dagelijks leven speelt zich gemiddeld genomen minder af onder de eigen kerktoren. Mensen zijn mobieler geworden. Het digitale leven brengt de wereld in de huiskamer.


Pagina 8 van 175

Het traditionele middenveld was decennialang de plaats waar tegenstellingen werden overbrugd. Dat middenveld staat onder druk. Omdat het sinds lang mee instaat voor de besteding van publieke middelen, is het onderscheid met de staat soms vervaagd. Tegelijk heeft het middenveld elementen van de marktwerking overgenomen. Vaak bestaat er immers concurrentie met de marktsector, zoals rond ouderenzorg. Ook de beoogde emancipatie van de gewone man heeft zijn doel niet gemist. Mensen staan veel vrijer in het leven. De coöperatieve gedachte is springlevend. Nieuwe technologie heeft nieuwe vormen van inspraak en betrokkenheid doen ontstaan die het tussenniveau – de middenveldorganisaties – overslaan. Heel wat van deze nieuwe actoren zijn waardevol. Vaak groeit vanuit een tijdelijk engagement of een actie gericht op een specifiek strijdpunt een nog mooier verhaal. Maar soms organiseren gelijkgezinden zich enkel ‘tegen iets’. Dat is niet meteen een uiting van het ‘wij’. Er zijn heel wat positieve verbindende impulsen die uitgaan van het verenigingsleven. Denk maar aan de jeugdbewegingen en de sportclubs. Er zal altijd nood zijn aan een middenveld dat de ruimte tussen het individu aan de ene kant en de overheid en de vrije markt aan de andere kant, invult en zichzelf opnieuw uitvindt. Geloof verbindt veel minder mensen dan vroeger. De ontmoeting van de parochieleden bij de zondagsmis behoort in grote mate tot het verleden. Het katholieke geloof is ook veel minder dominant dan enkele decennia terug. Er zijn in de bevolking zeer diverse culturen en nationaliteiten, die op een andere, vaak intensere manier, hun geloof beleven. Ook binnen de publieke ruimte. In het algemeen blijft de nood aan zingeving en spiritualiteit bestaan. Dat een aantal van de verbindende krachten in beweging zijn en soms aan kracht ingeboet hebben, maakt duidelijk dat we actief werk moeten maken van meer ‘wij’ in de samenleving. Want verbinding en ontmoeting liggen aan de basis van begrip. Voor de cohesie in een samenleving is begrip levensnoodzakelijk. Het maakt een gezamenlijke visie op maatschappelijke uitdagingen ook mogelijk. Hoe kunnen we als samenleving adequate antwoorden vinden op nieuwe uitdagingen? Daar hebben we een gemeenschappelijke visie voor nodig en instrumenten om tot zo'n visie te komen. Er zijn bijvoorbeeld nieuwe kansen. In verbinding treden met anderen is makkelijker dan ooit door de nieuwe internettechnologieën. Sommige recente initiatieven in de deeleconomie zijn prachtige voorbeelden van hoe initiatief van onderuit verrijkend kan zijn voor de hele gemeenschap. Nieuwe vormen van dialoog en betrokkenheid zijn een zeer waardevolle aanvulling op onze democratie. De uitdaging is om die verbindingen ook duurzaam te ontwikkelen. Om iedereen in gelijke mate toegang te bieden tot die nieuwe mogelijkheden en ervoor te zorgen dat verbindingen gepaard gaan met het opnemen van engagement. Naast het verbinden van ‘gelijken’ is er dus ook nood aan het overbruggen van tegenstellingen.


Pagina 9 van 175

Perspectief op beter De voorbije decennia heeft de uitbouw van zowel de rechtszekerheid als van een stevige sociale zekerheid het fundament gelegd voor de zelfontplooiing van veel mensen. En zo ook voor de bloei van samenleving. De mogelijkheid werd gecreëerd om echt op zoek te gaan naar geluk. Er werd perspectief op beter geboden: een stabiel inkomen, een goede job, een betaalbare woning, een goede gezondheidszorg als het in het leven toch even tegenzit en de zekerheid van een zorgeloze oude dag. Doorheen het leven van mensen is deze zoektocht in permanente evolutie. Jonge leerlingen zetten de stap van de lagere school in de eigen buurt naar de middelbare school in de stad. Studenten zoeken hun eerste job. Twintigers verlaten het ouderlijk huis om op eigen benen te staan. Jonge ouders proberen hun job te combineren met de zorg voor hun gezin. Oudere ondernemers vragen zich af wie hun zaak zal overnemen. Na een actieve beroepsloopbaan volgt een actieve pensionering. Op een gegeven ogenblik moet je, na het wegvallen van een partner, alleen door het leven. We zijn er goed in geslaagd om perspectief te bieden in de meeste fases van het leven. We leven goed vandaag. We hebben in Vlaanderen onderwijs uitgebouwd van wereldklasse. We ondersteunen mensen die hun eerste woning kopen. We hebben het ouderschapsverlof uitgebouwd als een van de instrumenten om werk en gezin te combineren. Weinig landen kunnen aan ons tippen op het vlak van verdeling van groei en succes. 25% van onze welvaart besteden we aan sociale zekerheid en delen we dus met wie het moeilijk heeft. Op andere vlakken schieten we duidelijk nog tekort. Armoede blijft een hardnekkige uitdaging. Nog te veel kinderen groeien op in een gezin waar niemand een redelijk inkomen heeft. Armoede leidt tot sociaal isolement en vereenzaming. We hebben het nog altijd lastig om mensen met een migratieachtergrond en personen met een handicap volwaardige kansen te geven op de arbeidsmarkt. Ook de participatie van ouderen aan de samenleving is nog ondermaats. Veel mensen hebben bovendien het gevoel dat hun perspectief op beter onzeker is geworden. Toont de hoge schuldratio niet aan dat we een stuk boven onze stand hebben geleefd? Toont de klimaatverandering niet aan dat we een stuk van onze welvaart op krediet aan het verwerven zijn? Het rentmeesterschap moet bovenaan de maatschappelijke agenda staan om te vermijden dat de factuur terechtkomt bij de volgende generaties. Ook de snel wijzigende omgeving komt bij veel mensen bedreigend over. De wereld rondom ons is in volle beweging. Die evoluties zijn niet zonder meer positief of negatief. Soms willen we ze omarmen en stimuleren, soms afremmen en de impact milderen. De reactie verschilt bovendien van mens tot mens: zien we vooral een nieuwe kans of een bedreiging van bestaande zekerheden? Meer dan ooit blijft de uitdaging van de christendemocratie: perspectief op beter bieden in een veranderende samenleving.


Pagina 10 van 175

Wij veranderen “Als alle facetten van de samenleving, van de wereld om ons heen, tegelijk een zo krachtige verandering ondergaan als vandaag, kunnen we spreken van een verandering van tijdperk.” Dat zijn woorden van de Nederlandse transitiewetenschapper Jan Rotmans. De bevolking van vandaag is niet meer de bevolking van een halve eeuw geleden. De grote vooruitgang in de medische technologie en de sterk toegenomen welvaart hebben bijgedragen tot een hogere levensverwachting. Mensen leven langer en leven langer in goede gezondheid. Dit is ongetwijfeld een van de grootste verwezenlijkingen van de voorbije decennia. De mogelijkheden die nieuwe technologieën bieden in o.a. de gezondheidszorg lijken schier onbeperkt. Tegelijk steken nieuwe ethische vragen de kop op: mogen we zomaar alles doen wat technologisch kan? Onze gezinsgrootte kunnen we sinds de jaren 60 beter plannen dan voordien. De sterkere vertegenwoordiging van vrouwen op de arbeidsmarkt zorgt ervoor dat onze gezinnen kleiner geworden zijn. Beide ontwikkelingen samen maken dat de vergrijzing een feit is. In 2013 was 18% van de bevolking ouder dan 65 jaar. In 2030 stijgt dat cijfer naar 24%. Het aandeel beroepsactieven daalt van 65% vandaag naar minder dan 60% in 2060. Dat plaatst onze sociale bescherming voor een uitdaging. Het aandeel van de sociale uitgaven in het bbp groeit verder aan, waardoor andere uitgaven moeilijker te realiseren zijn. Solidariteit wordt ook minder vanzelfsprekend als er minder groei te verdelen valt. Nog fundamenteler opent het een debat over de rol van senioren in onze samenleving. Hoe zet de samenleving hun talenten in na het einde van de beroepsloopbaan? Net als alle andere mensen, willen senioren een zinvol leven leiden. Dat houdt ook in dat de rest van de samenleving hen blijft bevragen. Want laat ons eerlijk zijn: we hebben actieve gepensioneerden meer dan nodig. We moeten weg van het idee dat pensioenen enkel kosten zijn. Hun rol op vlak van kinderopvang, vrijwilligerswerk en mantelzorg creëert ademruimte en meerwaarde voor de samenleving. Hun bijdrage aan de samenleving is onbetaalbaar. Door migratie wordt de bevolking meer divers. Het zorgt ook voor zuurstof op onze krappe arbeidsmarkt. België telde in 2013 bijna 1,2 miljoen mensen met een vreemde nationaliteit. In Maasmechelen (54,1%) en Genk (53,8%) is er een meerderheid van mensen met migratieachtergrond. In Antwerpen, Gent en Brussel is dat respectievelijk 41,9%, 28,5% en 75%. Op onze arbeidsmarkt is een vijfde van de beroepsactieve bevolking geboren in een ander land dan België. Deze trend zal zich in de komende jaren nog meer doorzetten, ook in voorstedelijke en landelijke gebieden. Van de bevolking van 0 tot 24 jaar is bijna 27% van vreemde origine. Bij de 50+’ers is dat nog maar 7,7%. Superdiversiteit is in vele steden al een feit. Maar gedeelde normen en waarden worden hierdoor minder evident. De grenzen van vandaag zijn niet meer de geografische grenzen van een halve eeuw geleden. Dankzij globalisering en digitalisering brengen bedrijven hun producten over heel de wereld aan de man. Maar tegelijk dringt die wereld soms op een agressieve wijze binnen in ons dagelijks bestaan. Wereldproblemen stoppen minder dan ooit aan onze grenzen. Problemen binnen onze grenzen zijn almaar minder oplosbaar met nationale maatregelen. Europa is geen noodzakelijk kwaad. Europa is een noodzaak tegen het kwade dat op ons afkomt. Nieuwe technologieën en globalisering hebben het perspectief van heel wat mensen in zeer grote mate verruimd. De wereld ligt bijna letterlijk aan de voeten. Dat is uiteraard een heel positieve evolutie: mensen kunnen hun talenten volop ontwikkelen en uitspelen, op een grotere schaal dan ooit. Maar wat betekent dit voor wie het moeilijker heeft?


Pagina 11 van 175

Het economisch model van vandaag is niet langer dat van een halve eeuw geleden. We delfden, importeerden, produceerden, gebruikten en gooiden weg. Vandaag moeten we op een meer duurzame wijze gebruikmaken van natuurlijke hulpbronnen en koppelen we onze economische vooruitgang los van grondstoffenverbruik en afvalproductie. Zo evolueren we naar een koolstofarme kringloopeconomie. De vermaarde econoom Jeremy Rifkin spreekt over een nieuwe industriële revolutie die berust op het internet, de integratie van het internet in producten (‘internet of things’) en de beschikbaarheid van voldoende hernieuwbare energie. Gevestigde sectoren en activiteiten worden in die beweging weggedrukt. De arbeidsmarkt is grondig veranderd. Door globalisering en technologische vooruitgang verouderen bedrijfsprocessen sneller en zijn jobs minder zeker. Het idee dat jobzekerheid moet worden vervangen door werkzekerheid maakt school. Maar tegelijk is er ook een trend van jobpolarisatie: een groot deel van de routinematige jobs (voor laaggeschoolden) dreigt te verdwijnen door automatisering. Hooggeschoolde kenniswerkers daarentegen zien hun ‘marktwaarde’ stijgen. Scholing is een element van groot belang. Lager geschoolden hebben hun levensverwachting zien toenemen, maar de kloof met hooggeschoolden is niet afgenomen. Als je kijkt naar het aantal gezonde jaren, is de kloof alleen maar gegroeid. Dat is een belangwekkende vaststelling in debatten over de organisatie van onze sociale zekerheid. De verwachtingen die werkenden hebben ten aanzien van hun job zijn ook toegenomen. Vroeger telde vooral het loon. Vandaag verwacht een werknemer meer: een goede jobinhoud, zelfstandig werken en zelfontplooiing. En hij vraagt dat negatieve aspecten ingedijkt worden: psychische en fysieke belasting, werkdruk en minder tijd voor andere zaken, druk op het gezinsleven, mobiliteitsstress. Burn-out en depressie noemen we niet voor niets ‘beschavingsziekten’. Klimaatverandering plaatst de wereld voor een forse uitdaging, omdat ze levensbedreigend is. Er zijn maatregelen nodig om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en om de effecten van klimaatverandering op te vangen. Een dringende uitvoering van de afspraken die in Parijs zijn gemaakt, is noodzakelijk. Als een bepaalde kritische waarde overschreden wordt, zijn de gevolgen daarvan onomkeerbaar. Bovenop de klassieke tweedeling tussen arbeid en kapitaal hebben zich een aantal nieuwe breuklijnen gevormd in de samenleving. Een gebrekkige integratie en participatie – niet het minst op de arbeidsmarkt en in het socioculturele leven – maakt dat de nieuwe Vlamingen vaak nog (te) gescheiden leven van de oude Vlamingen. De voordelen van een goede scholing zijn sterk toegenomen. De nadelen van gebrek aan scholing of een onaangepaste scholing zijn daardoor des te schrijnender geworden. De globalisering heeft kenniswerkers heel wat baten gebracht, maar arbeiders in de automobielindustrie bijvoorbeeld net onder druk gezet. Vandaag is niet per se veel kapitaal vereist om een winstgevende activiteit uit te bouwen. De deeleconomie biedt heel wat mogelijkheden op dat vlak. Maar kunnen we er zomaar van uitgaan dat iedereen die mogelijkheden in gelijke mate ziet en ze ook kan benutten? In de samenleving groeit de kloof tussen wie mee kan in de prestatiemaatschappij en wie daar minder toe in staat is. Het tempo in de samenleving is in de voorbije decennia sterk toegenomen. Het is duidelijk dat niet iedereen dat tempo kan (blijven) volgen. Toch blijkt er niet altijd begrip te bestaan voor die meer kwetsbare groep van mensen. In een te enge definitie van verantwoordelijkheid en wederkerigheid wordt dat ‘niet mee kunnen’ hertaald naar ‘niet mee willen’. Deze breuklijnen zie je nog scherper als het gaat over de grote wereldproblemen. Zo is inzake de klimaatverandering relatief weinig aandacht voor de verwoestende gevolgen op minder welstellende gebieden.


Pagina 12 van 175

De afstand – fysiek en in de geest – is gewoon te groot. Het is pas wanneer vluchtelingen aan de deur staan, dat we inzien dat ook wij er alle belang bij hebben dat zij het beter in hun eigen land goed moeten hebben. Al deze evoluties samen zetten de sociale samenhang onder druk. Er zijn mensen die de evolutie verwelkomen en er ook meteen de vruchten van trachten te plukken. Er zijn mensen die schrik hebben van de evolutie en er vooral trachten aan te ontsnappen. Er zijn mensen voor wie de evolutie synoniem is voor achteruitgang. Ze geven noodgedwongen hun zekerheden op, maar krijgen er weinig voor in de plaats. We kunnen de verandering niet tegenhouden. We kunnen wel zorgen voor tijd en kaders, zodat iedereen meekan.

Het Nieuwe Wij Alle evoluties die hierboven geschetst werden, riskeren aanleiding te zijn tot meer ‘wij-zij-denken’. Ze maken tegelijk duidelijk dat onze christendemocratische ‘wij’ geen verworvenheid is. De uitdaging waar we vandaag nog steeds voor staan, is om perspectief te blijven bieden aan elk mens, in elke fase van het leven. Om te blijven verbinden en overbruggen. De instrumenten en methodes die in het verleden succesvol waren, hebben aan scherpte ingeboet. Maar hoe dieper geworteld de boom, hoe verder hij kan uitgroeien. Dus is het altijd goed om even naar die wortels te kijken. Precies zeventig jaar geleden werd bij de stichting van de CVP het Kerstprogramma boven de doopvont gehouden. Toen moest niet alleen het land maar de hele samenleving, na de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog, heropgebouwd worden. De samenleving was diep verdeeld. In de woorden van het Kerstprogramma: “De eertijds zoo stevige Belgische maatschappij heeft haar evenwicht verloren”. De CVP ontpopte zich tot bouwmeester van de samenleving. Vandaag zien we een samenleving die geconfronteerd wordt met ingrijpende evoluties rond technologie, globalisering en demografie. We moeten niet heropbouwen, maar van een partij als de onze mag je wel verwachten dat ze fundamentele antwoorden geeft op de veranderende omgeving. Dat ze geschillen overstijgt en bruggen bouwt. Dat ze niet grossiert in angst, maar dat ze perspectief geeft. Een realistisch perspectief. Dat vereist dat we eerst en vooral tegenstellingen in de samenleving overbruggen en tot een gezamenlijke visie komen: van bouwmeesters naar bruggenbouwers. Bruggenbouwers met een droom. Niet elke brug is dezelfde. We bouwen niet als ingenieur telkens dezelfde saaie en grijze brug. We moeten architecten zijn, zelfs kunstenaars, die met vernieuwende en verbluffende ontwerpen komen. Waar in 1945 de uitdaging was om aan alle Belgen opnieuw perspectief te bieden, is het vandaag de uitdaging om dit perspectief voor iedereen ook vast te houden in een steeds sneller draaiende wereld. Wij moeten de ambitie hebben om een ‘nieuwe wij’ te bouwen, in plaats van een samenleving te laten evolueren in verscherpte tweedelingen en toenemende tegenstellingen. Voor christendemocraten staat de mens altijd centraal. De mens mag niet ondergeschikt gemaakt worden aan de wetten van de markt of aan de overheid. Markt en overheid mogen niet meer zijn dan instrumenten ten dienste van de mens. Ieder mens kan zich ook maar volledig ontplooien in de gemeenschap waarin hij of zij leeft. Het individu streeft het eigen geluk na door ook te investeren in de gemeenschap. Mensen zoeken niet alleen zekerheid bij en voor zichzelf. Het eigen gezin, de buurt, de vrienden, de collega’s op het werk: de verbondenheid met anderen draagt in grote mate bij tot eigen geluk en tot dat van anderen. Al die mensen die


Pagina 13 van 175

elke dag met plezier een stukje van zichzelf geven: zij verwarmen onze samenleving. Dat is niet zomaar een holle frase. De spontane solidariteit in het eigen netwerk is letterlijk en figuurlijk onbetaalbaar. We moeten streven naar een samenleving waarin elke mens zijn mogelijkheden optimaal kan ontwikkelen. Zodat hij die mogelijkheden dienstbaar kan inzetten in zijn omgeving en het welzijn van de hele maatschappij erop vooruitgaat. Het christendemocratische Wij focust niet enkel op het individu of enkel op de samenleving als geheel. Het nieuwe Wij streeft naar een groei van beide. Waarbij iedereen het recht heeft om zich optimaal te ontwikkelen én de verantwoordelijkheid om anderen daarbij te helpen. Om de kansen die zich vandaag aandienen voluit te grijpen en de uitdagingen die zich stellen het hoofd te bieden, moet de betrokken samenleving nieuwe impulsen geven aan het wij. We moeten voluit de kaart trekken van steun aan duurzame relaties. Onze wetgeving is vandaag nog te sterk afgestemd op het ‘klassieke gezin’ zoals dat de standaard was in het midden van de vorige eeuw. De gewijzigde maatschappelijke context vereist dat we andere keuzes maken om het doel te bereiken, namelijk alle mensen steunen die ervoor kiezen om zorg te dragen voor een ander op een duurzame basis. Steun bij de opvoeding van een kind en de zorg voor een zieke of afhankelijke medemens, ongeacht de juridische band. Tegelijk moeten we investeren in instrumenten die de duurzaamheid van relaties bevorderen. Mensen bijstaan met raad en daad. Ook vandaag geloven we nog sterk in de kracht van buurten. Daarom moeten we inzetten op leefbaarheid en dynamiek van buurten, bijvoorbeeld door een inrichting van de publieke ruimte die aanzet tot ontmoetingen, door het behoud van essentiële openbare dienstverlening in kleinere gemeenten, door het behoud van levendige buurtscholen, door een kernversterkend beleid in de gemeenten. Het middenveld heeft in de voorbije decennia een bijzonder belangrijke rol gespeeld in het vormen van mensen, in het versterken van de democratie en het geven van een stem aan de minderbedeelden in de samenleving. Het was ook de plaats bij uitstek waar tegenstellingen in de samenleving op een effectieve en vreedzame wijze overbrugd werden. Ook vandaag is daar absoluut behoefte aan om te vermijden dat tegenstellingen uitgroeien tot tweedelingen. Daarom moedigen we ook alle vormen van verenigingsleven, van dialoog en van inspraak aan die gepaard gaan met een positief engagement ten aanzien van de samenleving. Vandaag ontstaan naast het klassieke verenigingsleven overal nieuwe netwerken rond gezonde voeding, kinderopvang, buurtzorg, autodelen en noem maar op. Het zijn vaak kleine – maar soms ook erg grote – hartverwarmende maatschappelijke initiatieven. De nood aan zingeving en spiritualiteit in de samenleving blijft groot. Wanneer het eigen bestaan zinloos lijkt, dan vertaalt zich dat vaak in neerslachtigheid en asociaal gedrag. Hoe kan je iemand echt respecteren als je de zin van het eigen bestaan niet ziet? Een betrokken samenleving laat iedereen toe de zoektocht naar zingeving aan te gaan, zolang dat gebeurt binnen de grenzen van de rechtsstaat. Mensen moeten hun religie kunnen uiten, ook in de publieke ruimte, want velen vinden hierin de basis voor hun blijvend engagement.


Pagina 14 van 175

Pleidooi voor een betrokken samenleving Het antwoord op al de evoluties die we vandaag doormaken, is niet krampachtig vasthouden aan oude zekerheden. Niet terugplooien op onszelf. We mogen niet iedere medemens als concurrent op een stukje welvaart gaan zien. Het antwoord is ook niet het wegwuiven van de weerstand en de angst die met veranderingen gepaard gaan. We mogen niet negeren dat de vruchten van vooruitgang soms zeer ongelijk verdeeld zijn. We staan voor de ongelooflijke uitdaging de sprong te maken van het ‘oude wij’ naar het ‘nieuwe wij’. De signeerlijn ‘waar een wij is, is een weg’ is de vertaling van deze uitdaging. We moeten de ambitie hebben mensen perspectief te blijven geven door duidelijk te maken dat we, zelfs tegen de achtergrond van deze grote evoluties, kunnen bouwen aan een samenleving waarin iedereen telt. Het antwoord is een pleidooi voor een meer betrokken samenleving. Een samenleving waarin ieder mens voluit werk kan maken van persoonlijke zelfontplooiing, steeds met oog voor de medemens. Vertrouwen en wederzijds respect zijn cruciale voorwaarden. Het is daarom een samenleving die sterk investeert in sociaal kapitaal. De betrokken samenleving respecteert verschillen en juicht toe dat gelijken zich verbinden. Maar een betrokken samenleving is geen optelsom van individuen of van gemeenschappen die naast elkaar leven. Mensen en groepen in de samenleving moeten dialogeren in plaats van te polariseren. Verbinden en overbruggen: een betrokken samenleving kan niks anders zijn dan een inclusieve samenleving. Dat maakt dat iedereen in de samenleving in iedere fase van het leven een realistisch perspectief houdt op een goed leven. Dat iedereen 100% zekerheid op kansen krijgt en blijft krijgen. En dat de samenleving mensen versterkt om die kansen te kunnen grijpen. In die zin is een betrokken samenleving ook een solidaire samenleving waar initiatief wordt aangemoedigd, maar waar mensen niet worden herleid tot het succes dat ze hebben. Ze zorgt daarom ook dat de vruchten van economische groei en succes billijk herverdeeld worden. Stimuleren wie vooruit wil, maar ook meetrekken wie het moeilijk heeft. Enkel als iedereen in de samenleving perspectief op beter krijgt door evoluties, worden die evoluties ook echt door iedereen aanvaard. Een verdeelde samenleving is geen goede voedingsbodem voor duurzame welvaart. De betrokken samenleving is een dynamische samenleving. De context is permanent in beweging en maakt dat alle actoren in de samenleving permanent over hun rol moeten nadenken. Zo maken we van de uitdagingen die de evoluties soms oproepen weer kansen voor iedereen. De betrokken samenleving staat mensen bij in periodes van maatschappelijke evolutie. Door mensen te versterken. Door mensen te helpen die niet tijdig op de trein zijn geraakt, of er per ongeluk afgevallen zijn. De betrokken samenleving wil ook vooruitzien en draagt daarom rentmeesterschap hoog in het vaandel. We moeten zorg dragen voor wat we gekregen hebben en ook weer moeten doorgeven. Ook de volgende generaties hebben recht op perspectief. Onze eigen welvaart mag niet ten koste gaan van de toekomstige welvaart van onze kinderen. In een betrokken samenleving moeten ook generaties verbonden worden. Niet alleen de generaties die vandaag samenleven, maar ook de generaties die nog zullen volgen en vandaag nog geen stem hebben in het debat.


Pagina 15 van 175

Geen betrokken samenleving zonder betrokken overheid. De overheid staat voor christendemocraten nooit centraal. Maar het is wel een belangrijke partner om te komen tot een betrokken samenleving. Waar het vrij initiatief, non-profit of commercieel, tekortschiet, moet de overheid het gat dichten. Hoe meer vertrouwen, sociaal kapitaal en engagement in de samenleving, hoe kleiner de overheid kan zijn. Hoe minder vertrouwen, sociaal kapitaal en engagement, hoe groter de behoefte aan meer overheid. Onze samenleving evolueert. Dat heeft gevolgen voor onze sociale bescherming, de werking van onze overheid, ons onderwijs, onze arbeidsmarkt, ons klimaat, onze huisvesting, onze mobiliteit, de manier waarop wij met elkaar samenleven, onze blik op de wereld. Hierna geven we de betrokken samenleving verder vorm in deze deeldomeinen.


Pagina 16 van 175

1. Het Nieuwe Zorgen 1

2

Solidariteit 3 4 1.1.1. Iedere mens telt 5 6 Een betrokken samenleving is een samenleving waarin iedereen, iedere mens, telt. Eenieder moet, in welke 7 levensfase ook, in staat zijn een menswaardig leven te leiden. 8 9 Wij streven naar een inclusieve en veerkrachtige samenleving waar iedereen inbegrepen is. Alle 10 levensdomeinen dienen zodanig georganiseerd te worden dat eenieder, in het bijzonder kwetsbare en/of 11 ondervertegenwoordigde groepen, volwaardig kan participeren aan alle aspecten van het leven. We wijzen een 12 samenleving als optelsom van individuen resoluut af. We bieden kansen aan iedereen. Onontgonnen talenten 13 liggen vaak binnen handbereik. Daarnaast wijzen we eenieder op de eigen verantwoordelijkheid met de 14 geboden kansen om te gaan. We tonen ons solidair met degenen die, om welke reden ook, niet die 15 verantwoordelijkheid kunnen opnemen. Ook zij moeten blijvend kansen krijgen. De pendel mag niet doorslaan 16 richting eigen verantwoordelijkheid, waarbij de overheid zich ontslaat van haar verantwoordelijkheid voor wat 17 de samenleving is en wordt. 18 19 Christendemocraten vinden solidariteit belangrijk. Solidariteit en de bijhorende toekenning van sociale 20 bescherming bieden mensen zekerheid en perspectief. Er wordt voorzien in een adequate sociale bescherming, 21 onder meer als garantie tegen armoede en vereenzaming. Solidariteit en sociale bescherming moeten echte 22 springplanken zijn, kansen en mogelijkheden bieden tot ontwikkeling, ontplooiing en emancipatie. Zonder 23 solidariteit dreigt het leven een loterij te worden. 24 25 Solidariteit is een en-en-verhaal. We pleiten voor een informele solidariteit die mensen, binnen welke kringen 26 (bv. familie, buurt, vereniging, zorgcontext) ook, onderling solidair laat zijn. Dat is een van de fundamenten van 27 een betrokken samenleving. Publieke of formele solidariteit biedt bescherming wanneer mensen met een 28 risico geconfronteerd worden. Het gaat om een collectief georganiseerde solidariteit waaraan iedereen, indien 29 mogelijk en in de mate van het mogelijke, bijdraagt. Hetzij via bijdragebetaling in de sociale zekerheid, hetzij 30 via belastingen. 31 32 33 1.1.2. Gelijke kansen voor iedereen 34 35 Solidariteit is de hoeksteen van de samenleving. Informele solidariteit kan vorm krijgen binnen het gezin en de 36 familie, alsook in een breder sociaal netwerk. Het gezin, in al zijn vormen en samenstellingen, en de familie 37 zijn de fundamenten van de samenleving. Een leven lang zijn we ‘kind van’ en ‘ouder van’. Het gezin is 38 onvervangbaar. Het gezin creëert verbondenheid. De gezinsomgeving is de voedingsbodem waar kinderen zich 39 volledig en harmonisch kunnen ontplooien en ontwikkelen, de plaats waar eenieder zichzelf kan zijn en (op het 40 eigen tempo) groeien, de plaats waar kwetsbaarheid mag worden getoond. 41 42 Het vormen van duurzame relaties moedigen we als christendemocraten aan, maar we hebben ook aandacht 43 voor de grote(r) (wordende) en diverse groep alleenstaanden (met of zonder kinderen) in onze samenleving. 44


Pagina 17 van 175

Het gezin en de familie zijn sinds lang een brandpunt in de zorg om solidariteit. We ondersteunen elkaar en 45 helpen elkaar een aanvaardbaar levensniveau te bereiken. Informele solidariteit is een natuurlijke en vaak 46 spontane reflex om te zorgen voor wie, binnen de familie, afhankelijk is of wordt. Partners zorgen voor elkaar 47 en keuzes die tijdens een relatie samen worden gemaakt, moeten ook samen worden gedragen. Ouders en 48 kinderen hebben in beginsel een wederzijdse zorgplicht. In bredere zin kunnen we spreken van solidariteit 49 tussen generaties waarbij de ene generatie solidair is met de andere. 50 51 Formele, door de overheid georganiseerde, solidariteit is zowel financieel als materieel en kan ook bestaan uit 52 ondersteunende diensten hulpverlening. Onze sociale bescherming stimuleert deelname aan de samenleving. 53 Uitkeringen moeten activerend werken en mensen – indien mogelijk – zo snel mogelijk (her)integreren op de 54 arbeidsmarkt. Die sociale bescherming bevat zowel een verzekerings- als een solidariteitselement. We kiezen 55 zoveel als mogelijk voor het verzekeringsprincipe. Dat is gesteund op wederkerigheid, waarbij het recht op 56 prestaties (bij ziekte, werkloosheid, ouderdom) wordt, bekomen op voorwaarde dat men heeft bijgedragen aan 57 het sociaal stelsel. 58 59 We zijn er ons van bewust dat solidariteit noodzakelijk is omdat bepaalde risico’s – zoals langdurige 60 werkloosheid – moeilijk te verzekeren zijn omwille van onvoldoende risicospreiding. Verder is niet iedereen in 61 staat (geweest) zijn/haar steentje bij te dragen. Bijvoorbeeld door achtergrond of de loop van het leven. 62 Daarom is solidariteit nodig. In de sociale bijstand wordt een uitkering toegekend waar geen bijdragebetaling 63 tegenover staat. Ondanks de afwezigheid van een bijdragebetaling moeten deze gerechtigden zich wel 64 inschakelen in een activeringsdiscours. 65 66 Iedereen heeft recht op solidariteit en sociale bescherming. Voor een christendemocraat is een mens een 67 mens. We maken geen onderscheid tussen A- en B-burgers. Geweld heeft geen plaats in onze samenleving. 68 We bestrijden en bestraffen elke vorm van geweld die afbreuk doet aan gelijkheid: onder meer racistisch 69 geweld, religieus geweld, jobgerelateerd geweld, huiselijk en gendergerelateerd geweld, homofoob en 70 transfoob geweld. 71 72 Ongelijkheid kan niet onbeperkt zijn. Inkomens- en vermogensongelijkheid moeten worden beperkt door het 73 systematisch verhogen van kansen van mensen die in moeilijke omstandigheden leven Het gaat dus zowel om 74 solidariteit tussen generaties als solidariteit binnen generaties (bv. van hoge naar lage inkomens, van gezinnen 75 zonder kinderen naar gezinnen met kinderen). 76 77 Ondanks herverdelingseffecten blijft de groep van meest kwetsbaren, voor wie het niet vanzelfsprekend is van 78 eenzelfde bescherming te genieten, bestaan. Voor hen doen we als samenleving een extra inspanning. Het is 79 de taak van de overheid om de meest kwetsbare situaties te detecteren. De armoedetoets moet een efficiënt 80 middel zijn om kansengroepen te includeren. Naast een brede sociale bescherming – bieden sociale 81 verbeteringen en toeslagen voor deze groep een bijkomende sociale bescherming. De verdoken armoede blijft 82 een onderbelicht probleem. Er zijn maatregelen nodig om deze armoede te bestrijden omdat zij nefast is voor 83 de welzijnssituatie in het algemeen en voor de gezondheid in het bijzonder. 84 85 Tal van maatschappelijke evoluties hebben de samenleving de voorbije decennia ingrijpend veranderd. 86 Economische globalisering, de transitie naar de kenniseconomie, de vergrijzing en de migratieflux zetten 87 bestaande solidariteitsmechanismen onder druk, waaronder het bestaande stelsel van sociale bescherming en 88 de financiering ervan. De digitalisering creëerde een digitale kloof die op het gebied van informatie en 89 communicatie, in het bijzonder voor ouderen, nefast is en stapsgewijs moet worden weggewerkt. Ook de ingang 90


Pagina 18 van 175

van het tweeverdienersmodel (en de combinatie van arbeid en gezin- en zorgtaken) en de pluriformiteit van 91 samenlevingsvormen zijn een uitdaging van de 21ste eeuw en vragen om (her)nieuw(d)e antwoorden. 92 93 94 1.1.3. Solidariteit binnen gezin & samenleving 95 96 Bij twee belangrijke vormen van solidariteit staan we nader stil. 97 98 Informele solidariteit 99 100 Aangezien het gezin en de familie de fundamenten van de samenleving vormen, moeten zij de eerste kring zijn 101 waarbinnen solidariteit wordt georganiseerd. Informele solidariteit is echter niet altijd evident. 102 103 Als christendemocraten ondersteunen we de idee dat mensen een duurzame relatie aangaan en binnen deze 104 relatie de zorg voor kinderen en andere zorgbehoevenden opnemen. Het huwelijk verliest aan belang, koppels 105 kiezen er vaker voor ongehuwd samen te leven en kinderen op te voeden. Partners vallen daarbij minder terug 106 op een wettelijk kader van wederzijdse rechten en plichten waardoor ze zich ook minder op onderlinge 107 solidariteit kunnen beroepen. Daar waar de wettelijke samenwoonst onderling rechten creëert, opent feitelijke 108 samenwoonst rechten noch plichten. Door het toegenomen aantal scheidingen is voldoende 109 vermogensrechtelijke bescherming noodzakelijk. 110 111 Vandaag kan gekozen worden voor het huwelijk, de wettelijke of de feitelijke samenwoonst. We spreken geen 112 voorkeur uit tussen die verschillende vormen, dat is een persoonlijke keuze. Het is wél van belang dat de 113 betrokken partners een bewuste keuze maken, door informatieverstrekking over de gelijkenissen en verschillen 114 tussen de stelsels enerzijds en de gevolgen m.b.t. de vermogensrechtelijke bescherming tijdens en bij 115 beëindiging van de relatie anderzijds. 116 117 CD&V wil de solidariteit voor zij die kiezen voor een duurzame, affectief-seksuele relatie versterken. We 118 pleiten voor meer onderlinge solidariteit tussen duurzame, affectief-seksueel (wettelijk of feitelijk) 119 samenwonenden. We onderzoeken onder meer of dat kan gebeuren door een bijdrage in de lasten naar ieders 120 vermogen, een solide(r) secundair stelsel en een wettelijke compensatieregeling, op basis van objectieve 121 parameters, bij beëindiging van de relatie. 122 123 We denken ook aan de mogelijkheid om voor feitelijk en duurzaam affectief-seksueel samenwonenden 124 automatisch medehuurderschap mogelijk te maken. 125 126 Meer controle op domicilie- en verblijfsadres blijft evenwel noodzakelijk. Nu wonen verschillende mensen soms 127 feitelijk samen, terwijl ze elk een apart domicilie hebben. Hierdoor maken ze misbruik van de sociale zekerheid. 128 Dat kan niet door de beugel. 129 130 Zowel in een tweeverdienersmodel als in een eenoudergezin is de combinatie van zorg, gezin en werk een 131 uitdaging. Het is een positieve evolutie dat gezinstaken meer door beide partners worden opgenomen, maar 132 er is nog een hele weg af te leggen. Partners kunnen onderling bepaalde keuzes maken waarbij een partner de 133 beroepsactiviteit deels of volledig stopzet (buiten de gelijkgestelde verlofstelsels). Aangezien een 134 loopbaankeuze gezamenlijk wordt gemaakt, moeten partners ook de consequenties samen dragen. We kiezen 135 voor een benadering die recht doet aan de inzet van beide partners, binnen en buiten het gezin. Het 136


Pagina 19 van 175

intrafamiliale solidariteitsmechanisme moet worden benadrukt door een ‘splitting’ van rechten, ongeacht of 137 het koppel samenblijft dan wel uit elkaar gaat. ‘Splitting’ maakt het mogelijk dat de partner die geen of minder 138 zorgverantwoordelijkheid opneemt een deel van de opgebouwde rechten afstaat aan de partner die anders 139 mogelijk in armoede terechtkomt. Zo wordt de scheidingskost niet langer volledig afgewenteld op de publieke 140 solidariteit. Het bestaande echtscheidingspensioen is volledig gebaseerd op solidariteit: het wordt niet in 141 mindering gebracht van het pensioen van de meestverdienende ex-echtgenoot. 142 143 Aangezien we heel ons leven lang ‘ouder van’ en ‘kind van’ blijven, verwachten we van ouders dat ze naar best 144 vermogen hun kinderen opvoeden. CD&V gaat voor een aanbod van laagdrempelige gezinsondersteuning. 145 Gezinsbijslag is een recht van het kind en komt minstens gedeeltelijk tegemoet aan de opvoedingskosten van 146 een kind. Het is ook een hefboom in het bestrijden en voorkomen van kinderarmoede. We vragen bijzondere 147 aandacht voor de naleving van alimentatieregelingen. De werking van de Dienst voor Alimentatievorderingen 148 (DAVO) moet worden geëvalueerd op het vlak van toereikendheid (in het licht van het armoederisico), het 149 efficiënt verloop van de toekenningen en de toegankelijkheid. Een gradueel plafond voor de toekenning van 150 voorschotten kan hieraan tegemoetkomen. Om de toegang tot DAVO zo laagdrempelig mogelijk te houden, 151 moet de sociale dienstverlening van de lokale besturen met vragen geconfronteerde onderhoudsgerechtigden 152 ondersteunen. We pleiten voor het opnieuw opstarten van de DAVO-evaluatiecommissie. 153 154 De onderhoudsplicht van kinderen t.a.v. hun ouders en de onderhoudsplicht van andere verwanten moet 155 worden bevestigd. In het kader van het verlenen van financiële steun aan een persoon in een woonzorgcentrum 156 pleiten we voor het behoud van de terugvorderingsmogelijkheid door het OCMW op de onderhoudsplichtigen 157 en maken we deze uniform en rechtvaardiger. Het OCMW moet eerst het eigen vermogen van de oudere(n) 158 aanspreken, onder meer door het nemen van een hypothecaire inschrijving op voor hypotheek vatbare 159 goederen. 160 161 We wensen dat zorg zoveel mogelijk geïntegreerd in de samenleving verloopt. Mantelzorgers verdienen alle 162 steun. Daarom pleiten we voor voldoende informatiedoorstroming, flexibele ondersteuning op maat en 163 aangepaste verlofstelsels met behoud van rechten. 164 165 Formele solidariteit 166 167 Voor ons is en blijft de collectieve dimensie van sociale bescherming belangrijk. Als christendemocraten kiezen 168 we resoluut voor universaliteit, een sociale bescherming door en voor iedereen. 169 170 CD&V wil dat parameters zoals nataliteit en vergrijzing (incl. de evolutie van de zorgzwaarte) mee in rekening 171 worden genomen bij het bepalen van de budgetten in het kader van de Vlaamse uitgavenbegroting voor het 172 beleidsdomein welzijn, volksgezondheid en gezin. 173 174

Tweepijlermodel: mix van universaliteit & selectiviteit 175 176 Dat arbeid adelt, is een oud mantra. Deelnemen aan het arbeidsproces betekent deelnemen aan het 177 maatschappelijk leven. We moeten inzetten op volledige tewerkstelling (‘full employment’) opdat iedereen 178 kans heeft op werk. Daarbij moeten we inzetten op de werkzaamheid van laag- en middengeschoolden. Als 179 alternatief wordt het basisinkomen naar voren geschoven. Een inkomen dat op regelmatige basis aan iedereen 180 wordt verstrekt, zonder enige voorwaarde inzake inkomen, socio-economische status, werkwilligheid of 181 samenstelling van het huishouden. We kunnen een universeel basisinkomen niet onderschrijven, aangezien 182


Pagina 20 van 175

het onvoldoende rekening houdt met de specifieke en soms sterk verschillende noden van burgers (met risico 183 op contraproductieve Mattheüseffecten) en de fijnmazigheid van de bestaande sociale bescherming. Voor het 184 grote deel overheidsfinanciën dat opgeofferd zou worden aan een zelfs maar bescheiden bedrag aan 185 basisinkomen, werkt het onvoldoende herverdelend. 186 187 We kunnen niet om de realiteit op de arbeidsmarkt heen. Sociaal kapitaal reikt verder dan betaalde arbeid. We 188 moeten, om het economisch nut en de verbindende waarde van niet-betaalde en waardevolle activiteiten te 189 honoreren, ook bescherming bieden aan zij die niet willen of kunnen kiezen voor het reguliere arbeidscircuit. 190 Zo kan het sociaal belang van mantelzorg en vrijwilligerswerk worden gevalideerd. We willen iedereen 191 maximaal mogelijkheden bieden om zich op de meest flexibele manier te ontplooien. 192 193 We kiezen daarom voor een financiële sociale bescherming die uiteenvalt in twee pijlers. We gaan voor (het 194 behoud van) een mix van universaliteit en selectiviteit. Een sociale bescherming uitsluitend gericht op de armen 195 dreigt snel een arme sociale bescherming te worden. Het mist draagvlak bij andere bevolkingsgroepen en zou 196 een neerwaartse druk doen ontstaan op uitkeringen. 197 198 De eerste pijler bestaat uit een universele sociale bescherming. Deze bevat niet-arbeidsgebonden prestaties: 199 de federale geneeskundige verzorging en de Vlaamse sociale bescherming, de gezinsbijslag, het leefloon, de 200 Inkomensgarantie voor Ouderen en de inkomensvervangende en integratietegemoetkoming (voor personen 201 met een handicap). Dat is een sociale bescherming voor en door iedereen. Ze is voor iedereen gelijk en maakt 202 geen onderscheid meer op basis van de professionele activiteit. Ze heeft als doel een minimumlevensstandaard 203 te bieden die een menswaardig leven toelaat. De prestaties en tegemoetkomingen moeten boven de Europese 204 armoedegrens liggen en leefbare gezinsinkomens garanderen. 205 206 CD&V wil dat, in het kader van de inkomensaanrekening van de al niet belegde roerende kapitalen bij de 207 tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden, rekening wordt gehouden met de gemiddelde actuele spaarrente. 208 209 De tweede pijler is een echte verzekeringsregeling. Die bevat de bescherming tegen arbeidsgerelateerde 210 risico’s zoals arbeidsongeschiktheid en invaliditeit, arbeidsongevallen en beroepsziekten, (onvrijwillig) verlies 211 van werk (werkloosheid en faillissement) en ouderdom. Inzake ouderdom is ook een veralgemening van de 212 tweede pensioenpijler aangewezen. De rechten in de verzekeringsregeling worden verleend omdat iemand 213 beroepsactief is. In deze pijler kunnen er wél objectieve verschillen zijn op basis van professionele activiteit. 214 Overgangen tussen en combinaties van verschillende statuten (bijv. zelfstandige en loontrekkende) moeten 215 zomin mogelijk complicaties geven inzake sociale bescherming. Dit vereist een maximaal geharmoniseerd 216 systeem. Er zijn al stappen gezet in deze richting. Bedoeling is dat dit pad verder wordt bewandeld. Dit betreft 217 een ingrijpende wijziging, waarbij vanzelfsprekend redelijke overgangstermijnen worden in acht genomen en 218 verworven rechten gerespecteerd. 219 220 Door de steeds dunner wordende grens tussen verschillende professionele activiteiten, is het niet ondenkbaar 221 dat op termijn een integrale verzekeringsregeling wordt ontwikkeld voor alle ‘werkenden’. 222 223 Het tweepijlersysteem vraagt om een (aan)gepaste financiering. De universele basisbescherming wordt 224 gefinancierd door alle ingezetenen. Aangezien iedereen de voordelen kan genieten, moet iedereen ook 225 bijdragen. We pleiten voor voldoende brede en stabiele financiering van de basisbescherming van de sociale 226 zekerheid. De verzekeringspijler wordt gefinancierd via een bijdragebetaling, aangevuld met algemene 227 middelen (onder de vorm van alternatieve financiering). De middelen zijn gecollectiviseerd op basis van 228


Pagina 21 van 175

interpersoonlijke solidariteit. De bijdragebetaling kan objectief verschillend zijn in functie van de professionele 229 activiteit met op termijn, omwille van de dunner wordende grens, een uniform (globaal) bijdragesysteem en 230 één globaal beheer. 231 232 De middelen die toekomen aan de alternatieve financiering passen we aan veranderde omgevingsfactoren aan. 233 We trekken het principe van de ‘vervuiler betaalt’ door. Verborgen milieu- en gezondheidskosten moeten 234 worden geïnternaliseerd. Dat is onze planeet verantwoord en duurzaam beheren. Zo moeten de inkomsten uit 235 ecofinanciering, uit consumptie, uit vermogen en van vermogens een groter deel uitmaken van de algemene 236 middelen, inclusief de kosten voor biomonitoring van chemische of fysische contaminanten bij de bevolking. 237 238 Ook ‘vervennootschappelijking’ beïnvloedt de financiering. Als christendemocraten willen we ondernemers 239 alle kansen geven. We willen vennootschapsvorming niet afremmen, maar stellen wel vast dat 240 vennootschapsvorming vaker wordt gebruikt door zelfstandigen met een hoger omzetcijfer. Dat zet druk op de 241 solidariteit waarbij de kleine(re) zelfstandigen het meest solidair zijn. Het risico bestaat dat de druk op arbeid 242 (opnieuw) toeneemt en deze opnieuw duurder wordt. Exact wat we wilden tegengaan door de ‘tax shift’. We 243 pleiten voor een correcte bijdrage van vennootschappen. 244 245 In het nieuwe model van sociale bescherming zal voor de financiering in ruimere mate worden geput uit de 246 algemene middelen. We behouden het gedeelde beheer van de sociale zekerheid door overheid, sociale 247 partners en middenveld, wat voor stabiliteit moet zorgen. 248 249 Een robuuste en performante wettelijke sociale bescherming is onze prioriteit. Zij moet de basisbescherming 250 bieden. Aanvullende privéverzekeringen (in de pensioenen gezondheidssector) moeten complementair 251 blijven aan de wettelijke bescherming en die in geen geval, voor welke doelgroep dan ook, vervangen. Dat zou 252 het solidariteitsprincipe ondergraven. 253 254 De economische en demografische veranderingen zetten druk op het aandeel van de sociale zekerheid in het 255 overheidsbeslag. De sociale partners en de overheid moeten, als beheerders van de sociale zekerheid, op hun 256 verantwoordelijkheid gewezen worden om inkomsten te genereren en uitgaven te drukken. 257 258

‘Targeting’: progressief universalisme & inkomensgerelateerdheid 259 260 Voor sommige groepen zijn de uitkeringen ontoereikend. Gevolg: armoede. Als christendemocraten hebben we 261 bijzondere aandacht voor deze kwetsbare groepen. Onze visie is immers gestoeld op het progressief 262 universalisme. We voeren een algemeen beleid met bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen met 263 specifieke noden. 264 265 Het is van belang dat sociale noden worden gelenigd en dat sociale rechten dus ook kunnen worden geclaimd 266 en afgedwongen. Sommige mensen vinden om allerlei redenen (onrealistische voorwaarden, complexe 267 wetgeving, administratieve formaliteiten) niet de weg naar hun sociale rechten. We spreken van de ‘niet-268 opname van rechten’ (‘non take-up of benefits’). 269 270 Om deze niet-opname tegen te gaan, streven we naar maximale vereenvoudiging van regelgeving en 271 administratie. We waken erover dat bestaande sociale rechten niet verloren gaan. We zetten maximaal in op 272 automatische toekenning van rechten, zonder afbouw van individuele begeleiding op maat. We hangen daarbij 273 het ‘slechts eenmaal-principe’ (‘only once’) aan waarbij (financiële) gegevens van de rechtszoekende eenmalig, 274


Pagina 22 van 175

met respect voor de privacy, worden opgevraagd en bewaard met het oog op het gebruik ervan door de 275 verschillende bevoegde instanties. De automatische rechtentoekenning is o.m. afhankelijk van de 276 beschikbaarheid van databanken. In een overgangsfase kunnen rechten dan semiautomatisch worden 277 toegekend. De burger zal zelf nog een handeling moeten stellen, maar de overheid bouwt proactief een dossier 278 op. Ook de niet-opname van rechten uit het verleden moet, waar mogelijk, worden onderzocht. 279 280 Een systeem van sociale verbeteringen moet eenvoudig, rechtvaardig en doelmatig zijn en moet voldoende 281 herverdelend werken. Een systeem is doelmatig en rechtvaardig als het democratisch is en niet te veel 282 vernauwd wordt tot een (te) kleine groep gerechtigden. Er is nood aan een beperkt aantal sociale verbeteringen 283 die goed werken en voldoende bereik hebben in plaats van een groot aantal met een beperkt bereik. Het bereik 284 wordt mede bepaald door het gezinsbegrip, het inkomensbegrip en de inkomensgrens(zen). 285 286 Met uitzondering van handicap of chronische ziekte, kiezen we ervoor de toegang tot sociale rechten in 287 beginsel los te koppelen van het statuut en te vervangen door (een) bepaalde inkomensgrens(zen). Een 288 verandering van statuut betekent dan niet onmiddellijk het verlies van een sociaal voordeel. Omwille van de 289 begrijpbaarheid voor de burger willen we meer uniformiteit, zowel voor het inkomensbegrip (wat verstaan we 290 onder inkomen?) als voor de inkomensgrenzen. Sociale voordelen moeten voldoende activerend zijn. Dat is 291 namelijk nefast voor het arbeidsmarktbeleid. We wijzen daarom elke absolute inkomensgrens van de hand. De 292 toeslagbedragen worden, a rato van het inkomen, stapsgewijs afgebouwd (zogenaamd ‘taperingsysteem’). Zo’n 293 systeem is herverdelend van rijke naar arme gezinnen. 294 295 Voor personen met een handicap, een zorgnood of voor chronisch zieken behouden we de koppeling met het 296 statuut. Eens verworven, blijft het in principe langere of bepaalde tijd verworven. De objectieve kost is hier 297 hoger, wat recht geeft op een hogere tegemoetkoming. Zorggerelateerde uitkeringen koppelen we aan de 298 zorgnoden en -zwaarte. Niet aan zorgzwaarte gekoppelde tegemoetkomingen moeten via inkomensgrenzen 299 worden verrekend. Dat gebeurt ongeacht de leeftijd. 300 301

Territorialiteit 302 303 Onze sociale zekerheid ontstond in een periode dat landsgrenzen nog absoluut waren. Sociale bijdragen werden 304 betaald door Belgische arbeidskrachten die een uitkering genoten wanneer ze met een sociaal risico werden 305 geconfronteerd. Later maakten we kennis met migratiestromen, zowel vanuit de EU na het openstellen van de 306 binnengrenzen, als vanuit derde landen. 307 308 Het EU-burgerschap geeft mensen het recht zich vrij te verplaatsen binnen de Unie en zich te vestigen met het 309 oog op studies en arbeid. Zo kunnen werknemers, zelfstandigen (en hun familieleden) en andere niet-310 economisch actieven (met eventuele familieleden) zich elders vestigen. We erkennen de positieve invloed van 311 het vrij verkeer op de intra-Europese (arbeids)mobiliteit. Migrerende werknemers moeten op dezelfde manier 312 worden behandeld als nationale werknemers wat betreft verloning, werkgelegenheid en andere 313 arbeidsvoorwaarden. 314 315 De verschillende lidstaten zijn in beginsel vrij een eigen socialezekerheidsstelsel uit te bouwen en daarbij de 316 voorwaarden voor de toegang tot sociale uitkeringen te bepalen. Opdat werknemers en zelfstandigen niet 317 gehinderd worden bij de uitoefening van hun recht op vrij verkeer door onderling conflicterende 318 socialezekerheidsstelsels, wordt voorzien in een coördinatie van interne rechtsstelsels. Ze duiden de bevoegde 319 socialezekerheidsstaat aan en beschermen de opgebouwde en in opbouw zijnde rechten. 320


Pagina 23 van 175

Het vrij verkeer heeft ook een keerzijde die het solidariteitsmechanisme in de sociale zekerheid onder druk 321 zet. Frauduleuze constructies opzetten kan de kosten van arbeidskrachten sterk drukken en werknemers 322 blootstellen aan penibele arbeidsvoorwaarden. Zelfstandigen kunnen hun vestigingsplaats kiezen daar waar de 323 sociale bijdragen het laagst zijn (‘forum shopping’). Bovendien is een deel zelfstandigen die zich naar België 324 detacheren in de realiteit schijnzelfstandige. Zij veroorzaken een concurrentiestoring aangezien ze, door de 325 lagere sociale bijdragen, minder kosten dan werknemers. Fictief zelfstandige werkkrachten vestigen zich met 326 als enige doel een permanent verblijf in België te bekomen. Ze bouwen geen professionele activiteit uit, maar 327 genieten wel van de sociale bescherming. 328 329 De bestrijding van die sociale fraude moet een prioriteit zijn zowel op nationaal, Europees als op internationaal 330 vlak. Omwille van het loyauteitsprincipe moet de lidstaat van ontvangst de verklaring van bijdragebetaling van 331 de lidstaat van herkomst respecteren. Lidstaten worden ook geconfronteerd met niet-economisch actieven, 332 van wie de inkomstenbron niet altijd gekend is, die beroep willen doen op sociale bescherming. De sociale 333 bescherming komt onder druk te staan. Europese wetgeving en rechtspraak aanvaarden dat lidstaten bijstand 334 mogen weigeren aan degenen die een onredelijke belasting vormen voor het sociaal stelsel. 335 336 Als christendemocraten erkennen we het recht op vrij verkeer. Het is echter niet absoluut. We verwachten een 337 correct gebruik ervan door economisch actieven en voldoende eigen bestaansmiddelen van niet-economisch 338 actieven. Fraudebestrijding is een prioriteit om concurrentievervalsing en afbreuk van het 339 solidariteitsmechanisme tegen te gaan. 340 341 Ook niet-EU-onderdanen vinden om verschillende redenen hun weg naar België. Van zodra een derdelander 342 een officieel statuut (bv. in het kader van gezinshereniging of een asielaanvraag) toegekend krijgt, heeft hij in 343 beginsel toegang tot bepaalde sociale rechten in België. Een mens is een mens. We maken geen opdeling in 344 categorieën. In de verzekeringslogica is de bijdragebetaling een objectief argument voor het verwerven van 345 rechten. Wel moet geëvalueerd worden of de bestaande regeling m.b.t. het in aanmerking nemen van het 346 buitenlandse arbeidsverleden, het systeem niet te veel onder druk zet. In de universele pijler bepaalt het statuut 347 van ingezetene de opening van het recht. ‘Nieuwe’ ingezetenen hebben dan ook dezelfde rechten als ‘oude’ 348 ingezetenen. 349 350

Gezinsdimensie 2.0 351 352 Onze sociale zekerheid en fiscaliteit zijn sterk afhankelijk van gezinssamenstelling. Bestaanszekerheid bieden, 353 is de belangrijkste doelstelling. Het staat vast dat iemand met personen ten laste meer behoeften heeft dan 354 wie alleen leeft. Wie alleen leeft, heeft op zijn beurt meer behoeften dan wie kan terugvallen op het inkomen 355 van anderen. Gezinsselectiviteit komt daaraan tegemoet. Afgeleide rechten ontstaan op basis van 356 verwantschap of een bepaalde samenlevingsvorm. 357 358 Het gezin anno 21ste eeuw is helemaal anders dan bij het ontstaan van de sociale bescherming. Het was de 359 periode van duurzame huwelijksverbanden en de mannelijke kostwinner, wat solidariseren en afgeleide 360 rechten noodzakelijk maakte. In een tweeverdienersmodel en een vluchtiger gezinsverloop worden afgeleide 361 rechten in vraag gesteld en worden we geconfronteerd met zeer complexe vraagstukken, zoals de spanning 362 tussen solidariteit en verzekering, economische zelfstandigheid en adequate sociale bescherming en de 363 spanning tussen individuele en relationele keuzes. 364


Pagina 24 van 175

De ‘splitting’ van rechten vangt de opbouw van pensioenrechten op. Dit door te wijzen op de gedeelde 365 verantwoordelijkheid van partners. In diezelfde universele basisbescherming zouden kinderen bijvoorbeeld een 366 universeel en individueel recht op terugbetaling van geneeskundige verzorging kunnen genieten. Zeker met het 367 oog op de omschakeling van afgeleide rechten naar versterkte individuele pensioenrechten, is het belangrijk 368 dat deze omschakeling voor iedereen op een haalbare en rechtvaardige manier verloopt. 369 370 De verrekening van de gezinslast is een opdracht van de sociale zekerheid en de fiscaliteit. Als we kiezen om 371 de gezinslast te verrekenen, moeten we dat doelgericht doen. We kiezen ervoor die gezinnen te ondersteunen 372 en te versterken die een duurzame relatie (ongeacht de juridische vorm) vormen van een of meer volwassenen 373 en die verantwoordelijkheid dragen voor verzorging en opvoeding van een of meer kinderen en/of 374 volwassenen. Daarbij wordt uitdrukkelijk gekozen voor gezinnen, ook eenoudergezinnen, die opvoedings- en 375 verzorgingstaken opnemen voor personen die afhankelijk van hen zijn. Wanneer verschillende inkomens in een 376 gezin gecombineerd worden, mag voor personen met een handicap of een chronische ziekte die samenwonen 377 voor de aan zorgzwaarte gekoppelde kosten geen rekening worden gehouden met de bestaansmiddelen van 378 degenen die met de aanvrager samenwonen. 379 380 Het is belangrijk de gelijkheid tussen verschillende gezinsvormen te bevorderen en tevens meer aandacht te 381 hebben voor alleenstaanden. Alleenstaanden hebben vaak het gevoel dat het beleid hen onevenredig hard treft 382 of te weinig rekening houdt met de vaak precaire situatie van alleenstaanden. De overheid moet in al haar 383 beleidsdomeinen ook een 'alleenstaandenreflex' ontwikkelen. Deze reflex moet ertoe leiden dat in 384 beleidsbeslissingen deze groep niet wordt vergeten of afgestraft omwille van hun familiale situatie. 385 Maatregelen die alleenstaanden onevenredig treffen, moeten worden geëvalueerd en desgevallend 386 bijgestuurd. Werkelijk alleenstaanden en eenoudergezinnen (onder wie veel vrouwen) moeten alleen heel wat 387 kosten dragen die koppels en andere samenwonenden kunnen delen. De personenbelasting moet met dit 388 verschil in draagkracht rekening houden, zonder eenzijdig gehuwden te treffen. Ook andere discriminaties 389 moeten worden weggewerkt. Het is niet aanvaardbaar dat gezinnen, louter omdat ze gehuwd zijn, meer 390 belastingen moeten betalen dan feitelijk samenwonende koppels. 391 392 We streven naar een meer eenvoudige fiscaliteit. Uitzonderingsregimes willen we inperken. Binnen deze 393 hervorming versterken we de ondersteuning voor gezinnen met kinderen. 394 395 We hebben oog voor de reeds verworven rechten. Redelijke overgangstermijnen zijn vanzelfsprekend. 396 397 CD&V wil de haalbaarheid van een permanente, interfederale monitoring van de al dan niet beoogde effecten 398 van sociale en fiscale maatregelen op de sociaal-economische positie van personen en gezinnen onderzoeken. 399


Pagina 25 van 175

Solidaire zorg 400 401 1.2.1. Zorg waar iedereen inbegrepen is 402 403 Kwaliteitsvolle, betaalbare, bereikbare en toegankelijke gezondheidszorg is een basisrecht van iedereen. Het 404 recht op gezondheid staat in de Belgische Grondwet. Elke mens heeft recht op een gelijke toegang tot de 405 ondersteuning en zorg die hij of zij nodig heeft. Ze moet beschikbaar, financieel toegankelijk, kwaliteitsvol en 406 aangepast zijn aan de noden van de zorgbehoevende. 407 408 Gezondheids- en welzijnsbeleid zijn gericht op het bevorderen en ondersteunen van het welbevinden, de 409 zelfredzaamheid en veerkracht van mensen om zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht 410 van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven. 411 412 In het gezondheids- en zorgbeleid staat de persoon van de patiënt-cliënt centraal. De zorgrelatie is een relatie 413 die recht doet aan de autonomie van de patiënt-cliënt binnen een netwerk van relaties, in een continue dialoog 414 tussen zorgverleners en zorgvragers. 415 416 Zorg moet worden verleend op basis van een behoefte aan zorg of ondersteuning, niet op basis van de financiële 417 mogelijkheden van de patiënt-cliënt en evenmin op basis van economische winst. Het uitgangspunt is een 418 solidair zorgsysteem voor alle lagen en groepen van de bevolking. We willen geen aparte gezondheidszorg 419 voor kansarmen zien ontstaan. Een solidaire gezondheidszorg impliceert dat wie het financieel beter heeft, 420 naar vermogen bijdraagt voor wie het moeilijker heeft. 421 422 Ons welzijns- en zorgbeleid is gebaseerd op solidariteit tussen o.m. arm en rijk, oud en jong, ziek en gezond, 423 personen met en zonder handicap of beperking. We bundelen de krachten om wie kwetsbaar is te versterken, 424 vertrekkend vanuit de mogelijkheden die elke mens (nog) heeft. 425 426 We kampen met een enorme gezondheidskloof. Uit het rapport ‘De performantie van het Belgische 427 gezondheidssysteem – Rapport 2015’ van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) blijkt dat 428 de socio-economische ongelijkheid op het vlak van gezondheid groot is. Er werden ongelijkheden vastgesteld 429 qua gezondheidsindicatoren, qua levensstijl (bv. roken, obesitas, schadelijk drinkgedrag bij mannen, 430 lichaamsbeweging) en qua preventieve interventies (bv. kankerscreening). Ondanks de maatregelen die werden 431 genomen om de financiële toegankelijkheid van gezondheidszorg te verbeteren, vertoont ook het “uitstel van 432 medische contacten om financiële redenen” grote ongelijkheden. Dat is onrustwekkend. 433 434 Bijna 40% van de Vlaamse volwassenen heeft het op de een of andere manier moeilijk informatie over 435 gezondheid op te zoeken, te begrijpen, te evalueren en te gebruiken in de eigen situatie. Bij 10% is het niveau 436 van de gezondheidsvaardigheden echt onvoldoende. Er is een band tussen lage functionele 437 gezondheidsvaardigheden en een verminderde mentale en fysieke gezondheid, slechtere ziektespecifieke 438 gezondheidsuitkomsten en een grotere kans eerder te sterven. Studies tonen aan dat mensen met lage 439 functionele gezondheidsvaardigheden meer moeite hebben met zelfmanagement en minder gebruik maken 440 van preventieve zorg. Tegelijk wordt gezondheidszorg complexer en technischer. 441


Pagina 26 van 175

Solidariteit, preventie & empowerment 442 443

Universele basisbescherming als startpunt 444 445 Sociale bescherming kan enkel voor iedereen toegankelijk zijn als ze op solidariteit is gestoeld. In een verplicht 446 verzekeringsmodel gaan we uit van het delen van risico’s en verantwoordelijkheden, van rechten en plichten. 447 Zowel de Vlaamse Sociale Bescherming (niet-medische zorgkosten) als de federale ziekteverzekering (medische 448 zorgkosten) zijn onderdeel van deze universele basisbescherming. Een sterke (universele) en verplichte 449 basisbescherming biedt de beste garantie op betaalbare zorg voor iedereen. In een verplicht universeel systeem 450 worden ‘goede risico’s’ verplicht tot solidariteit die het eigenbelang overstijgt. Het is ook niet nodig om aan 451 ‘goede risico’s’ betere voorwaarden aan te bieden. We zorgen ervoor dat de Vlaamse Sociale Bescherming 452 werkt in Brussel, via de vrije keuze van de Brusselaars voor Nederlandstalige instellingen. 453 454 De ongelijke spreiding van gezondheidsrisico’s (bv. 5% van de bevolking is verantwoordelijk voor 53% van de 455 uitgaven geneeskundige verzorging) en de uitgaven die eruit voortvloeien, kunnen enkel worden opgevangen 456 door brede solidariteit. Elke vorm van privatisering van solidaire verplichte verzekeringen, raakt aan de 457 solidariteit. We vinden dat aanvullende private verzekeringen in het kader van welzijns- en gezondheidszorg 458 enkel mogen dienen voor ‘comfort’, niet voor ‘zorg’. 459 460 Voor de meest kwetsbaren wordt een aangepast ondersteuningsaanbod uitgewerkt, binnen de universele 461 basisbescherming. Een goed gezondheidsbeleid focust zowel op de verbetering van de gezondheid van de 462 bevolking als geheel, als op sociale ongelijkheid in de gezondheid. Het is dus altijd een en-en-verhaal. 463 464 We willen bestaande sociale correcties (bv. verhoogde tegemoetkoming, maximumfactuur, statuut chronische 465 aandoening, regeling betalende derde, leeftijdsgebonden verhoogde terugbetalingen) beter gebruiken. Dit 466 door de toegankelijkheid te verbeteren, meer (gerichte) informatie te verstrekken en de toekenning van 467 rechten te automatiseren. Van deze automatische toekenning maken we versneld werk (bv. verhoogde 468 tegemoetkoming, sociale derdebetaler). 469 470 Personen met een handicap en/of chronische ziekte moeten veel beroep doen op ondersteunende diensten. 471 Om de inschaling en screening voor personen met een handicap en chronische ziekte te vereenvoudigen zou 472 er één loket, in de vorm van een website of geïntegreerd binnen bestaande dienstverlening, moeten komen. 473 Ook na het organiseren van automatische rechtentoekenning, blijft één laagdrempelig loket noodzakelijk, als 474 eerstelijnsinformatieplatform. 475 476 CD&V wil dat patiënt-cliënten op een centrale, actuele website, die ruim bekend wordt gemaakt, kunnen 477 raadplegen welke (tand)artsen geheel, gedeeltelijk of niet geconventioneerd zijn. 478 479

We passen voor een ‘individueel schuldmodel’ 480 481 Ongeveer de helft van alle ziektes en welzijns- en gezondheidsrisico’s hebben een band met onze levensstijl: 482 o.m. al dan niet roken, hoe en wat we eten, alcoholconsumptie, (on)voldoende bewegen. Daarnaast zorgen 483 technologische evoluties ervoor dat zelfzorg makkelijker en toegankelijker wordt. Bijvoorbeeld via allerlei apps 484 waarmee je zelf je gezondheid kan opvolgen. 485


Pagina 27 van 175

In een ‘individueel schuldmodel’ zijn mensen verantwoordelijk voor de gevolgen van hun eigen gedrag en 486 dragen ze bijgevolg ook de verantwoordelijkheid voor de gevolgen van hun individuele keuzes. Ze kunnen de 487 gevolgen van hun gedrag niet afwentelen op anderen. 488 489 De keuze voor een gezonde levensstijl is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de mens zelf. Maar 490 niet alle keuzes zijn volledig vrij of bewust. Niet iedereen krijgt dezelfde kansen op een gezond leven. In het 491 algemeen is het zo dat hoe lager iemand op de sociaal-economische ladder staat, hoe slechter de gezondheid. 492 Zolang niet iedereen dezelfde mogelijkheden of kansen heeft, is het niet correct iemand af te rekenen op zijn 493 levensstijl. Een ongezonde levensstijl mag dan ook niet worden vertaald in verzekerbaarheid. 494 495 We zetten in op gerichte sensibilisering met het oog op het dichten van de gezondheidskloof. We zetten meer 496 in op positieve maatregelen en campagnes die mensen aanmoedigen gezond te leven, op waarschuwingen over 497 de gevolgen van een ongezonde levensstijl en op een lagere prijs voor gezonde producten. Ongezonde 498 producten zijn immers vaak goedkoper dan gezonde. 499 500

Extra inspanningen in de preventie 501 502 Ziektes en ongevallen kunnen voorkomen worden door ons gedrag aan te passen. Vroege detectie, screening 503 en interventies vergroten de kans op genezing en verkleinen de kans op complicaties of hervallen. Preventie is 504 cruciaal en investeringen in preventie moeten substantieel omhoog. In andere ontwikkelde landen is dat 505 volgens de OESO gemiddeld 3% van het gezondheidsbudget. 506 507 CD&V wil, indien de Impulseo-middelen behouden blijven en zich rekenschap gevende van de preventieve rol 508 die inherent is aan de geneeskunde, dat de toekenningsvoorwaarden worden aangepast aan de Vlaamse 509 beleidsprioriteiten, in het bijzonder op het vlak van preventieve gezondheidszorg. De Impulseo-middelen 510 worden toegekend in functie van de volksgezondheid en niet langer voor administratieve ondersteuning. 511 512 Een belangrijke focus ligt op jonge kinderen. Bij hen is de gezondheidswinst en invloed op het latere leven het 513 grootst. De eerste levensjaren zijn cruciaal voor de verdere ontwikkeling. Elk kind heeft recht op een goede en 514 gezonde start. We zetten in op laagdrempelige preventie van psychische moeilijkheden en aandoeningen. Dit 515 kan onder meer via Kind en Gezin en de Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB’s). 516 517 CD&V wil dat toekomstige ouders worden voorgelicht over de wetenschappelijk bewezen blijvende gevolgen 518 voor kinderen van blootstelling aan exogene elementen zoals hormoonverstorende stoffen, pijnstillers en 519 luchtverontreiniging op kritieke momenten tijdens de zwangerschap, de zogenaamde 'sleutelmomenten'. 520 521 We blijven werken aan ‘gezondheid in alle beleidsdomeinen’ (‘health in all policies’). Gezondheidsongelijkheid 522 is het gevolg van veel factoren. Het heeft niet alleen te maken met het gezondheidszorgsysteem, maar ook met 523 inkomen, mobiliteit, huisvesting, opleiding, tewerkstelling, milieu en ruimtelijke ordening. Maatregelen in de 524 gezondheidszorg zijn noodzakelijk, maar niet voldoende. Ook in de andere domeinen zijn flankerende en 525 structurele maatregelen nodig. 526 527 Meer dan vandaag willen we dicht bij de mensen werken, vanuit lokale netwerken en organisaties: wijken 528 wijkgezondheidscentra, buurtcomités, etc. Lokale netwerken van gezondheids- en welzijnswerkers hebben een 529 belangrijke onderzoeks- en signaalfunctie. De lokale gezondheidsaanpak moet op het netwerk van mensen 530 gericht zijn. Preventie is nog te veel gericht op individuele inspanningen van mensen. We willen meer aandacht 531


Pagina 28 van 175

schenken aan het netwerk van mensen en hun omgeving (‘community-based’). Mensen krijg je in beweging 532 door te vertrekken vanuit hun vertrouwde omgeving, bestaande netwerken en ontmoetingsplaatsen. 533 534 We zetten in op zorg waarbij samen met de lokale gemeenschap wordt gewerkt aan oorzaken van 535 gezondheidsproblemen en bekeken wordt hoe ziekmakende factoren kunnen worden geëlimineerd 536 (‘community oriented primary care’). Dit kan bijvoorbeeld door te werken op het niveau van de 537 levensvoorwaarden en door samen te werken met andere sectoren (bv. onderwijs, werk, huisvesting) en lokale 538 netwerken en organisaties. De nood aan zorg en ondersteuning wordt best beantwoord in de vertrouwde 539 leefomgeving. Dit veronderstelt een leeftijdsvriendelijke leefomgeving, de aanwezigheid van sociale netwerken 540 en een overheid die een integraal, samenhangend en geïntegreerd beleid voert, in het bijzonder voor ouderen, 541 kinderen en personen met een handicap in kwetsbare situaties. 542 543 Beweging dient gestimuleerd te worden voor alle bevolkingsgroepen, gezien dit bijdraagt tot een gezonde 544 levensstijl. Verhoogde tegemoetkomingen voor deelname aan sport kunnen hier een onderdeel van zijn. 545 546 We voeren ook een krachtig preventie- en ontradingsbeleid inzake misbruik van tabak, alcohol en drugs. 547 548 CD&V wil blijven inzetten op de preventie van zelfdoding. In dat kader moet ook wetenschappelijk onderzoek 549 worden gevoerd naar de ongelijke spreiding van de incidentie van (pogingen tot) zelfdodingen en naar, binnen 550 de grenzen van het mogelijke, de individuele levensverhalen. Zij kunnen een beter zicht geven op de drijfveren 551 van mensen die overgaan tot een (poging tot) zelfdoding. 552 553 De werking van de structurele overlegstructuren tussen welzijn en gezondheid kan nog beter, zodat proactief 554 en systematisch kan worden ingegrepen. 555 556

Verwerving van gezondheidsvaardigheden 557 558 Door het grotere belang van zelfmanagement moet extra aandacht gaan naar mensen met onvoldoende of 559 beperkte gezondheidsvaardigheden. Mensen moeten voldoende en correcte informatie krijgen, zodat men 560 goed geïnformeerde keuzes kan maken. 561 562 We zetten in op een verbetering van gezondheidsvaardigheden; zowel de functionele (basisvaardigheden in 563 lezen en schrijven gericht op gezondheidsinformatie), communicatieve (cognitieve en sociale vaardigheden die 564 nodig zijn om informatie te verkrijgen, te begrijpen en toe te passen) als kritische (gevorderde cognitieve 565 vaardigheden die samen met sociale vaardigheden worden toegepast om informatie kritisch te analyseren en 566 te gebruiken). We hebben onder meer aandacht voor de ontwikkeling van gezondheidsvaardigheden inzake 567 ongevallenpreventie, voeding, lichaamsbeweging, inenting en andere ingrepen in het kader van de primaire 568 gezondheidszorg. Mutualiteiten, lokale overheden, zorgverleners en OCMW's moeten hier hun rol in spelen. 569 570 We willen gezondheidseducatie versterken. In deze is het belangrijk om de brug te maken naar de 571 onderwijsinstellingen die reeds vele jaren expertise opbouwden (bv. Centra voor Basiseducatie). Belangrijke 572 rollen zijn tevens weggelegd voor het Lokaal Gezondheidsoverleg (LOGO), het Vlaams Instituut voor 573 Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGEZ) en de mutualiteiten. Het volstaat niet alleen om informatie 574 over gezondheid te verspreiden. Ook kritisch leren omgaan met informatiebronnen is van belang. 575


Pagina 29 van 175

Communicatievaardigheden bij de zorgen hulpverleners willen we nog verbeteren. Het is belangrijk dat ze 576 toetsen of iemand de boodschap echt begrepen heeft. 577 578 Gezondheidswijsheid (‘health literacy’) moet een gezondheidsdoelstelling worden. 579 580

Doelgroepspecifieke aanpak 581 582 Aan diegenen met de grootste zorgen/of ondersteuningsnood en het kleinste sociale netwerk, geven we een 583 zorggarantie. In het kader van de verdere uitbouw van de Vlaamse Sociale Bescherming moet worden beslist 584 welke zorg en ondersteuning zal worden gegarandeerd aan alle burgers. 585 586 Niet elke zorgbehoevende is in staat zelf de regie over zijn leven in handen te nemen en te houden. Kritische 587 succesfactoren zijn de beschikbaarheid van geschikte informatie over de ondersteunings- en zorgmogelijkheden 588 en de automatische toekenning van rechten. Zorgverzekeraars, zorgkassen en OCMW’s zijn bij voorkeur 589 geplaatst om niet-opname van rechten op te sporen. Ook andere actoren uit de welzijns- en gezondheidszorg, 590 zoals centra voor algemeen welzijnswerk en sociale diensten van algemene ziekenhuizen, kunnen niet-opname 591 van rechten opsporen. In uitzonderlijke omstandigheden en voor specifieke doelgroepen is een ‘aanklampende’ 592 benadering noodzakelijk. 593 594 De diversiteit van de samenleving moet weerspiegeld worden in de aanpak van de gezondheidskloof. Er moet 595 dus rekening worden gehouden met bv. geslacht en met specifieke doelgroepen zoals ouderen, jongeren, 596 mensen met migratieachtergrond en mensen zonder wettig verblijf. We kiezen voor geschikte 597 communicatiekanalen, afgestemd op de doelgroep. Ook de vorm is belangrijk: o.m. toegankelijk taalgebruik, 598 rechtstreekse communicatie, herkenbare rolmodellen. We verliezen niet uit het oog hoe belangrijk het 599 persoonlijk contact met de zorgbehoevende is. 600 601 Deze differentiatie moet ook aanwezig zijn in het gezondheidsonderzoek. Dit is immers de basis voor een 602 gerichte preventie, behandeling en nazorg van elke patiënt. Zo moet er onderzoek zijn naar de genderdimensie 603 van depressies en burn-outs en naar de verschillen in bijvoorbeeld geneesmiddelengebruik en in de 604 doeltreffendheid van geneesmiddelen voor de verschillende geslachten en doelgroepen. 605 606 De (kansarme) patiënt-cliënt willen we actief betrekken bij de uittekening van het beleid en de concrete 607 uitvoering ervan. Participatie van de doelgroep van bij het begin van een methodiek, campagne of project, zorgt 608 ervoor dat op de juiste elementen wordt ingespeeld. Dat kan bv. via patiëntparticipatie en de inschakeling van 609 ervaringsdeskundigen. Naast rechtstreekse participatie van doelgroepen is ook participatie van organisaties, 610 diensten en verenigingen die de patiënt-cliënt vertegenwoordigen aangewezen. 611 612 Werkbehoud, socio-professionele en socio-educatieve re-integratie: we blijven ervoor gaan. We gaan hierbij uit 613 van de eigen kracht, de (rest)capaciteiten en de motivatie van de patiënt-cliënt. Re-integratie en versterking 614 van de patiënt-cliënt hangen samen. De verschillende betrokken actoren (vanuit de zorgsector, de 615 invaliditeitsverzekering, de welzijns- en vrije tijdssector, de arbeidsmarkt) moeten nauw samenwerken om een 616 aangepast kader met specifieke maatregelen op maat aan te bieden aan iemand die arbeidsongeschikt is. 617


Pagina 30 van 175

1.2.2. Zorg op maat 618 619 Participatie is essentieel in een betrokken samenleving. “Het gaat om participatie op maat die berust op 620 behoeften en wensen van de betrokkene zelf. Participatie staat in functie van het versterkingsproces, beoogt 621 een betere kwaliteit van leven waarbij mensen meer greep, meer regie krijgen op het eigen leven en de bredere 622 sociale, maatschappelijke en politieke omgeving.”1 623 624 We streven ernaar mensen met beperkingen, chronisch zieken, kwetsbare ouderen, jongeren met gedragen 625 emotionele problemen, mensen die in armoede leven… met al hun mogelijkheden en kwetsbaarheden een 626 eigen, zinvolle plek in de samenleving te laten innemen. We ondersteunen hen waar nodig. Zorg verloopt 627 zoveel mogelijk geïntegreerd in de samenleving. 628 629 Naast het versterken van de persoon met een handicap, moeten we meer inzetten op zorg en ondersteuning 630 in de buurt en omgeving. Personen met een handicap volgen onderwijs, werken, nemen deel aan het sociale 631 leven in hun wijk en dorp. De handicapsituatie en de nood aan zorg en ondersteuning mogen een actief leven 632 niet in de weg staan. Zorg moet ingepast kunnen worden in dat actief leven. 633 634 Ons gezondheidssysteem heeft nood aan verandering om meer efficiënte en effectieve antwoorden te kunnen 635 geven op huidige en toekomstige uitdagingen: vergrijzing, noden in de geestelijke gezondheidszorg (depressie, 636 vereenzaming, dementie), een toename van chronisch zieken, van complexe multi-morbiditeit, van 637 betaalbaarheid en van werken met beperkte middelen. 638 639 Migratie, diversiteit in leefwijze en individualisering zorgen voor een grotere verscheidenheid aan wensen en 640 behoeften. Individualisering, emancipatie en diversiteit, in combinatie met stijgende welvaart en 641 beschikbaarheid van informatie, leiden tot meer en meer gerichte, persoonlijke zorgvragen. Vanuit de visie dat 642 een patiënt-cliënt de juiste zorg, op het juiste moment, door de juiste medewerkers, op de juiste plaats en met 643 de juiste financiering verdient, ontwikkelen we zorg op maat. We stellen niet de ziekte of de beperking, maar 644 de patiënt-cliënt centraal, op basis van de zorgvraag, -nood, en -zwaarte. 645 646 Personen met eenzelfde beperking, door wat dan ook veroorzaakt, moeten in het kader van het 647 hulpmiddelenbeleid recht hebben op eenzelfde ondersteuning, ongeacht hun leeftijd. De leeftijdsgrens voor 648 de aanvraag van een erkenning als persoon met een handicap moet worden afgeschaft, zodat alle personen 649 met een handicap toegang krijgen tot (vaak dure) hulpmiddelen die de zelfredzaamheid en/of sociale integratie 650 bevorderen. 651 652 Ongeacht de hoge leeftijd blijven ouderen recht hebben op een degelijke en kwaliteitsvolle gezondheidszorg. 653 Leeftijd of ouderdom kan op zich nooit een reden zijn tot uitsluiting van medische zorg van welke aard ook. De 654 beslissing om een behandeling niet meer op te starten of een operatie niet uit te voeren, dient te gebeuren in 655 overleg met de patiënt, de familie, het medisch team, in de eerste plaats rekening houdend met de 656 gezondheidstoestand van betrokkene en de risico's verbonden aan de behandeling of ingreep. Dit zou moeten 657 gepaard gaan met een degelijke zorgplanning in functie van de gezondheidssituatie en met voldoende aandacht 658 voor de zorgzame voorbereiding van een menswaardig levenseinde. 659

1 Uit de Innestocongresteksten 2013.


Pagina 31 van 175

Mensen moeten zichzelf kunnen zijn, niet in het minst op hun oude dag, en met name dus ook in residentiële 660 voorzieningen. Diversiteit mag hiertoe geen hindernis vormen. Diversiteit beperkt zich niet tot culturele 661 verschillen. Ook voor diversiteit inzake biologische geaardheid moet er ruimte en aandacht zijn, met steeds als 662 kernboodschap dat ieder zichzelf moet kunnen zijn en blijven. Diversiteitstrajecten (bv. workshops, coaching) 663 binnen residentiële voorzieningen, zowel op het niveau van de directie, het personeel als de bewoners, kunnen 664 een antwoord bieden op de noodzaak van sensibilisering omtrent diversiteit. 665 666 Mensen met een chronische aandoening hebben behoeften die niet louter medisch zijn. Ze kunnen ook 667 psychologisch, sociaal en spiritueel zijn. Ze zijn meestal van lange duur, maar kunnen wijzigen naarmate de 668 ziekte evolueert. Ons gezondheidssysteem moet op deze verschillende noden aangepaste antwoorden kunnen 669 bieden. 670 671 Zingeving is een basisbehoefte van elkeen. Als christendemocraten in het bijzonder vinden we dat hier voor de 672 overheid een taak is weggelegd. Oog voor zingeving is niet alleen noodzakelijk in het onderwijs, maar minstens 673 evenzeer in het domein van welzijn. Want net op momenten waarop het moeilijk gaat, doemen existentiële 674 vragen op. We pleiten daarom voor de erkenning van de spirituele zorgverlener: iemand die de 675 zorgbehoevende en de zorgverlener professioneel kan begeleiden bij deze vragen en noden. 676 677 Zelfzorg & ‘samen-zorg’ 678 679 Opdat de juiste mix aan ondersteuning en zorg beschikbaar zou zijn, op de juiste plaats, op het juiste moment 680 en verleend door de juiste persoon, kiezen wij voor persoonsvolgende, vraaggestuurde en geïntegreerde 681 ondersteuning en zorg. Dat is wat ‘zorg op maat’ voor ons inhoudt. 682 683 Persoonsvolgend. De zorgbehoevende krijgt op basis van zijn geïndiceerde vraag naar ondersteuning een eigen 684 (persoonsvolgend) budget/ondersteuning, waarmee hij zelf op een flexibele manier kan bepalen welk 685 zorg(volume) en ondersteuning hij wenst aan te kopen. Persoonsvolgende financiering is dynamisch omdat ze 686 mee evolueert in functie van zorgen ondersteuningsnoden en de context van de zorgbehoevende. 687 688 Vraaggestuurd. Zorg met het patiënt-cliëntsperspectief als vertrekpunt, waarbij door een gelijkwaardige 689 interactie tussen patiënt-cliënt en zorgaanbieder of zorgverlener, de vraag van de patiënt-cliënt via overleg en 690 onderhandeling leidt tot een (voor de patiënt-cliënt) passend aanbod en daarmee tot consequenties voor het 691 organiseren van de zorg. De patiënt-cliënt heeft als eindgebruiker de keuze. 692 693 Geïntegreerd. Geïntegreerde gezondheidszorg is gezondheidszorg in een continuüm van 694 gezondheidsbevordering, ziektepreventie, diagnose, behandeling, ziektemanagement, rehabilitatie en 695 palliatieve zorg, op verschillende niveaus en plaatsen binnen het gezondheidssysteem en volgens hun 696 behoeften doorheen de levensloop. 697 698

Zelfmanagement, ‘patient empowerment’ & de patiënt-cliënt als (co-)producent 699 700 Aan elke zieke willen we de ondersteuning en informatie geven die nodig is om hem in staat te stellen, binnen 701 de grenzen van zijn capaciteit en in functie van zijn eigen doelen en motivatie, voor zichzelf te zorgen en een 702 actieve rol op te nemen in het zorgproces. Maatwerk is de norm. Goede zorg en ondersteuning worden verleend 703 met respect voor de eigen mogelijkheden, keuzevrijheid, competenties, menselijke waardigheid en integriteit 704 van de zorgbehoevende. Zo mag de toegang tot een woonzorgcentrum niet enkel afhangen van de fysieke 705


Pagina 32 van 175

toestand van een bejaarde, maar zijn factoren als eenzaamheid, isolement, familiale context enz. even 706 belangrijk. 707 708 De zorgverlening verloopt getrapt. Centraal en als eerste trap staat ‘zelfzorg’. Zelfstandig zorg dragen voor je 709 eigen gezondheid en die van de mensen in je directe omgeving is ieders verantwoordelijkheid. Iedereen kan 710 zijn verantwoordelijkheid echter op een andere manier invullen. 711 712 Zelfzorg draagt bij tot zelfredzaamheid en het nemen van verantwoordelijkheid. Mensen moeten de regie van 713 hun eigen gezondheid in handen kunnen nemen (zelfmanagement), een actieve actor zijn, geen passieve 714 patiënt-cliënt die wordt ‘aangestuurd’ door het zorgaanbod. Opdat mensen deze rol zouden kunnen opnemen, 715 is versterking van mensen cruciaal. Gezondheidspromotie en het bevorderen van een gezonde levensstijl 716 verdienen een plaats in het onderwijs, de werkplek en de publieke ruimten. Gezond en actief ouder worden 717 begint niet vanaf de pensioenleeftijd maar is een constant aandachtspunt doorheen de hele levensloop. 718 719 Om de versterking van de patiënt-cliënt te ondersteunen, verhogen we de capaciteit van patiënt-cliënten om 720 hun ziekte, behandeling en aangeboden zorg te begrijpen (‘health literacy’) en om inzicht te krijgen in het 721 gezondheidssysteem (rol van de verschillende actoren, op wie beroep te doen bij welke zorgnood). We 722 verzekeren de toegang van de patiënt-cliënt tot zijn patiëntengegevens en bieden hem de nodige tools om deze 723 informatie zo autonoom mogelijk te beheren. In dit kader maken we de patiëntfactuur transparanter, realiseren 724 we het veralgemeend en verplicht gebruik van het elektronisch medisch dossier en ondersteunen we projecten 725 inzake zelfmonitoring en zelfmanagement. 726 727 Wanneer de lichamelijke, psychische of verstandelijke toestand van de patiënt-cliënt niet toestaat dat hij zelf 728 de coördinatie van zijn zorgproces op zich neemt, is het nodig een andere partij te betrekken bij de 729 zorgcoördinatie. In de eerste plaats de mantelzorger of een professionele zorgverlener die dicht bij de patiënt-730 cliënt staat, zoals de huisarts, thuisverpleegkundige of sociaal werker. In bijzonder complexe situaties is de 731 tussenkomst van een ‘dossierbeheerder’ (‘case manager’) noodzakelijk om de zorg rondom de patiënt-cliënt te 732 organiseren. 733 734 We erkennen en waarderen de rol van de patiënt-cliënt. De patiënt-cliënt dient een sterkere stem te krijgen in 735 de beleidsvorming. Zo stemmen we zorgvraag en -aanbod op alle niveaus, beter en efficiënter op elkaar af. Via 736 patiëntparticipatie kan de specifieke ervaringsdeskundigheid van patiënt-cliënten en/of hun naasten bij 737 onderzoek, beleid of kwaliteit van zorg worden ingebracht en benut. De ervaringsdeskundigheid van de patiënt-738 cliënt moet deel uitmaken van de besluitvorming. Ook de ervaring van patiëntenorganisaties erkennen en 739 waarderen we. Na een evaluatie van de federale projectsubsidie voor het project 'ondersteuningsantennes', 740 maken we werk van een structurele verankering van deze ondersteuningsmiddelen. In de ouderenzorg moet 741 via onderzoek en optimalisering van bewonersraden de betrokkenheid van de bewoners versterkt worden. 742 Minstens bij de voorbereiding van beslissingen over die zaken die voor de levenskwaliteit belangrijk zijn en 743 inzake terugbetalingen. 744 745

Zorg ingebed in het vertrouwde sociale netwerk 746 747 Na zelfzorg komt de trap van mantelzorg en wijken buurtzorg, vervolgens die van professionele 748 eerstelijnszorg en tot slot gespecialiseerde zorg en ondersteuning. Professionele zorg vult het sociale netwerk 749 en de eigen kracht van mensen aan en ondersteunt ze. Wanneer een zorgbehoevende nood heeft aan 750


Pagina 33 van 175

ondersteuning of zorg, dient deze in eerste instantie aangereikt te worden in de voor hem/haar vertrouwde 751 leef- en woonomgeving, in de nabijheid van familie, vrienden en kennissen. 752 753 Vermaatschappelijking van de zorg is een verschuiving binnen de zorg waarbij ernaar gestreefd wordt om 754 mensen met beperkingen (van lichamelijke, verstandelijke of psychische aard), chronisch zieken, kwetsbare 755 ouderen, jongeren met gedrags- en emotionele problemen, mensen die in armoede leven... met al hun 756 mogelijkheden en kwetsbaarheden een eigen zinvolle plek in de samenleving te laten innemen. We moeten 757 hen daarbij waar nodig ondersteunen en de zorg zoveel mogelijk geïntegreerd in de gemeenschap laten 758 verlopen. De vermaatschappelijking van de zorg wil het enorme maatschappelijke kapitaal dat Vlaanderen rijk 759 is, waarderen, ondersteunen en mobiliseren. Het is bij uitstek een positieve keuze. Een keuze vanuit de 760 overtuiging dat wanneer beroep wordt gedaan op sociaal kapitaal en op de gemeenschap, dat een keuze voor 761 kwalitatieve zorg en hulp is. 762 763 Demografische ontwikkelingen zullen de nood aan en consumptie van langdurige zorg verder doen stijgen. In 764 deze context zal zorg verstrekt door familieleden, vrienden en buren een steeds belangrijkere plaats innemen. 765 We willen dan ook werk maken van een globaal mantelzorgplan met aandacht voor maatschappelijke 766 erkenning, waardering en ondersteuning van mantelzorgers, voor een versterking van de samenwerking tussen 767 informele en professionele zorg en voor de specifieke situatie van jonge mantelzorgers. Door in te zetten op 768 een verbeterde levenskwaliteit en het algemeen welzijn van mantelzorgers, verzekeren we dat ze hun rol op 769 een doeltreffende en duurzame manier kunnen opnemen. 770 771 We ondersteunen de mantelzorger in het vinden naar een evenwicht tussen draagkracht en draaglast. 772 Opgenomen zorg moet een bewuste en haalbare keuze blijven. Niemand mag gedwongen worden zoveel 773 zorgwerk te verrichten dat men geen ruimte meer heeft voor zijn persoonlijke leven. We erkennen de 774 mantelzorger als volwaardige zorgpartner. De noden van de mantelzorger moeten onderdeel uitmaken van het 775 zorgplan van de patiënt-cliënt. We betrekken de mantelzorgers op een verantwoordelijke manier bij de 776 organisatie van het zorgproces en faciliteren de zorgverdeling tussen mantelzorgers en zorgverleners. We 777 vermijden dat mantelzorgers zich ‘verplicht voelen’ of ‘niet ‘neen’ kunnen zeggen’. We voorzien in voldoende 778 ondersteuning voor de mantelzorger in de vorm van o.m. oppasdiensten, nachtopvang, respijtzorg, 779 informatiedoorstroming, dagopvang, flexibele ondersteuning op maat, speciaal verlof met behoud van rechten 780 en ondersteuning door zorgactoren, expertisecentra en mantelzorgorganisaties. De afstemming tussen 781 mantelzorgers en professionele ondersteuning moet beter geregeld worden. Ondersteuningsdiensten en 782 professionele zorg dienen als communicerende vaten te werken. 783 784 Vrijwilligerswerk dat mobiliteit van ouderen verbetert en zorg in de thuissituatie vergemakkelijkt, verdient onze 785 steun. We willen vrijwilligerswerk bij uitkeringsgerechtigden (werkloosheid en andere statuten eindeloopbaan) 786 en in het kader van de gemeenschapsdienst (mits passend binnen de zorgsituatie waarbinnen men wordt 787 ingezet) vereenvoudigen, met behoud van de vereiste toestemming van de uitkeringsinstantie en steeds 788 kaderend binnen een traject naar werk of maatschappelijke integratie. We voorzien in gepaste vorming voor 789 vrijwilligers, afgestemd op specifieke doelgroepen. 790 791 Vrijwilligers spelen een onvervangbare rol naar ouderen, niet alleen in de informele zorg, maar ook in het 792 ruimere veld van het creëren van ontmoetingskansen van diverse aard (ontspanning, bieden van doelgerichte 793 informatie, stimuleren van gezonde voeding), maar ook door specifieke aandacht voor valpreventie en gebruik 794 van medicatie. Voor kwetsbare en/of eenzame ouderen zijn telefoonrondes of geregelde huisbezoeken 795


Pagina 34 van 175

aangewezen. Een aspect dat zeker aandacht verdient is informatie over de mogelijkheden van digitale 796 communicatie, hoewel die zeker niet de nood aan rechtstreekse ontmoetingskansen vervangen kan. 797 798 Vermaatschappelijking van de zorg betekent echter veel meer dan een ‘verbreding’ en/of ‘verplaatsing’ van de 799 zorg van professionele verzorgers naar informele verzorgers en neemt de verantwoordelijkheid van overheden 800 in dit proces zeker niet weg. Vermaatschappelijking van de zorg betekent immers in oorsprong en in essentie 801 dat zorgbehoevenden, zorg en zorgverleners zichtbaar mogen/kunnen zijn in het maatschappelijk leven. Dit 802 betekent o.a. dat keuzes gemaakt worden bij de inrichting van woonomgevingen, het openbare domein, 803 beschikbaarheid van ontmoetingsruimten, de nabijheid van diensten en voorzieningen. Deze aspecten van 804 vermaatschappelijking van de zorg verhogen de zelfredzaamheid en verlichten het leven van mantelzorgers. De 805 vermaatschappelijking van de zorg is dus aanvullend en mag nooit gebruikt worden als argument om de 806 bestaande gezondheidszorg of onderdelen van de sociale zekerheid af te bouwen. 807 808 Zorgzame mensen en zorgaanbieders die bereid zijn hun zorgverantwoordelijkheid op te nemen, zijn nodig. 809 Een actieve en zorgzame overheid die hen hierbij ondersteunt en waardeert, is ook nodig. Er zijn immers 810 grenzen aan zelfzorg en zorgen voor elkaar. Dus moet de zorg voorzien zijn in voldoende passende, 811 professionele, kwaliteitsvolle, toegankelijke – al dan niet collectieve – woonzorgvormen, waarop 812 zorgafhankelijke burgers met vertrouwen een beroep kunnen doen. 813 814 CD&V wil, gegeven de vergrijzing en de verwachtingen die de vermaatschappelijking van de zorg oproept, dat 815 het aanbod van de diensten voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg structureel wordt versterkt. 816 817 Voor CD&V impliceert een volwaardig en maatschappelijk verantwoord alternatief voor een langdurig verblijf 818 van mensen in een psychiatrische instelling, in het kader van de vermaatschappelijking van de zorg, onder meer 819 de structurele uitbouw en Vlaamse subsidiëring van laagdrempelige dagactiviteitencentra. 820 821 De goede werking van zorgnetwerken moet verder ondersteund worden en waar mogelijk verbreed en verdiept 822 naar de zorg voor mensen met een beperking of andere specifieke groepen (bv. mensen met 823 verslavingsproblematiek, geestelijk gezondheidszorg). Bij dit alles houden we rekening met de specifieke 824 context. In een plattelandscontext moet het mogelijk zijn het lokale dienstencentrum mobiel in te zetten, 825 waarbij gebruik kan worden gemaakt van bestaande infrastructuur zoals bv. de bibliotheek of de school. 826 827 Mensen werkzaam in de zorg doen dit passioneel en in vaak complexe omstandigheden. Uit cijfers van de FOD 828 Volksgezondheid blijkt dat 6% van de artsen en verpleegkundigen een burn-out heeft en dat zelfs dubbel zo 829 veel een ernstig risico op een burn-out loopt. 'Zorgen voor de zorgende' moet daarom o.m. centraal staan in 830 het HR-beleid van elke zorgorganisatie. 831 832

Gevolgen voor organisatie & financiering van zorg 833 834 We zetten in op financieringssystemen die maximaal rekening houden met noden en behoeften van individuele 835 patiënt-cliënten (vraagsturing), het versterken van de patiënt-cliënt en het stimuleren van zelfmanagement. 836 Dat bevordert de therapietrouw en tevredenheid van de patiënt-cliënt. We ontwikkelen een nieuw 837 financieringsmodel voor thuiszorg, ouderenzorg en langdurige (psychiatrische) zieken in het kader van de 838 Vlaamse Sociale Bescherming (bv. gezinszorg, woonzorgcentra, dagverzorging, kortverblijf, herstel, revalidatie, 839 beschut wonen). In dit model van persoonsvolgende financiering staat de patiënt-cliënt met zijn zorgnood 840 centraal. Dit wordt vertaald in zorgen ondersteuningsdoelen, waarbij rekening wordt gehouden met noden en 841


Pagina 35 van 175

vragen van kwetsbare patiënt-cliënten. De persoonsvolgende financiering betekent een heel andere aanpak 842 van de organisatie en financiering van de zorg. Budgetten van subsidiërende overheden gaan niet langer 843 rechtstreeks naar de voorzieningen en instellingen, maar worden toegewezen aan de zorgbehoevende zelf, 844 ofwel via een cashbudget, ofwel via een voucher. De zorgaanbieders werken binnen een gereguleerd kader dat 845 hen toelaat om op een leefbare en duurzame manier kwaliteitsvolle zorg aan te bieden. We maken werk van 846 een aangepast financieringssysteem voor de instellingen en organisaties. Immers zijn er steeds 847 organisatiegebonden kosten die te maken hebben met bijvoorbeeld omkadering van medewerkers, hun 848 anciënniteit, ICT, normen inzake veiligheid en hygiëne, capaciteitsmanagement en dergelijke meer. 849 850 De nieuwe publieke financiering van woonzorgcentra dient te vertrekken vanuit het principe 'eenzelfde 851 financiering voor eenzelfde zorggraad'. 852 853 Vraaggerichte financiering geeft de zorgbehoevende en zijn directe omgeving de mogelijkheid om zelf ook te 854 beslissingen te nemen over het soort zorgverlening en over de zorgverleners aan wie ze zorg willen 855 toevertrouwen. De patiënt-cliënt wordt partner/medebeheerder in de zorg. De overheid bouwt 856 kwaliteitsgaranties in, in het belang van kwetsbare patiënt-cliënten. 857 858 Eenvoudige, weinig complexe en planbare zorgvragen (bv. controles bij diabetes, osteoporose en chronische 859 obstructieve longziekte, nazorg en niet-complexe ingrepen) worden in toenemende mate beantwoord in de 860 eerste lijn. Gespecialiseerde zorg wordt hoe langer hoe meer aangeboden in de tweede of derde lijn. Deze 861 verschuiving moet zich ook vertalen in een verschuiving van beschikbare budgetten. Om de eerste lijn te 862 versterken en in het kader van de ontwikkeling van geïntegreerde zorgconcepten, is verder overleg met de 863 federale overheid over de ‘reconversie’ van middelen nodig. Om de eerste lijn te versterken moeten de diverse 864 professionals en diensten beter samenwerken in netwerkverbanden, enerzijds binnen de eerste lijn en 865 anderzijds met de ziekenhuizen. De middelen dienen toegewezen te worden aan de organisatievormen die de 866 meeste toegevoegde waarde voor de patiënt-cliënt kunnen aantonen. CD&V wil dat de zogenaamde ‘107-867 projecten’ in de geestelijke gezondheidszorg structureel worden verankerd in de Vlaamse en federale 868 wetgeving. 869 870 Ziekenhuizen zullen worden aangemoedigd partnerschappen aan te gaan in horizontale netwerken met de 871 eerstelijnsactoren, zodat de zorg om chronische patiënt-cliënten via naadloze zorgtrajecten vorm krijgt. 872 Daarnaast zullen ze samenwerken in klinische netwerken. Zo kunnen ze de taken voor (super)gespecialiseerde 873 zorg onderling beter verdelen en de middelen optimaal aanwenden. Om voor de patiënt-cliënt, op duurzame 874 wijze, zowel geografische toegankelijkheid als medische kwaliteit te blijven garanderen, wordt een 875 Zorgstrategisch Plan Vlaanderen uitgewerkt. Voor CD&V is het belangrijk dat deze netwerken zich geografisch 876 logisch organiseren, waardoor elke patiënt-cliënt in de eigen regio terecht kan in een basisziekenhuis. 877 878 Geïntegreerde zorg vraagt om nieuwe, innovatieve financieringsmethoden die tegelijk kwaliteit, 879 kosteneffectiviteit en samenwerking verbeteren. Geïntegreerde zorg kan pas worden gerealiseerd indien daar 880 ook geïntegreerde financieringsconcepten tegenover staan. Deze zorg vereist ook overleg op alle niveaus. 881 Netwerking en innovatieve samenwerkingsvormen stimuleren we. De rol, organisatorische regelingen en 882 financiering van bestaande structuren ter ondersteuning van geïntegreerde zorg willen we herzien. ‘Netwerken’ 883 mag geen besparing zijn. Middelen die vrijkomen, moeten worden ingezet om efficiëntiewinsten te boeken. 884 Deel uitmaken van een netwerk mag geen verplichting zijn. Er moet ruimte blijven voor het vrij initiatief. 885


Pagina 36 van 175

We erkennen en waarderen de sociale ondernemers die actief zijn in de zorgsector. Zij spelen een cruciale rol 886 om de persoonsvolgende, vraaggestuurde en geïntegreerde zorg organisatorisch vorm te geven. De 887 socialprofitorganisaties zijn de hefboom om zorg ook in de toekomst toegankelijk, kwaliteitsvol en betaalbaar 888 te houden. 889 890 Zorg voor chronisch zieken vereist een geïntegreerde aanpak, met zorgverlening gebaseerd op ‘bewijs’ 891 (‘evidence’) en afstemming van verschillende activiteiten binnen het multidisciplinaire team. Multidisciplinaire 892 richtlijnen dienen ontwikkeld te worden, waarbij enerzijds relevante aanbevelingen voor verschillende 893 chronische aandoeningen samengebracht worden in een multidisciplinaire context, en waarbij anderzijds 894 synergieën, tegenstrijdigheden en andere aandachtspunten geïdentificeerd worden. Ze kunnen, met 895 aangepaste financiering, vertaald worden in transmurale zorgpaden en zorgtrajecten, in richtlijnen en in 896 kwaliteitsindicatoren in het elektronisch patiëntendossier. 897 898 Voor de begeleiding en financiering van langdurige zorg is een bredere bundeling van middelen aangewezen. 899 Netwerken met verschillende zorgpartners nemen budgettaire verantwoordelijkheid op om voor een bepaalde 900 groep mensen een zorgpakket aan te bieden. De financiering is gekoppeld aan de realisatie van 901 resultaatindicatoren (‘outcome’). Deze bundeling kan vorm krijgen in een pakket waarbij budgetten uit 902 verschillende bronnen in functie van een bepaald zorgtraject worden samengebracht (‘bundled payment’). 903 Indien nodig leggen we zo’n sectoroverschrijdende bundeling van middelen in asymmetrische interfederale 904 akkoorden vast, zodat elke gemeenschap de financiering kan enten op de strategische prioriteiten van hun 905 gezondheidszorgmodel. 906 907 Planbare en gestandaardiseerde zorg wordt gefinancierd via een op voorhand vastgelegd all-in budget per type 908 van patiënt-cliënt. 909 910 Inzake kwaliteit van de zorg verschuift de focus van input (erkenningsnormen, financiering van de 911 zorgactiviteiten, …) naar resultaat (‘output’ en ‘outcome’). We geven financiële prikkels aan kwaliteitsvolle zorg 912 en ondersteuning, waar mogelijk op basis van de resultaten van de meting van kwaliteitsindicatoren. We 913 verminderen de toezichtlast voor zorgaanbieders die aantonen dat ze kwaliteitsvolle zorg en ondersteuning 914 bieden. CD&V wil dat het behoud van een vergunning of een erkenning, wanneer aanhoudend 915 kwaliteitstekorten worden vastgesteld, afhankelijk kan worden gemaakt van het inschakelen van externe 916 expertise die de uitbater zelf bekostigt. 917 918 Ook subsidiariteit heeft zijn plek in het zorgaanbod. Bijvoorbeeld bij de herziening van het wetgevend kader op 919 de uitoefening van de gezondheidsberoepen. Er is nood aan een flexibel systeem dat rekening houdt met de 920 multidisciplinaire realiteit van vandaag. Rigide taakomschrijvingen passen daar niet in. De zorgcontext 921 verandert immers snel en voortdurend. We hebben oog voor nieuwe gezondheidszorgberoepen die (zijn) 922 ontstaan. 923 924 Een patiënt-cliënt heeft vele zorgnoden. Om enerzijds patiënttevredenheid en patiëntveiligheid hoog te houden 925 en anderzijds arbeidstevredenheid bij de zorgverlener optimaal te bereiken, is het belangrijk dat zorgkundigen, 926 HBO5-verpleegkundigen, bachelor-verpleegkundigen en master in de verpleegkunde complementair, volgens 927 eigen competenties, in teamverband met elkaar samenwerken. Om de patiënt-cliënt zo optimaal mogelijk te 928 verzorgen, kunnen deze verschillende zorgniveaus, naast in de huidige zorginstellingen, ook in welzijnssectoren 929 worden ingezet (bv. jeugdzorg, gehandicaptenzorg, ouderenzorg). 930


Pagina 37 van 175

Om de beschikbare middelen op de beste en meest efficiënte manier in te zetten, is het belangrijk om op 931 nauwkeurige wijze de verschillende risico’s (bv. gezondheidstoestand, persoonlijke levenssituatie) op het 932 niveau van de patiënt-cliënt te kunnen identificeren. Daarnaast moet een grondige analyse van de beschikbare 933 middelen een overaanbod aan diensten of (infra)structuren voorkomen. Dit moet het mogelijk maken om zowel 934 voldoende zorgcapaciteit te ontwikkelen, als om ondersteuning te kunnen bieden en potentiële 935 besparingsmogelijkheden te identificeren. Interfederale loyaliteit en solidariteit zijn essentieel voor een goede 936 zorg aan alle burgers. 937 938 939 1.2.3. Innovatie in de zorg 940 941 Innovatie kan in belangrijke mate het comfort, de betaalbaarheid, de gezondheid en het welbevinden van de 942 zorgbehoevende verbeteren. Innovatie is cruciaal voor de organisatie van het welzijns- en gezondheidsbeleid 943 en voor zorgvoorzieningen die willen inspelen op bestaande behoeften, willen anticiperen op nieuwe 944 behoeften, patiënt-cliëntspecifieke vragen efficiënter willen beantwoorden, de continuïteit van hun 945 zorgaanbod willen garanderen en nieuwe woonzorgvormen willen ontdekken. 946 947 Innovatie in de zorg biedt kansen op vernieuwende zorg, op zorg die het hoofd kan bieden aan de uitdagingen 948 van morgen. Innovatie in de zorg moet elk aspect van zorg ten goede komen. We zetten daarbij zowel in op 949 technologische innovatie (ICT, geneesmiddelen, technologische hulpmiddelen) als op zorgorganisatorische 950 innovatie (inzet en planning personeel, nieuwe zorgvormen). Een zorgaanbod met twee snelheden is geen 951 optie. We garanderen aan iedereen die het nodig heeft de toegang tot innovatie in de zorg. 952 953 We leven in een tijdperk van digitale revolutie. De muren tussen patiënt-cliënten, zorgverstrekkers, 954 zorginstellingen en de wereld er omheen verdwijnen in snel tempo. De positie van partijen in een zorgtraject 955 verandert. De patiënt-cliënt als zorgvrager en de zorgverlener nemen in de digitale wereld een nieuwe positie 956 in. Patiëntenrechten (bv. recht op privacy en geïnformeerde toestemming) dienen in dit kader te worden 957 geactualiseerd. Patiënten lijken in het kader van onlinecommunicatie immers minder te hechten aan hun 958 ‘klassieke’ rechten als patiënt-cliënt inzake privacy en deontologie. Een ethisch kader is nodig als basis voor de 959 bouwstenen van dit digitale ecosysteem. Dit vereist een continu maatschappelijk debat o.a. in ethische 960 commissies. De kern van deze digitale ethiek dient de eerbiediging en bescherming van de menselijke 961 waardigheid te zijn. 962 963 Technologische innovaties deden de voorbije decennia de mogelijkheden van de gezondheidszorg enorm 964 toenemen. Sommige innovaties zijn kostenbesparend. Een groot deel betreft echter zeer complexe en dure 965 onderzoeken of therapieën. De paradox is dat deze vernieuwingen enerzijds vaak een belangrijke kostendrijver 966 zijn van het gezondheidszorgsysteem en anderzijds wel degelijk een verbetering van de overlevingskanten en 967 de levenskwaliteit van patiënt-cliënten betekenen. 968 969 Innovatie op maat van de patiënt-cliënt 970 971

Belang van zorgorganisatorische innovatie 972 973 Innovatie versterkt de verschuiving van de focus op ‘aanbod’ (erkenningen, ligdagen, ligduur, verantwoorde 974 bedden) richting ‘vraag’ (zorgnood, zorgvraag), ‘resultaat’ en ‘processen’. We stimuleren nieuwe zorgen 975 woonvormen die lacunes in een modern zorglandschap invullen. We denken daarbij aan de ontwikkeling van 976


Pagina 38 van 175

herstelverblijven en huizen voor chronische zorg. De huidige regelgeving inzake zorg, infrastructuur en 977 ruimtelijke ordening, is nog te weinig op elkaar afgestemd. Er is nood aan meer geïntegreerd en holistisch 978 denken. In de ruimtelijke ordening dient een flexibeler kader te worden voorzien voor nieuwe 979 levensloopbestendige woonvormen, zowel individueel als collectief, vertrekkend vanuit de behoeften van de 980 zorgbehoevende. 981 982 Zorginnovatie moet patiëntgericht en betrouwbaar zijn. De patiënt-cliënt moet een berekenbaar voordeel 983 hebben bij innovatie. Vaak staat bestaande regelgeving zorginnovatie in de weg. Daarom moet er ruimte zijn 984 voor regelluwte. 985 986 We hebben oog voor de operationele kant van innovatie. We scheppen een ondernemersklimaat dat ruimte 987 laat om te experimenteren met nieuwe vormen van organisatie, met nieuwe diensten en producten, met 988 nieuwe samenwerkingsverbanden en met een meer flexibele arbeidsorganisatie. We bouwen ICT- en 989 internetgebaseerde diensten die de zorgen welzijnsverlening ondersteunen, verder uit. Fragmentatie moet 990 worden vermeden en transparantie voor de patiënt-cliënt gegarandeerd. De bestaande informatiesystemen 991 moeten beter op elkaar worden afgestemd om een meerwaarde voor de patiënt-cliënt en zorgverstrekkers te 992 betekenen. De overheid staat in voor een strenge kwaliteitsbewaking. 993 994

E-gezondheid draagt bij tot emancipatie van de patiënt-cliënt 995 996 ‘E-gezondheid’ (‘e-health’) verder ontwikkelen is een absolute prioriteit. Het is een noodzakelijke voorwaarde 997 om de communicatie tussen verschillende actoren in de gezondheidszorg te verbeteren. De communicatie moet 998 zowel verbeterd worden binnen iedere lijn als tussen de verschillende lijnen. Het gebruik van ‘e-health’ 999 vermindert de administratieve last voor het medisch en paramedisch personeel. 1000 1001 We gaan ronduit voor de veralgemeende uitbouw van een elektronisch medisch dossier (EMD). Dat wordt op 1002 termijn de ruggengraat van de zorgplanning rondom een concrete patiënt-cliënt. Zo zullen verschillende 1003 zorgvormen en -voorzieningen naadloos in elkaar kunnen overgaan. Gegevens worden centraal beheerd, er is 1004 minder papierverspilling, dubbele onderzoeken en administratieve overlast worden vermeden. Ook het 1005 voorschrijfgedrag inzake geneesmiddelen, klinische onderzoeken en technische prestaties kan zo worden 1006 gerationaliseerd. 1007 1008 De toegang van zorgverleners tot het EMD is gekoppeld aan de geïnformeerde toestemming van de patiënt-1009 cliënt en het bestaan van een therapeutische relatie. De toegang moet doelgericht en proportioneel zijn, 1010 volgens de rol van de zorgverlener. Periodiek moet de patiënt-cliënt een overzicht krijgen van wie toegang heeft 1011 tot zijn EMD. De patiënt-cliënt moet op een laagdrempelige wijze toegang hebben tot zijn patiëntendossier en 1012 moet steeds de mogelijkheid hebben toevoegingen te doen aan en opmerkingen te geven op de gegevens in 1013 zijn dossier. Transparantie moet worden gegarandeerd. 1014 1015 Patiënten die hun geïnformeerde toestemming geven aan een zorgverstrekker, zorginstelling of mutualiteit, 1016 moeten automatisch een bevestiging toegezonden krijgen met betrekking tot hun toestemming. Deze 1017 bevestiging dient steeds een verwijzing te bevatten naar de website en/of contactpersoon waar men terecht 1018 kan voor meer informatie en het wijzigen van hun toestemming. De bestaande deontologische spelregels uit 1019 de reguliere hulpverlening, dienen ook voor online toepassingen te worden gehanteerd. 1020


Pagina 39 van 175

Het is de taak van de overheid bestaande wetgeving inzake privacy, beroepsgeheim, patiëntenrechten, 1021 rechtspositie minderjarigen, openbaarheid van bestuur, schuldig verzuim… te herinterpreteren en toe te 1022 passen op onlinehulp. Zo kunnen hiaten in de wetgeving worden gedicht en kan een antwoord worden 1023 geformuleerd op openstaande vragen zoals hoe geïnformeerde toestemming online kan worden gegarandeerd 1024 en hoe kinderen en jongeren in het kader van de onlinecommunicatie hun expliciete toestemming kunnen 1025 geven. Deontologie van onlinehulp moet deel uitmaken van het kwaliteitsbeleid van de organisatie. 1026 1027 Ons uitgangspunt is dat innovatie steeds een bewezen toegevoegde waarde moet hebben voor de 1028 zorgbehoevende. Succesvolle innovaties worden niet enkel gedreven door technologie (‘technology push’), 1029 maar betrekken zorgbehoevenden, hun mantelzorgers en/of professionele zorgverleners bij de ontwikkeling. 1030 Er dient steeds te worden onderzocht in welke mate zorgtechnologie daadwerkelijk ondersteunend zal zijn. In 1031 tijden van budgettaire krapte en een veelheid aan innovaties, moeten we keuzes maken. We geven prioriteit 1032 aan die innovaties die de kwaliteit van het leven van zorgbehoevenden het meest verbeteren en die passen in 1033 een gepersonaliseerd zorgen ondersteuningsplan. In het bijzonder willen we innovatie in de ondersteunende 1034 technologieën voor thuiszorg ondersteunen. 1035 1036 Dure technologische ontwikkelingen zouden best eerst tijdelijk worden gefinancierd in een beperkt aantal 1037 centra, gekoppeld aan een traject van multidisciplinair onderzoek via aparte budgetten (‘health technology 1038 assessment’). Het samenbrengen van hoogtechnologische uitrusting in minder centra vermijdt een ‘dubbel op’ 1039 en duur overaanbod en zorgt voor meer ruimte om in te zetten op noodzakelijke innovatie. 1040 1041 Om dit alles waar te maken zullen de zorgbehoevenden die nog niet vertrouwd zijn met een digitale 1042 leefomgeving, uitgebreid en op maat moeten worden geïnformeerd, gesensibiliseerd en gemotiveerd om 1043 zorgtechnologie te integreren in hun dagelijks leven. 1044 1045 1046 1.2.4. Keuzevrijheid 1047 1048 Opdat elke mens werkelijk van zijn of haar vrijheid zou kunnen genieten, moet hij worden versterkt en weerbaar 1049 gemaakt. Dat houdt in dat hij leert omgaan met vrijheid en met verantwoordelijkheid. Voor ons is de individuele 1050 autonomie altijd gekoppeld aan de idee dat mensen sociale wezens zijn die in verbondenheid met elkaar leven. 1051 1052 Keuzevrijheid is de vrijheid om eigen keuzes te maken. Maar samenleven doe je niet alleen. Een betrokken 1053 samenleving is veel meer dan de optelsom van individuen. Het is een samenleving waarin iedereen zijn plaats 1054 heeft en waarvoor iedereen zich inspant. 1055 1056 De voorbije jaren werd veel geïnvesteerd in het vergroten van de keuzevrijheid van de zorgbehoevende. 1057 Anderzijds wordt de samenleving geconfronteerd met de gevolgen van bepaalde keuzes en gedrag. De 1058 collectieve en onvoorwaardelijke solidariteit staat ter discussie en lijkt steeds meer te worden afgewogen tegen 1059 individuele verantwoordelijkheid voor de eigen gezondheid. 1060


Pagina 40 van 175

Vrijheid in verantwoordelijkheid 1061 1062

Keuzevrijheid 1063 1064 Bij recente hervormingen in de welzijns- en gezondheidszorg was de vrijwaring en vergroting van de individuele 1065 keuzevrijheid altijd het uitgangspunt. Keuzevrijheid is ook de leidraad bij de keuze voor persoonsvolgende en 1066 vraaggestuurde ondersteuning en zorg. Het ideaal van de keuzevrijheid ondermijnt echter een 1067 langetermijnbeleid, de solidariteit en de kwaliteit van het beleid en onttrekt verborgen onvrijheid aan ons zicht. 1068 1069 Daarom heeft keuzevrijheid voor christendemocraten altijd een grens. De individuele keuzevrijheid mag niet 1070 ten koste gaan van die van anderen. Elke mens is steeds verantwoordelijkheid ten aanzien van de gemeenschap, 1071 de samenleving, de ‘communitas’. 1072 1073

Verantwoordelijkheid van het individu versus verantwoordelijkheid van de overheid 1074 1075 Als samenleving geven we vertrouwen aan elke individuele mens. Het is daarom dat we investeren in meer 1076 eigen verantwoordelijkheid voor en zelfredzaamheid van elke mens. De overheid heeft een ondersteunende 1077 rol en trekt grenzen waar nodig. Bijvoorbeeld door het gedrag van mensen bij te sturen. Zonder de keuzevrijheid 1078 weg te nemen, mag en moet een overheid proberen mensen te sturen naar de voor de samenleving meest 1079 waardevolle keuzes. Dat kan via de inzet van klassieke instrumenten: o.m. juridisch, economisch, fiscaal, 1080 communicatief. Maar de overheid kan ook wetenschappelijk gefundeerde standaardkeuzes of richtlijnen, die 1081 deel moeten uitmaken van maatschappelijk debat, naar voren schuiven. ‘Sturing’ vanuit de overheid moet altijd 1082 proportioneel zijn. We zetten hierbij in de eerste plaats in op het sensibiliseren van alle betrokkenen. Slechts 1083 uitzonderlijk moet de overheid verbiedend optreden. 1084 1085 Wanneer het welzijn en de gezondheid van mensen die niet zelf hun rechten kunnen opnemen en verdedigen 1086 (bv. kinderen, mensen met dementie,) op het spel staan, kan en moet de overheid beleidsmaatregelen nemen 1087 die een rechtstreekse impact hebben op het privéleven of privédomein van derden. We denken bv. aan een 1088 rookverbod in de wagen in het bijzijn van kinderen. 1089 1090 We geloven niet in een overheid die alles van bovenaf oplegt. Goed beleid vergt goed overleg met alle 1091 belanghebbenden. We zijn voorstander van een systeem van medebeheer en beleidsruimte waarbij de vier 1092 kernactoren (patiënt-cliënten, zorgverleners, -voorzieningen en -ondernemers, verzekeraars en overheid) hun 1093 specifieke kennis inbrengen en verantwoordelijkheid opnemen. 1094 1095 Keuzevrijheid versus responsabilisering 1096 1097

De patiënt-cliënt 1098 1099 Elke patiënt-cliënt heeft rechten en plichten. De rechten van de patiënt-cliënt zijn in België sinds 2002 wettelijk 1100 verankerd. Ze omvatten het recht op kwaliteitsvolle dienstverlening, de vrije keuze van de zorgverstrekker, het 1101 recht op informatie over de gezondheidstoestand, het recht op vrije geïnformeerde toestemming, een 1102 zorgvuldig bijgehouden patiëntendossier met mogelijkheid tot inzage en afschrift, het recht op bescherming 1103 van de persoonlijke levenssfeer en het recht op bemiddeling bij een ombudsdienst. 1104


Pagina 41 van 175

De rechten van de patiënt-cliënt zijn echter niet absoluut. Een patiënt-cliënt heeft ook plichten. Zo moet een 1105 patiënt-cliënt – opdat hij de best mogelijke zorg zou kunnen krijgen – bv. correcte informatie geven over zijn 1106 gezondheidstoestand en medicatiegebruik en heeft hij de plicht om mee te werken aan de behandeling 1107 waarmee hij heeft ingestemd. Wanneer een patiënt de keuze maakt zich niet aan zijn ‘plichten’ te houden, 1108 kunnen hier consequenties tegenover staan. Zo kan de terugbetaling van zorg worden gekoppeld aan 1109 voorwaarden (vb. therapietrouw in kader terugbetaling geneesmiddelen). Absolute voorwaarde hiervoor is 1110 echter dat een begeleidend kader aanwezig is dat de gewenste gedragswijziging begeleidt. 1111 1112

De zorgverstrekkers 1113 1114 De diagnostische en therapeutische vrijheid van artsen is wettelijk beschermd. Dat principe willen we ook 1115 behouden. Ook deze vrijheid is echter niet absoluut. Daar waar de diagnostische vrijheid grotendeels 1116 onaangeraakt blijft, is de therapeutische vrijheid in de feiten beperkt. De Responsabiliseringswet van 2006 legt 1117 principes voor ‘individuele responsabilisering’ van de arts vast. Denken we aan kwaliteitspromotie via ‘goede 1118 medische voorbeelden’ (‘good medical practices’), aanbevelingen, feedback, preventie van overconsumptie 1119 door informatie en educatieve projecten, de aanpak van ‘manifeste afwijkingen’ via indicatoren en de 1120 modernisering van de geneeskundige controle. 1121 1122 Financiële beperkingen of beperkingen aan de middelen van diagnose of behandelingen worden op zichzelf niet 1123 beschouwd als beperkingen van de therapeutische vrijheid. Vandaag bestaan er dan ook tal van sturende 1124 maatregelen die als doel hebben de kwaliteit van de verstrekte zorg te verbeteren en onnodige uitgaven voor 1125 de patiënt-cliënt en de ziekteverzekering te vermijden: ‘feedback antibiotica’, aanbevelingen voor een beter 1126 voorschrijven van medische beeldvorming en klinische biologie, etc. CD&V wil artsen in de toekomst sterker 1127 financieel responsabiliseren met betrekking tot hun voorschrijfgedrag inzake antibiotica. 1128 1129 Aan de arts de oefening om alle richtlijnen te respecteren, de best mogelijke zorg te verlenen en 1130 budgetoptimaal te werk te gaan. De Responsabiliseringswet verdient een evaluatie. Indien nodig sturen we bij, 1131 met bijzondere aandacht voor sanctiemaatregelen die kunnen worden opgelegd wanneer een arts zich niet in 1132 dit kader wenst in te schrijven. 1133 1134 De overheid heeft ook de taak om, in het kader van medische planning, meer en dwingender dan vandaag, de 1135 instroom van artsen in opleiding naar knelpuntspecialismen te sturen. Dat kan o.a. via stageplaatsen, door 1136 subquota meer sturend te gebruiken, door intellectuele prestaties binnen de nomenclatuur te herwaarderen, 1137 door terugbetaling van de zorg niet langer zuiver prestatiegerelateerd te maken. 1138 1139 We willen de groepering van huisartsen in groepspraktijken verder aanmoedigen. We willen verder gaan in de 1140 richting van de vaste huisarts. Dit blijft natuurlijk een voorwerp van – wijzigbare – vrije keuze van de patiënt-1141 cliënt. Maar daar verblijft wel het medisch dossier van de patiënt-cliënt en er wordt ingestaan voor zijn volledige 1142 opvolging. 1143 1144 CD&V wil, in een geest van samenwerkingsfederalisme, stimuli voorzien voor organisaties die 1145 thuisverpleegkunde, gezinszorg en aanvullende thuiszorg geïntegreerd aanbieden. 1146


Pagina 42 van 175

Anderen 1147 1148 Zorgverzekeraars kunnen maar meer financiële verantwoordelijkheid op het vlak van gezondheidsuitgaven 1149 opnemen, indien ze instrumenten voor de beheersing van de uitgaven tot hun beschikking krijgen. De rol en de 1150 opdrachten van de ziekenfondsen wijzigen in een maatschappij in verandering. In het moderniseringstraject 1151 staan twee elementen centraal: efficiëntieverhoging en duidelijke afspraken over de toekomstige taken van 1152 de ziekenfondsen. In het kader van de efficiëntieverhoging dient uitvoering te worden gegeven aan de in 1153 oktober 2015 goedgekeurde resolutie voor het verrichten door het Rekenhof van twee audits in de 1154 ziekenfondssector en een audit bij de federale overheidsinstellingen die toezicht houden op de ziekenfondsen. 1155 Een toekomstpact met de mutualiteiten moet de rol van de ziekenfondsen in de zorg bevestigen en versterken. 1156 Farmaceutische verstrekkingen vormen een belangrijke uitgavenpost binnen het RIZIV. Voor apothekers is een 1157 belangrijke rol weggelegd als medicatiebewakers- en begeleiders. Ze dienen in te staan voor een zo doeltreffend 1158 en veilig mogelijk geneesmiddelengebruik door de patiënt-cliënt (bv. ondersteuning bij het gebruik van 1159 geneesmiddelen en/of hulpmiddelen, bevorderen van doelmatig voorschrijven door artsen, vermijden van 1160 ongunstige combinaties van geneesmiddelen, gebruik van juiste dosering of opvolging van therapietrouw). Het 1161 in 2015 afgesloten 'Toekomstpact voor de patiënt' met de farmaceutische sector omvat vier luiken: 1162 toegankelijkheid, groei en innovatie, deontologie en budgettaire duurzaamheid en voorspelbaarheid. We 1163 hebben bijzondere aandacht voor de (financiële) toegankelijkheid van de patient-cliënt tot nieuwe, innovatieve 1164 geneesmiddelen en geneesmiddelen voor zeldzame ziekten. Er moet meer transparantie komen over hoe de 1165 prijs van deze geneesmiddelen tot stand komt. Een betere samenwerking op Europees niveau versterkt de 1166 onderhandelingskracht en creëert schaaleconomieën die zowel op de toegankelijkheid als op de prijs druk 1167 uitoefenen. 1168 1169 Prioriteiten voor de schaarse, beschikbare middelen 1170 1171 We moeten keuzes maken in de terugbetaling van ondersteuning en zorg. Deze keuzes moeten 1172 maatschappelijk draagvlak hebben en wetenschappelijk gevalideerd zijn. Zowel kosteneffectiviteit als het 1173 gebruik van gegevens uit kwantitatief en/of kwalitatief wetenschappelijk onderzoek (‘evidence-based’) helpen 1174 ons keuzes te maken. Hierbij moet worden gewaakt over de onafhankelijkheid van de mechanismen die dit 1175 ‘bewijs’ bepalen. We kennen er ook een finaliteit aan toe. Daarom willen we een op waarden gebaseerd debat 1176 voeren of er budgettaire en ethische grenzen zijn aan medische kosten. 1177 1178 We formuleren gezondheidsdoelstellingen als instrument voor de uitwerking van een langetermijnstrategie 1179 voor de gezondheidszorg. Streefdoelen zijn een noodzakelijke voorwaarde om het gezondheidsbeleid te sturen 1180 en om te bepalen welke investeringen prioriteit krijgen. Ze maken het mogelijk om vooruitgang te monitoren 1181 en de publieke verantwoordelijkheid te verhogen, zowel qua gekozen prioriteiten als qua prestaties van het 1182 beleid. Vlaanderen werkt al jaren met gezondheidsdoelstellingen. Federaal is dit nog niet het geval. Op beide 1183 niveaus zijn meetbare en specifieke gezondheids(zorg)doelstellingen nodig, gekoppeld aan termijnen 1184 waarbinnen deze moeten worden gerealiseerd en met aanduiding van organisaties die verantwoordelijk zijn 1185 voor de uitvoering ervan. 1186 1187 Om een kwalitatieve, toegankelijke en betaalbare zorg te garanderen blijft een sterke overheidsregulering 1188 noodzakelijk op het vlak van erkenning, programmering, toezicht op kwaliteit en prijsvorming. 1189 1190 Via zorgstrategische planning komen we tot een evenwichtige spreiding van het Vlaamse zorgaanbod, in functie 1191 van geografische zorgnoden en met garantie voor kwaliteit. 1192


Pagina 43 van 175

Voor alle welzijns- en zorgsectoren moeten passende kwaliteitsindicatoren worden uitgewerkt. Deze 1193 kwaliteitsindicatoren moeten zo snel en zo breed mogelijk worden geïmplementeerd, zodat op basis van de 1194 resultaten – die zo transparant mogelijk moeten zijn – beleidsprioriteiten kunnen bepaald worden (bv. in het 1195 kader van de vermindering van praktijkvariatie en het tegengaan van zinloos medisch handelen). 1196 1197 We houden vast aan het instrument van de programmatie. De programmatie bepaalt, met het oog op een 1198 evenredige spreiding afhankelijk van de behoeften en aan de hand van objectief meetbare criteria, de planning 1199 in de tijd en ruimte. Hetzij van het maximale aantal voorzieningen, woonzorgnetwerken en verenigingen, hetzij 1200 het maximale aantal plaatsen in voorzieningen, hetzij het maximale aantal subsidiabele uren woonzorg die een 1201 voorziening mag aanbieden, hetzij het maximale aantal subsidiabele personeelsleden van een voorziening. We 1202 houden hierbij rekening met budgettaire marges. Waar mogelijk moeten innovatieve pilootprojecten prioriteit 1203 krijgen inzake programmatie en vergunning. 1204 1205 We onderzoeken hoe we meer kunnen gebruik maken van het instrument van de openbare aanbesteding om 1206 producten of diensten in te kopen. 1207


Pagina 44 van 175

Rechtvaardige & moderne fiscaliteit 1208 1209 1.3.1. Rechtvaardigheid & dienstverlening 1210 1211 Belastingen zijn noodzakelijk in een moderne samenleving. Ze financieren in de eerste plaats de 1212 overheidsuitgaven. Een sterke overheid heeft voldoende financiële middelen nodig. Zo is ze in staat een goede 1213 dienstverlening te bieden: scholen, wegeninfrastructuur, politiediensten, ziekenhuizen. Voor de legitimiteit van 1214 het belastingsysteem is het essentieel dat de opbrengsten goed besteed worden en dat de burger hier ook van 1215 bewust gemaakt wordt. Daarnaast zijn belastingen een belangrijk middel voor inkomensherverdeling. België 1216 behoort inzake inkomensgelijkheid tot de kopgroep. Tenslotte is er de instrumentele of regulerende functie. 1217 Belastingen worden ingezet om burgers en ondernemingen aan te sporen zich veilig, gezond, milieuvriendelijk… 1218 te gedragen. 1219 1220 We willen een fiscaal systeem gesteund op de volgende principes. 1221 • Rechtvaardigheid: een rechtvaardig belastingsysteem houdt in dat iedereen met zijn of haar 1222

inkomstenbronnen bijdraagt en dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. De reële draagkracht 1223 van de belastingplichtige staat centraal bij de belastingheffing. Een rechtvaardige fiscaliteit start met een 1224 zo goed mogelijke registratie van alle inkomensstromen door de overheid; 1225

• Eenvoud en transparantie: een eenvoudig belastingstelsel is te begrijpen voor de belastingbetaler. In 1226 combinatie met eenvoudige procedures zorgt dit ervoor dat de administratie efficiënt kan werken. Fraude 1227 kan snel worden opgemerkt en bestreden; 1228

• Gericht op duurzaamheid: een duurzame fiscaliteit heeft bijzondere aandacht voor gezondheid en 1229 leefmilieu; 1230

• Bevordering van groei, aanmoedigen van werk en initiatief, creatie van toegevoegde waarde: een 1231 performant belastingsysteem moedigt initiatief en ondernemingszin aan. Lasten worden verschoven, weg 1232 van arbeid en werkloosheids- en promotievallen worden bestreden; 1233

• Stabiliteit en rechtszekerheid: burgers en ondernemingen hebben recht op stabiliteit en rechtszekerheid 1234 zodat zij in staat zijn hun activiteiten op lange termijn te plannen; 1235

• Toekomstgericht: een toekomstgericht belastingstelsel speelt in op nieuwe economische ontwikkelingen 1236 zoals digitale en deeleconomie; 1237

1238 1239 1.3.2. Moderne fiscaliteit 1240 1241 Belastingen zijn geen doel op zich. Ze zijn de noodzakelijke tegenhanger van het beleid dat de overheid voert. 1242 Er kan geen duurzaam beleid zijn zonder duurzame financiering. We vinden dat de overheid moet optreden 1243 waar dat nodig is. We zijn niet principieel voor een kleine of een grote overheid, wel voor een overheid exact 1244 op maat van de noden van de samenleving. Dat betekent dat we belastingen verdedigen in de mate dat ze 1245 nodig zijn om noodzakelijk beleid te financieren. Tegelijk leggen we nadruk op een efficiënte overheid. Iedere 1246 euro belastinggeld moet optimaal besteed worden. Als we hetzelfde doel kunnen realiseren door minder beslag 1247 te leggen op de economie, moeten we dat ook doen. Er is nood aan een structurele sanering van de overheid 1248 op alle niveaus om het overheidsbeslag op een duurzame wijze onder 50% van het bbp te brengen. CD&V wil 1249 zo snel mogelijk een schuldenrem invoeren: een wettelijke bepaling, bij voorkeur grondwettelijk, die ons land 1250 verplicht om vanaf 2020 een structureel budgettair evenwicht te bereiken en dat nadien ook aan te houden. 1251


Pagina 45 van 175

Een moderne fiscaliteit legt zo weinig mogelijk lasten op arbeid. Eenzelfde argument geldt voor de 1252 ondernemingsfiscaliteit: we vermijden dat belastingen een onnodige rem zijn op welvaartscreatie. Het pad van 1253 de belastingverschuiving (‘tax shift’) moeten we daarom verder bewandelen. Fiscaliteit kan ook bijdragen tot 1254 een meer duurzame samenleving. Na de ‘tax shift’ weg van arbeid, denken we daarom verder na over een 1255 ‘groene tax shift’. De 'tax shift' is per definitie geen verhoging (of verlaging) van het algemene belastingpeil. 1256 Fiscaliteit past altijd in een breder kader: er is de interactie tussen federale, gewestelijke en lokale fiscaliteit, 1257 maar ook de combinatie van bijdragen in de sociale zekerheid (parafiscaliteit) met de reguliere fiscaliteit. In wat 1258 volgt bekijken we een aantal algemene punten van onze fiscaliteit. Andere specifieke elementen komen aan 1259 bod in de verschillende hoofdstukken van deze tekst, met name in ‘Solidariteit’, ‘Werkbaar en wendbaar werk’, 1260 ‘Iedereenthuis’ en ‘Mobiliteit’. 1261 1262 Brede grondslag 1263 1264 Ons belastingsysteem is te complex. Belastingen worden steeds meer aangewend om maatschappelijk gewenst 1265 of ongewenst gedrag van burgers te bevorderen of te ontmoedigen. Elke maatregel op zich is vast goed bedoeld, 1266 maar globaal leiden ze tot een grote complexiteit. Alvorens het fiscaal instrument te hanteren voor 1267 gedragssturing moet altijd worden nagegaan of andere instrumenten (bv. gebods- en verbodsbepalingen, 1268 subsidies) niet beter geschikt zijn. 1269 1270 We pleiten voor een beperking van alle uitzonderingsregimes. Daardoor groeit de belastbare basis en kunnen 1271 de lasten op arbeid naar omlaag. Zo raken meer mensen aan de slag. Daarbij is het niet de bedoeling de globale 1272 fiscale druk te verhogen. In een rechtvaardig belastingsysteem draagt ieder immers zijn deel bij en dragen de 1273 sterkste schouders de zwaarste lasten. Vandaag zijn er inkomens die niet worden belast. Dat willen we 1274 aanpakken door een verbreding van de belastbare basis. 1275 1276 We willen de personenbelasting eenvoudiger en transparanter maken, zonder de progressiviteit af te zwakken. 1277 Belastingverminderingen moeten worden geëvalueerd. Vandaag zijn er meer dan 800 vakjes op de 1278 belastingbrief terug te vinden. Dit creëert een Mattheüseffect: zij die gespecialiseerde ondersteuning kunnen 1279 veroorloven, gaan hier beter mee om dan zij die dit niet kunnen. CD&V kiest voor een radicale vereenvoudiging 1280 en streeft naar een belastingbrief met maximaal 50 vakjes die door de burger moeten worden ingevuld. 1281 1282 Ook inkomsten uit vermogen moeten correcter belast worden. De huidige belastingen op kapitaalinkomsten 1283 zijn een lappendeken van gefragmenteerde en complexe heffingen. De fiscaliteit stuurt zo al te zeer spaar- en 1284 investeringsbeslissingen. We willen daarom een meer uniforme belasting van vermogensinkomsten. Ook privé 1285 behaalde meerwaarden moeten principieel belastbaar zijn. De belasting van meerwaarden is verantwoord 1286 indien dit betrekking heeft op toekomstig gerealiseerde meerwaarden, minwaarden kunnen verrekend worden, 1287 voorzien wordt in een kmo- en herinvesteringsvrijstelling en in een minimumdrempel. Op deze wijze worden 1288 de modale beleggers en de kmo’s ontzien. Een meer uniforme belasting van vermogensinkomsten is 1289 noodzakelijk voor het invoeren van een duaal belastingsysteem (cfr. infra). 1290 1291 Naast de invoering van een meerwaardebijdrage moet een hervorming van de vennootschapsbelasting worden 1292 gerealiseerd. De vennootschapsbelasting moet op een ondernemingsvriendelijke manier worden aangepast en 1293 gemoderniseerd. Lagere belastingen voor onze kmo’s, om meer jobs te creëren, dat is ons doel. Het nominale 1294 tarief van de vennootschapsbelasting kan substantieel dalen mits bij deze hervorming budgetneutraliteit 1295 gehanteerd wordt. 1296


Pagina 46 van 175

Vermogenstransacties moeten op een correcte manier worden belast. Inzake erfbelastingen willen we nagaan 1297 hoe we successierechten kunnen moderniseren en afstemmen op de wijzigingen in erfrecht. Het familiale 1298 aspect blijft voor ons cruciaal, waarbij we oog hebben voor het wegwerken van discriminaties en het sluiten 1299 van achterpoortjes. 1300 1301 Ook voor de lokale besturen moet de belastinggrondslag worden uitgebreid. Net als alle andere 1302 bestuursniveaus moeten lokale besturen aan strikte begrotingsregels voldoen. Een uitbreiding van de fiscale 1303 autonomie maakt het voor lokale besturen makkelijker een duurzaam financieel beleid te voeren. In ruil voor 1304 deze verhoogde fiscale autonomie, wordt met een fiscaal pact paal en perk gesteld aan de talrijke fiscale 1305 reglementen die wegen op ondernemers, zodat de totale lastendruk niet stijgt. 1306 1307 Onze lokale besturen zijn een van de grootste investeerders in ons land. Ze zorgen voor economische welvaart 1308 en jobcreatie wanneer ze ervoor opteren om projecten te organiseren, dan wel om te investeren in nieuwe 1309 infrastructuurprojecten. We willen een fiscaal kader creëren waarbinnen het voor lokale besturen interessant 1310 blijft om te investeren. Op deze manier beperken we het gebruik van dure consultants of het oprichten van 1311 ingewikkelde bestuurlijke structuren. 1312 1313 Duaal systeem 1314 1315 We gaan voor een duaal belastingsysteem, waarbij belastbare inkomsten worden opgesplitst in twee 1316 categorieën: de inkomsten uit arbeid en de sociale uitkeringen enerzijds en de inkomsten uit vermogen 1317 anderzijds. Beide categorieën worden belast op een brede grondslag. Een duaal belastingsysteem is een 1318 logische stap in de evolutie van onze personenbelasting. We zijn geëvolueerd van een globale belasting op het 1319 geheel van persoonlijke inkomsten naar een model waarbij steeds meer inkomsten afzonderlijk worden belast. 1320 Denk maar aan interesten en dividenden of meerwaarden op onroerende goederen. 1321 1322 Het verschil in fiscale behandeling van arbeidsinkomsten en inkomsten uit vermogen is verantwoord omdat 1323 op die manier rekening wordt gehouden met het feit dat geld door inflatie minder waard wordt naarmate de 1324 tijd verstrijkt. Dat speelt niet bij arbeidsinkomsten. Het onderscheid zorgt bovendien voor een nieuw evenwicht 1325 omdat meer vormen van inkomsten kunnen worden betrokken in het belastingsysteem en op die manier ook 1326 bijdragen tot de financiering van onze samenleving. 1327 1328 De overheid moet alle inkomsten van de twee categorieën kennen. Zo is ze in staat een goede referentiebasis 1329 te ontwikkelen voor de toekenning van sociale voordelen. De prijs die wordt berekend voor diensten als gezins- 1330 en bejaardenhulp, sociale huisvesting, studietoelagen... moet rekening houden met het totale inkomen. 1331 1332 Internationaal kader fiscaliteit 1333 1334 Geografische grenzen zijn niet meer de grenzen van een halve eeuw geleden. Dankzij globalisering en 1335 digitalisering kunnen bedrijven hun producten over heel de wereld aan de man of vrouw brengen. 1336 1337 De laatste jaren ontstonden problemen met de internationale belastingheffing. Internationale ondernemingen 1338 maken gebruik van het gebrek aan coherentie tussen afzonderlijke fiscale stelsels en kiezen voor de minst 1339 belaste weg. Door belastingontwijking en -ontduiking hebben nationale lidstaten geen greep meer op hun 1340 normaal deel in de mondiale belastingopbrengsten. 1341


Pagina 47 van 175

Dat internationale ondernemingen er in slagen, over verschillende landen heen, de belastingdruk erg laag te 1342 houden, is vanuit economisch en sociaal standpunt onverdedigbaar. Elke onderneming, ook degene die 1343 internationaal opereert, situeert zich binnen een samenleving en moet ook betrokken zijn bij de financiering 1344 van die samenleving. Bedrijven moeten belasting betalen op de plaatsen waar ze hun economische activiteit 1345 realiseren. 1346 1347 Belastingontwijking en -ontduiking vergen een mondiale aanpak. Landen moeten samenwerken om hun 1348 belastbare grondslag beter te kunnen beschermen. We vinden dat agressieve fiscale optimalisaties niet kunnen. 1349 Het is daarom belangrijk de internationale belastingregels aan te passen aan de realiteit van de 21ste eeuw. 1350 Een correcte internationale belastingheffing willen we in eerste plaats realiseren in een internationaal kader. 1351 Als kleine, open economie, kan België dat niet alleen. België moet niet eenzijdig maatregelen nemen, maar 1352 gecoördineerde maatregelen van OESO en EU ondersteunen en zich erbij aansluiten. 1353 1354 Op het domein van de ondernemingsfiscaliteit is er nood aan meer Europese fiscale harmonisatie. 1355 Ongebreidelde fiscale concurrentie tussen landen is niet voordelig voor de EU als geheel. Daarom zijn we 1356 voorstander van een beperkte harmonisering van de vennootschapsbelasting. Een gemeenschappelijk 1357 geconsolideerde heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting moet de basis vormen van het statuut van 1358 een Europese actieve onderneming. Geen enkele winst mag ontsnappen aan belastingheffing. Dubbele niet-1359 belasting moet te allen tijde worden uitgesloten. Fiscale uitzonderingen moeten voorafgaand op Europees 1360 niveau worden gevalideerd. 1361 1362 Er is nood aan meer transparantie op het gebied van activa, passiva, personeelsbestand, totaal betaalde 1363 belastingen e.d. van internationale ondernemingen. Meer uitwisseling en samenwerking tussen 1364 belastingadministraties en een harmonisering van de werking van de rulingdiensten is net zo noodzakelijk. 1365 1366 We willen dat er een internationaal gecoördineerde belasting komt op financiële transacties. Het slagen van 1367 deze samenwerking kan een hefboom zijn voor verdere samenwerking op fiscaal vlak binnen de Europese Unie. 1368


Pagina 48 van 175

2. Het Nieuwe Samenleven 1369

1370

Asiel, migratie & integratie 1371 1372 2.1.1. Leren uit het verleden 1373 1374 Migratie is van alle tijden. Mensen hebben altijd al beslist de ene plaats voor de andere te ruilen. De huidige 1375 vluchtelingencrisis plaatste het thema volop in de schijnwerpers en op de politieke agenda. Dit zal de komende 1376 jaren niet meteen veranderen. Maar ook als de oorzaken van de huidige crisis worden weggenomen (bv. 1377 oorlogen in buurregio’s van de Europese Unie), zullen er altijd mensen onderweg zijn. 1378 1379 Migratie is immers ruimer dan de vluchtelingenproblematiek. Nog nooit zijn zoveel mensen onderweg 1380 geweest van het ene land naar het andere of zijn binnen eenzelfde land op de vlucht. Ze zijn niet alleen op de 1381 vlucht voor oorlog en geweld. Ze zijn ook op zoek naar een beter leven. Gedreven door de mogelijkheid te 1382 studeren, te werken of zich te herenigen met familie. Globale economische, ecologische en demografische 1383 ontwikkelingen maken dat dit de realiteit van morgen en overmorgen zal blijven. 1384 1385 Migratie op zich is niet te stoppen en biedt veel kansen voor onze samenleving. Maar we mogen niet blind zijn 1386 voor de uitdagingen waar migratie ons voor plaatst. We moeten leren uit het verleden. Al meer dan een halve 1387 eeuw zijn we een migratieland. Van de eerste gastarbeiders uit Zuid-Europa, Marokko en Turkije tot nu: telkens 1388 zijn in ons land nieuwe personen aangekomen. In het verleden is onvoldoende aandacht besteed aan integratie 1389 van deze nieuwkomers en het samenleven met de lokale bevolking. De gevolgen werken tot vandaag door. De 1390 migratiewetgeving was erg soepel. Er werden weinig voorwaarden gesteld aan nieuwkomers. Anderzijds 1391 werden de eerste nieuwkomers vooral aan hun lot overgelaten. Ze werden niet gestimuleerd Nederlands te 1392 leren en zich te integreren. Bovendien werd ook te weinig ondernomen om discriminatie tegen te gaan. 1393 Tenslotte werden samenlevingsproblemen onvoldoende ernstig genomen. Veel autochtonen, zeker zij die in 1394 wijken woonden met een hoog aantal nieuwkomers, voelden zich in de steek gelaten door het beleid. 1395 1396 We mogen niet dezelfde fouten te maken. De laatste tien jaar zijn grote stappen vooruitgezet. De asiel- en 1397 migratiewetgeving werd aangepast en aangescherpt waar nodig. Een uitgebreid inburgering- en 1398 integratiebeleid werd geboren. Contacten met nieuwkomers worden bevorderd via onderwijs en talrijke 1399 middenveldorganisaties. De huidige vluchtelingencrisis toont aan dat deze vrijwilligersorganisaties, middenveld 1400 en individuele vrijwilligers meer dan ooit nodig zijn om de leemten tussen de overheid en de burger in te vullen. 1401 Op deze ingeslagen weg willen we verder gaan. 1402 1403 De wereld staat niet stil. Samenlevingen veranderen en nieuwe noden ontstaan. Bevolkingsaantallen en -1404 samenstellingen wijzigen. De economische situatie verschuift en (geo)politieke spanningen steken de kop op. 1405 Sommige van die uitdagingen hebben migratie tot gevolg. Op anderen kan migratie juist een antwoord bieden. 1406 Het asiel- en migratiebeleid staat daarbij niet op zichzelf. Aangezien verschillende factoren bepalend zijn voor 1407 migratie, kan migratie via verschillende beleidsdomeinen beïnvloed worden. Een goede afstemming is 1408 noodzakelijk: buitenlandse zaken, defensie, ontwikkelingssamenwerking, economische beleid, internationale 1409 handel. 1410 1411 De huidige context noopt tot een aantal hervormingen, maar ook tot een nieuwe visie op migratie en integratie. 1412 De grote aantallen personen die Europa bereiken en de velen die nog onderweg zijn of willen vertrekken, 1413


Pagina 49 van 175

plaatsen ons land en de Europese Unie voor grote uitdagingen. Samenleven is geen evidentie. Een samenleving 1414 is meer dan een verzameling economisch calculerende individuen. Als je – zoals wij – op je grondgebied een 1415 samenleving wil bouwen als 'thuis' voor allen, is het normaal dat je migratie controleert. Het is een essentiële 1416 rol van een overheid om – binnen de grenzen van Europese en internationale regelgeving – te bepalen wie op 1417 zijn grondgebied mag verblijven en daaraan de hand te houden. In die overheidsrol moet Europa meer dan ooit 1418 een zwaar aandeel hebben. Europa is onze grote thuis. 1419 1420 1421 2.1.2. Humaan, duurzaam & realistisch asielbeleid 1422 1423 Asiel is voor veel mensen het meest zichtbare onderdeel van migratie. Mensen op de vlucht voor oorlog en 1424 geweld die een gevaarlijke tocht ondernemen, op zoek naar bescherming, spreken nu eenmaal tot de 1425 verbeelding. In België maakten erkende vluchtelingen, altijd al, slechts een klein percentage van het totaal 1426 aantal nieuwkomers uit. Mensen die naar België komen in het kader van gezinshereniging zijn traditioneel de 1427 grootste groep. 1428 1429 Door de vluchtelingencrisis staan migratie in het algemeen en asiel in het bijzonder in het centrum van het 1430 publieke debat. Het aantal asielzoekers groeit en ook het aantal asielzoekers dat erkend wordt als vluchteling 1431 of subsidiair beschermde zit in stijgende lijn. In 2015 waren er 35.476 asielaanvragen, in vergelijking met de 1432 17.213 in 2014 en 15.840 in 2013. Het beschermingspercentage lag in 2015 op 60,7%, op 46,8% in 2014 en op 1433 22,8% in 2013. Deze cijfers tonen de noodzaak van een onderbouwde visie en beleid duidelijk aan. 1434 Christendemocraten kiezen voor een humaan en correct asielbeleid. Bijzondere aandacht is er voor de 1435 precariteit van de meest kwetsbare groepen: niet-begeleide minderjarigen, vrouwen, alleenstaande moeders… 1436 1437 De mens staat centraal. Mensen die op de vlucht zijn voor oorlog en vervolging, mensen die nood hebben aan 1438 bescherming, moeten die ook krijgen. Dat heet ‘solidariteit’. Maar we moeten eerlijk zijn. We kunnen in ons 1439 land niet alle vluchtelingen van de wereld opvangen. Noch kunnen we iedereen die hier aankomt ook laten 1440 blijven als blijkt dat ze geen nood aan bescherming hebben. Mensen die asiel aanvragen, maar dat doen uit 1441 louter economische overwegingen, maken geen kans op erkenning. Om te zien wie wel en niet in aanmerking 1442 komt voor bescherming gaan we voor een snelle, duidelijke en kwaliteitsvolle asielprocedure die de betrokkene 1443 rechtszekerheid biedt. 1444 1445 We houden vast aan een humane bescherming van vluchtelingen, in overeenstemming met onze internationale 1446 engagementen, zoals het VN-Vluchtelingenverdrag van 1951 (Conventie van Genève), dat de internationale 1447 bron blijft voor de rechten en plichten van mensen op de vlucht 1448 1449 De vluchtelingencrisis is een uitdaging die België niet alleen aankan. Vanuit conflictzones aan de grenzen van 1450 de Europese Unie vluchten personen naar de verschillende lidstaten. Momenteel lijken lidstaten vooral een 1451 eigen beleid te willen voeren. Hekken, gesloten grenzen, niet of onvoldoende registratie van asielzoekers e.d. 1452 zijn geen oplossing. Ze verplaatsen het probleem. België en de andere EU-landen kunnen deze uitdaging niet 1453 afzonderlijk aan. Europese samenwerking is voor ons het enige antwoord dat soelaas kan brengen op lange 1454 termijn. De solidariteit tussen lidstaten is essentieel. 1455 1456 Een coherent buitenlands en defensiebeleid dat conflicten en oorlogssituaties aanpakt is essentieel. Dit kan 1457 dus ook militaire tussenkomsten impliceren. Zolang oorlogen en geweld woeden aan de grenzen van de Unie 1458 en elders in de wereld, zullen vluchtelingenstromen bestaan. Wanneer geweld mensen op de vlucht doet slaan, 1459


Pagina 50 van 175

moeten we snel handelen. We mikken in eerste instantie op kwaliteitsvolle opvang in de regio zelf. 1460 Vluchtelingen moeten er kunnen rekenen op voldoende toegang tot fysische en psychische gezondheidszorg, 1461 onderwijs en arbeid. In de mate dat de buurlanden in de regio dit niet alleen kunnen, moet Europa steun 1462 vrijmaken. Zo vermijden we dat vluchtelingen beginnen aan een lange en gevaarlijke tocht. Een tocht waarvan 1463 vooral mensensmokkelaars beter worden. Veel vluchtelingen willen na het conflict snel naar huis terug. Opvang 1464 dicht bij het thuisland is de beste oplossing en verdient de voorkeur. Aanvullend is een eengemaakte Europese 1465 asielprocedure en een adequaat terugkeerbeleid aangewezen. 1466 1467 Maar niet iedereen blijft natuurlijk in de regio. Zeker niet als conflicten lang aanslepen, voorzieningen in 1468 buurlanden niet toereikend zijn en geen perspectief bieden op een veilig en stabiel leven. Een sterkere controle 1469 van de Europese buitengrenzen is dan ook nodig, zeker als we willen vermijden dat binnen de EU weer 1470 grenscontroles worden ingevoerd. Uiteraard blijft onder alle omstandigheden het redden van mensenlevens, 1471 bv. op zee, onze eerste bekommernis. Lidstaten aan de buitengrenzen hebben een grote verantwoordelijkheid. 1472 Ze staan er echter niet alleen voor en moeten geholpen worden door andere lidstaten. Het spreekt voor zich 1473 dat dit alles niet mogelijk is zonder samenwerking tussen de Unie en haar buurlanden buiten de Unie. 1474 1475 Deze samenwerking moet in eerste instantie voorkomen dat mensen de tocht naar de EU ondernemen. Zo 1476 vermijden we discussies over de wettelijkheid en wenselijkheid van een terugdringbeleid (mensen terugsturen 1477 zonder kans om asiel aan te vragen, de zogenaamde ‘pushbacks’), ook al zijn we altijd zeer duidelijk geweest 1478 hieromtrent. De Europese rechtspraak is trouwens duidelijk: een terugdringbeleid kan niet. Mensen hebben 1479 het recht asiel aan te vragen. Of ze al dan niet bescherming krijgen, wordt nadien onderzocht. Geenszins mogen 1480 mensen zomaar teruggestuurd worden zonder hun recht op een asielaanvraag te hebben kunnen uitoefenen. 1481 En al helemaal niet als dat betekent dat hun leven opnieuw in gevaar wordt gebracht. 1482 1483 Ook bij verwerking van aanvragen en opvang van asielzoekers moet solidariteit tussen de lidstaten bestaan. We 1484 ondersteunen het systeem van ‘verzamelpunten’ (‘hotspots’) in de lidstaten aan de buitengrenzen. In deze 1485 ‘hotspots’ moet een eerste registratie en doorlichting van asielzoekers gebeuren. Zo kunnen asielzoekers die 1486 bijna zeker in aanmerking komen voor bescherming, gescheiden worden van de rest. Vervolgens worden ze via 1487 een permanent quotasysteem verdeeld over de lidstaten van de Unie. Zij zijn verantwoordelijk voor de opvang 1488 en het verdere verloop van de asielaanvraag. 1489 1490 Een goed functionerend asielbeleid kan niet zonder een humaan en kordaat terugkeerbeleid. Het is nog altijd 1491 de achilleshiel van het Belgisch en Europees asielbeleid. Nochtans is het er een onmisbaar sluitstuk van. Via een 1492 snelle terugkeer hebben de betrokkenen spoedig duidelijkheid over hun toekomst en worden potentiële 1493 vertrekkers, gelokt door valse verwachtingen en beloftes, ontmoedigd. Meer dan ooit moeten we inzetten op 1494 terugkeerbeleid. Wij kiezen daarbij altijd voor vrijwillige terugkeer als het kan, maar gedwongen terugkeer als 1495 het moet. Vrijwillige terugkeer, waartoe in eerste instantie iedereen toegang krijgt, is de meest duurzame vorm 1496 van terugkeer. De betrokkene wordt geholpen om zijn leven in het land van herkomst (of in een derde land) 1497 terug op de rails te zetten. Voor wie daar geen gebruik van wil maken, is gedwongen terugkeer de enige andere 1498 optie. Ook in het terugkeerbeleid moet meer worden samengewerkt op Europees niveau. Samenwerking tussen 1499 lidstaten kan de terugkeer efficiënter doen verlopen. Misbruik van de asielprocedure (bv. meervoudige 1500 aanvragen) louter om terugkeer te voorkomen, pakken we verder aan. 1501 1502 Tenslotte mogen we het veiligheidsaspect niet uit het oog verliezen. Dat is voor veel mensen een bekommernis. 1503 Asielzoekers worden bij registratie grondig doorgelicht. Ze worden medisch doorgelicht, maar de 1504 veiligheidsdiensten kijken ook hun achtergrond na en gaan na of ze geen gevaar betekenen voor de 1505


Pagina 51 van 175

maatschappij. Elke kans tot verbetering moeten we grijpen, in het bijzonder qua versterking van de informatie-1506 uitwisseling tussen de bevoegde diensten van de EU-lidstaten. 1507 1508 1509 2.1.3. Gefaseerde & gecontroleerde economische migratie 1510 1511 Niet alle nieuwkomers in België zijn hier omdat ze gevlucht zijn voor oorlog en geweld, maar om zich te 1512 herenigen met hun familie, om hier te studeren of om hier te werken. Er is ook nood aan een duidelijk 1513 migratiebeleid. Migratiebeleid is iets anders dan het asielbeleid. De laatste jaren zijn veel stappen vooruitgezet, 1514 onder meer inzake gezinshereniging. Door altijd duidelijke criteria te voorzien, zorgen we ervoor dat migratie 1515 niet onvoorwaardelijk is en dat nieuwkomers voldoende sterk zijn om in onze samenleving hun weg te vinden. 1516 Zo is gezinshereniging sinds enkele jaren beperkt tot het kerngezin (man/vrouw/partner en minderjarige 1517 kinderen) en moet men aantonen dat men voldoende middelen van bestaan heeft. Deze lijn willen we 1518 aanhouden. We voorzien snelle, duidelijke en kwaliteitsvolle procedures die de betrokkenen snel 1519 rechtszekerheid geven. Ook hier staan we voor een humaan, maar kordaat terugkeerbeleid, bijvoorbeeld bij 1520 schijnhuwelijken of schijnrelaties. Er moet echter wel blijvende ondersteuning zijn voor gezinsmigranten die 1521 het slachtoffer worden van intrafamiliaal geweld. Zij moeten voldoende worden beschermd, opgevangen en 1522 versterkt, ook zij die slechts een voorwaardelijk verblijfsrecht hebben. Ze mogen nooit dubbel slachtoffer 1523 worden van enerzijds geweld en anderzijds een verplichte terugkeer naar hun land van herkomst waar ze het 1524 risico lopen op maatschappelijke uitsluiting. 1525 1526 We willen van legale migratie een positief verhaal maken. Migratie kan onze en andere Europese 1527 samenlevingen immers kansen bieden, zoals arbeidskrachten om lacunes op onze arbeidsmarkt op te vullen om 1528 er maar een te noemen. België en de andere EU-lidstaten kampen met vergrijzing. De (actieve) bevolking 1529 krimpt. Een steeds kleinere groep werkenden onderhoudt een steeds grotere groep economisch inactieven. We 1530 kennen momenteel de grootste uitstroom uit de arbeidsmarkt sinds de Tweede Wereldoorlog. Van nu tot 2020 1531 zullen ongeveer 310.000 à 350.000 arbeidskrachten de arbeidsmarkt verlaten. In 2020 zullen voor elke honderd 1532 arbeidskrachten die uitstromen maar 78 jongeren instromen. In andere, vaak armere, regio’s zien we een 1533 omgekeerde tendens. Daar groeit de actieve bevolking. Dat biedt kansen om te werken aan een duidelijk 1534 afgelijnd economische migratiebeleid. Een beleid dat zowel ons land als de landen van herkomst ten goede 1535 komt. Dat betekent niet dat we iedereen zomaar toelaten op ons grondgebied. België kent trouwens sinds 1974 1536 officieel een arbeidsmigratiestop. Maar de noodzaak en de kansen van economische migratie nopen ons een 1537 gecontroleerd beleid te ontwikkelen. 1538 1539 In de zoektocht naar arbeidskrachten gaan we steeds gefaseerd te werk. Het beleid werkt op drie sporen. 1540 Eerst en vooral zoeken we de nodige arbeidskrachten in het al aanwezige arbeidspotentieel. We verhogen de 1541 arbeidsparticipatie door o.a. nieuwkomers en oudkomers te activeren. Het is een prioriteit. Werk is een 1542 belangrijke factor tot integratie. 1543 1544 Een tweede spoor is intra-Europese migratie. Binnen de EU kunnen burgers zich onder voorwaarden vrij 1545 vestigen en werken. Het zijn pijlers van de Europese eenmaking. Dit type migratie heeft veel voordelen. Ze kan 1546 een antwoord zijn op onevenwichten tussen de verschillende arbeidsmarkten van de lidstaten. Het tekort aan 1547 arbeidskrachten in één lidstaat kan aangevuld worden met het overschot uit een andere lidstaat. In die zin kan 1548 het een dam opwerpen tégen en een antwoord bieden óp economische crisissen in lidstaten. Wij staan dan ook 1549 niet afkerig tegenover dit type migratie en willen ze waar nodig stimuleren, weliswaar zonder misbruiken van 1550 het systeem te tolereren. Meer Europeanen zouden de stap naar een ander land moeten zetten. 1551


Pagina 52 van 175

Om intra-Europese migratie te stimuleren moeten de mogelijkheden en gevolgen verduidelijkt worden. Wat 1552 zijn de verschillende (sociaal-economische) rechten en plichten in een andere lidstaat? Voor veel Europeanen 1553 blijft het een groot vraagteken. Op lange termijn moet een grotere intra-Europese mobiliteit leiden tot een 1554 geharmoniseerd (sociaal-economisch) beleid. Dat mag evenwel nooit leiden tot een minder kwalitatief beleid. 1555 We mogen niet blind zijn voor misbruiken zoals uitkeringstoerisme, frauduleuze detacheringen en sociale 1556 dumping. De bestaande instrumenten om hiertegen op te treden moeten beter aangewend en versterkt 1557 worden. 1558 1559 Omdat de activering van het eigen arbeidspotentieel en de intra-Europese migratie niet alle nodige 1560 arbeidsplaatsen zullen opvullen, is er ook nood aan een derde spoor: gecontroleerde economische migratie uit 1561 derde landen, onder strikte voorwaarden. Daar gaan we selectief te werk. Enkel mensen die aan het gezochte 1562 profiel voldoen, worden toegelaten. We zijn niet alleen op zoek naar hoog- of laaggeschoolden, maar naar de 1563 profielen die we nodig hebben. Daarom spreken we van ‘specifiek geschoolden’. De lijst met knelpuntberoepen 1564 (zowel die met kwalitatieve als die met kwantitatieve oorzaak) die de RVA jaarlijks opstelt, kan dienen als 1565 uitgangspunt. We staan dus open voor economische migratie, maar onder bepaalde voorwaarden. Deze 1566 economische migratie wordt ingebed in een duidelijk Europees kader dat de lidstaten vervolgens zelf concreet 1567 invullen. Daarnaast is het van groot belang dat asiel en economische migratie volledig uit elkaars spoor blijven. 1568 De verblijfsaanvraag van de werknemer gebeurt in principe vanuit het buitenland, nadat deze reeds een 1569 concrete job heeft aangeboden gekregen 1570 1571 Onder deze voorwaarden kan economische migratie goed zijn voor iedereen. Ten eerste vindt onze 1572 arbeidsmarkt de werkkrachten die ze nodig heeft. Dat is goed voor onze economie en de sociale zekerheid. 1573 Daarnaast wordt de migrant zelf er beter van. En tenslotte kan zulke migratie ook een positief effect hebben op 1574 het land van herkomst. Via het terugsturen van geld naar het land van oorsprong krijgt de economie van dit 1575 land extra zuurstof (de zogenaamde ‘remittances’). Voor sommige landen is dit al lang een belangrijke 1576 inkomstenbron. Daarnaast keren veel migranten na verloop van tijd terug, met al hun ervaring, kennis en 1577 middelen als bagage. Tenslotte is het zo dat opleidingsniveau een belangrijke rol speelt in het wedervaren van 1578 de migrant. Het zijn vaak hoger opgeleiden die vertrekken waardoor er in eerste instantie sprake is van een 1579 ‘vlucht’ van hoogopgeleiden (‘braindrain’) met negatieve gevolgen voor het herkomstland. Het is van belang 1580 dat we in dit debat ook rekening houden met de belangen van het land van herkomst, in het bijzonder als we 1581 zelf proactief initiatieven nemen. 1582 1583 Een specifieke vorm van economische migratie is circulaire migratie. De migrant komt voor een of enkele 1584 periodes naar ons land, om vervolgens telkens terug te keren naar het land van oorsprong of naar een derde 1585 land om daar, met de opgedane kennis en ervaring, aan de slag te gaan. Deze vorm van migratie biedt dezelfde 1586 voordelen als in de vorige paragraaf geschetst. We zien in de praktijk echter dat circulaire migratie nog niet 1587 optimaal wordt benut. Daarom willen we deze mogelijkheid binnen een duidelijk afgelijnd kader beter 1588 benutten. 1589 1590 Ook inzake economische migratie moet de EU een belangrijke rol spelen. De Unie nam al een aantal initiatieven 1591 om het voor hoogopgeleide derdelanders aantrekkelijker te maken zich binnen haar grenzen te vestigen en te 1592 werken. In dat kader werd enkele jaren terug het ‘blue cards’-systeem ingevoerd, analoog aan de Amerikaanse 1593 ‘green cards’. Hoewel ons Belgisch stelsel soepeler is wat loon- en diplomavereisten betreft dan het ‘blue cards’-1594


Pagina 53 van 175

systeem, blijven er hindernissen.2 Daarom willen we deze drempels wegwerken en de administratieve 1595 rompslomp aanpakken. 1596 1597 We moeten realistisch zijn. De uitbouw van een gemeenschappelijk Europees economisch migratiebeleid is niet 1598 voor morgen. In afwachting van nieuwe Europese initiatieven moeten onze overheden alvast zelf stappen 1599 zetten. 1600 1601 1602 2.1.4. Integratie & diversiteit 1603 1604 Migratie heeft vanzelfsprekend een grote impact op onze samenleving. We leven in een diverse samenleving. 1605 Een eenvoudige blik in de straat toont het aan. Dat is een onomkeerbaar feit. In steden spreekt men van 1606 ‘superdiversiteit’ aangezien de grootste bevolkingsgroep daar eigenlijk ook al een minderheid vormt. De cijfers 1607 spreken voor zich: ongeveer 10% van de mensen die in België verblijven, hebben een vreemde nationaliteit (in 1608 hoofdzaak trouwens Europeanen) en meer dan 17% van de Vlamingen heeft een migratieachtergrond. Achter 1609 deze cijfers gaan grote regionale verschillen schuil. In sommige steden is de diversiteit veel groter. Zo heeft 42% 1610 van de Antwerpenaren een migratieachtergrond, net als 28% van de Gentenaren en de Mechelaars. In Genk 1611 bedraagt dit percentage 54% en in Brussel zelfs 75%.3 1612 1613 De komst en aanwezigheid van migranten bieden mogelijkheden, maar stellen onze samenleving ook voor 1614 uitdagingen. Zo zorgt migratie bij veel mensen voor onzekerheid en angst. Angst dat de culturele identiteit van 1615 de samenleving verandert, angst dat jobs worden ingepikt, angst voor toenemende onveiligheid. We mogen 1616 niet blind zijn voor dergelijke angsten en onzekerheden. We mogen ze evenmin minimaliseren. 1617 1618 Het antwoord hierop is een duurzaam, integraal en gecoördineerd integratiebeleid in het onderwijs, de 1619 arbeidsmarkt, het sociale en culturele leven, gebaseerd op gelijkwaardigheid, volwaardige participatie en actief 1620 en gedeeld burgerschap, met respect voor de waarden en normen van de rechtsstaat. Diversiteit kan alleen 1621 maar mogelijk zijn wanneer iedereen de waarden en normen aanvaardt die deze diversiteit mogelijk maken. 1622 Wie in onze samenleving wil opgenomen worden, kan aanspraak maken op een aantal rechten, maar heeft ook 1623 de verantwoordelijkheid om normen na te leven en onze waarden te delen. 1624 1625 Het beleven, verdedigen en respecteren van onze grondwaarden is in de eerste plaats een zaak van de 1626 dagelijkse praktijk, zowel voor de burgers, het middenveld als voor de overheid. De grondwaarden waarop de 1627 democratie gegrondvest is, zoals vrijheid, gelijkheid, solidariteit, verdraagzaamheid en non-discriminatie, 1628 bestaan niet op zichzelf. Ze bestaan maar als ze gedragen worden door burgers, organisaties en overheid en 1629 voor zover ze burgers, organisaties en overheid verbinden. Dialoog is cruciaal. Burgerschap is voor ons meer 1630 dan het ondertekenen van een verklaring. Vanzelfsprekend heeft het onderwijs een belangrijke rol bij het 1631

2 Zo wordt de ‘blue card’ uitgereikt aan hooggeschoolde werknemers uit derde landen die voldoen aan volgende voorwaarden: ze moeten in het bezit zijn van hogere beroepskwalificaties (diploma van hoger onderwijs van minimum drie jaar); ze moeten een arbeidsovereenkomst van minimum één jaar voorleggen; ze moeten meer dan 49.995 euro bruto per jaar (51.466 euro na indexering) verdienen. In het Belgisch stelsel wordt daarentegen een vergunning door de gewesten afgeleverd voor hooggeschoolden van zodra de werknemer een jaarlijks brutoloon van 39.802 euro verdient en houder is van een diploma van hoger of universitair onderwijs of hiermee gelijkgesteld. 3 Onder migratieachtergrond verstaan we mensen wiens huidige of eerste nationaliteit niet de Belgische is of mensen van wie de huidige of eerste nationaliteit van vader of moeder niet de Belgische is (definitie Studiedienst Vlaamse Overheid). Het cijfer voor Brussel bevat de mensen die onder deze definitie vallen + de mensen met een vreemde nationaliteit. Vandaar dat het cijfer daar relatief hoger uitvalt.


Pagina 54 van 175

opvoeden tot burgerschap, maar daarmee eindigt het niet. Het delen en verdedigen van onze grondwaarden is 1632 een permanente opdracht voor de hele samenleving. 1633 1634 Artikel 1 van de Grondwet “België is een federale Staat, bestaande uit gemeenschappen en gewesten”, willen 1635 we laten beginnen met een paragraaf over de kenmerken van de Belgische staat die luidt als volgt: “België is 1636 een democratische rechtsstaat. De overheid eerbiedigt en waarborgt de menselijke waardigheid, de vrijheid, de 1637 gelijkheid en de solidariteit van de burgers. Deze waarden streven ernaar zowel de persoonlijke ontplooiing van 1638 de burgers te bevorderen als de burgers harmonieus te laten samenleven. Openbaar gezag wordt alleen 1639 uitgeoefend krachtens de Grondwet. Ieder leeft de rechtsregels na die door het openbaar gezag krachtens de 1640 Grondwet worden uitgevaardigd.” 1641 1642 Daarin schuilt voor ons de meerwaarde van diversiteit. Een primair en authentiek christendemocratisch 1643 uitgangspunt is hierbij een open, positieve houding tegenover mensen met een migratieachtergrond die hier 1644 wettelijk zijn. We willen er alles aan doen om samen met hen op ons grondgebied positief te bouwen aan een 1645 samenleving waarin we ons allemaal goed voelen. We geloven dat dat mogelijk is. 1646 1647 Voor christendemocraten telt elke mens. Iedereen die hier op legale wijze verblijft, moet gelijk behandeld 1648 worden. Wij willen geen samenleving die een onderscheid maakt tussen A- en B-burgers. Dat betekent dat 1649 iedereen gelijke rechten heeft, maar zonder twijfel ook gelijke plichten. We verwachten dat iedereen volgens 1650 zijn mogelijkheden bijdraagt aan de samenleving. 1651 1652 Om de sociale cohesie te versterken, willen we een coherent beleid voeren over bevoegdheden en 1653 beleidsniveaus heen. We reiken bouwstenen aan voor een succesvolle integratie en participatie van 1654 nieuwkomers en oudkomers. Een succesvolle voltooiing van het onderwijs en activering op de arbeidsmarkt zijn 1655 cruciaal. Ook moeten we te allen tijde de meerwaarde van diversiteit voor onze samenleving durven promoten 1656 en discriminatie consequent aanpakken. We erkennen de belangrijke rol die het middenveld hierin speelt en 1657 stimuleren die. Ieder integratiebeleid moet voor ons steunen op twee pijlers: gehechtheid aan onze 1658 fundamentele waarden, gekoppeld aan een uitgesproken positieve wil om mensen met een 1659 migratieachtergrond een volwaardige plaats in onze samenleving te geven. 1660 1661 We willen leren uit het verleden. Integratie gaat niet vanzelf. De afwezigheid van visie bij de komst van de 1662 eerste gastarbeiders na de Tweede Wereldoorlog laat tot de dag van vandaag sporen na. Maar sindsdien is er 1663 ook veel in positieve zin veranderd. De uitbouw van een sterk inburgerings- en integratiebeleid is een voorbeeld, 1664 maar ook in het onderwijs en op de arbeidsmarkt is baanbrekend werk verricht. Ook in Brussel gaan we voor 1665 een verplicht inburgeringsbeleid, zoals in de rest van Vlaanderen. 1666 1667 Kennis van het Nederlands blijft essentieel voor een volwaardige deelname aan onze samenleving. Goede en 1668 voldoende inburgeringstrajecten zijn een must. We gaan voor maatwerk waar mogelijk. Zo stimuleren we ook 1669 ‘on-the-job’-training waarbij de inhoud van de taalles wordt aangepast aan wat de persoon kan, wat hij moet 1670 doen en wat hij nodig heeft. Een goede samenwerking met werkgevers wordt op poten gezet. Maar de 1671 klemtoon op taalkennis moet hand in hand gaan met aandacht voor de globale sociaal-economische integratie. 1672 Echte integratie vindt plaats in de samenleving zelf: in de buurt, op school, op het werk, in het ruime 1673 verenigingsleven dat ons land rijk is. Daarom stimuleren we een snelle participatie van nieuwkomers en van alle 1674 mensen met een migratieachtergrond. Een inspanning van beide kanten is nodig. 1675


Pagina 55 van 175

Om deze doelstellingen te bereiken gaan we voor een verdere inhoudelijke versterking van de 1676 inburgeringstrajecten. We kijken daarvoor naar goede voorbeelden uit onze buurlanden, meer bepaald uit 1677 Nederland en Duitsland. Zo verdubbelen we het standaard aantal uren taalles Nederlands als tweede taal (NT2). 1678 Ook versterken we het luik ‘Maatschappelijke Oriëntatie’, waarbij we meer nadruk leggen op kennismaking met 1679 de waarden en normen van onze samenleving. Hiertoe voorzien we een uitgebouwd vormingstraject dat overal 1680 in Vlaanderen en Brussel kwalitatief evenwaardig is. 1681 1682 Voorschoolse opvang en onderwijs vormt kinderen en jongeren. Ze spelen een essentiële rol om iedereen 1683 gelijke kansen te bieden in onze samenleving. Nog meer dan vandaag willen we inzetten op onderwijs dat 1684 gelooft in zijn kracht om de samenleving te versterken en dat emancipatorisch werkt. Ons onderwijs garandeert 1685 alle jongeren een sterke persoonlijkheidsvorming en een op de wereld gerichte, brede algemene vorming die 1686 hen toelaat om volwaardig te participeren aan samenleving en arbeidsmarkt en daarin volledig tot hun recht te 1687 komen. Maximale participatie vanaf de leeftijd van drie jaar is, via aanmoedigend beleid, dan ook een must. De 1688 verdere uitbouw van een breed netwerk van voorschoolse opvang voor alle kinderen moet integratie 1689 bevorderen en sociale ongelijkheid tegengaan. 1690 1691 Cultuur en vrijetijdsbeleving verenigen en versterken mensen van alle leeftijden en uit alle hoeken van onze 1692 samenleving. We streven naar een hogere cultuur- en vrijetijdsparticipatie voor iedereen die deel uitmaakt van 1693 onze samenleving. We zetten in op cultuur- en vrijetijdsversterking en waken erover dat cultuur en vrije tijd 1694 niet verschralen in de verschillende regio’s. 1695 1696 De weg naar de arbeidsmarkt verloopt voor nieuwkomers en mensen met een migratieachtergrond niet altijd 1697 even makkelijk. Nochtans is werk dé sleutel tot echte integratie en participatie. Op het werk komt men in 1698 contact met anderen en levert men een bijdrage aan de samenleving, o.a. via het betalen van belastingen en 1699 sociale zekerheidsbijdragen. Werk vergroot de eigenwaarde en is vaak het begin van een sociaal netwerk. We 1700 zien echter dat België in vergelijking met andere EU-lidstaten zeer slecht scoort wat betreft tewerkstelling van 1701 nieuwkomers en mensen met migratieachtergrond. Een grondige aanpak dringt zich dan ook op. Dit kan eerst 1702 en vooral door ervoor te zorgen dat iedereen over de juiste kwalificaties, vaardigheden, attitudes en een 1703 gezonde dosis ondernemingszin beschikt. Voor specifieke groepen voorzien we stimulerende begeleiding naar 1704 de arbeidsmarkt via stageplaatsen, duaal leren, erkenning van buitenlandse diploma’s en van elders verworven 1705 competenties. Voor oorlogsvluchtelingen, die vaak geen officiële documenten op zak hebben die onderwijs en 1706 jobervaring staven en die er wegens de oorlog ook niet meer aan kunnen geraken, kiezen we voor een aanpak 1707 die de erkenning van eerder verworven competenties (‘recognition of prior learning’ of ‘RPL’) combineert met 1708 brugprogramma’s (beroepstrainingen die gaten in het curriculum voor een specifieke job aanpakken). 1709 1710 Anderzijds moeten we ook gelijke kansen creëren. Ondanks de grote stappen die we hier ontegensprekelijk 1711 hebben gezet, blijft discriminatie een pijnlijke realiteit. Een krachtig antidiscriminatiebeleid is dan ook een 1712 absolute must. Praktijktesten, uitgevoerd door de overheid waar nodig, maken hier essentieel deel van uit. 1713 Wanneer we van elke Belg vragen zich voluit in te zetten om aan de slag te gaan en mensen ook (terecht) 1714 sanctioneren wanneer ze dit niet doen, moeten we er ook voor zorgen dat ze de kans krijgen om te werken. 1715 1716 Deze maatregelen moeten ervoor zorgen dat de diversiteit van onze samenleving zich ook weerspiegelt in de 1717 verschillende arbeidssectoren. Daardoor ontstaan rolmodellen die voor meer aanvaarding zullen zorgen. Zeker 1718 als het zichtbare functies betreft zoals leerkrachten, agenten, rechters, enz. 1719


Pagina 56 van 175

Integratie wordt bemoeilijkt door culturele verschillen. De verschillen zijn er en zullen nooit helemaal 1720 verdwijnen. Dat hoeft ook niet. Omdat we vasthouden aan een gedeelde sokkel met basiswaarden, kunnen 1721 we diversiteit ruimte geven zonder dat het bedreigend is of de samenleving uiteenrafelt. Christendemocraten 1722 kiezen niet voor polarisatie, maar promoten respect tussen verschillende culturen en levensbeschouwingen. 1723 We staan positief tegenover religies en niet-confessionele levensbeschouwingen, voor zover zij een scheiding 1724 tussen staat en levensbeschouwing aanvaarden en elke vorm van religieus of ideologisch geïnspireerd geweld 1725 verwerpen. We erkennen hun waarde in onze snel veranderende samenleving. Zij moeten zich kunnen 1726 ontplooien in organisaties en instellingen met een eigen identiteit en verdienen de bescherming van onze 1727 democratische instellingen. 1728 1729 In deze optiek zijn het overgrote merendeel van de lokale geloofsgemeenschappen erkend. Wat betreft de 1730 erkenning van bepaalde gemeenschappen valt echter nog veel vooruitgang te boeken. De niet-erkenning komt 1731 de integratie van deze gemeenschappen niet ten goede en versterkt soms de (vaak nog sterke) verwevenheid 1732 van die lokale geloofsgemeenschappen met de landen van oorsprong. Die verwevenheid stelt uitdagingen die 1733 los staan van religie, maar die niet zonder gevolgen blijven op het vlak van integratie van de verschillende 1734 diaspora in België. We moeten dan ook durven nadenken over een algemene controle op buitenlandse 1735 financiering van erediensten. 1736 1737 We houden de strijd tegen mensensmokkel en mensenhandel hoog op de agenda, zowel in het kader van de 1738 vluchtelingencrisis als daarbuiten. België heeft steeds een voortrekkersrol gespeeld in de strijd tegen 1739 mensenhandel. Dit willen we zo houden door ons bestaand beleid steeds aan de nieuwe ontwikkelingen op het 1740 terrein en aan goede voorbeelden uit het buitenland te toetsen. Speciale aandacht schenken we daarbij aan 1741 seksuele uitbuiting en prostitutie als vorm van mensenhandel, waarvan vooral vrouwen het slachtoffer zijn. 1742 1743 Het leven in openheid naar onze belangrijke gemeenschappen met een migratieachtergrond betekent niet 1744 zonder meer aanvaarden van alle gedragingen. Waardepatronen zijn niet allemaal even goed. Maar de kritische 1745 vraagstelling naar de ander moeten we daarbij ook op onszelf durven toepassen. Dat staat gehechtheid aan ons 1746 eigen erfgoed niet in de weg. Een betekenisvolle hechting aan een bepaalde gemeenschap is niet in tegenspraak 1747 met openheid op de wereld en het andere. Het komt erop aan mensen met een migratieachtergrond toegang 1748 te geven tot de verhalen die onze samenleving schragen. We moeten ze ook hun eigen verhaal laten inbrengen. 1749 Zo kunnen we voor de toekomst samen aan één verhaal schrijven. 1750


Pagina 57 van 175

Betrokken overheid 1751 1752 2.2.1. Betrokken samenleving, betrokken overheid 1753 1754 Een betrokken samenleving is het resultaat van de inspanningen die mensen leveren om hun eigen leven en 1755 dat van anderen te verbeteren. Elke persoon gebruikt zijn eigen talenten om een meerwaarde te leveren aan 1756 onze gemeenschap, en deze gemeenschap verleent op haar beurt de kansen aan iedereen om zich te ontplooien 1757 en die talenten verder te ontwikkelen. 1758 1759 Een betrokken samenleving kan enkel goed werken als zij een betrokken overheid heeft. Een betrokken 1760 overheid is noodzakelijk om tot een evenwichtige en rechtvaardige samenleving te komen waarin iedereen 1761 kansen krijgt zich te ontplooien en te ontwikkelen. Een samenleving waar niemand in de steek gelaten wordt. 1762 De betrokken overheid is een middel om de kracht van de gemeenschap voor iedereen beschikbaar te maken 1763 en deze waar nodig te versterken. 1764 1765 CD&V gelooft dat burgerzin, wederzijds respect en verantwoordelijkheidszin waarden zijn die jongeren zich 1766 pas echt eigen maken door ze daadwerkelijk te beleven samen met andere jongeren. Daarom wil CD&V tegen 1767 2020 jaarlijks 10.000 jongeren laten deelnemen aan een nieuw uit te werken vrijwillige burgerdienst. 1768 1769 Een betrokken overheid gedraagt zich naar de omstandigheden en beseft dat zij niet elk probleem kan en moet 1770 oplossen. Waar de samenleving veel taken op een goede manier op zich neemt, waar mensen (individueel, 1771 samen, via middenveldorganisaties of natuurlijke samenwerkingsverbanden tussen mensen) veel bijdragen aan 1772 de samenleving, kan de overheid zich een eerder beperkte rol aanmeten en moet ze die taken in principe niet 1773 overnemen, maar de burgers maximaal ruimte geven. Waar dit sociaal kapitaal ontbreekt of wanneer het een 1774 kerntaak betreft, moet de overheid sterk zijn en haar verantwoordelijkheid nemen. Omgekeerd kan de overheid 1775 de samenleving niet alléén dragen, maar heeft ze de steun en medewerking van iedereen nodig. En heeft de 1776 samenleving nood aan een betrokken overheid die ten dienste staat van mensen en ondernemingen met een 1777 efficiënte structuur en een goed functionerend overheidsapparaat, maar die ook voldoende aandacht besteedt 1778 aan en ruimte helpt bieden voor immateriële waarden. We kiezen voor een overheid die niet zichzelf, maar 1779 mensen centraal stelt. 1780 1781 De organisatie van de overheid moet erop gericht zijn zo dicht mogelijk bij mensen te besturen. Dat vertaalt 1782 zich in een keuze voor burgernabijheid, zowel in de bevoegdheidsverdeling tussen verschillende overheden, als 1783 in de organisatiestructuur van de overheid zelf. In die zin willen we tevens werk maken van een actief 1784 dorpenbeleid dat maatwerk biedt bij het inspelen op specifieke, lokale noden. Voor het ondersteunen van 1785 maatschappelijke innovatie inzake welzijn, cultuur, onderwijs... is een samenwerking van middenveld en 1786 publieke actoren en belanghebbenden noodzakelijk. Innoverende coproducties kunnen tot stand komen 1787 indien ze een impuls krijgen. 1788 1789 Een betrokken overheid is een overheid die mensen en ondernemingen ondersteunt doorheen hun hele 1790 bestaan en bij alle belangrijke gebeurtenissen. Het is een overheid die we vertrouwen. Het is een performante 1791 overheid die op spaarzame en efficiënte wijze omspringt met de beschikbare personele en financiële middelen 1792 en werkt op maat van mensen, ondernemingen en andere partners. Het is een overheid die ons advies en 1793 ondersteuning op maat geeft en wanneer nodig, correct optreedt, met het oog op het algemeen belang, en 1794


Pagina 58 van 175

sterk genoeg is om daadwerkelijk op te treden. Het is van kapitaal belang dat het middenveld en het sociaal 1795 cultureel bewegingsleven verder volwaardig door de overheden ondersteund en gesubsidieerd worden. 1796 1797 Een betrokken overheid is een overheid die bij de ordening van de samenleving en in het beleid luistert naar 1798 mensen, hen bij het beleid betrekt, maar tegelijkertijd ook een oproep doet om zelf voor die betrokken 1799 samenleving te gaan. 1800 1801 1802 2.2.2. Taken verdelen: subsidiariteit 1803 1804 Het subsidiariteitsbeginsel is ons principiële uitgangspunt in de overheidsorganisatie. De overheid moet niet 1805 voor alles zelf willen instaan. Ze treedt terug waar de samenleving zelf initiatief neemt. De overheid neemt dus 1806 verschillende taken en rollen op zich, afhankelijk van de situatie, maar steeds in relatie met andere partners. 1807 Onze visie is dat wanneer de samenleving iets efficiënt en effectief doet (via bv. middenveldorganisaties of 1808 natuurlijke samenwerkingsverbanden), de overheid dit niet moet willen overnemen. 1809 1810 Het subsidiariteitsbeginsel is ook ons uitgangspunt voor de bevoegdheidsverdeling tussen verschillende 1811 overheden. Beleid moet gevoerd worden op het niveau dat er het meest geschikt voor is en waar een 1812 bevoegdheid het meest efficiënt kan worden uitgeoefend. Maar steeds zo dicht mogelijk bij de burger. Een 1813 staatsstructuur moet op rechtvaardigheid en efficiëntie steunen en ten dienste van mensen staan. Dit kan het 1814 best wanneer het model van onderuit vertrekt, vanuit de burger. En wanneer principieel maximum twee 1815 bestuurslagen bevoegd zijn voor een en dezelfde bevoegdheid (bv. gemeente en deelstaat resp. federale 1816 overheid of Europa). Hierbij is een goede samenwerking tussen verschillende bestuursniveaus noodzakelijk. 1817 1818 Elke overheid moet voldoende slagkracht hebben om de eigen bevoegdheden op een goede manier te kunnen 1819 gebruiken. Een bestuur moet dus ook over de nodige bestuurskracht beschikken. Geen enkel bestuursniveau 1820 mag louter een doorgeefluik zijn van (aan)vragen en bekommernissen van de bevolking. 1821 1822 Lokale autonomie is het uitgangspunt. Elk lokaal bestuur moet over voldoende autonomie beschikken om 1823 zaken van lokaal belang te behartigen. Lokale besturen en provincies zijn gedecentraliseerde besturen met 1824 eigen verantwoordelijkheden en eigen beslissingsbevoegdheden. Ze zijn geen onderschikte besturen, maar 1825 moeten over de nodige beleidsruimte beschikken om zelf, autonoom, invulling te geven aan de plaatselijke en 1826 provinciale noden. Het is geen kwestie van louter ‘de mogelijkheid krijgen’ zelf te beslissen, integendeel. Ze 1827 moeten in staat zijn dat écht zelf te doen. 1828 1829 Een aantal uitdagingen van de 21ste eeuw, o.a. demografische veranderingen en digitalisering, leggen een steeds 1830 grotere druk op de overheid in het algemeen en lokale besturen in het bijzonder. Tegelijk worden de 1831 beschikbare middelen schaarser. Een van de gevolgen is dat overheden steeds meer verwachtingen hebben ten 1832 aanzien van andere overheden. Lokale besturen voelen dit het sterkst. Door o.a. allerlei 1833 decentralisatieoefeningen kregen zij bijkomende bevoegdheden. En ook in taken van medebewind of 1834 uitvoerende taken voor bevoegdheden van hogere overheden, worden steeds nieuwe verwachtingen en taken 1835 gecreëerd. We willen investeren in lokale besturen, zodat ze die extra taken naar behoren kunnen vervullen. 1836 1837 Een en ander neemt niet weg dat elk overheidsniveau mag blijven rekenen op de lokale besturen voor de 1838 concrete uitvoering van het uitgetekende beleid. Wel wordt van hogere overheden verwacht dat zij het beleid 1839 richting lokale besturen meer coördineren en bij het nemen van beleidsbeslissingen aftoetsen in welke mate 1840


Pagina 59 van 175

ze impact hebben op lokale besturen en provincies. Ze dienen ook rekening te houden met deze impact. Dat 1841 is het zogenaamde Belfortprincipe. Enkel zo kunnen we een solide en standvastige planning van lokale besturen 1842 verwachten. 1843 1844 Tijdens de vorige legislatuur werd de zesde staatshervorming goedgekeurd. De Copernicaanse omwenteling is 1845 een feit: ruim 20 miljard euro aan middelen ging over naar gemeenschappen en gewesten. De Vlaamse 1846 begroting werd groter dan de federale. Door de zesde staatshervorming kunnen de Vlaamse en Brusselse 1847 overheid, met respect voor eenieders bevoegdheden, een beleid voeren op maat van de Vlaming en de 1848 Brusselaars, van de wieg tot de oude dag. Een ander opvallend element is de grotere belastingautonomie van 1849 de gewesten: van elke vier euro aan personenbelasting gaat één euro naar de gewestelijke overheden. 1850 Bovendien kan ze zelf beslissen over belastingvoordelen voor wonen en bouwen, energiebesparing, 1851 monumenten, enz. 1852 1853 De zesde staatshervorming wordt vandaag volop geïmplementeerd en uitgevoerd. De komende jaren blijft dat 1854 de prioriteit. We hechten groot belang aan goede samenwerking tussen beleidsniveaus. Samenwerking die leidt 1855 tot oplossingen en de bevoegdheidsverdeling respecteert. Het federale niveau ondersteunt het beleid van de 1856 deelstaten waar mogelijk en nodig. De deelstaten nemen, voor hun eigen bevoegdheden, rechtstreeks deel aan 1857 Europese besluitvorming en werken mee aan de verwezenlijking van de Europese doelstellingen. Vlaanderen 1858 blijft onverkort haar gemeenschapsbevoegdheden in Brussel uitoefenen en moet deze bevoegdheden zelfs 1859 versterken. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest dient zijn grondwettelijke en wettelijke functies van 1860 hoofdstedelijkheid en tweetaligheid voluntaristisch en onverkort te vervullen. 1861 1862 We vinden een staatshervorming geen doel op zich, maar een instrument voor meer welvaart en welzijn en 1863 voor efficiënt bestuur. Ons uitgangspunt blijft het Congres van Kortrijk. We gaan uit van een positief 1864 confederaal model dat het zwaartepunt bij de deelstaten legt, en dat zich onderscheidt van de 1865 onafhankelijkheid. Subsidiariteit is onze basis: de overheid die best geplaatst is om te handelen en het dichtst 1866 bij de mensen staat, moet dat ook doen. Staatsstructuren zijn nooit in steen gebeiteld. Ze zijn in permanente 1867 evolutie. Onze staatsordening moet zich aanpassen aan de maatschappelijke en economische omstandigheden. 1868 Volgende stappen in de staatshervorming zullen dan ook volgen. Ze kunnen een middel zijn om onze 1869 staatsordening te verbeteren, met respect voor het subsidiariteitsbeginsel. Daarbij kunnen bijkomende 1870 bevoegdheden worden toegekend aan de gemeenschappen en de gewesten. Op communautair vlak streeft 1871 CD&V bovenal naar een efficiënt werkende overheid waarbij, los van ideologische dogma's, bevoegdheden 1872 worden ondergebracht op dat niveau waarop zij volgens onderzoek en praktijkervaring het best tot hun recht 1873 komen. Noch verdere regionalisering, noch herfederalisering van bepaalde bevoegdheden mogen hierbij een 1874 taboe zijn. Het streven naar homogene bevoegdheidspakketten en vereenvoudiging is hierbij steeds de 1875 leidraad. Sommige uitdagingen kunnen maar op Europees of zelfs mondiaal vlak worden aangepakt. De 1876 Europese Unie blijft hier onze voornaamste hefboom. 1877 1878 1879 2.2.3. Betrokken lokaal bestuur, bestuurskrachtig bestuur 1880 1881 De Vlaamse gemeenten besturen goed en, internationaal gezien, zeer zuinig. Ze genieten van alle overheden 1882 veruit het meeste vertrouwen bij de burger. Lokale besturen moeten over voldoende bestuurskracht 1883 beschikken. Bestuurskracht is immers de graadmeter om na te gaan of men in staat is de eigen bevoegdheden 1884 naar behoren uit te oefenen. Het optimaliseert de dienstverlening door een lokaal bestuur niet en het is 1885


Pagina 60 van 175

bijgevolg zinloos om op basis van het subsidiariteitsbeginsel bevoegdheden te decentraliseren richting lokale 1886 besturen als ze niet in staat zijn die bevoegdheden daadwerkelijk uit te oefenen. 1887 1888 Een lokaal bestuur moet minstens in staat zijn om zijn kerntaken te vervullen. Het zijn de taken waar de 1889 overheid noodzakelijk moet optreden. Deze taken kunnen zowel beleidsbepalende als medebewindstaken zijn 1890 (bv. openbare werken, ruimtelijke ordening, stedenbouw, milieu). Ze kunnen ook uitvoerend zijn, als partner 1891 van hogere overheden (bv. taken inzake bevolking, burgerlijke stand). Voor de andere taken moet het lokale 1892 bestuur facilitator en regisseur zijn, het beleid uitstippelen, maar niet zelf uitvoeren. Enkel wanneer de noden 1893 niet voldoende worden gelenigd, moet het lokale bestuur in die niet-kerntaken als actor optreden. In dat geval 1894 wordt het immers wel, minstens tijdelijk, een kerntaak voor het lokale bestuur. 1895 1896 Een zekere schaalgrootte voor lokale besturen is dan ook nodig, zowel geografisch, demografisch en 1897 organisatorisch, als inzake financiële en fiscale draagkracht. Bestuurskracht is echter niet te vatten in absolute 1898 cijfers of in een mathematische combinatie van onderscheiden parameters, maar dient lokaal kwantitatief en 1899 kwalitatief getoetst te worden. Daarom moet een schaalvergroting steeds van onderuit, vanuit de lokale 1900 besturen, beoordeeld worden. De grenzen van de ondergeschikte besturen mogen hierbij geen hindernis zijn. 1901 We ondersteunen initiatieven om het maatschappelijk draagvlak te verbreden en vanuit de Vlaamse overheid 1902 hiervoor incentives te geven. 1903 1904 We kiezen ondubbelzinnig voor het behoud van de provincie als een volwaardig bestuursniveau tussen het 1905 lokale en het Vlaamse niveau. De afstand tussen de burger en het bovengemeentelijk bestuur (gewest, 1906 gemeenschap en federale staat) is soms immers te groot. Bovendien worden bepaalde bevoegdheden beter op 1907 een tussenniveau uitgeoefend omdat ze nu eenmaal het lokale belang overstijgen, maar anderzijds te regionaal 1908 zijn om optimaal door de deelstaten of de federale overheid behartigd te worden. Op dat geografisch niveau 1909 moet de provincie dan ook verder blijven bestaan, omdat het de volwaardige regisseur is van streekbeleid en 1910 gebiedsgerichte samenwerking, zowel bij de invulling van de eigen bevoegdheden als voor de uitvoerende taken 1911 van de federale staat en de deelstaten. Indien voor het goed functioneren van het beleid de betrokkenheid van 1912 persoonsgebonden en culturele bevoegdheden noodzakelijk is, wordt hierover, in het kader van de 1913 gebiedsgerichte samenwerking, overleg gepleegd met de andere bestuursniveaus om zo tot de juiste 1914 bestuurlijke afspraken te komen. Op basis van dit overleg dienen de provincies in staat te zijn om hun 1915 bestuurlijke verantwoordelijkheid op te nemen. 1916 1917 Ten aanzien van de Vlaamse gemeenten en provincies vragen wij hervormingsrust en we verzetten ons dan ook 1918 tegen de verdere inperking van de provinciale bevoegdheden of de aantasting van hun bestuurskracht. 1919 1920 Een lokaal bestuur mag er niet alleen voor staan. Lokale besturen moeten kunnen samenwerken voor het 1921 uitoefenen van bepaalde taken die zij niet alleen of slechts moeilijk aankunnen. Ze moeten zich 1922 intergemeentelijk kunnen verenigen. Deze samenwerkingsverbanden en regionale netwerken moeten ontstaan 1923 van onderuit en zorgen voor efficiëntiewinsten in de uitvoering van die taken. Niet alle bevoegdheden die op 1924 lokaal niveau moeten worden uitgeoefend, moeten immers per se door stad of gemeente zélf worden 1925 uitgevoerd. Daarnaast moeten gemeenten ook de mogelijkheid hebben om hun slagkracht te verhogen door 1926 het organiseren van interbestuurlijke samenwerking met andere besturen, onder meer de provincies. Een 1927 duidelijke en werkbare decretale regeling op de interbestuurlijke samenwerking blijft noodzakelijk. 1928 1929 Samenwerkingsverbanden mogen het lokale bestuur echter nooit naar de achtergrond dringen. Het lokale 1930 bestuur moet de sturende kracht blijven. Samenwerkingsverbanden dienen zich principieel enkel bezig te 1931


Pagina 61 van 175

houden met de uitvoering van bepaalde opdrachten. Intergemeentelijke samenwerkingsverbanden en regio’s 1932 – als gevolg van zogenaamde regiovorming – mogen dus in geen geval uitgroeien tot een nieuwe, bijkomende 1933 bestuurslaag die aan democratische controle door lokale verkozenen zou ontsnappen. Op heden is dat in 1934 sommige omvangrijke en/of belangrijke intercommunales wél het geval, terwijl de provincies, als bestuurlijk en 1935 democratisch niveau tussen gemeenten en hogere overheden, hun bevoegdheden ontmanteld en hun 1936 bestaansrecht in vraag gesteld zien. Het kan niet de bedoeling zijn het ene intermediaire bestuursniveau te 1937 ontmantelen om een ander in de plaats te krijgen dat bovendien aan een democratische controle ontsnapt. Wij 1938 vinden dat beslissingen met een grote impact op mensen principieel genomen moeten worden door een 1939 duidelijk herkenbaar bestuur dat door de bevolking zelf ter verantwoording kan geroepen worden. Dat kan 1940 zowel via de gemeente, al dan niet met doorwerking in het samenwerkingsverband, als via de provincie. Een 1941 herschikking van bevoegdheden tussen het gewestelijke en het lokale niveau is een minimum. Bij een interne 1942 Brusselse hervorming moet het zwaartepunt verschuiven van de gemeente naar het gewest. 1943 1944 Tevens moet er in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een eengemaakte politiezone komen met het oog op 1945 een efficiënter beleid. 1946 1947 Tot slot moet de financiering van lokale besturen door hogere overheden verlopen via transparante en 1948 duidelijke mechanismen, gebaseerd op een evenwichtige verhouding, op grond van duidelijke en objectief 1949 meetbare factoren en indicatoren (bv. inwonersaantallen, open ruimte, fiscale draagkracht, sociale noden, 1950 socio-economische en demografische factoren). Voor bepaalde taken of functies die slechts een aantal lokale 1951 besturen (kunnen) opnemen, moet bijkomende en specifieke financiering worden voorzien. De totale 1952 financiering van een lokaal bestuur vanuit de hogere overheden moet per inwoner evenwel binnen een 1953 welomschreven en redelijke vork blijven die van toepassing is op alle lokale besturen. 1954 1955 1956 2.2.4. Klantgerichte overheid 1957 1958 Mensen, organisaties en ondernemingen stellen steeds hogere eisen aan hun overheden en willen als 1959 volwaardige partner behandeld worden. Meer dan ooit willen zij niet enkel als ‘burger’ of ‘inwoner’ gezien 1960 worden. Een betrokken overheid moet ingaan op problemen van mensen en iedereen op een eerlijke, 1961 gelijkwaardige manier behandelen. Ze moet een klantgerichte, kwalitatief hoogstaande en transparante 1962 dienstverlening aanbieden. De autonomie en onderscheiden bevoegdheden van elk bestuursniveau moeten 1963 daarbij gerespecteerd worden. 1964 1965 Allerlei decentralisatieoefeningen en verschillende staatshervormingen hebben ervoor gezorgd dat 1966 bevoegdheden meer op het gepaste niveau worden uitgeoefend. Desalniettemin heeft dat er in sommige 1967 gevallen ook toe geleid dat de burger minder goed weet bij welke overheid hij of zij moet aankloppen met een 1968 specifieke vraag, probleem of nood. Voor mensen, organisaties en ondernemingen speelt het weinig rol welke 1969 overheid bevoegd is. Voor hen is het vooral van belang dat een efficiënte overheid effectieve beslissingen 1970 neemt, met kennis van zaken, aangepast aan de situatie. Samenwerking tussen verschillende 1971 overheidsinstellingen en -niveaus is dan ook essentieel. 1972 1973 Overheden moeten klantgericht zijn en naar mensen toe gaan. De versterking van de bestuurskracht van een 1974 overheid gaat hand in hand met de versterking van de dienstverlening. Een nabije, betrokken en 1975 bestuurskrachtige overheid zorgt voor ‘burgernabije’ dienstverlening. Deze nabijheid kan elektronisch of fysiek 1976 zijn. ‘E-bestuur’ (‘e-government’) richt zich op het gebruiksgemak van mensen en ondernemingen en mag zeker 1977


Pagina 62 van 175

niet alleen gericht zijn op operationeel gemak voor de overheid. Daarbij moet meer aandacht geschonken 1978 worden aan het up-to-date houden van de IT-infrastructuur. We vertrekken van het ‘slechts eenmaal’-principe 1979 (‘only once’), zodat informatie niet telkens opnieuw gevraagd moet worden en rechten zoveel als mogelijk 1980 automatisch kunnen worden toegekend. De overheid valt de burger zo min mogelijk lastig met 1981 gestandaardiseerde papieren procedures en tracht, over bevoegdheidsniveaus en departementen heen, 1982 uniforme definities te gebruiken. Dat vereist uiteraard dat de overheid data die zij reeds heeft maximaal deelt 1983 (ook tussen bestuursniveaus) en hergebruikt, met respect voor de privacy. De overheid moet ook maximaal 1984 toegankelijk zijn voor iedereen, zowel fysiek als digitaal. We pleiten voor het ‘AnySurfer-label’ voor elke 1985 overheidswebsite. Verder moet ieder openbaar gebouw toegankelijk zijn en het toezicht op de naleving van de 1986 bestaande regelgeving inzake toegankelijkheid dient aangescherpt te worden. 1987 1988 Hoewel veel mensen en ondernemingen menen dat er eerder sprake is van een klant-leverancier-verhouding 1989 tussen burgers en overheid – waar de overheid steeds meer aandacht zou moeten besteden aan de burger als 1990 individuele consument – is dat niet het geval. In tegenstelling tot de zuivere klant-leverancier-verhouding, is de 1991 relatie overheid-burger een relatie van wederzijdse rechten en plichten, van wederzijds begrip. De overheid 1992 moet echter beter uitleggen wat ze doet en waarom, en dit ruim en voldoende communiceren naar de burger. 1993 De gebruikte of te volgen processen moeten duidelijk worden uitgelegd om geen verkeerde verwachtingen te 1994 creëren. De overheid moet ook duidelijk communiceren wat men van mensen of ondernemingen verwacht en 1995 waarom. Daarenboven willen we ook de ombudsdiensten van de overheid versterken, zodat de burger op 1996 eenvoudige wijze zijn klachten over het functioneren van de overheid kan melden. 1997 1998 Binnen de overheid wordt best altijd met een ‘front-‘ en ‘backoffice’ gewerkt. Overheidoverschrijdende 1999 ‘frontoffices’ fungeren voor de burger als ‘eenheidsloket’. Ze worden zo dicht mogelijk bij de burger gebracht 2000 om meer klantgericht en -vriendelijk te kunnen werken. Wanneer een gedecentraliseerde ‘frontoffice’ wordt 2001 ingevoerd, zijn een goede ‘backoffice’ en digitalisering noodzakelijk om het hele radarwerk goed te laten 2002 functioneren. Ook binnen de ‘backoffices’ moeten efficiëntiewinsten nagestreefd worden. Een betere 2003 organisatie kan ook ruimte creëren om vanuit de administratie (nog) meer beleidsvoorbereidend werk te 2004 verrichten, met respect voor de rol van eenieder. Het is daarbij evident dat de administratie geen eigen beleid 2005 moet voeren. De administratie moet echter maximaal autonoom zijn in de uitvoering van gekregen opdrachten, 2006 volgens de beleidsregels. 2007 2008 De overheid werkt tenslotte tegen de beste prijs-kwaliteitverhouding, met inzet van de juiste talenten op de 2009 juiste plaats. De talenten worden op een correcte manier gevalideerd. Specifiek wat de mandaatfuncties 2010 betreft, worden de te behalen doelen scherper omschreven. De evaluatie ervan moet op een doorgedreven en 2011 objectieve wijze gebeuren. Met de resultaten van deze evaluatie moet daadwerkelijk rekening gehouden 2012 worden. Een grote transparantie is noodzakelijk. 2013 2014 2015 2.2.5. Waarborg voor persoonlijke vrijheid in verbinding 2016 2017 Een betrokken samenleving draagt bij aan een rechtvaardige en evenwichtige samenleving. Het is een 2018 samenleving waarin iedereen gelijke kansen krijgt om zich te ontwikkelen en te ontplooien. Het feit dat mensen 2019 zelf kunnen bepalen hoe ze invulling geven aan hun leven, is zeer waardevol en moet door de overheid worden 2020 gewaarborgd. Dankzij emancipatie en goede scholing van de brede bevolking zijn steeds meer mensen daartoe 2021 in staat. 2022


Pagina 63 van 175

Het samenleven gaat evenwel aan de vrijheid vooraf. We worden als vrije mensen geboren ín een samenleving. 2023 Autonomie is goed, maar houdt een risico in, namelijk dat de verhouding omdraait: dat de samenleving wordt 2024 gezien als wat zich aan ieders vrijheid moet aanpassen, als de ruimte waar iedereen zijn absolute vrijheid mag 2025 uitleven. CD&V kiest daarom voor een vrijheid in verbondenheid met de ander. Dit betekent dat mensen bij 2026 het maken van keuzes rekening houden met de impact op de ander. Overigens willen we in het leven niet 2027 alleen vrije keuzes maken, we willen ons ook engageren en verantwoordelijkheid opnemen. 2028 2029 Niet iedereen heeft het altijd gemakkelijk met vrije keuzes om te gaan, bijvoorbeeld omwille van een gebrek 2030 aan kennis of omdat men om een of andere reden bijzonder kwetsbaar is. En velen ervaren soms keuzestress 2031 waarbij keuzevrijheid wordt aangevoeld als een last op de schouders. De overheid moet hiermee in haar beleid 2032 rekening houden. 2033 2034 2035 2.2.6. Democratie als fundament van de betrokken samenleving 2036 2037 Mensen moeten kunnen rekenen op een kwalitatieve overheid. Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat 2038 ze bestuurd worden door mensen die zij gekozen hebben, op basis van een debat over de waarden en ideeën 2039 van deze mensen en hun partijen. Een kwaliteitsvol beleid steunt op kwaliteitsvolle stemmingen na een 2040 kwaliteitsvol debat. 2041 2042 Het parlement en andere verkozen organen zijn de kloppende harten van onze democratie en moeten de grote 2043 keuzes en beslissingen nemen over de toekomst van mensen. We willen beleidsmakers zijn die realistische 2044 verwachtingen scheppen, politieke synthese brengen, duidelijke keuzes maken, kunnen beslissen en steeds het 2045 algemeen belang vooropstellen. Wanneer mensen de indruk hebben dat hun keuze of stem geen zin heeft, 2046 haken ze af, willen ze niet langer politiek participeren of verenigen ze zich in burgerbewegingen als reactie op 2047 de onmacht van de politiek. 2048 2049 Naast het debat in het parlement, moet ook het debat in de samenleving aangewakkerd worden. Een eerlijk, 2050 open debat kan enkel gevoerd worden met deugdelijke argumenten. Enkel door uit te leggen hoe complex 2051 zaken soms zijn, kan begrip voor moeilijke beslissingen groeien. In die zin hebben referenda geen zin. Zij 2052 polariseren nodeloos een debat en verengen het tot twee opties: ‘voor’ of ‘tegen’. 2053 2054 Moderne communicatiekanalen en media voeren de druk op om sneller en opvallender te communiceren. Dit 2055 is een positieve manier om mensen meer betrokken te krijgen bij het maatschappelijke debat. Maar als partij 2056 zullen wij dit nooit ten koste laten gaan van de kwaliteit van het debat en het respect voor de ander. 2057 2058 Daarnaast moet de Senaat zijn opdracht als deelstatenkamer waarmaken: hij moet de inspraak van de 2059 deelstaten bevorderen in de organisatie van de federale staat (o.a. bij de wijziging van grondwet en bijzondere 2060 wetten) en fungeren als ontmoetingsplaats tussen de deelstaten onderling en tussen de deelstaten en de 2061 federale overheid. Naast het bestaande Overlegcomité, dat een orgaan is van de regeringen, is het cruciaal dat 2062 ook de democratisch verkozen volksvertegenwoordigers met elkaar in overleg treden om tegenstrijdigheden 2063 uit te praten en eventueel op te lossen. In het volle respect voor de autonomie van elk beleidsniveau blijven 2064 burgers en bedrijven wel gebaat met een efficiënte afstemming en het zoeken naar gemeenschappelijke grond 2065 binnen het federale België: niemand is gediend met kibbelende overheden. Een goed functionerende Senaat is 2066 een noodzakelijk instrument voor het samenwerkingsfederalisme. 2067


Pagina 64 van 175

De verschillende adviserende instellingen die vandaag de overheid bijstaan worden kritisch tegen het licht 2068 gehouden en geïntegreerd wanneer het de slagkracht verhoogt. Vandaag worden de middelen onnodig 2069 versnipperd over verschillende instellingen. 2070 2071 In het debat in een betrokken samenleving is het essentieel dat ook de stem wordt gehoord van wie ze niet zo 2072 goed kan verheffen of van wie niet goed ter taal is. Daarom kiezen we bewust voor het behoud van de 2073 opkomstplicht. Het is nog steeds een van de beste mechanismen om te verzekeren dat alle lagen van de 2074 bevolking aan bod komen, zowel bij verkiezingen als in de tussentijd. Diezelfde diversiteit van de kiezers inzake 2075 gender, afkomst en leeftijd, dient ook weerspiegeld te zijn in de samenstelling van de diverse regelgevende en 2076 uitvoerende politieke organen. 2077 2078 CD&V is voorstander van een invoering van stemrecht op 16 jaar. Op die manier willen we politiek 2079 geïnteresseerde jongeren de kans geven hun stem te laten horen en minder geïnteresseerde jongeren prikkelen 2080 om bewust over politiek na te denken. 2081 2082 Een betrokken samenleving vraagt tenslotte dat wie aan het debat deelneemt, wie aan democratie wil doen, 2083 een aantal fundamentele principes onderschrijft. Het is een taak van de overheid dat te verzekeren. Dat 2084 betekent geen absolute neutraliteit van onze samenleving. Waarden of de beleving ervan komen altijd van 2085 ergens. Een van de kernwaarden is de democratie zelf, als een oproep om vanuit de levende samenleving te 2086 zoeken naar manieren waarop vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid samen worden gerealiseerd. Daarnaast is 2087 er een sokkel van waarden die de samenleving schragen en die in de Grondwet en internationale verdragen zijn 2088 geïntegreerd. In een goed werkende democratie is het essentieel dat iedereen deze basiswaarden onderschrijft. 2089 2090 Een bijzondere plaats in deze sokkel neemt de scheiding van kerk en staat in. Het is een gezonde zorg dat 2091 levensbeschouwingen en staat zich niet te veel met elkaar bemoeien. De overheid kan geen 2092 levensbeschouwelijke waarden opleggen, maar moet zich ‘pluralistisch’ in plaats van ‘neutralistisch’ opstellen. 2093 Anderzijds moeten levensbeschouwingen de fundamenten van onze samenleving, waaronder de scheiding van 2094 kerk en staat, aanvaarden, willen zij erdoor erkend worden. Wij ijveren voor het principe van inclusieve 2095 onpartijdigheid: in de uitoefening van een functie kunnen levensbeschouwelijke of religieuze symbolen 2096 gedragen worden, mits de persoon in kwestie op een onpartijdige en betrokken manier zijn of haar werk 2097 uitvoert. 2098 2099 2100 2.2.7. Beslissen samen met de samenleving, niet enkel erover 2101 2102 Een betrokken overheid die zo dicht mogelijk bij de mensen wil besturen, moet ook de betrokkenheid van 2103 mensen, middenveld en ondernemingen vergroten. Hoe meer een beslissing gedragen wordt, hoe meer 2104 mensen en ondernemingen zich bij het beleid en hun overheid betrokken voelen. Een betrokken overheid 2105 besteedt met andere woorden veel belang aan participatie, aan inspraak en aan betrokkenheid. Ze bieden de 2106 overheid de mogelijkheid de noden en verwachtingen van de bevolking en de ondernemingen beter te leren 2107 kennen. 2108 2109 Een betrokken overheid is een overheid die openstaat voor vernieuwingen en nieuwe uitdagingen en samen 2110 met burgers, wetenschappers, middenveld en deskundigen vooruitkijkt en plant om toekomstige uitdagingen 2111 (klimaat, energie, verkeer, demografische veranderingen…) aan te kunnen. Een betrokken overheid ziet 2112


Pagina 65 van 175

inwoners, burgers, middenveld niet alleen als ‘klanten’ maar ook als partners in het beleid. Zij kan met respect 2113 en deskundigheid deze betrokkenheid in de beleidsprocessen operationaliseren en integreren. 2114 2115 Huidige participatiemodellen zijn vaak gebaseerd op overleg met en advies door talrijke 2116 middenveldorganisaties. Zij zijn een rijkdom voor de samenleving. Het beleid werd vaak verbeterd door bv. 2117 adviesraden. Het participatielandschap is de voorbije jaren sterk gewijzigd. Door scholing en emancipatie 2118 voelen meer mensen zich geroepen deel te nemen aan het beleid of minstens hun stem te laten horen. 2119 Participerende burgers willen graag de regie over de kwaliteit van hun leefomgeving zelf in handen nemen en 2120 hun kennis, kunde en middelen nuttig inzetten. Dat leidt tot meer directe betrokkenheid bij projecten die 2121 tastbaar een invloed hebben op de eigen levenskwaliteit, die van hun kinderen en hun leefomgeving. Vaak gaat 2122 het om doelgerichte, tijdelijke engagementen in een concreet en tastbaar project. Het risico bestaat dat eerder 2123 het eigen belang naar voren wordt geschoven, terwijl de overheid beslissingen moet nemen vanuit het 2124 algemeen belang en ook een stem moet geven aan zij die niet actief zijn in burgerbewegingen. 2125 2126 Bovenstaande stelt de overheid voor uitdagingen. De overheid kan en mag immers niet voorbijgaan aan 2127 burgerparticipatie in verschillende vormen. Energie van zoveel mensen mag niet verloren gaan. Anderzijds moet 2128 de overheid ook keuzes maken in het algemeen belang en voor het groter geheel. Het vereist een nieuw 2129 samenspel tussen burgerschap, middenveld en leiderschap. 2130 2131 De overheid moet inspraak en betrokkenheid positief benaderen. Dat betekent bv. dat participatietrajecten 2132 tijdig en vroeg in de besluitvorming starten. Een participatietraject opstarten nadat de beslissing al quasi-2133 definitief is, is niet zinvol. Men moet ook tijd durven nemen voor participatietrajecten. Het gaat om het hele 2134 proces, niet om een momentopname of het advies op zich. De overheid moet er zich ook durven toe verbinden 2135 met dit traject rekening te houden bij het maken van uiteindelijke beleidskeuzes. Participatie zonder resultaat 2136 is nutteloos, vergroot het wantrouwen ten aanzien van de overheid en verkleint de betrokkenheid van de 2137 burger. Het is aan de verkozen mandatarissen om op voorhand het kader waarbinnen de participatie plaatsvindt 2138 te bepalen en achteraf beleidskeuzes te maken, er de politieke verantwoordelijkheid voor te dragen en ze uit 2139 te leggen. 2140 2141 Anderzijds moet de mate waarin participatietrajecten werden aangewend en daadwerkelijk een invloed 2142 hadden op een beleidsbeslissing ook worden meegenomen in het vervolg van de procedure. Eens een advies 2143 gegeven, kan men niet beweren dat men niet gehoord werd in bv. een openbaar onderzoek. Bij grote 2144 infrastructuurwerken moet het mogelijk zijn dat, indien het parlement met 2/3 achter het project staat, de 2145 goedkeuringsprocedures sterk versneld worden. 2146 2147 Gezien de diversiteit aan participatiemodellen en -deelnemers (bv. ‘klassiek’ middenveld, verenigingen, 2148 burgerinitiatieven, buurtcomités) en de variërende intensiteit ervan, moet de overheid ook de impact van 2149 participatietrajecten diversifiëren. Ze moet op verstandige wijze omgaan met het verschil tussen een 2150 representatieve organisatie die mee verantwoordelijk is en een buurtcomité dat protesteert tegen een bepaald 2151 project in de buurt. Het is dan ook logisch dat verschillende vormen van inspraak en participatie aan 2152 verschillende voorwaarden gebonden zijn, maar uiteindelijk ook andere gevolgen hebben. Zo’n gediversifieerd 2153 model moet gebaseerd zijn op een aantal parameters: bv. de mate van representativiteit voor de samenleving, 2154 de duurzaamheid van het engagement, de verantwoordelijkheid inzake de onderscheiden (positieve en 2155 negatieve) aspecten van het beleid, het al dan niet bestaan van een consensus tussen de verschillende 2156 participerende partners en de kwaliteit van de advisering. Voor de ontwikkeling van een 'smart city' in 2157 Vlaanderen en Brussel zijn dergelijke participatieprocessen (co-creatie) een essentiële pijler: de bevolking moet 2158


Pagina 66 van 175

de keuzes kunnen maken op welke domeinen steden zich inzetten om aan de hand van digitale toepassingen 2159 het welzijn van de bevolking te verbeteren. 2160 2161 Wij kiezen principieel voor opbouw van onderuit. Eerst moet de bevolking voldoende geïnformeerd worden. 2162 Informatie is immers noodzakelijk voor participatie en burgerbetrokkenheid. In een tweede situatie moet 2163 voorzien worden in grondige consultatie, voorafgaand aan een beslissing of procedure, van de 2164 burgerinitiatieven die zich op tijdelijke, projectmatige of situationele wijze organiseren. 2165 2166 Een nog sterkere beleidsbeïnvloeding is voorbehouden voor de structurele participatie via adviesraden. Door 2167 een gedegen samenstelling ervan, organisatorisch bepaald door de overheid, kan men tot een sterke 2168 representativiteit van de samenleving en vertegenwoordiging van verschillende belangen komen. Klassieke 2169 middenveldorganisaties spelen hier een vooraanstaande rol in, maar de samenstelling mag niet tot hen beperkt 2170 zijn. Afhankelijk van de beleidssector en het bevoegdheidsniveau, kan een andere samenstelling, met andere 2171 partners, zich opdringen. Ook moet de overheid erop toezien dat het deel van de bevolking dat moeilijker te 2172 bereiken is, voldoende gehoord en betrokken wordt. Van deze adviesraden verwachten we overigens veel. Ze 2173 moeten niet alleen reactief in een beslissingsproces advies geven, maar ook proactief adviseren. Daarom is het 2174 noodzakelijk de concrete invulling van inhoudelijke beleidssectoren of thema’s beheersbaar te houden, zonder 2175 te vervallen in een wirwar van en overtal aan adviesraden door te grote specialisatie. 2176 2177 Een laatste en meest doorgedreven vorm van participatie is tenslotte het medebeheer door organisaties uit de 2178 ‘civil society’. Bovenop de aan adviesraden gestelde eisen van representativiteit en vertegenwoordiging, 2179 verlangen we van deze partners dat ze ook verantwoordelijkheid dragen voor het gevoerde beleid en de 2180 genomen beslissingen. Meer dan elders moet de overheid hier waken over de mate waarin de betrokken 2181 partners representatief zijn voor en gedragen worden door de groep(en) in onze samenleving die zij 2182 vertegenwoordigen. 2183


Pagina 67 van 175

Veiligheid 2184 2185 2.3.1. Betrokken samenleving, veilige samenleving 2186 2187 Mensen hebben recht op een veilige samenleving waarin ze kunnen leven, werken, ondernemen en 2188 ontspannen. Een veilige omgeving maakt dat mensen zich ten volle kunnen ontplooien en is de basis voor de 2189 rest van de samenleving op sociaal, economisch, maatschappelijk en politiek vlak. Veiligheid is een houvast en 2190 geeft zekerheid. Veiligheid voor iedereen is dan ook prioritair. Het is een kerntaak van de overheid ze te 2191 garanderen. Een samenleving kan maar functioneren als iedereen weet dat ontoelaatbaar gedrag of 2192 bedreigingen van onze normen en waarden niet getolereerd en daadwerkelijk aangepakt worden. Voorkomen 2193 is echter altijd beter dan genezen. Daarom zetten we ook sterk in op preventie. 2194 2195 Het is in ieder geval belangrijk dat er wordt geïnvesteerd in een performante justitie, die een rechtvaardig 2196 maatschappelijk antwoord biedt op delinquent gedrag. De zekerheid dat ontoelaatbaar gedrag wordt 2197 aangepakt, is belangrijk. Zowel voor diegene die in de fout dreigt te gaan of daadwerkelijk gaat, als voor diegene 2198 die er het slachtoffer van is of dreigt te worden. Tegelijkertijd moeten we beseffen dat 100% veiligheid een 2199 utopie is. De enige risicoloze samenleving is die waarin niemand nog initiatief neemt. Dat is geen optie. Het 2200 impliceert wel dat we steeds een zeker risico moeten aanvaarden en dat iedereen de verantwoordelijkheid 2201 heeft voorzichtig te zijn. 2202 2203 Daarnaast waarborgt een betrokken samenleving voor iedereen een aantal fundamentele rechten en vrijheden. 2204 Onze samenleving mag niemand zomaar opgeven, hoe moeilijk en afwijkend iemands gedrag ook is. Zelfs wie 2205 al over de schreef ging, verdient het niet om automatisch als ‘verloren’ beschouwd te worden. De samenleving 2206 moet maximaal trachten deze mensen te helpen en opnieuw te integreren. In onze rechtstaat heeft eenieder 2207 recht op een menswaardige behandeling, overeenkomstig de fundamentele rechten en vrijheden. 2208 2209 2210 2.3.2. Veiligheid, kerntaak van de overheid, gedeelde verantwoordelijkheid van iedereen 2211 2212 In een democratische rechtstaat is veiligheid een basisrecht en daarom ook een kerntaak van de overheid. Een 2213 actief en integraal veiligheidsbeleid laat de burger toe om in de maatschappij ongestoord van zijn rechten en 2214 vrijheden te genieten. De overheidsactoren, zowel de gerechtelijke als de bestuurlijke, moeten de behoeften 2215 van de burgers inzake veiligheid lenigen. Ze moeten daartoe ook voldoende worden uitgerust, zowel op het 2216 vlak van materiële en personele middelen als wat betreft hun wettelijke bevoegdheden. Het is in de eerste 2217 plaats de taak van de overheid om de veiligheid van de burgers te waarborgen, gelet op haar monopolie van 2218 geweld om de openbare orde en veiligheid te handhaven. 2219 2220 De fundamentele rechten en vrijheden, die de pijlers vormen van onze rechtstaat, mogen daarbij niet worden 2221 opgegeven, ofschoon een concrete dreigingssituatie in welbepaalde gevallen en steeds onder de gerechtelijke 2222 controle, wel een tijdelijke inperking van die vrijheden kan vergen, zoals het recht op privacy of het vrij verkeer 2223 van personen. 2224 2225 Daarnaast wordt een veilige samenleving echter ook gewaarborgd door het versterken van de sociale cohesie, 2226 sociale controle en burgerparticipatie. Kortom doordat mensen meer samen-leven dan gewoon samen-zijn. 2227


Pagina 68 van 175

Veiligheid is immers geen verantwoordelijkheid van de overheid alleen, maar van eenieder in de samenleving 2228 zonder daarbij te vervallen in een verklikkersmaatschappij. 2229 2230 Ook de overheid zelf zoekt samenwerking met de ‘civil society’ in haar veiligheidsbeleid. Bestaande 2231 burgernetwerken (bv. Buurt- en WinkelInformatieNetwerken) worden versterkt en gemoderniseerd (bv. via 2232 WhatsApp), actieve participatie van het verenigingsleven en tal van openbare en private belangenorganisaties 2233 (bv. Child Focus, Myria, PAG-ASA) gestimuleerd. Voor heel wat veiligheidsproblemen kunnen zij een 2234 faciliterende of ondersteunende rol hebben voor politie en justitie, zonder zich in te mengen in het opsporings- 2235 en vervolgingswerk. 2236 2237 2238 2.3.3. Ketengerichte, integrale aanpak 2239 2240 Een goed veiligheidsbeleid is niet alleen reactief en repressief maar ook preventief. We kiezen resoluut voor 2241 een ketengerichte en integrale veiligheidsaanpak. Een ‘ketenbenadering’ betekent, inspelen op de gehele 2242 veiligheidsketen, dus ook op preventie en nazorg en niet alleen op de repressieve aanpak. Als schakels van de 2243 keten volgen preventie, reactie, repressie en nazorg elkaar immers logisch op. Het is fundamenteel dat men 2244 voor de aanpak van elke veiligheidsproblematiek voldoende aandacht besteedt aan iedere schakel van de 2245 keten. Daarbij wordt ook rekening gehouden met de beschikbare capaciteit en de afstemming op elkaars 2246 prioriteiten. Een keten is immers maar zo sterk als haar zwakste schakel. 2247 2248 De preventieve aanpak is tweeledig. Hij omvat vooreerst socio-preventieve maatregelen, waarbij de talrijke 2249 sociale actoren in onze samenleving worden ondersteund en waar nodig versterkt (onder meer in de zorgsector 2250 en de hulpverlening, het onderwijs, de diensten voor het maatschappelijk welzijn, de straathoek- en 2251 buurtwerkers van gemeente, provincie of gemeenschappen en gewesten…). Daarnaast zijn er ook ‘harde’ 2252 preventieve maatregelen die specifiek gericht zijn op criminaliteitspreventie of beveiliging (zoals bv. inbraak- 2253 of diefstalpreventiecampagnes, politiepatrouilles op hotspots, bewaking door private veiligheidsdiensten, 2254 techno-preventieve maatregelen, preventieve bestuurlijke maatregelen…). 2255 2256 Straathoekwerkers, verenigingen, gezondheids- en welzijnsdiensten, drugpreventie, projecten van sociale 2257 ontwikkeling, onderwijs, organisaties en socio-preventieve actoren, hebben een belangrijke taak in het 2258 voorkomen van grensoverschrijdend gedrag. Daarnaast moet voldoende aandacht gaan naar sociale preventie. 2259 Als mensen zich gelukkig en deel van de samenleving voelen, nemen de kansen op grensoverschrijdend gedrag 2260 af. ‘Onwelzijnsfactoren’ leiden daarentegen tot onveiligheid, hoewel ze nooit een excuus kunnen zijn voor 2261 gewelddadig of delinquent gedrag. Iedereen draagt immers altijd een eigen verantwoordelijkheid. Inzetten op 2262 welzijn, zorgen voor goede huisvesting, bestrijden van armoede, bieden van gelijke kansen en non-discriminatie 2263 verzekeren, maken dus ook deel uit van zo’n ketengerichte aanpak. 2264 2265 De repressieve aanpak sluit daarop aan. Hij bestaat zowel in de bestuurlijke handhaving en administratieve 2266 sanctionering door controle- en inspectiediensten, als in de strafrechtelijke aanpak door de politie en het 2267 gerecht. 2268 2269 Tenslotte bestaat het sluitstuk van de keten uit de nazorg ten aanzien van slachtoffers, maar ook de aanpak en 2270 re-integratie van daders en de normalisering van de maatschappij. 2271


Pagina 69 van 175

Naast een integrale en geïntegreerde aanpak vereist een effectief veiligheidsbeleid ook complementariteit en 2272 een vertrouwensrelatie in de samenwerking op lokaal, deelstatelijk, federaal, Europees en internationaal 2273 niveau. 2274 2275 Een efficiënt veiligheidsbeleid dat berust op de complementariteit tussen de diensten veronderstelt adequate 2276 mechanismen voor informatiedeling tussen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, met inachtneming van 2277 ieders opdrachten. Zeker wat radicalisme en terrorisme betreft, moet aan die informatiedeling gestalte gegeven 2278 worden door gemeenschappelijke databanken die de informatiedoorstroming verzekeren zowel op het 2279 federale niveau als ten aanzien van het lokale niveau. 2280 2281 Om een ketengerichte en integrale aanpak mogelijk te maken is het verder ook belangrijk dat de tussenschotten 2282 tussen de verschillende actoren in de keten worden weggewerkt, zonder daarbij afbreuk te doen aan het 2283 respect voor eenieders finaliteit en bevoegdheden. Het delen van informatie met elkaar is een kritieke 2284 succesfactor om tot meer samenwerking en coherentie in het beleid te komen. Er moet een wettelijke 2285 uitzonderingsgrond worden voorzien in het strafwetboek om toe te laten dat deze informatie in het kader van 2286 een overleg wél ongestraft kan worden gedeeld tussen de verschillende deelnemers aan dat overleg, ongeacht 2287 of ze zelf gebonden zijn door een beroepsgeheim, geheim van het onderzoek of een discretieplicht. Daarnaast 2288 moet ook worden voorzien in vorming voor hulpverleners over de contouren van hun beroepsgeheim of 2289 discretieplicht. 2290 2291 CD&V hanteert tot slot het begrip ‘jeugddelinquentierecht’ en niet ‘jeugdrecht’ als aanduiding voor de 2292 toekomstige regeling voor kinderen en jongeren die als misdrijf omschreven feiten hebben gepleegd of hiervan 2293 verdacht worden. 2294 2295 2296 2.3.4. Denk globaal, handel lokaal & globaal 2297 2298 Veiligheidsbeleid moet dicht bij mensen worden gevoerd. Nabijheid van politie- en hulpdiensten is 2299 noodzakelijk. De lokale politie is een van de belangrijkste spelers in de veiligheidsketen en moet 2300 gemeenschapsgericht werken. 2301 2302 De wijkagent staat vooraan de (lokale) keten. Hij is het meest burgernabije gezicht van de politiediensten en 2303 heeft zowel een bemiddelende als een preventieve rol. We pleiten ervoor dat op regelmatige basis en minstens 2304 jaarlijks, bewonersvergaderingen per wijk georganiseerd worden waar dialoog met de wijkagent centraal staat. 2305 Dat moet leiden tot een betere wisselwerking tussen buurt en wijkinspecteur. 2306 2307 Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) kunnen eveneens een element zijn in een burgernabij 2308 veiligheidsbeleid, maar moeten voorbehouden blijven voor vormen van overlast en kleine criminaliteit. Zij 2309 moeten vooral geënt zijn op lokale noden en situaties. 2310 2311 Veiligheidsvraagstukken zijn meer dan ooit grensoverschrijdend. Terrorisme en internationaal banditisme laten 2312 zich niet vatten door klassieke veiligheidsrecepten, noch door een nationale aanpak. Nochtans spelen ze een 2313 grote rol in de veiligheidsbeleving en -ervaring van mensen. Ook hier kan enkel samenwerking, op nationaal en 2314 Europees niveau, leiden tot succes. Supranationaal (Europees) aangestuurde politiediensten moeten specifieke 2315 criminaliteitsfenomenen aanpakken. Veiligheids- en inlichtingendiensten mogen geen eilanden op zichzelf zijn, 2316 maar moeten intens samenwerken en de nodige informatie uitwisselen. Europese samenwerking, met een 2317


Pagina 70 van 175

overdracht van bevoegdheden, is noodzakelijk om tot een geïntegreerd beleid te komen, zeker wat de aanpak 2318 van specifieke criminaliteitsvormen betreft, zoals internationaal banditisme, illegale wapenhandel en 2319 mensenhandel. 2320 2321 In en rond het Brussels Hoofdstedelijk Gewest stelt zich een bijzondere veiligheidsproblematiek. Deze 2322 problematiek vereist een versterkte samenwerking tussen de politie- en veiligheidsdiensten over de 2323 gewestgrenzen heen, zonder dat dit kan leiden tot een gewestgrensoverschrijdende fusie van politiezones. 2324 2325 Het evenwicht tussen doel en middelen moet altijd bewaard worden. Vooral met betrekking tot fundamentele 2326 rechten en vrijheden. We moeten blijven waken over de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en het 2327 recht op een eerlijk proces. Een gedegen democratische controle op veiligheids- en inlichtingendiensten, 2328 nationaal én Europees, is nodig. 2329 2330 Er is geen plaats voor gewelddadig radicalisme. Gewelddadig radicalisme en extremisme staan haaks op de 2331 tolerantie waar wij voor pleiten en zijn een bedreiging voor de vrijheid en de veiligheid. We pakken het dan ook 2332 hard aan. Ook hier is voorkomen altijd beter dan genezen. Onze samenleving kan deze uitdaging enkel aan als 2333 we voldoende investeren in preventie, in de aanpak van vormen van radicalisering die leiden tot vormen van 2334 extremisme die de maatschappij of mensen schade berokkenen. In het bijzonder gewelddadig extremisme, van 2335 welke aard ook en van waar ook afkomstig. Het is een taak van de overheid, via werk, welzijnswerk, 2336 preventiediensten, straathoek- en buurtwerking, veiligheids- en inlichtingendiensten, onderwijs en zoveel 2337 meer. Het is ook een taak van de samenleving, van iedereen, in het bijzonder van rolmodellen en steunfiguren. 2338 2339 2340 2.3.5. Performante diensten, meer effectiviteit 2341 2342 De inlichtingen- en veiligheidsdiensten en justitie moeten adequaat kunnen inspelen op nieuwe fenomenen en 2343 zich op efficiënte en effectieve wijze organiseren. Zij moeten daarbij duidelijke prioriteiten stellen. De inzet 2344 van mensen en middelen willen we periodiek en grondig evalueren en, indien nodig, bijsturen, ten gunste van 2345 efficiëntie en effectiviteit. 2346 2347 We willen voldoende middelen voor onze politie- en veiligheidsdiensten, maar de financiële en personele 2348 middelen zijn niet onbeperkt. In het bijzonder streven we naar een beter evenwicht tussen middelen voor 2349 personeel en investeringen, o.a. om beter te kunnen inspelen op nieuwe vormen van criminaliteit. Zo moeten 2350 politiediensten voor de aanpak van cybercriminaliteit aangepaste onderzoeksmethodes en -middelen ter 2351 beschikking hebben en moeten de mogelijkheden van internet en ICT in het kader van veiligheidshandhaving 2352 en opsporing optimaal worden gebruikt, met respect voor fundamentele rechtsregels. Internetpatrouilles 2353 worden, net als in onze buurlanden, mogelijk gemaakt en justitiediensten krijgen zonder vergoeding toegang 2354 tot datanetwerken. 2355 2356 Waar dit een meerwaarde is, kan regelmatige evaluatie van inlichtingen- en veiligheidsdiensten leiden tot 2357 schaalvergroting van een aantal diensten. In het bijzonder voor politiezones kan lokaal onderzocht worden of 2358 een schaalvergroting nuttig is, waarbij rekening wordt gehouden met de gevolgen voor de efficiëntie van de 2359 organisatie, voor de aanrijdtijden, voor professionaliseringswinsten en nabijheid. Het kan immers niet de 2360 bedoeling zijn in te boeten op nabijheid van lokale politiediensten. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 2361 moeten we de huidige zes politiezones onverwijld samenvoegen tot één politiezone. 2362


Pagina 71 van 175

De diensten van justitie moeten eveneens over voldoende middelen beschikken. Maar ook de rechterlijke orde 2363 moet professioneel de beperkte beschikbare middelen effectief en efficiënt inzetten. 2364 2365 Ons politiekorps moet een betere afspiegeling van de bevolking zijn. Dit is vooral in onze (groot)steden nog 2366 een werkpunt. We zijn daarom voorstander van een aantal maatregelen: lokale besturen die zelf toelating 2367 krijgen om agenten te rekruteren, een diversiteitscharter, campagnes om jongeren van buitenlandse afkomst 2368 te overtuigen om te kiezen voor de politie, enzovoort. Het personeel van de lokale politie in het Brussels 2369 Hoofdstedelijk Gewest moet, conform de wet, individueel tweetalig zijn. Dit is essentieel en moet behouden 2370 blijven. Maar de realiteit is dat heel wat kandidaat-agenten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest onvoldoende 2371 tweetalig Nederlands-Frans zijn. Daarom stellen we voor om ook taalvakken te organiseren tijdens de 2372 politieopleiding. 2373 2374 Bestuurlijke handhaving door overheden en diensten, o.a. in het kader van vergunningenbeleid, willen we 2375 versterken, zodat (lokale) problemen efficiënt kunnen worden voorkomen of aangepakt. Liefst voor het tot 2376 strafrechtelijke inbreuken komt. De bestuurlijke handhaving dient dus zowel preventieve als repressieve 2377 doeleinden, maar mag niet leiden tot een verschuiving van bevoegdheden inzake opsporing en vervolging. Elke 2378 dienst zijn eigen rol. De bestuurlijke aanpak en handhaving op het lokale niveau vormt de eerste buffer tegen 2379 de (georganiseerde) vormen van criminaliteit, in het bijzonder in grensregio’s waar zich verschuivingseffecten 2380 kunnen voordoen. Vanuit zijn bestuurlijke opdracht zijn de burgemeester en het lokale bestuur de eerste 2381 preventieactoren tegen bedreigingen van criminele organisaties (drugshandel, mensensmokkel en sociale 2382 uitbuiting, huisjesmelkerij, geweldscriminaliteit zoals afpersing en afrekeningen, enz.). 2383 2384 Lokale bestuurlijke overheden stellen administratieve rechtshandelingen (zoals weigeren of intrekken van 2385 vergunningen of opleggen van bepaalde voorwaarden aan de vergunde activiteit) waarmee ze criminele 2386 organisaties of actoren vroegtijdig kunnen verstoren en verhinderen om zich te vestigen. Ze ontnemen 2387 criminele organisaties de door hen gewenste lokale voedingsbodem. Op heden zijn administratieve overheden 2388 echter onvoldoende in staat om de integriteit van de aanvrager en het risico op misbruik van de gevraagde 2389 rechtshandeling voor criminele doeleinden te beoordelen. Een dergelijke screening kan ook moeilijk op het 2390 niveau van de administratieve overheid zelf autonoom worden ingevuld. Naar het Nederlandse voorbeeld van 2391 de ‘wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur’ (BIBOB), moet bij Justitie een 2392 onafhankelijke overheidsinstantie worden opgericht die de bestuurlijke overheden daarin ondersteunt. Deze 2393 (intermediaire) instantie moet toegang krijgen tot persoonsgegevens uit openbare registers, justitiële en 2394 politionele databanken (zoals bijvoorbeeld het centraal strafregister), fiscale databanken, enz. en op basis 2395 daarvan een voorafgaande check kunnen uitvoeren van de aanvrager zijn criminele en fiscale gegevens en waar 2396 nodig een negatief advies verlenen. Gelet op de mogelijke inperking van de objectieve rechten en vrijheden van 2397 het individu op basis van deze adviesverlening, moet een dergelijke screeningsautoriteit bij justitie worden 2398 opgericht, onder leiding en toezicht van een lid van de rechterlijke orde. 2399 2400 Om de bestuurlijke handhaving te optimaliseren dienen er, ook naar het Nederlandse voorbeeld, op regionaal 2401 en federaal niveau informatie- en expertisecentra worden opgericht die de lokale autoriteiten kunnen bijstaan 2402 en informeren aangaande de bestuurlijke handhavingsmogelijkheden. 2403 2404 Tenslotte is er ook nood aan meer samenhang tussen de bestuurlijke handhaving en de gerechtelijke aanpak 2405 in de strijd tegen de ‘ondermijnende criminaliteit’. In bepaalde arrondissementen organiseert het parket, in 2406 samenwerking met politie, sociale, economische, fiscale en andere inspectiediensten en overheden, nu reeds 2407 gezamenlijke acties die resulteren in talrijke interventies en onderzoeken, inbeslagnames van criminele gelden 2408


Pagina 72 van 175

en administratieve maatregelen tot intrekking van vergunningen, sluitingen van handels- of horecazaken, enz. 2409 Deze aanpak moet worden uitgebreid en versterkt in overleg met alle betrokken actoren, terwijl de eventuele 2410 wettelijke belemmeringen die de samenwerking tussen de diensten in het kader van deze taskforces 2411 verhinderen, moeten worden weggewerkt. 2412 2413 Daarnaast moet de overheid zoeken naar samenwerking met andere partners. Zoals aangegeven, kan de 2414 overheid beroep doen op de medewerking van burgers en private partners. De overheid moet wel consequent 2415 zijn. Zo moeten niet alle taken die door de politie worden uitgevoerd als een gratis dienst worden beschouwd, 2416 met als enige alternatief een privatisering van de taak. Wanneer de overheid bepaalde taken overdraagt aan 2417 private veiligheidsdiensten, moet de uitoefening ervan altijd onder de supervisie van de politie staan. Hetzelfde 2418 geldt voor samenwerkingsverbanden met burgers. In elk geval is het monopolie op dwang en geweld 2419 voorbehouden aan de overheid. 2420 2421 Tot slot spelen ook de gezondheids- en welzijnsdiensten en andere socio-preventieve actoren een belangrijke 2422 rol in de keten, zowel in de preventie als bij de opvolging van slachtoffers en daders. Ook zij moeten voldoende 2423 middelen hebben om een toegankelijk en performant aanbod te creëren. 2424 2425 2426 2.3.6. Het strafrecht als sluitstuk van het veiligheidsbeleid 2427 2428 De overheid moet iedereen voldoende rechtszekerheid bieden. Zowel bij het voorkomen en bestraffen van 2429 misdrijven, als bij de toepassing van rechtsregels door de overheid zelf. Fundamentele rechten en vrijheden 2430 van burgers moeten beschermd blijven. We moeten zoeken naar een evenwicht tussen deze rechten en het 2431 recht op veiligheid. Procedurefouten mogen niet onmiddellijk tot nietigheid van de procedure en vrijspraak van 2432 de verdachte leiden. De rechter moet oordelen over het redelijke gevolg van een gebeurlijke procedurefout, 2433 rekening houdend met de ernst van de feiten, de schending van het vormvoorschrift en beoordeeld in het licht 2434 van wat de procedureregel wil beschermen. Zo moet de vormfout in sommige gevallen ook achteraf nog tijdens 2435 de procedure kunnen worden rechtgezet, wanneer de fout het normdoel van de regel, de betrouwbaarheid van 2436 het bewijs of de rechten van verdediging niet heeft aangetast. 2437 2438 Ieders rol in de veiligheidsketen en -procedures moet gerespecteerd worden. Maar het openbaar ministerie 2439 staat er niet altijd alleen voor. Bepaalde overheidsdiensten zijn immers goed geplaatst om, in technische 2440 materies, het openbaar ministerie te ondersteunen bij de vervolging. Ook het slachtoffer heeft een rol in het 2441 strafproces. Burgerlijke belangen en de rechten van het slachtoffer moeten worden beschermd. Speciale 2442 aandacht wijden we aan het recht op informatie van het slachtoffer. Het slachtoffer kan evenwel niet betrokken 2443 zijn in de bepaling van de straf. Bovendien heeft de overheid haar beperkingen en moet ze haar falen durven 2444 toegeven. In het strafrecht is het wenselijk te gaan naar een betere omgang met gerechtelijke dwalingen, naast 2445 de reeds bestaande procedures. 2446 2447 Wanneer we willen dat de overheid alle criminaliteit aanpakt, moeten we ook durven nadenken over de 2448 strafwaardigheid van strafrechtelijke inbreuken. De overheid moet immers niet alles willen bestraffen, maar 2449 nagaan of bij een bepaalde inbreuk strafrechtelijke beteugeling wel opportuun is. Indien de conclusie is dat de 2450 problematiek beter, efficiënter en effectiever kan worden aangepakt via een burgerrechtelijke of 2451 administratieve procedure, moet ze uit het strafrecht worden gehaald. Het alternatief kan dan evenwel geen 2452 sanctie zijn die – met uitzondering van de benaming – alle kenmerken van een strafrechtelijke sanctie heeft. De 2453 rechten en waarborgen uit het strafrecht moeten voor de verschillende partijen bewaard worden, ook wanneer 2454


Pagina 73 van 175

een inbreuk uiteindelijk uit het strafrecht wordt gehaald. Het niet langer als strafwaardig bestempelen van een 2455 aantal misdrijven, mag immers niet tot gevolg hebben dat een alternatief strafrecht ontstaat waarbij het 2456 slachtoffer in de kou blijft staan of dat minder rechtswaarborgen biedt voor de vervolgde. Bovendien moet ook 2457 dadertherapie en het volwaardig re-integreren van daders in onze samenleving nog meer aandacht krijgen 2458 binnen het strafrecht. 2459 2460 CD&V wil dat het nieuwe jeugddelinquentierecht ook gepaard gaat met rechtswaarborgen die voortvloeien uit 2461 het recht op een eerlijk proces, overeenkomstig artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de 2462 Mens. 2463


Pagina 74 van 175

Privacy in een digitale wereld 2464 2465 2.4.1. Privacy: waarde ten dienste van de samenleving 2466 2467 Privacy is een fundamentele waarde in een democratie. Vooral sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog 2468 is de bescherming van de persoonlijke levenssfeer sterk komen opzetten. Vroeger werd zich afschermen van 2469 de samenleving als asociaal beschouwd. Het betekende dat men niet aan het maatschappelijk leven wenste 2470 deel te nemen. 2471 2472 Vandaag is privacy een van de meest fundamentele grondrechten. Privacy omvat zowel de algemene 2473 bescherming van de persoonlijke levenssfeer, als de specifieke bescherming van persoonsgegevens. Privacy 2474 staat elke mens toe het leven naar eigen inzicht en voorkeur in te vullen, zonder inmenging van een derde. 2475 Noch van een privépersoon, noch van de overheid, een bedrijf of een organisatie. Wanneer privacy 2476 gewaarborgd is, wanneer mensen zich veilig voelen, kunnen zij kansen om zichzelf te ontplooien ten volle 2477 benutten. Privacy staat met andere woorden ten dienste van onze mentale en fysieke vrijheid. 2478 2479 Bovendien dient privacy de samenleving als geheel. Privacy staat mensen bv. toe vrij contacten te leggen, 2480 zonder externe tussenkomst. Privacy zorgt ervoor dat het burgercollectief zonder invloed van buitenaf het 2481 democratisch proces kan sturen. De geschiedenis toont aan dat totalitaire regimes de volledige controle over 2482 het privéleven van hun burgers wilden behouden, met alle nefaste gevolgen van dien. Waar privacy in gevaar 2483 is, zijn democratie en vrijheid dat ook. Dat betekent echter niet dat privacy een vrijgeleide mag zijn om zichzelf 2484 buiten de samenleving te plaatsen. 2485 2486 2487 2.4.2. Privacy onder druk 2488 2489 Een citaat van klokkenluider Edward Snowden: “Een kind dat vandaag geboren wordt, zal opgroeien met geen 2490 enkele notie van persoonlijke levenssfeer. Het kind zal nooit weten wat het betekent een moment voor zichzelf 2491 te hebben.” 2492 2493 Klassieke privacy staat onder druk. Technologische evoluties zoals internet, mobiele telefonie, 2494 socialenetwerksites en allerhande apps zorgen ervoor dat mensen veel gegevens vlotter ter beschikking stellen 2495 en dat die gegevens makkelijker toegankelijk zijn of gekraakt kunnen worden indien ze niet goed beveiligd zijn. 2496 Daarnaast kunnen uiteenlopende gegevens, bv. uit databanken, met elkaar verbonden worden en kan een 2497 vertekend beeld ontstaan. Het gevolg is dat grote hoeveelheden diverse gegevens, ‘big data’, over personen 2498 verzameld en/of opgeslagen worden. Eenmaal gegevens bewaard worden, is er altijd een kans dat ze verkeerd 2499 gebruikt worden. Heel wat moderne technologieën doen beroep op gedragsdetectie en -registratie. Dit stelt de 2500 eindgebruiker of organisatie in staat om een perfecte profielschets van de klant of een individu te maken. 2501 Warenhuizen, telecomoperatoren, energieleveranciers... kunnen dergelijke technieken aanwenden. 2502 2503 Globalisering leidt ertoe dat persoonlijke gegevens vlot wereldwijd verspreid kunnen worden. Bescherming 2504 door de eigen staat volstaat niet meer. Andere landen en multinationals opereren over de landsgrenzen heen. 2505 Daarom willen we het belang van het bestaande EU-kader inzake privacybescherming benadrukken en geloven 2506 we dat op termijn een globaal wetgevend kader nodig zal zijn. Privacy moet een aandachtspunt zijn in het 2507 afsluiten van internationale verdragen. 2508


Pagina 75 van 175

Veiligheid staat opnieuw hoog op de politieke agenda. De dreiging van het internationaal terrorisme heeft als 2509 gevolg dat onze privacy door allerhande beschermingsmaatregelen onder druk is komen te staan. In sommige 2510 welomlijnde en gemotiveerde gevallen moeten we aanvaarden dat, in naam van de openbare veiligheid en dus 2511 het algemeen belang, privacy moet wijken. 2512 2513 In tegenstelling tot het massatoezicht, dat een buitenmatige aantasting van de privacy inhoudt, moet een 2514 gerichte toegang in gepreciseerde strafrechtelijke onderzoeken tot de communicatiegegevens mogelijk zijn, 2515 met passende controles die afgestemd zijn op het gevoelige karakter van de verschillende gegevens. De toegang 2516 tot die gegevens is van cruciaal belang voor de onderzoeken en voor de bescherming van de burger. Steeds 2517 meer misdrijven worden immers exclusief of voornamelijk begaan of voorbereid via elektronische weg. De 2518 verplichtingen inzake samenwerking met de Belgische justitie in dat verband moeten niet alleen gelden voor de 2519 'klassieke' operatoren, maar ook voor de aanbieders van internetdiensten (WhatsApp, Google, Microsoft, 2520 Facebook, Twitter, etc.) die aanwezig zijn op het Belgisch grondgebied, ook al zijn hun officiële zetel of de 2521 gegevens buiten het Belgisch grondgebied gesitueerd. 2522 2523 Ten slotte stelt de houding van burgers ons voor een uitdaging. Er is veel onwetendheid, maar ook 2524 onverschilligheid, over de mogelijke inperking van het recht op bescherming van onze eigen gegevens. Een 2525 oorzaak is dat privacy als waarde niet zo diepgeworteld is bij de bevolking als we zouden kunnen denken. De 2526 burger beseft pas wat het belang ervan is wanneer er een reële bedreiging is (bv. bij huisvredebreuk). Het is 2527 belangrijk dat burgers weten welke gegevens over hen circuleren, wie ze bezit, wat ermee gebeurt en wat 2528 mogelijke consequenties op lange termijn zijn. Ze moeten ook zelf verantwoordelijkheid nemen om de eigen 2529 privacy en die van anderen te beschermen en beseffen dat privacy nooit absoluut is. 2530 2531 2532 2.4.3. Permanente evenwichtsoefening 2533 2534 We vinden dat we privacy blijvend moeten verdedigen en zelfs versterken, zowel offline als online. Indien dat 2535 niet gebeurt, riskeren we te evolueren naar een samenleving van permanente bewaking en monitoring. Privacy 2536 is de basisinstelling (‘privacy by default’). Basisbescherming wordt tot op zekere hoogte door de overheid 2537 gegarandeerd, want niet iedereen is voldoende zelfredzaam of geïnformeerd om dat zelf te doen. Belangrijk 2538 om te benadrukken is dat niet alleen de overheid, maar elke mens de verantwoordelijkheid draagt om zijn 2539 privacy te beschermen. Het individu kan door roekeloos gedrag zowel de eigen belangen als die van anderen 2540 schaden. 2541 2542 Toch erkennen we dat privacy grenzen kent. In een betrokken samenleving past het niet dat mensen zich achter 2543 hun recht op privacy verschuilen om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te ontlopen. De overheid 2544 heeft, met het oog op het behoorlijk functioneren van de samenleving, recht op bepaalde informatie van zijn 2545 burgers. Denk daarbij aan de gegevens die de sociale zekerheid of de fiscus nodig hebben om de bijdrage van 2546 elkeen te kunnen bepalen. Rechtvaardigheid dragen we hoog in het vaandel. De overheid heeft trouwens geen 2547 monopolie op gegevensinzameling en -bewaring. Ook private instanties kunnen data opvragen en opslaan mits 2548 zij de regelgeving respecteren. Bovendien speelt in professionele verhoudingen het beroepsgeheim dat als doel 2549 heeft uitgewisselde informatie te beschermen en te beletten dat die buiten de vertrouwensrelatie verspreid 2550 wordt. 2551 2552 Het recht op privacy is een grondrecht en vinden we terug in (onder andere) het EVRM en de Belgische 2553 Grondwet. Zoals reeds vermeld, heeft quasi geen enkel grondrecht absolute werking. Zo ook het recht op 2554


Pagina 76 van 175

privacy niet. Dat wordt bevestigd in de tekst van artikel 8 EVRM4. Andere belangen kunnen dus inbreuken op 2555 iemands privacy rechtvaardigen. Voorbeelden zijn de nationale veiligheid, het economisch welzijn of de 2556 rechten en vrijheden van anderen. Het doel van de inmenging in iemands privacy en de proportionaliteit ervan 2557 staan centraal. Als er een gegronde reden is om in de persoonlijke levenssfeer binnen te dringen en als die 2558 inmenging in evenwicht is met de impact op de privacy, zal de privacy moeten wijken. We willen dus steeds de 2559 balans tussen beide te bewaken en beoordelen ieder geval genuanceerd. Privacy en veiligheid hoeven elkaar 2560 niet uit te sluiten. Ze zijn verzoenbaar. 2561 2562 We pleiten niet voor een herziening van het wetgevend kader, maar wel voor een betere afdwinging daarvan. 2563 Het referentiepunt wat wetgeving betreft is de EU Privacy Verordening. We willen er evenwel op toezien dat 2564 onze ijkpunten mee evolueren met de razendsnelle ontwikkelingen die op dit vlak te gebeuren staan in de 2565 komende jaren. We moeten meer inzetten op proactief toezicht, zowel nationaal als supranationaal, waar een 2566 mix van experts met diverse achtergronden advies verleent. Wanneer regelgeving effectief geschonden wordt, 2567 moet met sancties worden opgetreden. 2568 2569 We stellen de volgende principes centraal in het privacybeleid: 2570 • Toestemming: gegevens mogen alleen verzameld, verwerkt en gebruikt worden indien er toestemming is 2571

van de betrokken persoon of indien de wet het toestaat. Keuzevrijheid moet het uitgangspunt zijn, maar 2572 deze is zoals gezegd niet absoluut. Wanneer er een goedkeuring nodig is van een individu voor het beheer 2573 van persoonlijke gegevens, moet die goedkeuring expliciet gegeven worden. 2574

• ‘Immediacy’: enkel gegevens rechtstreeks van de persoon zelf verkregen, mogen gebruikt worden; 2575 • Proportionaliteit: er moet steeds een afweging zijn tussen het doel van een inmenging in de privacy en de 2576

impact ervan op het basisrecht; 2577 • Non-identificeerbaarheid: data dienen zoveel mogelijk anoniem gemaakt of gebruikt te worden. Zo wordt 2578

de impact van de inbreuk beperkt; 2579 • Transparantie: betrokkenen moeten altijd op de hoogte zijn wanneer hun gegevens gebruikt worden, door 2580

welke instantie, waar ze zich bevinden, voor welke termijn en met welke doel; 2581 • Doelgebondenheid: gegevens mogen enkel gebruikt worden voor het wettelijk voorgeschreven doel. Indien 2582

men een nieuwe toepassing wil, dan is een nieuwe toestemming of wettelijke basis nodig. 2583 2584 Grondrechten werkten traditioneel enkel door in de verhouding tussen overheid en burger. Europese en 2585 nationale rechtspraak aanvaarden steeds meer dat grondrechten ook in de verhouding tussen particulieren 2586 onderling kunnen doorwerken. Dat wordt ‘derdenwerking’ genoemd en geldt eveneens voor het recht op 2587 privacy. We onderscheiden drie categorieën van verhoudingen waarin gegevens worden uitgewisseld: 2588 1. Tussen de overheid en de burger in het kader van de openbare veiligheid; 2589 2. Tussen de overheid en de burger in andere situaties (bv. in het kader van fiscaliteit of sociale zekerheid); 2590 3. Tussen twee of meer privépersonen of organisaties (bv. tussen een bedrijf en een klant of tussen werkgever 2591

en werknemer). 2592

4 “1. Eenieder heeft het recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie. 2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan in de uitoefening van dit recht, dan voor zover bij wet is voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk is in het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid of het economisch welzijn van het land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.”


Pagina 77 van 175

Naargelang een concrete situatie onder een van de drie categorieën valt, moeten we strenger of minder streng 2593 optreden. Voor categorie 1 zijn we het minst streng. Dit omdat openbare veiligheid tot het algemeen belang 2594 behoort en in sommige gevallen moet voorgaan op privébelangen. Een voorbeeld: het openbaar ministerie 2595 beveelt de toegang tot de gegevens over de communicaties en de lokalisatie van een verdachte en belast de 2596 politie met het analyseren van die gegevens. Hier is het van belang dat de nodige procedurele waarborgen 2597 bestaan om de betrokkenen te beschermen tegen misbruik. 2598 2599 In categorie 2 staan andere belangen op het spel, die minder doorwegen dan de publieke veiligheid. Extra 2600 waakzaamheid is geboden. Toch zou toegang mogelijk moeten zijn tot een ruime waaier van gegevens, zeker 2601 wanneer dit de dienstverlening ten goede komt. Uiteraard met waarborgen. Het is opnieuw het principe van 2602 proportionaliteit dat onze leidraad is bij het bepalen of een inmenging in de privésfeer al dan niet te ver gaat. 2603 2604 We zijn het strengst in die gevallen waar gegevens tussen twee privépersonen of privé-entiteiten uitgewisseld 2605 worden. Zeker als de drijfveer commercieel is, kan de privacy niet zomaar aan de kant geschoven worden. We 2606 verzetten ons ook uitdrukkelijk tegen de praktijk waarbij privégegevens koopwaar in handen van bedrijven zijn. 2607 Het valt te verantwoorden dat een bedrijf algemene, niet-identificeerbare gegevens over zijn klanten bijhoudt 2608 om koopgedrag te onderzoeken, maar er zijn duidelijke grenzen aan bijvoorbeeld de aard van die gegevens. 2609 Onder deze categorie vallen eveneens privégesprekken, telefonisch, via pc of via smartphone. 2610 2611 In dit kader willen we de rechten van personen van wie persoonsgegevens verzameld en/of uitgewisseld 2612 worden beter verankerd zien. De betrokken persoon moet beter ingelicht worden voor welke doeleinden zijn 2613 gegevens gebruikt worden, voor welke periode deze kunnen worden bewaard en dat deze slechts hergebruikt 2614 kunnen worden mits zijn uitdrukkelijke goedkeuring. Het recht om op elektronische wijze alle bewaarde 2615 gegevens op te vragen die zijn persoon betreffen, moet gewaarborgd zijn. Ook het recht om vergeten te worden 2616 is essentieel, waarbij elke persoon kan verzoeken dat zijn persoonsgegevens gewist worden, tenzij het bewaren 2617 van de persoonsgegevens noodzakelijk is voor de uitoefening van het recht op vrijheid van meningsuiting of 2618 voor de uitvoering van een taak in het algemeen belang. Tot slot mogen gegevens nooit stilzwijgend gebruikt 2619 worden, maar moet dit steeds met bewuste en geïnformeerde toestemming gebeuren. 2620 2621 2622 2.4.4. Privacy & moderne technieken verzoenen 2623 2624 Persoonsgegevens opvragen en bijhouden stelt geen problemen zolang dit op een wettelijke basis gebeurt, het 2625 doel legitiem is en een veilige opslag gegarandeerd is. Naast de overheid of door de overheid erkende 2626 instellingen moeten ook privéspelers (zoals bedrijven) dit kunnen mits eerbiediging van de privacywetgeving. 2627 Zo mag een ziekenhuis die persoonlijke gegevens van een patiënt-cliënt opvragen en bewaren die het nodig 2628 heeft om optimale gezondheidszorg te verlenen. Zolang gegevens voor dat doel gebruikt worden, is er geen 2629 probleem. 2630 2631 We willen meer inzetten op controle en afdwinging van bestaande privacyregulering. Aanvullend zijn we er 2632 voorstander van te werken met niet-bindende gedragscodes, zowel voor overheden als voor bedrijven. Zo 2633 horen tenminste volgende elementen duidelijk aangegeven te worden: een identificeerbaar e-mailadres, een 2634 privacybeleid, een cookiebeleid (met de gebruiker die dit kan in- of uitschakelen of weigeren), het KBO-2635 nummer, een webmasterlink of contactadres en een geografisch adres van het bedrijf of de instantie. Voor 2636 bedrijven kan gedacht worden aan een interne privacy-expert. De EU Privacy Verordening hanteert het principe 2637 van de proactiviteit. Dat betekent dat zowel overheden als burgers zoveel mogelijk proactief privacy moeten 2638


Pagina 78 van 175

beschermen en afdwingen. Daarnaast vinden wij het belangrijk dat de overheid actiever speurt naar 2639 (potentiële) inbreuken in plaats van klachten af te wachten. Wat die klachten betreft, denken we aan een meer 2640 laagdrempelig mechanisme, zodat privacy-inbreuken eenvoudiger gesanctioneerd kunnen worden. 2641 2642 Een grote hoeveelheid camera’s in het straatbeeld: het is een realiteit. Ze worden ingezet om criminaliteit te 2643 voorkomen en te bestrijden, maar ook om verkeersveiligheid te verhogen of om retributies te innen. Ze worden 2644 ook wel slimme camera’s genoemd. Het is belangrijk dat het wettelijk kader altijd duidelijk bepaalt waarvoor 2645 de camera ingezet wordt, dat er afdoende controle is op het bekijken en het gebruik van de beelden en dat de 2646 burger hiervan op de hoogte is. 2647 2648 Databanken stellen ons voor een bijzondere uitdaging. Ze kunnen met elkaar verbonden worden en de 2649 opgeslagen gegevens kunnen met andere dan het oorspronkelijk bedoelde doel gebruikt worden. Toegang 2650 verlenen tot een bepaalde databank gebeurt idealiter telkens met een machtiging (bv. door de 2651 Privacycommissie). Verbinding van gegevens kan uiteraard nuttig zijn, maar waakzaamheid blijft nodig. Het 2652 principe van de unieke gegevensinzameling (‘only once’) creëert een bijzondere uitdaging. Dat principe houdt 2653 in dat burgers en bedrijven slechts eenmaal dezelfde gegevens aan overheidsdiensten moeten doorgeven. 2654 Hoewel deze methode efficiënt en klantvriendelijk is, heeft ze als gevolg dat gegevens zeer lang bewaard blijven. 2655 Ook hier moet controle op zijn. Een ander voorbeeld zijn verzekeringsmaatschappijen. Er moet een duidelijke 2656 grens zijn wat betreft de gegevens die zij wel of niet mogen opvragen. Duitsland heeft bijvoorbeeld al een 2657 wetgeving over relevante indicatoren in verzekeringszaken. 2658 2659 Patiënten- en gezondheidsgegevens zijn geen koopwaar. In de gezondheidszorg worden veel data verzameld 2660 die de zorg ondersteunen en heel wat wetenschappelijk potentieel hebben. De natuurlijke en aanbevolen 2661 biotoop van gezondheidsgegevens is de gezondheidszorg en het wetenschappelijk onderzoek. Patiënten en 2662 consumenten beheren steeds vaker zelf hun gezondheid via applicaties op hun smartphone en digitale 2663 meetinstrumenten die bijvoorbeeld hartritme, suikerspiegel etc. registeren. Hiermee betreden nieuwe, private 2664 actoren het medische terrein die vaak geen directe behandelrelatie met de patiënt-cliënt hebben. 2665 2666 Het verwerken van gezondheidsgegevens brengt risico's mee, inclusief het risico van ongelijke behandeling op 2667 basis van iemands vermeende of feitelijke gezondheidstoestand. Het exporteren of verwerken van 2668 gezondheidsgegevens buiten de gezondheidszorg en het wetenschappelijk onderzoek kan enkel mits een 2669 specifiek wettelijk kader. Zorg of het gebruik van een dienst kan niet ontzegd worden aan wie niet instemt met 2670 dergelijke verdere verwerking. 2671 2672 'Open data' en 'big data' bieden grote maatschappelijke en economische kansen. Het kan de innovatie en de 2673 zoektocht naar nieuwe geneesmiddelen of therapieën ondersteunen. Voor wetenschappelijke doeleinden 2674 bieden grote nationale of zelfs internationale databanken opportuniteiten, in het bijzonder voor minder 2675 frequente aandoeningen. Niet alleen artsen en academici, maar ook bedrijven die geneesmiddelen en medische 2676 hulpmiddelen ontwikkelen, hebben nood aan informatie over behandelingswijzen en bijvoorbeeld individuele 2677 bloedwaarden om zo hun beleid hierop af te stemmen. 2678 2679 Basisvoorwaarde bij de aanleg van dergelijke gegevensbanken is de desidentificatie van de gegevens. Het 2680 verzamelen van dergelijke informatie vraagt personele en technologische middelen en wordt soms mee 2681 gefinancierd door specifieke commerciële partners. Het is van belang dat ziekenhuizen en artsen te allen tijde 2682 hun volledige vrijheid op vlak van aankoopbeleid en therapie kunnen behouden. 2683


Pagina 79 van 175

Het is voor ons onaanvaardbaar dat private beheerders van datanetwerken politiediensten een vergoeding 2684 vragen voor toegang tot de gegevens die zij bezitten. Wanneer justitie in het kader van een onderzoek met 2685 rechtmatig belang gegevens nodig heeft, dan moet daar, mits gerechtelijke goedkeuring, gratis toegang tot 2686 verschaft worden. 2687 2688 Specifiek wat wagens betreft, is er de moderne technologie in de autosector. Ze staat toe een brede waaier 2689 gegevens over het rijgedrag van bestuurders op te slaan. Bestuurders hebben zelf geen controle over de 2690 gegevens. Ze circuleren en kunnen potentieel verkeerd gebruikt worden. Vertrekkend vanuit onze principes, 2691 moeten bestuurders zelf die data kunnen beheersen en beslissen wat er al dan niet mee gebeurt. Dit brengt 2692 ons bij het feit dat bescherming van de privacy niet moet betekenen dat men blind is voor de voordelen van 2693 nieuwe inzichten op basis van analyse van ruwe data afkomstig van smartphones, sensoren, voor bijvoorbeeld 2694 ‘real-time traffic routering’, de dichtstbijzijnde parkeerplaats, lichtintensiteit en regeling van straatverlichting. 2695 De basis van een intelligente stad of 'smart city' vormt trouwens deze gecontextualiseerde informatie, 2696 afkomstig van verschillende bronnen. 2697 2698 Wat de Commissie voor de Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer betreft (kortweg ‘Privacycommissie’), 2699 vragen we een duidelijkere omschrijving van haar taak en prioriteiten. Daarbij rijst de vraag of het niet goed 2700 zou zijn de Privacycommissie de bevoegdheid te geven administratieve boetes op te leggen. 2701 2702 Tot slot is het van belang dat er permanent overleg over privacybescherming tussen alle betrokken actoren is. 2703 Daarbij denken we aan justitie, politie, veiligheidsdiensten, overheidsdiensten en administraties, 2704 vertegenwoordigers van de gezondheidssector en van de bedrijfswereld. Gezien het grensoverschrijdend 2705 karakter van de uitdagingen waar privacy mee kampt, is ook Europees en internationaal overleg cruciaal. 2706


Pagina 80 van 175

Een rechtvaardige justitie ten dienste van iedereen 2707 2708 2.5.1. Helder en toegankelijk recht 2709 2710 We stellen vast dat het aantal rechtsregels in de loop van de jaren erg is toegenomen. De belangrijkste redenen 2711 hiervoor zijn de verregaande juridisering van de maatschappelijke verhoudingen en de fragmentering van 2712 bevoegdheden op verschillende niveaus (Europees, federaal, gewestelijk en gemeenschapsniveau). Dit heeft 2713 tot gevolg dat zowel de rechtzoekende als de rechtspractici vandaag al te vaak worden geconfronteerd met een 2714 heleboel regels en het bos door de bomen niet meer zien. Bovenop de toename van het aantal rechtsregels 2715 moeten we ook vaststellen dat de nieuwe wetgevende initiatieven van de afgelopen decennia zeer zelden 2716 gepaard gingen met de revaluatie of een fundamentele herdenking van de bestaande regels. Vandaar dat 2717 wordt voorgesteld om naar een duurzaam recht en duurzame wetgeving te gaan. 2718 2719 Duurzaam recht houdt een grondige revaluatie van de bestaande regels in wetboeken (de zogenaamde 2720 ‘codes’) in, met als ultieme doel een coherent en doorzichtig geheel te vormen dat bovendien samenhangend 2721 en logisch in elkaar zit. Duurzaam recht houdt bovendien een globale aanpak van de bestaande regels in: de 2722 verschillende domeinen van het recht moeten tegelijk worden aangepakt zodat de regels op elkaar kunnen 2723 worden afgestemd, herordenend en verbeterd. Duurzaam recht moet vorm krijgen via nieuwe wetboeken met 2724 betrekking tot strafrecht, strafprocesrecht, burgerlijk recht en economisch recht. De nieuwe wetboeken 2725 moeten wetgeving inhouden aangepast aan de moderne samenleving van vandaag maar ook aan de 2726 samenleving in de toekomst waarbij zij een gepast instrument moeten zijn voor de rechtszoekende die zijn 2727 rechten wil doen gelden en voor de rechtspractici die het recht zullen moeten toepassen. De duurzaamheid van 2728 de nieuwe herdachte rechtsregels moet zich ook vertalen in een toegankelijk en begrijpelijk taalgebruik. 2729 2730 Vooral het seksueel strafrecht en de voorgeschreven strafmaten zijn ontoereikend. Op dit moment worden 2731 seksuele misdrijven in het beste geval even zwaar bestraft als misdrijven die een inbreuk inhouden op het 2732 eigendomsrecht (inbraak, diefstal). Het is daarom essentieel dat het hele strafwetboek en de relatieve zwaarte 2733 van de strafmaten worden geëvalueerd en in overeenstemming gebracht met de verworvenheden van onze 2734 moderne samenleving. 2735 2736 2737 2.5.2. Durven investeren in justitie 2738 2739 In een rechtstaat is een goed werkende justitie van primordiaal belang om te zorgen voor rechtvaardigheid en 2740 rechtszekerheid. Justitie moet daarom aangepast worden aan de noden van deze tijd. Dit impliceert een justitie 2741 die toegankelijk is voor iedereen, conflicten oplost op een betrokken en rechtvaardige wijze met gepaste spoed 2742 en die op een efficiënte wijze is georganiseerd. Om die reden vinden wij het belangrijk dat er wordt 2743 geïnvesteerd in justitie. Evident zijn de middelen ook hier niet onbeperkt. 2744 2745 Justitie moet ervoor zorgen dat de continuïteit van de dienstverlening steeds wordt gegarandeerd door een 2746 betrouwbare partner te zijn. Facturen moeten op tijd betaald worden en diensten die worden geleverd aan 2747 justitie moeten op een eerlijke wijze worden vergoed. 2748 2749 Het is belangrijk dat de toegang tot justitie wordt verbeterd. In de 21ste eeuw impliceert dit dat justitie naar de 2750 burger toe komt en niet omgekeerd. We moeten verder inzetten op een doorgedreven informatisering van de 2751


Pagina 81 van 175

processen binnen justitie en de burgerlijke stand. Iedere burger moet een veilig elektronisch adres krijgen. De 2752 communicatie tussen justitie en burger moet maximaal elektronisch kunnen verlopen. De dagvaardingen 2753 moeten elektronisch kunnen worden betekend. De dossiers moeten elektronisch opgeladen worden en de 2754 rechtspleging moet, vooral in vermogensrechtelijke geschillen, via videoconferentie gevoerd kunnen worden. 2755 Akten en vonnissen moeten bewaard worden in een centrale databank van waaruit de noodzakelijke gegevens 2756 automatisch uit kunnen gehaald worden. Op die manier creëren we een justitie die nabij is en waarbij 2757 overbodige administratieve lasten worden afgeschaft, zowel in het belang van de burger als de overheid. 2758 2759 Daarnaast willen we ervoor zorgen dat de kostprijs om een geschil te laten beslechten draaglijk blijft. We zijn 2760 tegen een klassenjustitie. Bij de toegang tot justitie moet rekening gehouden worden met de draagkracht van 2761 de rechtszoekende. De drempels om beroep te doen op juridische bijstand moeten aangepast worden. De 2762 rechtsbijstandsverzekering moet gepromoot worden door de polissen aantrekkelijker te maken wat de 2763 verhouding premie en risicodekking betreft en het aanbod moet verruimd worden. Dit kan via fiscale stimuli. 2764 2765 We willen het vertrouwen van de burger in justitie versterken door meer transparantie in de werking te 2766 brengen en de toegang tot informatie te verbeteren. In de eerste plaats moet ingezet worden op een 2767 begrijpelijke rechtstaal. Alle briefwisseling uitgaande van justitie, besluiten, vonnissen en arresten moeten door 2768 elke gewone burger die geen jurist is begrepen kunnen worden. Het is belangrijk dat alle personeel van justitie 2769 zich laat bijscholen en dat alle standaardsjablonen worden herbekeken. Voorts moet de burger kennis kunnen 2770 maken met de werking van justitie achter de schermen door de organisatie van open Justitie-dagen. Ten slotte 2771 moet er ook een toegankelijke website worden gecreëerd naar Nederlands voorbeeld (www.rechtspraak.nl) 2772 waar de burger op een heldere wijze alle informatie kan terugvinden m.b.t. de hoven en rechtbanken en zijn 2773 rechten en plichten. Deze website moet een antwoord bieden op alle courante vragen waarmee de burger 2774 wordt geconfronteerd en doorverwijzen naar meer gespecialiseerde informatie die ter beschikking wordt 2775 gesteld door o.a. de actoren van justitie of naar de kosteloze juridische bijstand georganiseerd door de 2776 justitiehuizen. 2777 2778 Justitie in de 21ste eeuw heeft ook nood aan een efficiënte en sterke structuur. Het moet een performante 2779 organisatie zijn waarbij er snel en effectief kan opgetreden worden. Dit impliceert dat de bevoegdheid en 2780 verantwoordelijkheid voor het HRM-beheer en het beheer van de werkingsmiddelen in handen worden 2781 gegeven van de rechtelijke organisatie, zodat zetel en openbaar ministerie zelf een efficiënte, kwaliteitsvolle en 2782 klantgerichte organisatie kunnen uitbouwen, met een correcte en objectieve verdeling van personeel en 2783 werkingsmiddelen over de rechtbanken en parketten, en waar magistraten en gerechtspersoneel sneller en 2784 soepeler kunnen toegekend worden aan de rechtbanken en parketten. 2785 2786 De procedures voor de hoven en rechtbanken moeten hervormd worden zodat overconsumptie en misbruiken 2787 worden voorkomen. Tegelijk mogen vormfouten op zich geen aanleiding geven tot nietige processen. De 2788 rechtszoekende moet kunnen rekenen op een kwaliteitsvolle rechtspraak binnen een redelijke termijn. 2789 2790 Een moderne justitie beschikt ook over een modern en efficiënt beheerd gebouwenpark. Dit is echter 2791 onmogelijk wanneer men meer dan driehonderd gerechtsgebouwen moet beheren. Daarom moet er een 2792 masterplan voor de gerechtsgebouwen komen, waarbij het grote aantal gerechtsgebouwen het voorwerp 2793 uitmaakt van een grondige rationalisatieoefening die op termijn moet leiden tot een aanzienlijke vermindering 2794 van het aantal zittingsplaatsen en een meer gecentraliseerd en professioneler gebouwenbeheer, met meer 2795 aandacht voor de veiligheid. 2796

http://www.rechtspraak.nl/


Pagina 82 van 175

2.5.3. Anders omgaan met conflicten 2797 2798 Er worden vandaag zeer veel geschillen door de hoven en rechtbanken in België beslecht. Procedures voor de 2799 hoven en rechtbanken zetten aan tot het juridiseren van geschillen en eindigen in een winnende en verliezende 2800 partij. 2801 2802 We willen inzetten op minnelijke oplossingstrajecten zoals bemiddeling, schikkingen, verzoening en 2803 onderhandelingen waarbij de rechtszoekende op actieve wijze wordt betrokken en er alleen winnaars zijn. Een 2804 onderhandeld akkoord leidt tot meer welzijn bij alle betrokkenen en reduceert de spanningen bij de uitvoering 2805 drastisch. Het is belangrijk dat partijen terug leren praten met elkaar en er evenwichtige en duurzame 2806 oplossingen gezocht worden voor tegenstrijdige belangen. Op die manier wordt niet alleen het geschil, maar 2807 ook het onderliggend conflict vaak opgelost. Partijen moeten alvorens een procedure te starten voor de 2808 rechtbank pogen om hun conflict op minnelijke wijze op te lossen. De rol van de actoren van justitie moet 2809 worden herbekeken door hen te verplichten om in elke stand van het geding een minnelijke oplossing van het 2810 geschil na te streven en partijen goed in te lichten over alle oplossingstrajecten. De kamers voor minnelijke 2811 schikking die vandaag enkel bestaan bij de familierechtbank moeten geëvalueerd worden en uitgebreid worden 2812 naar alle rechtbanken. In familiezaken moet ingezet worden op pilootprojecten inzake trajectbemiddeling 2813 waarbij partijen nog vóór de persoonlijke verschijning voor de rechtbank met elkaar praten en toelichting 2814 verkrijgen over alle oplossingstrajecten die er bestaan. 2815


Pagina 83 van 175

3. De Nieuwe Ambitie 2816

2817

Onderwijs 2818 2819 3.1.1. Sterk onderwijs van & voor iedereen 2820 2821 Onderwijs is cruciaal voor een samenleving. Onderwijs geeft kinderen en jongeren de sterke vorming die ze 2822 nodig hebben en bereidt hen voor om hun plaats in te nemen in de samenleving. Het zijn de kinderen en 2823 jongeren van vandaag die onze samenleving morgen vorm zullen geven. Investeren in onderwijs is investeren 2824 in de toekomst. Onderwijs moet hand in hand gaan met betrokken ouders die hun verantwoordelijkheid in de 2825 opvoeding opnemen. 2826 2827 Elk kind en elke jongere telt voor ons. Van onderwijs moet een emancipatorische kracht uitgaan die elke mens, 2828 elk met zijn eigen talenten en capaciteiten, kansen en mogelijkheden biedt om zijn of haar weg in de 2829 maatschappij te vinden. 2830 2831 Een sterke basisvorming en de ontwikkeling van deze talenten en capaciteiten zorgen ervoor dat jongeren 2832 over de juiste tools beschikken om hun plek op de arbeidsmarkt te vinden. Onderwijs zorgt er ook voor dat 2833 jongeren hun plaats vinden in een snel veranderende samenleving en er zelf mee vorm aan geven, dat ze zichzelf 2834 ontplooien en dat ze, met respect voor anderen, als vrije mensen verantwoordelijkheid opnemen. Onderwijs 2835 biedt volwassenen de kans zich permanent bij te scholen en te herscholen. Het belang van levenslang leren 2836 neemt alleen maar toe, zeker ook buiten de schoolomgeving. 2837 2838 Vlaanderen en Brussel hebben zo’n sterk onderwijs. Dat blijkt uit resultaten van internationaal vergelijkend 2839 onderzoek (bv. PISA). We mogen trots zijn op de kwaliteitsvolle inhoud ervan. We mogen trots zijn op onze 2840 vrijheid van onderwijs die het engagement van schoolteams aanwakkert. We mogen trots zijn op de 2841 professionaliteit van onze leerkrachten, die elke dag zorgen voor de voorbereiding van jongeren op hun rol in 2842 de wereld van morgen. 2843 2844 We vertrekken steeds vanuit een basishouding van vertrouwen in mensen en organisaties die 2845 verantwoordelijkheid opnemen, die autonoom beslissen hoe ze onderwijs organiseren en aanbieden. We willen 2846 scholen, bestuurders, directies, leerkrachten, ouders, jongeren en lerende volwassenen ondersteunen en 2847 versterken om nog beter te kunnen omgaan met een onderwijs en een samenleving in beweging. We kiezen 2848 niet voor een sturende en betuttelende overheid, maar voor vertrouwen in onderwijsmensen en 2849 onderwijsinstellingen en voor respect voor hun autonomie en pedagogische vrijheid. 2850 2851 2852 3.1.2. Veranderende samenleving 2853 2854 Onze samenleving is in voortdurende verandering. We leven in een geglobaliseerde wereld van 2855 maatschappelijke veranderingen waar de trein van de technologische vooruitgang zonder stoppen verder 2856 dendert. In zo’n omgeving kan onderwijs niet stil blijven staan. Ons onderwijs moet zich voortdurend aanpassen 2857 aan de veranderende realiteit. De samenleving wordt meer divers. De arbeidsmarkt evolueert en stelt andere 2858 eisen. En tegelijk wordt de leef- en leergemeenschap die een school is ook zelf steeds anders en kan ze niet 2859 voorbij aan zijn wijzigende en meer diverse populatie. Meer dan ooit is de school dan ook een plaats van 2860


Pagina 84 van 175

gesprek en overleg met jongeren die zelf de veranderingen van vandaag en morgen mee vorm zullen geven. 2861 Daarnaast moet het onderwijs ook burgerzin, algemene competenties en vaardigheden blijven aanleren. 2862 2863 Die veranderingen stellen ons onderwijs voor grote uitdagingen. Het behoud van onze internationale 2864 koppositie is niet vanzelfsprekend. Zo zien we dat ons onderwijs zich nog te veel richt op de gemiddelde leerling 2865 en moeilijk inspeelt op diversiteit. De uitbouw van meer inclusief onderwijs is niet vanzelfsprekend. We stellen 2866 vast dat het zogenaamde ‘watervalsysteem’ nog steeds een nefaste invloed heeft. In het verlengde daarvan 2867 vormt de ongekwalificeerde uitstroom nog altijd een probleem. Ons onderwijs slaagt er nog te weinig in sociale 2868 ongelijkheid in onze samenleving weg te werken. We willen onderwijs waarin iedereen zijn plaats vindt en dat 2869 iedereen voorbereidt op de samenleving. 2870 2871 Ons onderwijs moet meer dan vandaag oog hebben voor de talenten van leerlingen en iedere leerling uitdagen 2872 om te excelleren op die terreinen waar zijn talenten zich bevinden en manifesteren. Individuele begeleiding op 2873 school, waarbij er ingespeeld wordt op de specifieke noden van elke leerling, is dan ook een must. 2874 2875 Scholen moeten maximaal inzetten op netwerken, om de samenleving binnen te brengen in de scholen. Denken 2876 we aan de knowhow vanuit bedrijfsleven, de kennis rond oriëntering van dienstencentra, vanuit 2877 buurtorganisaties, oud-leerlingen. Om deze uitdagingen aan te pakken stimuleren we een 2878 onderwijsverandering van onderuit. Leerkrachten, directies en schoolbesturen hebben de kracht om die 2879 verandering op school waar te maken. We willen hen sterker maken. Dat zal ervoor zorgen dat we onze 2880 topkwaliteit behouden en deze uitdagingen succesvol het hoofd kunnen bieden. De krachtlijnen voor de 2881 modernisering van het secundair onderwijs, die onder impuls van de minister van Onderwijs dit jaar werden 2882 goedgekeurd, komen hieraan tegemoet. Ze geven de scholen grote autonomie om het beste onderwijs te 2883 bieden voor élke leerling dankzij leertrajecten gesneden op maat van ieders talenten, interesses en 2884 mogelijkheden. Op die manier behouden we de sterktes van ons onderwijssysteem en verbeteren we waar 2885 nodig. 2886 2887 2888 3.1.3. School van de toekomst 2889 2890 Leergemeenschap voor kinderen & volwassenen 2891 2892 Kinderen en jongeren houden ervan hun omgeving te verkennen en hun grenzen te verleggen. Hun 2893 persoonlijkheid ontwikkelt pas als we hen daartoe uitdagen en uitnodigen en als we veel van hen verwachten. 2894 Ze moeten een waaier aan competenties ontwikkelen om te groeien tot sterke personen die de samenleving 2895 mee vorm geven, er een volwaardige plaats kunnen innemen en er volledig tot hun recht kunnen komen. 2896 Kritisch zijn, omgaan met informatie, sociale vaardigheden, kunnen kiezen, verantwoordelijkheid opnemen 2897 voor zichzelf, de ander en de omgeving, plezier maken, sportief zijn, geëngageerd zijn, samenwerking, een vak 2898 leren, werk vinden, problemen oplossen, nee kunnen zeggen en omgaan met imperfecties en tegenslagen. Ze 2899 moeten die vaardigheden niet alleen ontwikkelen, ze moeten ze ook kunnen toepassen in diverse contexten en 2900 in een omgeving die voortdurend in verandering is. 2901 2902 We willen kinderen en jongeren de kans geven zich te ontwikkelen en te leren in verschillende contexten. Niet 2903 alleen in de school, maar ook in buurten, verenigingen, gezinnen, bedrijven en religieuze gemeenschappen 2904 kunnen ontwikkeling en leren ondersteund worden. Leren en ontwikkeling doorkruisen alle levensdomeinen. 2905


Pagina 85 van 175

Daarom is het nodig om, vanuit dialoog en overleg met de ouders, als eerste en belangrijkste 2906 opvoedingsverantwoordelijken, kinderen en jongeren ook buiten de school te stimuleren. 2907 2908 De ‘school van de toekomst’ is voor ons een ruime leer- en leefomgeving. Binnen dit divers netwerk, opgezet 2909 tussen organisaties en overheden, doen kinderen en jongeren allerhande leer- en leef-ervaringen op. Kinderen 2910 en jongeren die anderstalig zijn en leerlingen uit sociaal kwetsbare milieus vinden er extra kansen, onder andere 2911 in taalvaardigheid. Hoogbegaafde jongeren worden er uitgedaagd. De school als plaats van verbinding en 2912 participatie, zowel op het vlak van de ontwikkeling van kinderen en jongeren, als qua leer- en leeromgevingen. 2913 2914 In zo’n participatief kader vraagt de ontplooiing van elk talent een passende begeleiding van professionals. 2915 Ouders moeten zich hier kunnen thuis voelen. Ze worden een krachtige partner in de begeleiding, met het 2916 nodige vertrouwen in de knowhow van leerkrachten. De school van de toekomst is een betrokken 2917 gemeenschap van kinderen en volwassenen. Een goede communicatie tussen beiden is hierbij noodzakelijk. 2918 2919 In de school van de toekomst wordt ook aandacht besteed aan het omgaan met conflicten. Daarbij wordt 2920 beklemtoond hoe belangrijk dialoog is. In de school van de toekomst wordt bijgebracht dat er naar elkaar 2921 geluisterd moet worden, dat er rekening gehouden moet worden met elkaars wensen en belangen en dat een 2922 goede dialoog kan leiden tot een evenwichtige oplossing van conflicten waar er alleen winnaars zijn. De focus 2923 ligt daarbij op bemiddeling en verzoening. 2924 2925 Sleutelwoord in dit opzet is samenwerking. Het doel van die samenwerking: de ontwikkeling en het leren van 2926 alle kinderen en jongeren maximaal stimuleren. Dit doel legt een netwerk samen vast en voldoet aan de lokale 2927 behoeften en wensen, vertrekkende van de schoolpopulatie. Scholen en organisaties kiezen vrij of ze al dan 2928 niet in het netwerk instappen. De samenwerking verloopt het best als ze structureel is en gecoördineerd wordt. 2929 Het beleid schept stimuli zodat een ‘netwerkschool’ kan groeien. De overheid heeft een rol van facilitator. De 2930 nodige ondersteuning van het onderwijzend personeel kan hierbij indien nodig voorzien worden. 2931 2932 Een uitnodigende leeromgeving 2933 2934 Een school met het accent op ontmoeting vereist een aangepaste infrastructuur. Vlaanderen is hier aan een 2935 noodzakelijke inhaalbeweging bezig. Deze nieuwe ‘ontmoetingsschool’ inspireert renovatie van oude 2936 schoolgebouwen en de bouw van nieuwe. Schoolinfrastructuur wordt afgestemd op de buurt: flexibel en 2937 toegankelijk. Bij zo’n wisselwerking stelt de school buiten de lesuren haar infrastructuur ter beschikking van de 2938 buurt. De buurt deelt haar infrastructuur met de school. Ook kinderopvang en gemeenschapsvoorzieningen van 2939 andere sectoren (bv. sport, cultuur, welzijn) vinden er een plaats. 2940 2941 Ook bedrijven spelen een belangrijke rol. Zij beschikken over de laatste technologische ontwikkelingen en 2942 kunnen zo meer ondersteuning bieden, ruimer dan stageplaatsen binnen de technische opleidingen. Waar het 2943 voor scholen moeilijk is om steeds te beschikken over de laatste nieuwe materialen, kan, via een samenwerking 2944 met lokale bedrijven, materiaal en infrastructuur, passend bij de opleiding, gebruikt worden. Deze en andere 2945 faciliteiten werken verbindend, lokaal en regionaal. We willen investeringen in uitrusting vanuit de private 2946 sector in scholen ondersteunen. De school evolueert zo tot een leergemeenschap in de buurt. 2947 2948 We besteden bijzondere aandacht aan duurzaamheid en toegankelijkheid van schoolgebouwen. Zoals 2949 opgenomen in het ‘masterplan scholenbouw’ voorziet de Vlaamse de overheid daarvoor sensibiliserende en 2950 informerende acties. Daarenboven willen we scholen aanmoedigen een beroep te doen op 2951


Pagina 86 van 175

ervaringsdeskundigen uit de eigen leer- en leefgemeenschap (personen met een handicap, ouders, ouderen…) 2952 om een grotere toegankelijkheid mee vorm te geven. 2953 2954 2955 3.1.4. Leerlingen & diverse samenleving 2956 2957 Onze samenleving is diverser dan ooit. Dat is een realiteit, zeker bij de jongste bevolkingsgroepen. In steden 2958 spreekt men van superdiversiteit omdat de grootste groep er geen meerderheid meer vormt. De cijfers spreken 2959 voor zich: bij de 0-25-jarigen heeft in Antwerpen 61% een migratieachtergrond, in Gent 44%, terwijl in een 2960 aantal Brusselse gemeenten dit cijfer oploopt tot voorbij de 90%. Een leraar anno 2016 wordt geconfronteerd 2961 met een superdivers publiek dat zijn eigenheid en achtergrond meebrengt naar de klas (bv. thuistaal, cultuur, 2962 religie…). Onderwijs vertrekt dan ook uit het principe van het ‘universeel ontwerp’ (‘design for all’). 2963 2964 Diversiteit wordt meestal begrepen als een veelheid van mensen met een migratieachtergrond. Wij vinden dit 2965 echter te beperkt en bekijken dit ruimer. Diversiteit gaat onder meer ook om een mix van jongeren met een 2966 diverse sociaal-economische achtergrond of om genderverschillen. Deze en andere elementen spelen een rol 2967 bij de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Het samengaan een superdiverse samenleving met het steeds 2968 grotere belang van ieders individuele talenten, zorgt ervoor dat het bieden van ‘gelijke kansen’ in ons onderwijs 2969 steeds meer samenvalt met het ‘recht doen aan verschillen’. Vanuit een grote pedagogische ambitie, moet 2970 iedere leerling kunnen rekenen op een optimale afstemming tussen zijn mogelijkheden en die van het 2971 onderwijs. Alleen een meer gedifferentieerd onderwijs kan recht doen aan de rijkdom van diversiteit en aan 2972 de talenten van alle leerlingen. In onderwijs voor de ‘gemiddelde leerling’ zit geen toekomst. 2973 2974 Onderwijs biedt kansen aan alle kinderen en bereidt hen maximaal voor op functioneren in onze dynamische 2975 samenleving. De school is idealiter een spiegel van onze maatschappij en heeft een emanciperende rol, in het 2976 bijzonder voor kansarme jongeren, jongeren met een migratieachtergrond of jongeren met een handicap. In de 2977 school van morgen wordt de klas kijkvenster op de wereld en exploratieplaats waar we de wereld binnen 2978 brengen: een groeiende actieradius. Scholen kunnen er o.m. goed aan doen een werkgroep op te richten met 2979 leden schoolbestuur, ouders, en andere (ervarings)deskundigen uit de maatschappij, om het diversiteitsbeleid 2980 in de praktijk mee richting te geven in de school. 2981 2982 In een ideale wereld zijn schoolpopulatie en lerarenkorps een afspiegeling van de samenleving. Leraren 2983 moeten rolmodellen voor hun leerlingen zijn. Het is belangrijk dat leerlingen van diverse achtergronden zich 2984 aangesproken voelen door diverse rolmodellen. Leerkrachten die vandaag lesgeven, komen vooral uit de 2985 middenklasse. We vinden dat diversiteit ook moet terug te vinden zijn in de leraarskamer. We merken dat 2986 jongeren met diverse achtergrond de weg wel vinden naar de lerarenopleiding, maar dat ze na het afstuderen 2987 veel drempels ondervinden waardoor ze uiteindelijk afhaken en geen deel meer uitmaken van het lerarenkorps. 2988 Er moeten meer inspanningen geleverd worden om drempels weg te nemen die het opleiden van kwalitatieve 2989 leerkrachten bemoeilijken. 2990 2991 We zien dat onderwijs vandaag nog niet voldoende antwoorden biedt op de uitdagingen die (super)diversiteit 2992 met zich meebrengt, ook al is al een lange weg afgelegd. Zo blijft de participatie van kwetsbare kinderen vanaf 2993 jonge leeftijd nog te laag. Gevolg: nog te veel kinderen beginnen met een (onoverbrugbare) achterstand aan 2994 het leerplichtonderwijs. Velen onder hen komen vervolgens in het watervalsysteem terecht. Uiteindelijk leidt 2995 dat tot te veel ongekwalificeerde uitstroom. Zo bestendigt onderwijs sociale ongelijkheden. We moeten 2996 inzetten op alle talenten in de samenleving en iedereen kansen bieden op onze arbeidsmarkt. 2997


Pagina 87 van 175

Omdat we het belang van een vroege participatie benadrukken, willen we voor het basisonderwijs voldoende 2998 middelen voorzien. De OESO merkt in haar recente rapport over het onderwijs in Vlaanderen op dat er een 2999 onevenwicht is in de verdeling van de middelen tussen basisonderwijs en secundair onderwijs. Nochtans is al 3000 duidelijk aangetoond dat investeringen op jonge leeftijd veel meer renderen dan investeringen op latere 3001 leeftijd. De financiering moet op maat zijn van de noden van elke individuele leerling. 3002 3003 Drempels wegwerken 3004 3005 Om de participatie van kinderen op jonge leeftijd zo hoog mogelijk te krijgen, moet basisonderwijs in de eerste 3006 plaats betaalbaar zijn voor iedereen, ongeacht de sociale achtergrond. En uiteraard moet onderwijs ook later, 3007 in het secundair en hoger onderwijs, betaalbaar blijven. 3008 3009 De overgang van de kleuterklas naar het lager onderwijs en ook het secundair onderwijs en het hoger onderwijs 3010 moet makkelijker worden door de inhoud, eindtermen en toelatingsnormen meer op elkaar af te stemmen. 3011 3012 Iedereen moet zich thuis voelen op school. Dat vereist een schoolcultuur die inspeelt op diversiteit en 3013 schoolbesturen die gericht acties ondernemen opdat achtergrond of eigenheid van een kind geen 3014 belemmeringen zijn voor participatie en leren. We hechten veel belang aan de betrokkenheid van de ouders bij 3015 de vorming. De engagementsverklaring die ouders vandaag op school ondertekenen, moet uitgroeien tot een 3016 werkinstrument waarin ouders en school afspraken maken over de manier waarop ze een bijdrage leveren in 3017 het ontwikkelings- en leerproces van kinderen. Samen bepalen ze wie welke inspanningen levert en op welke 3018 manier overleg georganiseerd wordt. 3019 3020 Jonge kinderen hebben enorme groeien ontwikkelingskansen. We vinden het dan ook de plicht van iedere 3021 ouder – en een recht van elk kind – om onderwijs vanaf drie jaar te stimuleren. Met het integreren van de 3022 schooltoelage in de hervormde kinderbijslag – het ‘Groeipakket’ – en de omvorming ervan tot een 3023 participatietoelage, creëren we onder meer de mogelijkheid om de participatie aan ons onderwijs vanaf jonge 3024 leeftijd nog sterker te stimuleren. De ouders moeten daarbij kunnen blijven rekenen op een vrije schoolkeuze. 3025 Ook vóór de leeftijd van drie jaar moet er een vlottere toegang zijn, opdat ouders hun kinderen naar 3026 georganiseerde kinderopvang kunnen sturen, met het oog op kennis van de taal en participatie. De maatregelen 3027 om participatie van (jonge) kinderen aan onderwijs en kinderopvang te stimuleren zijn onverkort van toepassing 3028 in Brussel. 3029 3030 Daarom moet blijvend gestreefd worden naar een diverse schoolomgeving die er, als oefenplaats, toe bijdraagt 3031 dat de superdiverse samenleving van morgen in gesprek en dialoog wordt ontwikkeld. Er dient tevens een 3032 duidelijke aanpak te zijn van schooluitval, die vertrekt vanuit een sterke preventieve aanpak, gericht op herstel. 3033 3034 Meerwaarde van diversiteit 3035 3036 Diversiteit, interculturaliteit en meertaligheid zijn een realiteit in de samenleving en dus ook in ons onderwijs. 3037 Als we in ons onderwijs op een goede manier met deze realiteit omgaan, is het ook een ‘win’ voor de 3038 samenleving. We gaan voor een democratiseringsgolf voor jongeren uit gezinnen met een minder bevoorrechte 3039 achtergrond en voor jongeren met een migratieachtergrond. We werken aan een grotere interculturalisering 3040 van scholen, universiteiten, hogescholen en opleidingen. We denken niet aan een apart vak, maar aan een rode 3041 draad in alle vakken en opleidingen. 3042


Pagina 88 van 175

De taalbarrière willen we verlagen door meer uit te gaan van de sociale context van leerlingen en door, in de 3043 mate van het mogelijke, rekening te houden met de thuistaal. Meertaligheid wordt daarbij gezien als troef. 3044 Afstuderende leerlingen moeten een excellente kennis Nederlands hebben. 3045 3046 Ook maken we werk van een betere doorstroming van leerlingen. Dat kan o.a. door in de communicatie 3047 rekening te houden met interculturaliteit en door opleidingen te positioneren rond en vanuit (super)diversiteit. 3048 Aansluitend maken we werk van een betere instroom en doorstroming in het hoger onderwijs (bv. 3049 voortrajecten, studiespreiding). Ook de professionalisering van leerkrachten, betrokkenheid van ouders en 3050 onderwijs op maat van elk kind, zijn belangrijke elementen. 3051 3052 We willen dat alle scholen zich ertoe engageren om interculturaliteit tot een thema te maken. Dat mag niet 3053 alleen een zaak zijn van woorden, maar moet er ook een zijn van daden. Het gaat over de samenstelling van de 3054 leerlingenpopulatie en het lerarenkorps. We willen in dat verband scholen geen verplichtingen opleggen, maar 3055 wel het bewustzijn en de inspanningen activeren. Een jaarlijkse evaluatie is aangewezen. 3056 3057 Burgerschap & levensbeschouwing 3058 3059 Vrijheid van onderwijs brengt met zich mee dat scholen, binnen wettelijke bepalingen, eigenaar zijn van hun 3060 project. Wij waarderen die vrijheid en geven scholen bij het uitstippelen van hun project vertrouwen en 3061 verantwoordelijkheid. 3062 3063 Interculturele competenties zijn een basisvoorwaarde om in onze samenleving te functioneren. De taak van het 3064 onderwijs en de ouders bestaat erin kinderen en jongeren te vormen zodat zij met een open blik hun plaats 3065 vinden in onze diverse samenleving. Burgerschap en democratische waarden maken meer dan ooit een 3066 essentieel onderdeel uit van elk pedagogisch project en elke schoolcultuur. Heldere en concrete eindtermen 3067 leiden tot leerlijnen die alle leerlingen democratische waarden bijbrengen als vrijheid, verdraagzaamheid en 3068 non-discriminatie. Leerlingen verwerven attitudes, vaardigheden en kennis die hen competent maken om 3069 kritisch na te denken, om verantwoordelijkheid te nemen en samen te werken en om met culturele diversiteit 3070 te kunnen omgaan en die te waarderen. 3071 3072 Ook in ons onderwijs houden we een pluralistische visie op religie en levensbeschouwingen aan. 3073 Christendemocraten beschouwen dit niet als een privéaangelegenheid die zich beperkt tot de thuissfeer. 3074 Daarom hebben religie en levensbeschouwing een plaats op school, niet alleen in het lessenpakket, maar ook 3075 in het project van de school. Lessen levensbeschouwing – zonder een specifieke levensbeschouwing op te 3076 dringen – gaan over meer dan enkel kennisoverdracht. Ze dragen bij tot een spirituele levenshouding die 3077 engagement in de samenleving stimuleert. 3078 3079 De plaats van levensbeschouwing in onderwijs mag niet beperkt zijn tot louter 'neutrale', wetenschappelijke 3080 informatie over levensbeschouwingen. We moeten jongeren tonen dat het normaal is een levensbeschouwing 3081 te hebben en dat de zin van het leven verder en dieper gaat dan prestatie en groei. Een goede kennis van de 3082 eigen levensbeschouwing vormt de basis om in dialoog te gaan met andere levensbeschouwingen. 3083 3084 De tijd dat religie ten dienste stond van onderwijs of omgekeerd is voorbij. Waarden of de beleving ervan 3085 komen echter wel van érgens, niet uit ‘de neutraliteit’. Er bestaat bv. geen enkele ‘neutrale’ of 3086 ‘wetenschappelijke’ grond voor naastenliefde, laat staan dat naastenliefde door de overheid wettelijk kan 3087 worden afgedwongen. Elke levensbeschouwing daarentegen komt er langs een eigen weg toe. Dat is de kracht 3088


Pagina 89 van 175

van de boodschap van elke levensbeschouwing. In het openbare onderwijs ondersteunen we het engagement 3089 en de initiatieven van de erkende levensbeschouwingen, van de koepels van het gemeentelijk en stedelijk 3090 onderwijs en van het GO! om via een intensivering van hun onderlinge samenwerking ook daar deze 3091 interlevensbeschouwelijke dialoog te versterken. 3092 3093 Hier ligt een belangrijke opdracht voor het onderwijs: jongeren tonen dat er een wereld voorbij het technisch-3094 wetenschappelijke bestaat. En dat kan zich, net als interculturaliteit en burgerschap, uiten in het project van 3095 de school en als een rode draad door de vakken lopen. Zo kunnen taalvakken teksten van grote spirituele figuren 3096 uit alle tradities bestuderen. Wiskunde kan zich buigen over wereldproblemen (bv. gezondheidszorg, 3097 demografie). Op die manier nodigt onderwijs uit tot een spirituele levenshouding, zonder een 3098 levensbeschouwing op te dringen. Onderwijs kan een belangrijke bijdrage aan de ‘humane’ ontwikkeling van 3099 kinderen en jongeren leveren. De open blik die ze ontwikkelen is een dam tegen radicalisering. 3100 3101 Het vormen van sterke, jonge mensen kan door kinderen vanaf jonge leeftijd te laten participeren aan de 3102 werking van de klas en de school, onder meer door hen verantwoordelijkheid te geven. Dat kan zelfvertrouwen 3103 stimuleren en zal hen voorbereiden op de participatieve wereld, hen trainen in leiderschap, schoolmoeheid 3104 tegengaan en hen stimuleren engagement op te nemen met het oog op het behalen van resultaten voor de 3105 klas/school. Bovendien blijkt uit het scholierenrapport 2016 dat jongeren op school veel meer willen leren over 3106 de ‘echte wereld’ en de zaken die nodig zijn om daarin te functioneren. 3107 3108 Goede leerlingbegeleiding 3109 3110 De veranderende samenleving en de complexiteit ervan hebben een stijgende vraag naar begeleiding, 3111 professionele hulp en zorg met zich meegebracht, ook op het psychosociaal vlak. Onderwijs staat voor de 3112 uitdaging meer op maat van het kind te werken. Vlaanderen kent een ruim aanbod diensten en instellingen die 3113 gezinnen en kinderen ondersteunen in het ontwikkelings- en vormingsproces dat zij doorlopen. Ook scholen 3114 spelen hier een belangrijke rol en worden ondersteund in hun begeleidingsopdracht. Zo ontvangen scholen 3115 bijkomende middelen en leerkrachten om de zorg voor leerlingen op school uit te bouwen. Wij hebben in 3116 Vlaanderen onderwijs met een uitgebouwd zorgcontinuüm. Deze zorg is uitgebouwd van het gewoon onderwijs 3117 naar het buitengewoon onderwijs, met ondersteuning voor leerlingen en leerkrachten. Verder kunnen scholen 3118 in hun opdracht rekenen op ondersteunende diensten. Het betreft hier de pedagogische begeleidingsdiensten, 3119 de CLB’s en verschillende universitaire steunpunten. Bovendien zijn de CLB’s ook belangrijk als brug tussen 3120 onderwijs en welzijn. 3121 3122 Goed onderwijs en een goede brede basiszorg zorgen ervoor dat de ontwikkeling van kinderen op school vlot 3123 verloopt. Het is de opdracht van elke school om de maximale ontwikkeling van alle leerlingen te stimuleren en 3124 problemen zo veel als mogelijk te voorkomen. De uitbouw van goed onderwijs met een brede basiszorg is 3125 essentieel. Goed onderwijs vraagt een integrale, schoolomvattende aanpak (‘whole-school approach’) waarbij 3126 de begeleiding die leraren bieden ingebed of ‘geïntegreerd’ is in de school. Enkele kenmerken zijn van belang: 3127 een duidelijke onderwijsvisie die de doelen verduidelijkt die de school wil bereiken, een sterk beleidsvoerend 3128 vermogen, een sterke ondersteunende rol van de directie, sterke leerkrachten, een doorgedreven 3129 professionalisering van het schoolteam, de aanwezigheid van ondersteunende structuren en systemen binnen 3130 de school, een schoolinterne samenwerking, een goede samenwerking met ouders en externen en ten slotte 3131 natuurlijk het actief betrekken van de leerlingen. De vele vrijwilligers in deze organisaties zijn een ‘toegevoegde 3132 waarde’ in het schoolgebeuren. Zij verdienen niet alleen erkenning, maar ook, waar nodig, de nodige 3133 ondersteuning. 3134


Pagina 90 van 175

Sterke schoolteams spelen een sleutelrol. Naast de leraars, het opvoedend personeel en de directeurs, wordt 3135 het team aangevuld met paramedici (bv. pedagogen, psychologen, sociaalassistenten). Ze moeten 3136 samenwerken zodat breder op leerlingen kan worden ingezet. Op die manier kunnen strategieën uitgewerkt 3137 worden die zorgen voor een samenspel tussen onderwijs en welzijn, waardoor versnippering wordt 3138 tegengegaan. Door vanuit verschillende oogpunten en expertises naar leerlingen te kijken, zullen we erin slagen 3139 meer accuraat in te spelen op noden van leerlingen. Wederzijds respect van en voor alle partners in het 3140 onderwijs is nodig. 3141 3142 Scholen moeten kunnen rekenen op expertisecentra die hen versterken in hun beleidsvoerend vermogen en in 3143 de uitbouw van kwaliteitsvol onderwijs. Voor leerlingen die bijzondere noden hebben, moeten scholen beroep 3144 kunnen doen op Centra voor Leerlingbegeleiding. Deze centra staan niet alleen ter beschikking van scholen, 3145 maar zijn ook rechtstreeks toegankelijk voor leerlingen en ouders. Niet alleen de begeleiding moet op maat zijn 3146 van de noden van elke individuele leerling, ook de financiering van de Centra voor Leerlingenbegeleiding. 3147 Scholen moeten de mogelijkheid hebben om extra krachten in te schakelen voor leerlingen die specifieke en 3148 individuele begeleiding nodig hebben. 3149 3150 Het in 2014 goedgekeurde M-decreet (decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke 3151 onderwijsbehoeften) heeft de zorg en aandacht voor inclusie verankerd in ons denken over kwaliteitsvol 3152 onderwijs. De verdere implementatie moet ervoor zorgen dat dit ook in de onderwijspraktijk steeds meer 3153 zichtbaar wordt en leerlingen op de nodige redelijke aanpassingen kunnen rekenen. De stapsgewijze uitrol van 3154 het M-decreet leidt ertoe dat leerlingen niet langer omwille van hun handicap, maar alleen wanneer hun 3155 specifieke onderwijsbehoeften dat verantwoorden, naar het buitengewoon onderwijs worden georiënteerd. 3156 Het buitengewoon onderwijs moet daarom ook verder loskomen van een type-gebonden organisatievorm. 3157 Willen we personen met een handicap een volwaardige plaats geven in de samenleving, dan moet iedere 3158 leerling kunnen rekenen op een onderwijstraject dat voluit gaat voor inclusie. Dit stelt ons onderwijssysteem 3159 voor belangrijke uitdagingen, zowel in het gewoon als het buitengewoon onderwijs. Het gewoon onderwijs en 3160 de leerlingen die er school lopen moeten kunnen rekenen op een volwaardige ondersteuning. De grote 3161 expertise die is gegroeid in het buitengewoon onderwijs zullen we vrijwaren en ook steeds meer inzetten in het 3162 gewoon onderwijs. Zowel in praktijk als in perceptie, laten we buitengewoon en gewoon onderwijs evolueren 3163 als evidente en volwaardige polen van het zelfde inclusieve kleuter- en leerplichtonderwijs in Vlaanderen. 3164 3165 3166 3.1.5. Onderwijs & arbeidsmarkt 3167 3168 De arbeidsmarkt is voortdurend in beweging. We evolueerden van een mannelijk kostwinnersmodel naar 3169 vrouwenparticipatie. De levensverwachting is toegenomen. Van een jonge beroepsbevolking gingen we naar 3170 een vergrijzende beroepsbevolking. De lineaire loopbaan werd een transitionele loopbaan. Het belang van 3171 primaire en secundaire sectoren is verschoven naar tertiaire en quartaire sectoren. 3172 3173 Daarnaast zal vanaf nu tot 2020 zich de grootste uitstroom uit de arbeidsmarkt voltrekken sinds de Tweede 3174 Wereldoorlog. Ongeveer 310.000 à 350.000 arbeidskrachten zullen de arbeidsmarkt verlaten. In 2020 zullen 3175 voor elke honderd arbeidskrachten die uitstromen, maar 78 jongeren instromen. Dat stelt ons uiteraard ook 3176 voor grote uitdagingen in het onderwijs. Enerzijds heeft het onderwijs als taak jongeren hun talenten te laten 3177 ontplooien en hen met de juiste vaardigheden en competenties te laten uitstromen. Een permanente dialoog 3178 en afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt is daarbij een must. Anderzijds zal ook het onderwijs zelf te 3179 maken krijgen met de moeilijkere zoektocht naar geschikt personeel. Voldoende leerkrachten met het juiste 3180


Pagina 91 van 175

profiel aantrekken en houden, zal voor het onderwijs een belangrijke uitdaging zijn. Eén zaak is echter zeker: 3181 we zullen elk talent nodig hebben. Iedereen levert daarbij naar best vermogen zijn of haar eigen nuttige 3182 bijdrage. 3183 3184 Leerinhoud 3185 3186 Een veranderde samenleving en arbeidsmarkt vereisen een veranderde leerinhoud. Deze leerinhoud zal in de 3187 toekomst ook sneller (moeten) evolueren. Elk tijdperk heeft aangepast, maar steeds hoogstaand en uitdagend, 3188 onderwijs nodig. De eindtermen en hun vertaling in de leerplannen kunnen een update gebruiken. Ze moeten 3189 getoetst worden aan de behoeften van vandaag en morgen. Dat is geen eenvoudige opgave. We willen vanuit 3190 de overheid een algemeen kader bieden waarbij scholen voldoende ruimte krijgen een eigen invulling te geven 3191 aan het curriculum. 3192 3193 Gezien de nood aan permanente vorming op de arbeidsmarkt, is het nodig dat alle leerlingen een brede 3194 basisvorming genieten die hen de tools in handen geeft om makkelijk nieuwe competenties te ontwikkelen. 3195 Deze brede vorming moet ervoor zorgen dat de jongeren van vandaag morgen gemakkelijk op de arbeidsmarkt 3196 ingeschakeld worden. We moeten inzetten op digitale geletterdheid en ondernemingszin, internationalisering 3197 en talenkennis, creativiteit en innovativiteit. Ook de ontwikkeling van levenscompetenties moet in het 3198 curriculum centraal staan. CD&V is o.m. voorstander van de invoering van een EHBO-basisopleiding in het 3199 secundair onderwijs, waar reanimeertechnieken alleszins een deel van uitmaken. 3200 3201 Via een nauwgezet studiekeuzeproces doorheen het onderwijstraject zorgen we ervoor dat elke jongere zijn 3202 of haar talenten en interesses kan ontwikkelen. In het spoor van de modernisering van het secundair onderwijs 3203 willen we, zeker voor jongeren die kiezen voor een arbeidsmarktgericht traject, onderwijs en arbeidsmarkt 3204 beter op elkaar afstemmen. Dit draagt ertoe bij dat jongeren ook die competenties en attitudes verwerven die 3205 voor de arbeidsmarkt relevant zijn. Samen- en wisselwerking met de arbeidsmarkt wordt versterkt via het 3206 STEM-actieplan, door een geïntegreerd beleid van werkplekleren en een opwaardering van het stelsel ‘leren en 3207 werken’ en de verdere ontwikkeling van duaal leren. Meer meisjes en meer jongeren uit kansengroepen 3208 moeten de gelegenheid krijgen om kennis te maken met STEM. Andere goede initiatieven die inzetten op het 3209 tegengaan van al te sterk gegenderde studiekeuzes, moeten steun blijven krijgen en worden verdergezet. 3210 3211 Onder impuls van de minister van Onderwijs werden recent de krachtlijnen voor de modernisering van het 3212 secundair onderwijs goedgekeurd. Hiermee geven we definitief vorm aan de uitvoering van het Masterplan 3213 voor de hervorming van het secundair onderwijs. De genomen maatregelen komen tegemoet aan de bestaande 3214 uitdagingen in ons onderwijs. Zo maken we de overgang van het basis- naar het secundair onderwijs vlotter. 3215 We versterken de algemene vorming in de eerste graad van het secundair onderwijs. Hierbij zullen alle 3216 leerlingen een vooropgesteld niveau moeten halen, waarbij de school hen voldoende zal ondersteunen. Naast 3217 de algemene vorming, komt er een keuzegedeelte om nieuwe vakken te verkennen of andere uit te diepen. 3218 Waar nodig voorziet men ook verplichte remediëring. Ten slotte willen we in de tweede en derde graad meer 3219 transparantie krijgen. Zo willen we de huidige 29 studiegebieden terugbrengen naar een achttal 3220 studiedomeinen. Ook het aantal studierichtingen willen we verminderen door te clusteren waar mogelijk én 3221 actualiseren. Op die manier bieden we elke leerling de mogelijkheid zijn of haar talenten en interesses naar 3222 best vermogen te ontwikkelen. 3223 3224 ’Universeel ontwerp’ van leeromgevingen waarin iedere leerling tot zijn recht komt, moet vanaf het kleuter- 3225 en leerplichtonderwijs de standaard worden in het Vlaams onderwijs en ervoor zorgen dat ook voor personen 3226


Pagina 92 van 175

met een handicap levenslang leren vanzelfsprekend en beter toegankelijk wordt. Ook de beroepsopleidingen 3227 van de VDAB en Syntra Vlaanderen worden met deze nieuwe en toegankelijke werkwijze georganiseerd. 3228 3229 Leerkracht 3230 3231 Leerkrachten vormen de ruggengraat van ons onderwijs. Ons onderwijs is immers maar zo sterk als de kwaliteit 3232 van de lesgevers. Leerkrachten zijn mensen met een groot hart voor leerlingen. Ze stimuleren kinderen en 3233 jongeren hun talenten te ontwikkelen en maken jonge mensen wegwijs. Ze activeren het leren en de 3234 ontwikkeling. Dat doen ze door hoge verwachtingen te stellen ten aanzien van elk kind, vanuit een sterk geloof 3235 in de onderwijsbaarheid van elke leerling. Vakbekwame leerkrachten bepalen de kwaliteit van ons onderwijs. 3236 Zij maken het verschil. Daarom dienen we eens te meer aandacht te hebben voor het welzijn en welbevinden 3237 van onze leerkrachten. Voor het geven van actueel onderwijs zouden scholen eenvoudig beroep moeten 3238 kunnen doen op ervaringsdeskundigen uit de bedrijfswereld. 3239 3240 Om vakbekwame leerkrachten te kunnen aantrekken, moeten we ervoor zorgen dat ze de waardering krijgen 3241 die ze verdienen. Een aantrekkelijk beroep begint met een goede opleiding en de garantie om over een 3242 aantrekkelijk statuut te kunnen beschikken. De opleiding moet inspelen op de uitdagingen van vandaag en 3243 morgen. We willen de lat hoog leggen. Leerkrachten moeten getraind worden in algemene kennis, coaching, 3244 leiderschap en management, vanuit een brede maatschappijvisie en met oog voor diversiteit. Een goede 3245 aanvangsdiagnostiek, begeleiding en voorbereidende trajecten, laten toe hun talenten optimaal te ontwikkelen 3246 en het vereiste, hoge kwaliteitsniveau te bereiken. Ook stages moeten hiertoe bijdragen. Voor wie nog niet 3247 klaar is om in te stromen, voorzien we een voorbereidend traject op maat. De leerling en het leerproces staan 3248 steeds centraal, naast het vak en de leerinhoud. Leraren worden voorbereid op ‘levenslang leren’ in de eigen 3249 professionele loopbaan. Kwaliteitsvolle, verplichte en periodieke bij- en nascholingen voor leerkrachten 3250 moeten de regel zijn. De hervorming van de lerarenopleiding installeert educatieve masters. Samenwerken 3251 aan lessen, vakken en opdrachten maakt van toekomstige leerkrachten moderne professionals die voorbereid 3252 zijn om later op de werkvloer in team te werken. 3253 3254 Om een grotere instroom van sterke leerkrachten te stimuleren, kunnen we bv. inzetten op ‘Teach for Belgium’. 3255 Dat is een overheidsprogramma dat universiteitsstudenten, meteen na het afstuderen, ervaring laat opdoen in 3256 het onderwijs. Het brengt de studenten met steun van de bedrijfswereld in een tweejarig traject waarbij 3257 management- en pedagogische vaardigheden bijgebracht worden tijdens het eerste jaar. Tijdens het tweede 3258 jaar geven de programmadeelnemers les in scholen in sociaal moeilijke omgevingen. 3259 3260 Daarnaast moeten ook de kansen van de ‘zij-instroom’ beter benut worden. Personen uit andere sectoren dan 3261 het onderwijs, maar met sterke competenties, die op latere leeftijd de instap in het onderwijs willen maken, 3262 kunnen enkel een meerwaarde betekenen. Flexibele leerroutes en opleidingstrajecten, de waardering van 3263 eerder verworven competenties en het voor langere periodes uitwisselen – in samenwerking met sectoren en 3264 bedrijven – van personeelsleden, moeten dat stimuleren. 3265 3266 We zien dat bij veel beginnende leerkrachten onzekerheid bestaat: over de lestijden, het onvoldoende 3267 aanwezig zijn van voldoende begeleiding, etc. Ook staan beginnende, onervaren leerkrachten vaak in ‘moeilijke’ 3268 scholen. Terwijl net in die scholen best leerkrachten staan met veel ervaring, ook al omdat dit de kwetsbaarste 3269 leerlingen kan versterken en de bestaande ongelijkheid tussen jongeren kan verkleinen. Dat zijn enkele redenen 3270 waarom de uitval onder jonge leerkrachten zo hoog is. Daarom is er in elke school nood aan een goed 3271 uitgewerkt personeelsbeleid, met aandacht voor teamvorming, loopbaanbegeleiding, co-teaching en 3272


Pagina 93 van 175

professionalisering. Verder moet er voldoende aandacht zijn voor het welzijn van leerkrachten doorheen hun 3273 loopbaan – in het bijzonder aan het einde ervan – om vroegtijdige uitval te vermijden. Een dergelijk beleid kan 3274 op korte termijn al een grote meerwaarde hebben. Daarnaast zetten we leerkrachten met heel wat 3275 beroepservaring in als coaches voor beginnende leerkrachten. Er is ten slotte nood aan een werklastmeting 3276 voor het onderwijs. Deze mag echter niet meer planlast tot gevolg hebben. 3277 3278 Leiderschap 3279 3280 We hechten grote waarde aan subsidiariteit, ook in het onderwijs. We willen de school teruggeven aan de 3281 leerlingen en ouders, leerkrachten, het hele schoolteam en aan de directie en het bestuur. We willen evolueren 3282 naar sterke instellingsbesturen die ruimte krijgen om autonoom hun verantwoordelijkheid te nemen en 3283 kwalitatief onderwijs aan te bieden waar het welbevinden van leerkrachten en leerlingen hoog is. We zetten 3284 onder meer in op deregulering, een sterke, niet verstikkende kwaliteitsbewaking en een daling van de 3285 administratieve werklast voor leerkrachten en directie. Dit vanuit een vertrouwen in leerkrachten, directies, 3286 inrichtende machten en alle organiserende betrokkenen. 3287 3288 De overheid moet een andere invulling geven aan de taken die de onderwijsinspectie uitvoert. De 3289 onderwijsinspecteurs kunnen vanuit hun expertise en de ervaringen die ze vanuit andere scholen meenemen, 3290 een meer ondersteunende rol bieden. 3291 3292 Goed leiderschap is van cruciaal belang voor een goede werking van ons onderwijs in het algemeen en onze 3293 scholen in het bijzonder. Elke school heeft nood aan sterke leiders die vertrouwen en verantwoordelijkheid 3294 krijgen om hun taak in de beste omstandigheden uit te voeren. Een school leiden, vraagt veel inzet en 3295 competenties. Deze verschillen danig van die van de leerkrachten. Ook voor directeurs moeten er daarom 3296 voldoende opleidingen en professionaliseringsmogelijkheden bestaan. Er moeten voldoende middelen 3297 beschikbaar zijn om een goede organisatie van scholen mogelijk te maken. Via schaalvergroting kan ingezet 3298 worden op een efficiëntere inzet van omkaderingsmiddelen. Schaalvergroting maakt gedeeld leiderschap 3299 mogelijk. Zo kan voor directies de ruimte gecreëerd worden om zich toe te leggen op hun kerntaak: de leiding 3300 van de school. Dit mag niet ten koste gaan van flexibiliteit, betrokkenheid en lokale verankering. 3301 3302 Voor directiefuncties in scholen zijn hernieuwbare mandaten aangewezen. Het is wenselijk dat er in 3303 directieteams een goede mix is van, enerzijds, mensen gerekruteerd uit de groep van leraars en, anderzijds , 3304 externen, eventueel ook extern aan het onderwijs. Op die manier krijgt de verwevenheid tussen onderwijs en 3305 samenleving een stimulans en kan expertise uit andere domeinen worden binnengebracht in het beleid van de 3306 school. 3307 3308 Vanuit het vertrouwen en de verantwoordelijkheid die we ze geven, krijgen directies de ruimte om een sterk 3309 personeelsbeleid te voeren. Beginnende leerkrachten moeten een aangepaste opdracht en performante 3310 aanvangsbegeleiding krijgen. Ook moet dat hen toelaten hun loopbaan meer te plannen, zodat een groot deel 3311 van de onzekerheid wegvalt in het begin van hun loopbaan. Daarnaast laat dit beleid toe dat ervaren 3312 leerkrachten nieuwe uitdagingen aangaan naast of in de plaats van hun lesopdracht. Geef iedereen de 3313 mogelijkheid om te kiezen voor een flexibele jobinhoud. Laat leerkrachten focussen op lesgeven, maar wie dit 3314 wenst kan zijn talenten anders inzetten, ter ondersteuning en coaching van de school, collega’s en leerlingen. 3315 Ook wordt voorzien in een continue professionalisering en competentieontwikkeling voor elk personeelslid, 3316 zodat ze beter kunnen omgaan met diversiteit en veranderingen. Tenslotte moeten scholen een eigen beleid 3317 kunnen voeren waarbij zowel het functioneren van het schoolteam als van elke leerkracht wordt geëvalueerd. 3318


Pagina 94 van 175

Essentieel onderdeel van een sterk HR-beleid is dat leerkrachten worden gecoacht en geëvalueerd. 3319 Leerkrachten hebben recht op gestructureerde feedback rond sterke punten en verbeterpunten. Dit is een 3320 belangrijke hefboom voor motivatie en continu leren door de leerkrachten zelf. De schoolbesturen moeten de 3321 mogelijkheid hebben om bij aanhoudend disfunctioneren van leerkrachten afscheid te nemen. 3322 Vanzelfsprekend zijn hierbij de gepaste zorgvuldigheid en de nodige procedures nodig. Waar mogelijk moeten 3323 de procedures worden vereenvoudigd. 3324 3325 Leerkrachten en krachtige schoolteams vormen het hart van een school. Voor een optimale werking van de 3326 school stimuleren we te allen tijde samenwerking met schoolbesturen en directies. Scholen moeten hun beleid 3327 veeleer van onderuit vormgeven. Door participatie kan heel wat input komen van de leerlingen zelf. 3328


Pagina 95 van 175

Werkbaar & wendbaar werk 3329 3330 3.2.1. Werk: veel meer dan inkomen 3331 3332 Werk is voor veel mensen de belangrijkste bron van inkomsten. Werk helpt armoede tegen te gaan. Wie werkt, 3333 heeft 4,8% kans om in armoede te belanden5. Iemand zonder werk loopt een armoederisico van 17%. 3334 3335 Het belang van werk overstijgt echter het louter financiële. Werk zorgt voor regelmaat en structuur in de 3336 dagindeling. Werk zorgt voor sociale contacten. Een belangrijk deel van je kennissenkring maak je op de 3337 werkvloer. Werk verschaft mensen een identiteit. “Wat doe je voor de kost”, is een klassieke eerste vraag aan 3338 onbekenden. Werk verbindt mensen met doelen die het individuele niveau overschrijden en zorgt voor 3339 integratie in de maatschappij. Werk laat mensen toe hun talenten en competenties te ontwikkelen en te 3340 tonen. Zo is het ook een hefboom tot zelfontplooiing en in veel gevallen ook gewoon een bron van geluk. Uit 3341 onderzoek blijkt dat mensen om al die redenen werk het belangrijkste domein in hun leven vinden, na familie. 3342 3343 Werk is ook belangrijk voor de samenleving. Zonder gedreven werknemers geen sterke economie. Zonder 3344 voldoende mensen die werken, komt de financiering van onze sociale bescherming in gevaar. Tot 2020 gaan elk 3345 jaar 114.000 mensen met pensioen. Tegen 2030 bedraagt de kost van de vergrijzing net geen 50 miljard euro. 3346 Onze maatschappij heeft iedereen die kan werken hard nodig, zolang sociale bescherming in grote mate 3347 gefinancierd wordt door arbeidsmarktprestaties. Er moeten meer mensen aan de slag om ons welvaartsniveau 3348 op peil te houden. 3349 3350 3351 3.2.2. Arbeidsmarkt in beweging 3352 3353 We bouwen verder aan de arbeidsmarkt van morgen op de fundamenten die we reeds legden. Dat betekent 3354 dat we blijven streven naar volledige tewerkstelling, met een zo laag mogelijke structurele werkloosheid. We 3355 willen dat iedereen die kan werken, aan de slag kan. Stap één is de werkzaamheidgraad in Vlaanderen tegen 3356 2020 optrekken tot 75%. Nu ligt die rond de 70%. In Brussel op 58,70%. Onze aandacht blijft daarbij uitgaan 3357 naar die groepen die ondervertegenwoordigd zijn op de arbeidsmarkt: jongeren, oudere werknemers, mensen 3358 met een migratieachtergrond en personen met een handicap. Binnen deze groepen hebben we voldoende 3359 aandacht voor vrouwen. Zij bevinden zich binnen elk van deze groepen in een nog meer kwetsbare positie. Vijf 3360 pilaren hebben onze visie hier steeds geschraagd: opleiding, stages en werkervaring, strijd tegen 3361 jeugdwerkloosheid, langere loopbanen en kansengroepen. 3362 3363 Bij werkloosheid gaan we voor een snelle begeleiding en intense opvolging. De werkloze zo snel mogelijk 3364 duurzaam inschakelen op de arbeidsmarkt is het doel. We schaarden ons achter een degressieve 3365 werkloosheidsuitkering en niet achter een beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd. In ruil daarvoor 3366 zetten we in op begeleiding op maat van de werkzoekende en zijn/haar specifieke noden en vragen we 3367 werkbereidheid en zoekinspanningen van de werkloze. De overheid heeft hier een controletaak. 3368 3369 Onderwijs is in onze visie een cruciale hefboom om die werkzaamheidgraad te bereiken. We willen onderwijs 3370 en arbeidsmarkt beter op elkaar afstemmen zodat jongeren de juiste competenties opbouwen en 3371

5 EU-SILC-cijfers, 2014.


Pagina 96 van 175

arbeidsattitudes verwerven. We doen dit via de modernisering van het secundair onderwijs, door een 3372 geïntegreerd beleid van werkplekleren en door een opwaardering van het stelsel leren en werken. 3373 3374 Vervroegde uittredingen uit de arbeidsmarkt willen we tot een minimum beperken. Langere loopbanen vergen 3375 echter een ander loopbaanmodel dan de citroenloopbaan, een nieuw model met meer mogelijkheden om 3376 arbeid en privéleven op elkaar af te stemmen. 3377 3378 Deze visies blijven we toetsen aan de realiteit. De arbeidsmarkt is immers voortdurend in beweging. 3379 Demografische evoluties – een hogere levensverwachting in combinatie met een lager geboortecijfer – zetten 3380 de financiering van de sociale bescherming onder druk. Het inzicht dat langere loopbanen noodzakelijk zijn, 3381 wordt algemeen gedeeld. Als gevolg daarvan hoort ‘duurzame inzetbaarheid’ (‘employability’ ) meer dan ooit 3382 hoog op de politieke agenda. Het debat woedt echter nog over hoe dit nieuwe loopbaanmodel moet ingevuld 3383 worden. Sommigen zien brood in de invoering van een basisinkomen, anderen pleiten voor collectieve 3384 arbeidsduurvermindering of een genereuzer verlovenstelsel. 3385 3386 De impact van automatisering, digitalisering en robotisering op onze economie groeit. Lange tijd ging 3387 automatisering over de vervanging van menselijke spierkracht door machines, maar ICT slaagt er intussen ook 3388 in om routinematige en zelfs complexe denktaken van de mens over te nemen. Factoren als globalisering, 3389 verdere economische integratie in de EU, en ‘platformisering’ van productieketens, in combinatie met onze 3390 hoge loonkost, hebben tot gevolg gehad dat arbeidsintensieve, eenvoudige productieprocessen naar het 3391 buitenland zijn verhuisd. Het aloude objectief van volledige tewerkstelling is volgens sommigen dan ook niet 3392 meer evident. 3393 3394 Beide factoren samen – automatisering en globalisering – verdrukken middengeschoolde jobs en creëren een 3395 risico op tweedeling op de arbeidsmarkt. Enerzijds beloont het digitale tijdperk bij uitstek mensen die over een 3396 abstract redeneervermogen, ‘engineering’ en creatieve vaardigheden beschikken. Met name hooggeschoolden 3397 plukken de vruchten van wat NYT-columnist Thomas Friedman de “nieuwe vlakke wereld” noemde. Anderzijds 3398 komt repetitief werk (bv. assemblage) in de verdrukking en voelen arbeidsintensieve, maar moeilijk 3399 delokaliseerbare activiteiten (bv. bouwsector, transportsector) de druk van toenemende migratie en van 3400 goedkopere (gedetacheerde) werknemers uit Oost-Europa. Jobs voor laaggeschoolden zijn niet verdwenen, 3401 maar hun werkzekerheid is sterk verminderd. Hooggeschoolden hebben bijna volledige werkzekerheid, 3402 laaggeschoolden slepen de onzekerheid gedurende hun hele leven mee, ook al voeren ze vaak maatschappelijk 3403 relevante taken uit. 3404 3405 In het bijzonder de Brusselse arbeidsmarkt illustreert bovenstaande problematiek door haar specifieke 3406 karakter. Vandaag staan tegenover elke vacature 112 werkzoekenden. Het merendeel van de jobaanbiedingen 3407 vereist een bepaald opleidingsniveau, terwijl het gemiddelde opleidingsniveau van de Brusselse werkzoekende 3408 laag is. We kunnen dan ook spreken van een ‘scholingsmismatch’: enerzijds een toenemende vraag naar meer 3409 geschoold personeel, anderzijds een grote instroom laaggeschoolde werkzoekenden. Een van de gevolgen is 3410 het hoge aantal pendelaars dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest dagelijks vanuit Vlaanderen en Wallonië 3411 verwelkomt. Een hogere arbeidsmobiliteit, een betere scholingsgraad bij de Brusselaars en tewerkstellingsgroei 3412 in Wallonië en Vlaanderen die hierop anticipeert, dringen zich op. 3413 3414 Door hooggeschoolde en laaggeschoolde jobs heen, loopt nog een andere tegenstelling: die van de werkenden 3415 die een grote autonomie hebben in de uitoefening en inhoud van hun job, en zij die daar weinig controle over 3416 hebben. Werktevredenheid hangt immers nauw samen met autonomie. De stijgende uitval van werknemers en 3417


Pagina 97 van 175

zelfstandigen omwille van psychosociale ziektebeelden, evenals de stijging in arbeidsongeschiktheid, maken 3418 dat 'werkbaar werk' een urgent thema geworden is. 3419 3420 Ons arbeids- en sociaal recht zijn nog in grote mate afgestemd op het industriële tijdperk, toen duidelijke 3421 schotten stonden tussen de statuten van ambtenaar, bediende, arbeider en zelfstandige en de organisatie van 3422 arbeid eenvormiger was. Vandaag is dat geen vanzelfsprekendheid meer. In heel wat nieuwe activiteiten 3423 worden inhoudelijke verschillen tussen arbeid in loondienst en zelfstandige arbeid (bv. ‘freelance’ vs. 3424 consultancy) in de praktijk verwaarloosbaar. 3425 3426 De toegenomen diversiteit en flexibiliteit in arbeidsrelaties botst tenslotte steeds vaker met de vraag naar 3427 zekerheid bij werkgevers en werknemers. Zekerheid voor de werkgever dat hij in een volatiele wereldmarkt kan 3428 blijven functioneren en controle kan houden over zijn personeelsinzet. Zekerheid voor de werknemer over zijn 3429 inkomen, sociale bescherming en professionele uitdaging, en een gezonde balans tussen werk en privé. 3430 3431 3432 3.2.3. Flexibiliteit op de arbeidsmarkt 3433 3434 De economie vervelt aan een hoog tempo. Klanten hebben nieuwe verwachtingen. Nieuwe technologieën 3435 veranderen het economisch weefsel. Jobs en loopbanen evolueren. Bedrijven en organisaties waar we werken 3436 ook. Ze functioneren met meer flexibiliteit, productie-efficiëntie en snelle leveringstermijnen. We 3437 communiceren snel en elektronisch. De grenzen tussen werken en niet werken vervagen. Nog even 3438 doorwerken, onderweg, thuis: het is voor veel actieven de realiteit. 3439 3440 Vandaag steunen verbanden tussen werkgevers en werknemers vaak op wetmatigheden en afspraken uit een 3441 industrieel model dat niet meer bestaat (bv. strikte reglementering arbeidstijd, strikte scheiding werken en niet-3442 werken). Die afspraken hebben nog altijd nut, maar zijn aan modernisering toe. Zonder het kind met het 3443 badwater weg te gooien, passen we ons arbeids- en sociaalzekerheidsrecht aan, met meer ruimte voor 3444 individuele keuzes, meer wendbaarheid en maatwerk voor zowel werkgevers en werknemers. 3445 Gemeenschappelijke afspraken tussen werkgevers en werknemers moeten helder en eenvoudig zijn. Een nieuw 3446 kader moet werkgevers toelaten het hoofd te bieden aan pieken en dalen in productie en oplevering. Om uit te 3447 blinken in een internationale, competitieve markt en om banen te creëren. Zo’n nieuw kader moet werknemers 3448 toelaten makkelijker werk en privé te combineren en langere loopbanen vol te houden. We bereiden de 3449 samenleving voor op de toenemende flexibiliteit en de evoluerende dynamiek van de economie door een 3450 ambitieus wettelijk kader dat sectoren meer mogelijkheden biedt regels op maat uit te werken. De rechten van 3451 de werknemers moeten daarbij voldoende bescherming krijgen. 3452 3453 De realiteit is dat steeds meer mensen een hoofdjob met een bij-job combineren, hetzij binnen het 3454 werknemersstatuut hetzij met een bij-job als zelfstandige. We pleiten voor een gelijke behandeling op fiscaal 3455 en parafiscaal vlak van bijverdiensten ten aanzien van andere inkomsten. Een persoon die bruto 3.000 EUR 3456 verdient met één job mag niet minder overhouden dan iemand die bruto 2.000 EUR verdient met een hoofdjob 3457 en 1.000 EUR met een flexi-job – terwijl de activiteit in vele gevallen dezelfde is (bv. in de horeca). Daarbij moet 3458 erop worden toegezien dat wie een bij-job nodig heeft omdat de hoofdjob niet voldoende middelen genereert, 3459 niet fiscaal benadeeld wordt. 3460 3461 De invoering van flexi-jobs in de horecasector is voor ons een uitzonderingsmaatregel. We willen ook in de 3462 toekomst voor een solide sociale bescherming garant staan en erover waken dat de sociale zekerheid over 3463


Pagina 98 van 175

voldoende middelen beschikt. Hoewel flexi-jobs mogelijk tot meer netto tewerkstelling zullen leiden, 3464 versterken ze het secundaire segment van de arbeidsmarkt (veelal losse banen zonder carrièreperspectieven) 3465 waar werknemers – vaak laaggeschoolden – moeilijk uit komen. Bovendien kan het niet de bedoeling zijn dat 3466 flexi-jobs andere statuten met een betere bescherming kannibaliseren. 3467 3468 3469 3.2.4. Met meer aan de slag 3470 3471 Wij blijven streven naar een actieve loopbaan voor iedereen en maximale participatie van de bevolking op 3472 beroepsactieve leeftijd. Een sociaal systeem kan pas werken als iedereen bijdraagt naar best vermogen. Dat 3473 impliceert dat enerzijds drempels tot arbeidsmarktparticipatie worden weggewerkt en anderzijds ieder ook de 3474 consequenties draagt van niet-deelname aan de arbeidsmarkt als dit een bewuste keuze zou zijn. We zetten in 3475 op beleid dat jobcreatie stimuleert en op een overheid die kansen creëert voor diegenen die moeilijk in het 3476 normale economische circuit aan de bak komen 3477 3478 Drempels voor kwetsbare groepen wegwerken 3479 3480 Jongeren, laaggeschoolden, 55+’ers, mensen met migratieachtergrond, personen met een beperking en 3481 chronisch zieken zijn ondervertegenwoordigd op de arbeidsmarkt. België kent relatief veel jonge 3482 schoolverlaters in vergelijking met de rest van de EU, vooral in Wallonië en Brussel. In tijden van een verwachte, 3483 dalende vraag naar laaggeschoolde arbeid door automatisering is dit bijzonder problematisch. Ook 3484 laaggeschoolde vrouwen en mensen met migratieachtergrond hebben een lage activiteitsgraad. Slechts 38% 3485 van de mensen met migratieachtergrond is in België aan de slag, tegenover 58% gemiddeld in de EU. De 3486 maatregelen ‘langer werken’ en ‘verhoging van de pensioenleeftijd’ zullen hun effect missen als niet dringend 3487 werk gemaakt wordt van ‘werkbaar werk’ voor 55-plussers. De hogere activiteitsgraad van 55-plussers in de 3488 EU-landen is medebepaald door omkaderende maatregelen die de deelname van oudere werknemers op de 3489 werkvloer faciliteren. 3490 3491 We willen werkzoekenden sneller en op grotere schaal ervaring laten opdoen in bedrijven en overheden en 3492 hopen dat bedrijven daarin hun verantwoordelijkheid opnemen. We pleiten voor ambitieuzere doelstellingen 3493 voor de VDAB m.b.t. het aantal Individuele Beroepsopleidingtrajecten (IBO). Met zo’n IBO-contract kunnen 3494 werkzoekenden gedurende één à zes maanden een opleiding op de werkvloer krijgen, ook al hebben ze geen 3495 ervaring. IBO’s zijn een goed instrument om werkzoekenden aan de slag te helpen. Zowel werkgevers en 3496 werknemers vragen naar een uitbreiding. Daarnaast willen we een hoger aandeel kansengroepen in IBO-3497 trajecten en een uitbreiding naar meer sectoren. We geven het opgewaardeerde systeem van duaal leren en 3498 werken – jongeren die naast leren op school, ook leren op de werkvloer – alle kansen om jongeren beter voor 3499 te bereiden op de arbeidsmarkt. Er wordt werk gemaakt van een gepast aanbod voor jongeren die nog niet 3500 klaar zijn om in duaal leren in te stappen. 3501 3502 De dienstenchequesector blijft verder een sterke troef om kortgeschoolde mensen op de reguliere 3503 arbeidsmarkt te krijgen en een middel voor de gebruikers om gezin en arbeid te combineren. 3504 Dienstenchequebedrijven dienen aangemoedigd te worden om meer in te zetten op de kwaliteit en 3505 duurzaamheid van tewerkstelling. Voorts blijven we waken over de aantrekkelijkheid van dienstencheques voor 3506 alle inkomens, zowel hoge, midden als lage. 3507


Pagina 99 van 175

De integratie van mensen met migratieachtergrond (incl. erkende vluchtelingen) op de arbeidsmarkt blijft een 3508 uitdaging. Diverse factoren liggen aan de basis van hun ondervertegenwoordiging. Discriminatie bij 3509 aanwervingen – niet alleen t.a.v. mensen met migratieachtergrond, maar ook t.a.v. ouderen, geslacht en 3510 mensen met een handicap – is daar een van. Er is geen wondermiddel dat discriminatie op de arbeidsmarkt in 3511 een keer zal doen verdwijnen. Verschillende maatregelen kunnen helpen. Specifiek t.a.v. mensen met een 3512 migratieachtergrond, pleiten we voor ambitieuze en slimme streefcijfers bij de overheid. De resolutie die we 3513 hierover indienden in het parlement moet uitgevoerd worden. De overheid heeft een voorbeeldfunctie en de 3514 integratie van mensen van buitenlandse origine in de publieke dienstverlening kan helpen vooroordelen weg 3515 te werken. Bij de selectieprocedures van overheidsinstellingen dient men bij het opstellen van de proeven meer 3516 rekening te houden met de diverse achtergrond van de deelnemers. 3517 3518 Elkeen heeft recht op een onpartijdige en betrokken publieke dienstverlening. We ijveren voor 3519 gereglementeerde geheime steekproeven (‘mystery calls’), geïnitieerd door de overheid, indien gegronde 3520 klachten worden gemeld bij UNIA. Zij kunnen de stok achter de deur zijn, binnen een geïntegreerde aanpak 3521 waar ook preventie en zelfregulering deel van uitmaken. Zonder te ontkennen dat er wel degelijk drempels zijn 3522 die de arbeidsparticipatie van mensen met een migratieachtergrond beperken, willen we hen op een 3523 constructieve manier aansporen om blijvend kansen te grijpen op de arbeidsmarkt en te geloven in hun 3524 potentieel. Bij de integratie van mensen met migratieachtergrond moet er bovendien bijzondere aandacht zijn 3525 voor vrouwen. 3526 3527 Als partij waken we erover om zelf een diversiteitsbeleid te voeren bij aanwervingsprocedures. Om voeling met 3528 de diversiteit die de maatschappij vandaag kenmerkt niet te verliezen, is het cruciaal om deze diversiteit 3529 weerspiegeld te zien in onze eigen structuren. 3530 3531 Vluchtelingen moeten zo snel mogelijk geïntegreerd worden in de arbeidsmarkt, wat hun maatschappelijke 3532 integratie bevordert, net zoals een snelle toegang tot een taalopleiding. Heel wat werkgevers zijn vragende 3533 partij om geschoolde of technisch opgeleide vluchtelingen aan te nemen, niet het minst in knelpuntberoepen. 3534 Ze dragen op die manier ook hun steentje bij aan de sociale zekerheid. Werkgevers moeten vluchtelingen 3535 dezelfde loon en arbeidsvoorwaarden bieden als andere werknemers. Vrijwilligerswerk en wijkwerken leren 3536 de juiste arbeidsmarktattitudes aan en kunnen een opstap vormen voor kandidaat-vluchtelingen om de 3537 arbeidsmarkt te betreden. 3538 3539 Mensen met een handicap verdienen gelijke kansen op de arbeidsmarkt, zowel in het openbaar ambt als in 3540 de private sector. CD&V gaat voor een voluntaristisch beleid. Het doel is het bereiken van een evenredige 3541 vertegenwoordiging op de arbeidsmarkt. In de publieke sector wordt federaal en op Vlaams niveau een 3542 streefcijfer/quotum van 3% vooropgesteld, maar wordt resp. slechts 1,4% en 1,3% gehaald. Dat het veel beter 3543 kan, bewijzen onze buurlanden met een veel sterkere deelname in de overheidsadministratie: Duitsland haalt 3544 6,6%, het Verenigd Koninkrijk zelfs 8,9% en Frankrijk 4,64%. De overheid heeft hier een voorbeeldrol te 3545 vervullen. Meer inspanningen zijn nodig en we kiezen voor juridisch afdwingbare doelstellingen. 3546 3547 In de private sector moet een aanmoedigingsbeleid gevoerd worden. Naar werkgevers toe moeten de 3548 bestaande ondersteuningsinstrumenten, zoals de loonkostensubsidie (VOP) en het aanpassen van de 3549 arbeidspost, beter bekend gemaakt worden, in het bijzonder bij kmo’s en zelfstandigen. Voorts mogen 3550 sollicitatieprocedures geen enkele drempel of hindernis bevatten voor personen met een handicap. Indien 3551 resultaten op termijn uitblijven, wil CD&V de sociale partners gelasten met de opdracht een juridisch 3552


Pagina 100 van 175

afdwingbaar beleid te maken m.b.t. de aanwerving van personen met een handicap in grote ondernemingen. 3553 Dit naar Nederlands model. 3554 3555 De arbeidsongeschiktheid en invaliditeit is fiks toegenomen de voorbije tien jaar en dit vooral bij vrouwen. Zo 3556 bevonden zich in 2014 in totaal 23.841 mannen in invaliditeit, een stijging van 67,79% op tien jaar. Het aantal 3557 vrouwen steeg zelfs met 134,33% (33.026 in 2014). Dit komt neer op een één op tien vrouwelijke werknemers 3558 die langer dan een jaar afwezig is. Daarom willen we vroeg inzetten op het re-integreren van werknemers die 3559 met ziekte zijn uitgevallen. Arbeidsongeschiktheid onder controle houden, wordt een van de grote uitdagingen 3560 in de volgende decennia: burn-outs en psychosociale ziekten nemen toe, vroegtijdige uittreding uit de 3561 arbeidsmarkt wordt afgebouwd. We gaan daarbij uit van een positieve benadering, van wat de betrokkene 3562 (nog) kan en niet van wat hij niet meer kan. Veel arbeidsongeschikten kunnen en willen werken, mits een aantal 3563 aanpassingen. Een deeltijdse job en deeltijdse uitkeringen moeten in de toekomst met grote flexibiliteit 3564 gecombineerd kunnen worden. De werkhervatting moet haalbaar zijn voor alle partijen (werknemer, 3565 werkgever, arts) en wordt zo vroeg mogelijk besproken. Hoe langer een werknemer arbeidsongeschikt is, hoe 3566 lager de kans dat hij bij zijn werkgever terug aan het werk kan en gaat. Volgens ons vertrekt re-integratie vanuit 3567 de arbeidsongeschikte en vanuit een multidisciplinaire aanpak. Voorts zijn we voorstander van richtlijnen voor 3568 zorgverstrekkers m.b.t. de evaluatie van arbeidsongeschiktheid (eenvormige beoordeling van de 3569 arbeidsongeschiktheid). Tenslotte willen we een sociale dialoog op het niveau van het bedrijf die aandacht blijft 3570 besteden aan welzijn op het werk, preventie en werkbaar werk. Beter voorkomen dan genezen! 3571 3572 CD&V pleit voor flexibele maatregelen die de re-integratie van langdurig zieken, in het bijzonder personen die 3573 kampen met een depressie of burn-out, mogelijk moeten maken. Een van de mogelijke maatregelen is het 3574 beter bekend maken en zo nodig uitbreiden van het statuut van progressieve tewerkstelling in de 3575 ziekteverzekering. Dit laat toe om deeltijds terug op te starten. Er zal ook worden nagegaan hoe we deeltijdse 3576 duurzame tewerkstelling kunnen faciliteren voor personen met een handicap en chronische ziekte, die niet 3577 voltijds kunnen werken of terugkeren naar een vroegere job. Ook kan gedacht worden aan een systeem waarbij 3578 een zieke een volwaardig loon krijgt en de werkgever een tijdelijke compensatie krijgt voor het aanwerven van 3579 de zieke die terug aan het werk wil/kan. 3580 3581 Vlaanderen moet bovendien meer investeren in inclusief sociaal-cultureel werk, zodat ook personen met een 3582 handicap de noodzakelijke duw in de rug krijgen en volwaardig kunnen participeren. Daarom moet in eerste 3583 instantie het budget van de Vlaamse subsidies aan organisaties die werken voor personen met een handicap 3584 en hun omgeving, verder versterkt worden. De sociaal-culturele organisaties voor mensen met een handicap 3585 zijn een onmisbare schakel. Ze geven een waar en genuanceerd beeld over (samen)leven met een handicap en 3586 versterken mensen met een handicap en hun netwerk in hun mogelijkheden tot autonoom functioneren in de 3587 maatschappij. 3588 3589 Werkgevers komen tenslotte vaak voor complexe situaties te staan wanneer zij personen met een handicap of 3590 chronische ziekte willen tewerkstellen. Werkgevers die inzetten op aanwerving van personen met een handicap 3591 en chronische ziekte zouden meer ondersteuning van VDAB, het OCMW en hun partners moeten krijgen. Zo 3592 wordt de rompslomp voor de werkgever beperkt. Ook personen met een handicap of chronische ziekte worden 3593 ondersteund in hun zoektocht naar werk. 3594 3595 België kampt nog steeds met een genderloonkloof, die vooral laaggeschoolde en deeltijds werkende vrouwen 3596 benadeelt (8% op uurbasis). De Loonkloofwet, die maatregelen bevat om de loonkloof tussen man en vrouw te 3597 bestrijden, moet volledig toegepast worden. Alle paritaire comités dienen zich te laten doorlichten op hun 3598


Pagina 101 van 175

genderneutrale functieclassificaties. Ook op ondernemingsniveau moet er aandacht zijn voor de sociale balans 3599 en bezoldigingsstructuur. Verder geven we onvrijwillig deeltijdse werknemers, veelal laaggeschoolde vrouwen, 3600 alle kansen op bijkomende uren of een voltijdse tewerkstelling bij hun werkgever die rekening houdt met hun 3601 balans tussen werk en leven. Momenteel moeten ze bij de werkgever al een aanvraag indienen om een voltijdse 3602 functie te krijgen die in de onderneming vrij zou komen. De regelgeving hieromtrent is echter vrijblijvend en 3603 moet meer afdwingbaar worden, ook aan de kant van de werkgever. 3604 3605 Werkzoekenden moeten actiever geholpen worden bij het zoeken naar een job via intensief begeleide 3606 loopbaanheroriëntering. Werklozen willen we helpen door hen gerichter te laten zoeken naar een job en door 3607 een kwalitatief loopbaanplan. Een belangrijke taak is weggelegd voor VDAB en Actiris. In het bijzonder moet 3608 een aangepast traject voorzien worden voor werkzoekende herintreders. Ook loopbaanbegeleiding is cruciaal 3609 om de duurbare inzetbaarheid van 55-plussers te verhogen. Loopbaancheques zouden voor deze groep dan 3610 ook om de vier jaar, in plaats van om de zes jaar, beschikbaar moeten zijn. 3611 3612 Economische migratie kan een van de sporen zijn om de ‘pool’ talent in Vlaanderen en Brussel te vergroten en 3613 proactief bij te dragen aan een goed functionerende arbeidsmarkt. Prioriteit moet echter verleend worden aan 3614 activering van het aanwezige arbeidspotentieel. Het beleid inzake economische migratie moet zich richten op 3615 de specifieke noden van de arbeidsmarkt (bv. ingenieurs, verplegend personeel). In het debat rond 3616 economische migratie moeten we ook aandacht hebben voor de risico’s op ‘braindrain’ in ontwikkelingslanden. 3617 3618 Ten slotte moet blijvend worden ingezet op het verhogen van de werkzaamheidsgraad van vrouwen. Hoewel 3619 de vrouwelijke werkzaamheidsgraad de afgelopen decennia gestegen is, blijft de Vlaamse doelstelling van 75% 3620 veraf. 43,7% van alle Vlaamse vrouwen werkt bovendien deeltijds, tegenover slechts 8,3% van de mannen. De 3621 drempels die hun arbeidsparticipatie bemoeilijken moeten weggewerkt worden. 3622 3623 Alternatieve loonvorming om jobcreatie te bevorderen 3624 3625 De concurrentiepositie van Belgische ondernemingen bepaalt het tewerkstellingspotentieel in een 3626 internationale markt. Die competitiviteit is deels afhankelijk van de loonkost, een kost die in België gemiddeld 3627 hoog ligt, gezien de belastingdruk en sociale bijdragen. We waken erover dat de teruggedrongen 3628 loonkostenhandicap van België t.a.v. de buurlanden niet terug oploopt in de toekomst. Een lagere loonkost 3629 staat daarbij niet haaks op de ambitie van een hoger nettoloon en het aantrekkelijker maken van werk (‘making 3630 work pay’). 3631 3632 Ons systeem van universele sociale bescherming behouden, vergt een verdere verschuiving van het belasten 3633 van arbeid naar een bredere belastingbasis. Het verlagen van lasten op arbeid mag niet leiden tot een 3634 onderfinanciering van de sociale zekerheid. Dit betekent dat voldoende alternatieve financiering moet 3635 gerealiseerd worden en de bestemming van bepaalde inkomsten gegarandeerd moet blijven (inkomsten uit 3636 arbeid gaan momenteel immers met zekerheid naar de sociale zekerheid). 3637 3638 Een kenmerk van de Belgische arbeidsmarkt is het grote gewicht van anciënniteit in de loonvorming, in 3639 vergelijking met factoren als competentie en prestaties. Binnen een kader van collectief overleg, kan de 3640 loonevolutie gedurende de loopbaan anders opgebouwd worden, waarbij jongeren sneller een hoger loon 3641 krijgen, zodat lonen meer de effectieve productiviteit volgen. Dat zijn immers de jaren waarin ze een huis 3642 bouwen of een gezin stichten. Later volgt de loonevolutie dan een vlakker traject. 3643


Pagina 102 van 175

(Kmo-)ondernemerschap stimuleren 3644 3645 In Vlaanderen zijn ongeveer 99% van alle ondernemingen kleine of middelgrote ondernemingen. Grote 3646 ondernemingen zijn van groot belang en springen in het oog, maar ‘kleine’ tewerkstelling bij kmo’s, 3647 zelfstandigen en vrije beroepen maakt veel tewerkstelling in totaal. Om duurzame economische groei te 3648 creëren, willen we innovatie en ondernemerschap versterken. Een efficiënte en dienstverlenende overheid die 3649 alle actoren bij elkaar brengt (bv. onderwijswereld en bedrijfswereld) draagt daartoe bij, net als voldoende 3650 beschikbaarheid van financiering (bv. leningen, waarborgen) en menselijk kapitaal. We hebben oog voor de 3651 specifieke levenscyclus van ondernemingen (bv. differentiatie in beleid en steun tussen starters en gevestigde 3652 ondernemingen). 3653 3654 We werken verder aan een echte ondernemingscultuur en aan ‘ondernemend onderwijs’ waar studenten in 3655 contact komen met ondernemerschap. Steeds meer mensen zien ondernemen als een goede carrièrekeuze. 3656 Waardering voor ondernemers ligt volgens cijfers van de ‘Global Entrepreneurship Monitor’ in Vlaanderen 3657 relatief hoog, maar het kan nog beter. De achtervolgende lasten en stigmatisering zorgen voor angst om te 3658 falen. Gebrekkige aandacht voor ondernemingszin en ondernemerschap tijdens de onderwijsjaren zorgt voor 3659 gebrekkige kennis. Stimuleren van ondernemingszin en goed voorbereid ondernemerschap voorkomen faling. 3660 Die drempels willen we wegwerken, onder meer door een leerlijn te ontwikkelen die loopt van kleuter- tot 3661 hoger onderwijs. 3662 3663 Een onderneming starten zit terug in de lift, na enkele jaren van crisis. De startersgraad kan echter nog een stuk 3664 hoger. We werken aan een actieve ‘start-up’-cultuur en willen een overheid die actief ondernemen stimuleert. 3665 Daarnaast focussen we op de doorgroei van ondernemingen met potentieel. De kmo-portefeuille beschouwen 3666 we als een succesvol instrument. Die moet voldoende slagkrachtig blijven. (Innovatie)steun voor 3667 ondernemingen moet uitblinken in toegankelijkheid en bekendheid. 3668 3669 We pleiten voor een facultatief geboorteverlof van tien dagen voor vaders en meeouders die een zelfstandige 3670 activiteit uitoefenen. 3671 3672 Er moet bovendien ook een ondersteunend beleid worden gevoerd dat specifiek gericht is op vrouwelijke 3673 ondernemers. Vrouwelijke ondernemers hebben het immers nog altijd moeilijker dan hun mannelijke collega’s. 3674 Dit beleid moet in de eerste plaats het sociaal statuut van de zelfstandigen verbeteren. Wij pleiten voor een 3675 uitbreiding van het moederschapsverlof tot vijftien weken (facultatief) met de mogelijkheid om het halftijds op 3676 te nemen en met een automatische vrijstelling van betaling van sociale bijdragen met behoud van rechten in 3677 het kwartaal waarin het moederschapsverlof wordt opgenomen, de bijna automatische toekenning van 3678 moederschapshulp en de invoering van het statuut van de gezinsondersteuner. 3679 3680 We willen een beleid dat arbeid zo aantrekkelijk mogelijk maakt en laten de loonkostenhandicap niet oplopen. 3681 Ondernemingen aarzelen immers nog vaak om een eerste werknemer aan te werven. We hebben nood aan 3682 gekwalificeerd personeel. Vlaanderen heeft hiertoe veel hefbomen in handen. We werken verder aan de 3683 uitbouw van de systemen van duaal leren en werkplekleren. De VDAB heeft een belangrijke rol in het aanbieden 3684 van opleidingen voor knelpuntenberoepen voor werkzoekenden. 3685


Pagina 103 van 175

Sociale economie 3686 3687 We streven naar een inclusieve en duurzame samenleving. Voor de arbeidsmarkt betekent dit dat iedereen 3688 participeert binnen zijn of haar mogelijkheden. Werk doorbreekt sociaal isolement en zorgt voor eigenwaarde. 3689 Voor sommigen mensen is het moeilijk (onmiddellijk) in het reguliere arbeidscircuit te werken (bv. mensen met 3690 een medische, mentale, psychische problematiek of mensen in armoede). Ook mensen met een grote afstand 3691 tot de reguliere arbeidsmarkt hebben recht op duurzame tewerkstelling. 3692 3693 Ook de private sector moet – onder meer door de Vlaamse Ondersteuningspremie meer bekend te maken – 3694 meer getriggerd worden om personen met een handicap aan te werven. Een duidelijke reglementering voor 3695 individuele inschakeling is nodig, afgestemd op de wetgeving voor collectieve inschakeling. We willen de sociale 3696 partners daarenboven belasten met de opdracht een gedragen beleid uit te werken m.b.t. de aanwerving van 3697 personen met een handicap. 3698 3699 We pleiten voor zoveel mogelijk tewerkstellingsplaatsen voor personen met een grote afstand tot de 3700 arbeidsmarkt. We doen dit door het aanbod collectieve plaatsen te vergroten, onder meer door de baten bij 3701 tewerkstelling van personen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt als gevolg van een handicap, te 3702 verdelen over de verschillende beleidsniveaus. We stimuleren private werkgevers om met hen aan de slag te 3703 gaan en erkennen de rol van lokale actoren in dit type tewerkstelling. 3704 3705 Sociale economie wil sociale doelstellingen verbinden met economische. Het gaat om bedrijven die opereren 3706 in een economische context, zonder dat winst maken de prioritaire doelstelling is. We beogen een transparant 3707 beleidskader, willen de noden van de individuele werknemer (competentieversterking) beantwoorden en de 3708 doorstroming naar een reguliere job verbeteren, indien dat haalbaar is. Dat betekent concreet dat we 3709 tewerkstelling in sociale economie behouden voor mensen voor wie sociale economie de ideale 3710 arbeidsmarktpositie is. Verder stimuleren we de samenwerking tussen sociale economie-ondernemingen en 3711 reguliere ondernemingen. 3712 3713 Tenslotte zijn er ook mensen die na intensieve begeleiding niet toeleidbaar zijn, noch naar sociale economie, 3714 noch naar arbeidszorg. Het gaat vaak om mensen met medische, mentale, psychische en/of psychiatrische 3715 problemen, al dan niet in combinatie met sociale problemen. De ervaring leert dat deze mensen vooral nood 3716 hebben aan ondersteuning op meerdere domeinen tegelijk. Voor hen willen we werken welzijnstrajecten op 3717 maat. Daarom willen we dat het decreet, waarin de werk-welzijnstrajecten voor deze doelgroep werden 3718 uitgetekend, wordt uitgevoerd. Daarenboven willen we voor deze niet-toeleidbaren – naast gepaste trajecten 3719 – ook duidelijkheid creëren omtrent hun statuut. 3720 3721 Inspelen op lokale noden 3722 3723 Vele activiteiten die nu als vrijwilligerswerk worden geklasseerd, vervullen noodzakelijke en steeds meer 3724 gewilde diensten: kinderopvang, zorg, welzijn, gedeeld vervoer. De vraag naar lokale, specifieke en 3725 kleinschalige diensten stijgt. Dergelijke diensten lenen er zich toe ingevuld te worden door personen die 3726 momenteel niet in de formele arbeidscircuits aan bod komen. De regelgeving en toelatingsvoorwaarden om als 3727 uitkeringsgerechtigde werkzoekende vrijwilligerswerk te verrichten, moeten minder stringent worden, 3728 kaderend in een traject naar werk. 3729


Pagina 104 van 175

Een goed voorbeeld is de PWA-dienstverlening. De organisatievorm is momenteel verre van optimaal, net als 3730 het statuut, maar met de aangeboden taken wordt in veel gemeenten wel een lacune voor de gemeenschap 3731 ingevuld. Een grondige hervorming dringt zich op. We willen dit instrument inzetten om enerzijds een eerste 3732 opstap inzake werkervaring aan te bieden aan werkzoekenden met perspectief op integratie in de reguliere 3733 arbeidsmarkt. Wijkwerken kan voor hen een eerste stap zijn in het traject waarin, via opleiding, begeleiding en 3734 werkervaring, doorstroming naar een reguliere job het doel is en blijft. 3735 3736 Specifiek voor onderwijs moet er zekerheid komen over de taken die nu kunnen ingevuld worden door PWA-3737 dienstverlening (bv. gemachtigd opzichter aan de schoolpoort of middagtoezicht). Er moet worden nagegaan 3738 hoe deze taken verder kunnen worden opgenomen door deze doelgroep van langdurig werklozen, opdat ze 3739 niet opnieuw door de leerkrachten uitgeoefend moeten worden. Duidelijkheid over betaalbare en werkbare 3740 alternatieven is voor scholen van belang. 3741 3742 We stellen voor dat lokale besturen zich daarbij kunnen verenigen op een door henzelf bepaalde schaal, in 3743 overleg met VDAB, op basis van de kenmerken van de lokale arbeidsmarkt. De huidige PWA-vzw’s kunnen 3744 daartoe fusioneren en zo de centrale actoren van het nieuwe wijkwerken worden. 3745 3746 3747 3.2.5. Werk op maat 3748 3749 “Om dingen te behouden, moeten ze veranderen”, schreef Giuseppe Tomasi di Lampedusa. Als mensen 3750 gemiddeld langer gezond blijven en de levensverwachting neemt toe, dan mogen we van mensen verlangen 3751 dat mensen ook langer werken. Hoe? Door te investeren in duurzame inzetbaarheid van mensen op de 3752 arbeidsmarkt. 3753 3754 Ondanks de stijgende kwaliteit van arbeid, ervaren heel wat werknemers (21% in Vlaanderen) problemen met 3755 werkbaarheid in hun job: stress, beperkte opleidingsmogelijkheden of onevenwicht tussen werk en gezin. Net 3756 dat zijn cruciale factoren om een loopbaan langer vol te houden, om weg te evolueren van de citroenloopbaan. 3757 Als mensen ‘werkbaar werk’ hebben is de bereidheid om te werken tot aan de pensioenleeftijd groot (83,2% 3758 bij 40+’ers). Werkbaar werk betekent voor ons dat je werk voldoende divers is, dat je voldoende ruimte hebt 3759 om je werk zelf te organiseren, dat je de kans krijgt om te leren en je op de erkenning en waardering kan rekenen 3760 van op de werkvloer. Dit is in het belang van zowel werknemer als werkgever. 3761 3762 Loopbaansparen 3763 3764 Voor veel mensen vertoont het beroepsleven gelijkenissen met het verkeer naar Brussel en Antwerpen. In het 3765 spitsuur is er geen doorkomen aan, alles stropt, elke dag opnieuw. Alles lijdt eronder. Frustraties stapelen zich 3766 op. Zo gaat het er, in veel gevallen, ook in onze professionele loopbaan aan toe. In het spitsuur van ons leven, 3767 zo tussen de 25 en 40 jaar, moeten we ongeveer alles tegelijkertijd realiseren: de rush in de loopbaan, gezin, 3768 kinderen, vrienden, bouwproject, sport, vrijetijdsbestedingen en vakanties. 3769 3770 De werknemer dient zelf meer verantwoordelijkheid en flexibiliteit te krijgen om arbeidsprestaties en verloning 3771 te regelen, zoals ook cafetaria- of meerkeuzeplannen in bedrijven beogen. Werknemers moeten meer op maat 3772 kunnen kiezen uit de verschillende extralegale voordelen binnen de thema’s familie, welzijn, vrije tijd, 3773 verzekeringen, mobiliteit en compenserende loonvoordelen. Het is de werkgever die, na sociaal overleg, 3774 bepaalt wat de grenzen aan dergelijke flexibiliteit voor de werknemer zijn. Bijzondere aandacht moet daarbij 3775


Pagina 105 van 175

gaan naar de toegankelijkheid van de aangeboden keuzes voor elke werknemer. Binnen dezelfde groep 3776 werknemers moeten dezelfde keuzemogelijkheden gelden. We waken er tenslotte over dat de financiering van 3777 de sociale zekerheid daarbij niet ontwricht wordt. 3778 3779 Volgens eenzelfde logica willen we loopbaansparen mogelijk maken en stimuleren. Via de loopbaanrekening 3780 geven we mensen de mogelijkheid om hun genomen of potentiële loopbaanonderbreking, tijdskrediet en 3781 thematische verloven online te raadplegen. We willen het voor werknemers mogelijk maken bepaalde 3782 loonelementen niet toe te kennen op het ogenblik van het presteren van de arbeid en de toekenning ervan 3783 uit te stellen tot het ogenblik dat de overeengekomen situaties zich voordoen. Dit kan ook een manier om, 3784 tegen het einde van de loopbaan, naar een lagere werkbelasting te gaan. Er moet echter over worden gewaakt 3785 dat het loopbaansparen geen ongelijkheden vergroot tussen deeltijds (voornamelijk kortgeschoolden en 3786 vrouwen) en voltijds werkenden. 3787 3788 De werkgever zet het budget van die afgeschafte loonelementen om naar een ‘loopbaanspaarbudget’, waaruit 3789 de werknemer kan putten om mindere inkomsten, verderop in de beroepsloopbaan, te financieren (mindere 3790 inkomsten die gevolg zijn van periodes van minder werken zoals thematisch verlof, tijdskrediet, deeltijds 3791 werken, loopbaanonderbreking). Een andere mogelijkheid is dat de werknemer de waarde van bepaalde 3792 extralegale voordelen laat storten in het bestaande aanvullend pensioen van zijn werkgever. 3793 3794 De invoering van een loopbaanspaarrekening mag de overheid niet ontslaan van de voorziening van redelijke 3795 vergoedingen (en het koppelen van pensioenrechten) voor het bestaande verlovenstelsel. Het is bovendien 3796 niet de bedoeling om via loopbaansparen te vroege uittreding uit de arbeidsmarkt opnieuw in de hand te 3797 werken. De opbouw van rechten bij loopbaansparen zal een periodieke begrenzing moeten kennen (geen 3798 ‘oppotgedrag’, volgens de filosofie van het inbouwen van rustpauzes). De invoering van een 3799 loopbaanspaarbudget moet in goed overleg met de werkgever en de werknemers te gebeuren, met oog voor 3800 de administratieve rompslomp en noden inzake personeelsplanning. Daarenboven dient men bij de uitwerking 3801 van het systeem te vermijden dat nieuwe drempels voor aanwerving worden gecreëerd, zoals bij het 3802 meenemen van het gespaarde krediet naar een volgende job zou kunnen voorvallen. 3803 3804 Moderne arbeidsorganisatie op de werkvloer 3805 3806 Ook op het werk zelf is nood aan werkbaar werk. Autonomie op het werk, kiezen wanneer, waaruit en op welke 3807 manier je werkt, mogelijkheid tot interne mobiliteit en opleidingsmogelijkheden verminderen het 3808 ziekteverzuim en kunnen de productiviteit opkrikken. 3809 3810 Daarom willen we bedrijven projectmatig financieel ondersteunen in projecten rond duurzame inzetbaarheid 3811 van werknemers. Een hernieuwde invulling van en controle op CAO nr. 104 moet ze dan weer aansporen een 3812 leeftijdbewuster personeelsbeleid te voeren. Een gelijkaardig kader moet worden uitgewerkt voor de overheid 3813 en het onderwijs, die niet onder deze CAO vallen. Bovendien moet worden ingezet op een meer genderbewust 3814 en leeftijdsbewust personeelsbeleid. De focus dient te liggen op het ontplooien van het potentieel van de 3815 werknemers, in plaats van hen te ontzien en hun participatie op de arbeidsmarkt af te bouwen. 3816 3817 We willen het delen van werknemers (‘co-sourcing’) faciliteren. Via een werkgeversgroepering kunnen twee 3818 of meer ondernemingen gezamenlijk werknemers aanwerven om hen afwisselend of gelijktijdig bij elk van hen 3819 te laten werken. De werknemer sluit daarbij een arbeidsovereenkomst af met de werkgeversgroepering die als 3820 enige juridische werkgever geldt en die de werknemer ter beschikking stellen van de ondernemingen die deel 3821


Pagina 106 van 175

uitmaken van de groepering. Uiteraard blijft voor de betrokken werknemers een sterke bescherming van 3822 toepassing. 3823 3824 Voor ons kan of moet een moderne arbeidsorganisatie niet alleen vorm krijgen in een KB of decreet. Die komt 3825 tot stand in dialoog tussen werkgevers en werknemers. Vaak gaat sociale dialoog, zowel in ondernemingen als 3826 op sectorniveau, over ‘harde’, materiële onderwerpen (bv. arbeidsvoorwaarden, loon- en vakantieregeling). 3827 Een sociale dialoog met meer aandacht voor een andere, innovatieve organisatie van werk, is nodig. 3828 3829 Tijd- en plaatsonafhankelijk werken bevorderen 3830 3831 Indien we op korte termijn iets willen doen aan ons mobiliteitsprobleem, moeten we een alternatief hebben 3832 voor de salariswagen. Een alternatief dat zowel op psychologisch vlak, als op vlak van loonkost, concurrentieel 3833 is met de salariswagen. Met het mobiliteitsbudget zorgen we ervoor dat werknemers vrijwillig hun 3834 salariswagen laten staan, geheel of gedeeltelijk ten gunste van andere vervoermiddelen. De essentie van het 3835 mobiliteitsbudget is dat elke werknemer de beschikking krijgt over een budget dat hij kan gebruiken voor 3836 verschillende mogelijkheden van vervoer. De werknemer beslist zelf over de invulling van dat budget, in functie 3837 van zijn persoonlijke behoeften, mogelijkheden of wensen op het vlak van mobiliteit. Hij maakt zijn eigen 3838 keuzes. Het doel van het mobiliteitsbudget is de werknemer stimuleren de salariswagen aan de kant te zetten 3839 en andere vervoersmiddelen te kiezen. De wagen kan nog altijd deel uitmaken van het totaalpakket. Naarmate 3840 de lasten op arbeid verlaagd worden, kan de steun voor salariswagens parallel afgebouwd worden. In 3841 combinatie met een slimme kilometerheffing, inzetten op mogelijkheden tot flexibel werk en een performant 3842 openbaar vervoer, moet dit een paardenmiddel tegen de steeds maar groeiende files zijn. 3843 3844 We gaan resoluut voor de verdere promotie van tele- en thuiswerk, met de nodige aandacht voor het 3845 onderscheid tussen werk en privé en de waarde van werk (bv. gevaar voor 'permanente beschikbaarheid', 3846 sociaal aspect van werk). Het laat werknemers toe op een flexibele manier hun arbeidstijd in te delen. Voor 3847 werkgevers is het kostenbesparend qua werkruimte en equipering. Voor het algemeen belang zijn er positieve 3848 effecten op vlak van mobiliteit. 3849 3850 Opleiding als hefboom voor duurzame inzetbaarheid 3851 3852 Opleiding is essentieel voor het loopbaanperspectief van werknemers. De participatie van oudere en 3853 laagopgeleide werknemers aan opleidingen ligt lager. Om werk werkbaar te maken, is een grotere inzet op 3854 opleiding nodig. Formeel bestaat er vandaag een interprofessionele doelstelling die via jaarlijkse sectorale 3855 engagementen rond bijkomende vormingsinspanningen wordt gerealiseerd, tot de 1,9% is bereikt. We pleiten 3856 voor een ambitieuze, coherente opleidingsdoelstelling die duidelijk en effectief meetbaar is, met 3857 verantwoordelijkheden voor werkgever en werknemer. 3858 3859 Een eerste drempel tot de arbeidsmarkt is de kennis die nodig is om toegang te krijgen. We moeten nog meer 3860 inzetten op levenslang leren en werkplekleren. Leergoesting start in het onderwijs. We willen niet alleen 3861 zoveel mogelijk jongeren tot ‘aan de meet’ brengen, zoveel mogelijk het ‘recht op leren’ garanderen. Ook 3862 daarna gaat de leerloopbaan verder en blijft opleiding de sleutel voor een duurzame loopbaan. Eenmaal op de 3863 arbeidsmarkt zijn instrumenten nodig om opleiding tijdens de loopbaan te ondersteunen. Formules als een 3864 leerverzekering of een competentieverzekering worden onderzocht. Hierbij investeren sector en overheid in de 3865 rechten van de werknemer op opleiding. Daartegenover staat een plicht tot competentieontwikkeling. 3866


Pagina 107 van 175

Verlovenstelsel op maat 3867 3868 CD&V pleit voor langere en meer werkbare loopbanen, met werkbare jobs en met de nodige tijdsgebonden of 3869 financiële ondersteuning in perioden waarin de werknemer dit nodig acht. De overheid voorziet via thematische 3870 verloven, tijdskrediet en flexibele arbeidsvormen (bv. telewerken, glijdende arbeidstijden), binnen 3871 loopbaansparen, in de nodige instrumenten voor werknemers om werk en privé op elkaar af te stemmen en 3872 hun arbeidsduur op bepaalde momenten in hun loopbaan te verminderen. Verder onderzoek is nodig of een 3873 systeem van collectieve arbeidsduurvermindering effectief en wenselijk is vanuit economisch, maatschappelijk 3874 en gezondheidsoogpunt. 3875 3876 We pleiten ervoor de verschillende verlovenstelsels (bv. rouwverlof, mantelzorg, pleegzorg, 3877 ouderschapsverlof, geboorteverlof) op elkaar af te stemmen. Voor sommige specifieke situaties willen we een 3878 uitbreiding van verlof, in alle andere gevallen willen we vooral de opnamemodaliteiten van verlof flexibeler 3879 maken. Zo willen we het adoptieverlof uitbreiden tot vijftien weken (ongeacht de leeftijd van het kind), een 3880 ouderschapsverlof met vergoeding van zes weken toekennen aan mensen die zich engageren voor langdurige 3881 pleegzorg (>1 jaar) en het mogelijk maken om ouderschapsverlof ook met 1/10de op te nemen. Ook tijdsparen 3882 moet mensen toelaten meer rustpunten in te bouwen. We pleiten ervoor om de tien dagen vaderschap- en 3883 meeouderverlof verplicht te maken, zodat elke ouder zorg voor het kind kan opnemen, met daarbovenop een 3884 facultatieve uitbreiding van het vaderschap- en meeouderverlof met vijf dagen. 3885 3886 Ondersteuning voor gezonde balans tussen werk & privé 3887 3888 Veel ouders worstelen met de combinatie tussen arbeid en gezin. We pleiten daarom voor een verdere 3889 uitbreiding van kinderopvang, in het bijzonder in stedelijke regio’s waar de vraag het aanbod ver overstijgt. 3890 Het aanbod kinderopvang mag zo min mogelijk een remmende factor zijn voor mensen om te gaan werken (bv. 3891 bij eenoudergezinnen). Een vereenvoudiging in de reglementering rond kinderopvang en onthaalouders dringt 3892 zich op en moet de drempel voor starters verlagen. Bovendien is er nog ruimte om de kost van kinderopvang 3893 te solidariseren. In hetzelfde kader pleiten we voor de uitbreiding van de huidige fiscale gunstmaatregel die 3894 bedrijven aanmoedigt om kinderopvang te voorzien voor kinderen van 0 tot 3 jaar, naar kinderopvang tijdens 3895 de schoolvakanties voor kinderen van 3 tot 12 jaar. Verder moet er op ondernemingsniveau een 3896 onderhandelingsplicht komen met betrekking tot gezinsondersteunende diensten. 3897 3898 Steeds meer ouders en ouderen zouden graag beroep doen op externen voor ondersteuning (bv. ophalen en 3899 brengen van kinderen naar school, opvangen van een ziek kind buiten erkende kinderopvangvoorzieningen, 3900 licht huishoudelijk werk). Deze noden passen echter niet binnen het bestaande systeem van kinderopvang, 3901 thuiszorg of dienstencheques. Er is dus ruimte voor privé-initiatieven waarbij de overheid een algemeen kader 3902 aanbiedt en vermijdt dat deze activiteiten ‘in het zwart’ gebeuren. De drempel bij de opdrachtgever voor het 3903 afsluiten van een arbeidsovereenkomst voor deze beperkte activiteiten ligt namelijk hoog en aan het statuut 3904 van werkgever zijn heel wat verplichtingen verbonden (arbeidsrechtelijk, RSZ-wet). Met ‘de 3905 gezinsondersteuner’ willen we een eenvoudig stelsel oprichten met de mogelijkheid voor een beperkte groep 3906 mensen – studenten en gepensioneerden – om dergelijke ‘ondersteunende’ diensten te verrichten. 3907


Pagina 108 van 175

3.2.6. Jobs met een goede sociale bescherming 3908 3909 We gaan voor jobs met een sterke sociale bescherming voor iedereen. Een arbeidsmarkt met een binnenschil 3910 van goed beschermde jobs en een buitenschil flexibele, slecht beschermde jobs of een arbeidsmarkt waar 3911 nauwelijks doorstroming is van flexibel naar vast werk, passen niet in dat verhaal. Jobs met een sterke sociale 3912 bescherming moeten ervoor zorgen dat mensen bij tegenslag kunnen terugvallen op een degelijke bescherming 3913 van hun levensstandaard. Zekerheid over een degelijke sociale bescherming laat mensen toe positieve keuzes 3914 te maken in hun loopbaan. De aard van het werk zal steeds meer bepalen welke vorm van werken dominant is 3915 in bepaalde sectoren. Copywriters en designers zijn een goed voorbeeld van een verzelfstandigde sector. De 3916 deeleconomie draagt in zich zowel potentieel als gevaar voor versplinterde mini-jobs. 3917 3918 Sociale bescherming & arbeidsmarktmobiliteit 3919 3920 Het statuut dat we aan de verschillende werkvormen toekennen, bepaalt nog in grote mate de sociale 3921 bescherming waarop mensen zich kunnen beroepen. Verschillende mensen zijn daarom noodgedwongen aan 3922 de slag in een statuut dat minder voordelen geeft dan een ander, ook al doen ze gelijk(aardig) werk. Het gebrek 3923 aan terugvalpositie heeft vaak een negatieve weerslag op hun carrière en indirect ook op het potentieel dat 3924 mensen hebben voor de samenleving. Omgekeerd is de binding tussen statuut en sociale bescherming ook een 3925 kooi die mensen bindt in hun functie. Een overstap van werknemer naar zelfstandige betekent meteen het 3926 (gedeeltelijke) verlies van de voordelen die ze hebben opgebouwd (pensioenrechten, uitkeringen). Ook al 3927 zouden ze liever een andere uitdaging aangaan of een stap terug doen in hun carrière. 3928 3929 Willen we mensen een solide terugvalbasis, zekerheid en een toekomstperspectief geven, hebben we nood aan 3930 een nieuw sociaal model. Dit model moet kijken naar het resultaat op vlak van bescherming en kansen, en niet 3931 volledig gelinkt zijn aan het statuut dat een persoon toevallig heeft in een bepaalde fase in zijn of haar leven. 3932 De arbeids- en sociale zekerheidsvoorwaarden van de verschillende socio-professionele groepen moeten 3933 maximaal naar elkaar toegroeien, tot een volwaardig statuut voor elkeen. Een dergelijke hervorming vereist 3934 een groot draagvlak. Het is aan de sociale partners en andere belangrijke betrokkenen om afspraken te maken 3935 hoe zo’n gezamenlijk, volwaardig statuut tot stand kan gebracht worden. 3936 3937 We willen mensen voldoende bescherming bieden in de uitvoering van hun taak. Soms vereist dat een striktere 3938 ontslagbescherming. Die bescherming hoort echter proportioneel te zijn, dus ook gerelateerd aan de specifieke 3939 taak, met een tijdelijk karakter. 3940 3941 Detacheringsfraude hard & efficiënt bestrijden 3942 3943 Het vrij verkeer is een fundamentele vrijheid binnen de Europese Unie. EU-burgers hebben het recht zich vrij 3944 te verplaatsen, te verblijven, te werken of hun diensten aan te bieden op het grondgebied van alle lidstaten. 3945 Daar blijven we pal achter staan. We willen echter misbruik van regels en oneerlijke concurrentie door 3946 gedetacheerde zelfstandigen en werknemers strenger aanpakken. Gedetacheerde zelfstandigen en 3947 werknemers kunnen in ons land prestaties leveren aan een goedkoper tarief of een lager loon dan Belgische 3948 zelfstandigen of werknemers. Dat leidt vaak tot oneerlijke concurrentie, ten koste van nationale 3949 ondernemingen en ten koste van jobs. Bijvoorbeeld wanneer geen bijdragen betaald worden in het land van 3950 herkomst, wanneer aan ‘forum shopping’ zou worden gedaan door de keuze van een vestigingsplaats te laten 3951 afhangen van (lage) sociale bijdragen of in geval van schijnzelfstandigheid. Dat ondermijnt het 3952 solidariteitsmechanisme in onze sociale zekerheid. 3953


Pagina 109 van 175

Het principe ‘gelijk loon voor gelijk werk op dezelfde plaats’ moeten we beter toepassen. Daarnaast zijn meer 3954 monitoring en strengere controles in de strijd tegen schijnzelfstandigheid en tegen misbruik door coöperatieve 3955 vennootschappen nodig. We pleiten voor meer samenwerking tussen binnenlandse inspectiediensten 3956 onderling – m.b.t. de invordering van sociale bijdragen, beter gebruik van LIMOSA-data – en tussen 3957 binnenlandse en buitenlandse inspectiediensten. 3958 3959 Op EU-vlak willen we dat België een halt toeroept aan de neerwaartse spiraal waarbij zelfstandigen en 3960 werknemers uit goedkope lidstaten op onrechtmatige basis prestaties leveren. Meer samenwerking, een betere 3961 bekendmaking van detacheringsvoorwaarden in alle Europese lidstaten, een actievere rol voor de Europese 3962 Commissie in de monitoring en opsporing van detacheringsfraude en sensibilisering van goedkopere EU-3963 lidstaten staan daarbij centraal. 3964 3965 3966 3.2.7. Vooruit door dialoog 3967 3968 Het sociaal overleg in België is al vele malen doodverklaard, maar is ondanks alles blijven functioneren. We 3969 hebben altijd de kaart van het sociaal overleg getrokken. Als beleid gedragen wordt door sociale partners, is de 3970 kans op een succesvolle uitvoering groter. Sterke sociale partners gaan vaak samen met een relatief laag niveau 3971 van ongelijkheid, zo bewijzen IMF-studies6. Sociaal overleg is bovendien een vorm van economische 3972 democratisering. Betekent dit dat het sociaal overleg dan niet aan modernisering toe is? Geenszins. 3973 3974 De sociale dialoog moet representatief zijn voor de samenleving. Als we als overheid taken delegeren naar de 3975 sociale partners – en daar zijn goede redenen voor – dan zijn representativiteit en legitimiteit van groot belang. 3976 Ons sociaal model stamt nog uit een economische realiteit die voornamelijk bestond uit werknemers versus 3977 werkgevers, aangevuld met landbouworganisaties. Sindsdien hebben verschuivingen plaatsgevonden: de 3978 dienstensector en social profit groeiden, de industrie kalfde af, het profiel van de leden van sociale organisaties 3979 veranderde en statuten werden minder uniform. In een representatief sociaal overleg hoort iedereen, met 3980 voorkeuren en bezorgdheden, zo goed mogelijk vertegenwoordigd te zijn. 3981 3982 We staan voor een duurzaam en inclusief groeimodel waar arbeid en kapitaal elkaar versterken, met aandacht 3983 voor de reële economie. Ook al blijft competitiviteit een aandachtspunt, landen die elkaar via voortdurende 3984 devaluatie van de arbeidskost de dieperik in concurreren: dat is geen duurzaam groeimodel. Voor ons is het 3985 inkomen of het loon van de modale werkende een hefboom om de vraag te stimuleren (vraaggestuurde 3986 economische groei). 3987 3988 Dergelijke kwesties vragen een transnationale aanpak. Het Europese ‘economic governance’-model krijgt 3989 stilaan vorm, o.a. via het Europees Semester. We moeten extra stappen zetten om de rol van de sociale partners 3990 te verduidelijken. In een dergelijk systeem kan (minimum) looncoördinatie tussen (gelijkaardige) 3991 Eurozonelanden, zoals Oostenrijk, Duitsland, Nederland en de Scandinavische landen een plaats krijgen, met 3992 respect voor de autonomie van de sociale partners. 3993 3994 Het sociaal overleg in België heeft een sterke sectorale focus, waarbij loononderhandelingen worden gevoerd 3995 binnen paritaire comités. Tegelijkertijd bestaat er een steeds sterkere coördinatie tussen het hoogste, nationale 3996

6 JAUMOTTE & OSARIO BUITRON: “The decline in unionization in recent decades has fed the rise in incomes at the top.”, IMF, 2015: http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2015/03/jaumotte.htm

http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2015/03/jaumotte.htm


Pagina 110 van 175

niveau van sociaal overleg (via loonnorm, automatische indexering), het overleg op sectorniveau en overleg op 3997 bedrijfsniveau. Het landschap van de paritaire comités is historisch gegroeid. Dat leidt tot een aantal 3998 moeilijkheden: de complexiteit remt de arbeidsmarktmobiliteit af, de structuur weerspiegelt niet altijd de 3999 economische realiteit, loononderhandelingen sluiten niet goed aan bij de economische positie van de 4000 ondernemingen en de paritaire organen sporen niet meer met de ondernemingsstructuren en het afnemend 4001 onderscheid tussen arbeiders en bedienden. We willen het sectoraal overleg moderniseren door het aantal 4002 paritair comités te verminderen, zonder de continuïteit van het sociaal overleg in het gedrang te brengen en 4003 in overleg met de sociale partners. Op die manier stemmen we het sectoraal overleg beter af op het economisch 4004 weefsel in de 21ste eeuw. 4005 4006 De focus van het sociaal overleg moet meer liggen op het stimuleren van werkbaar werk (autonomie, 4007 opleidingsmogelijkheden, naast arbeidsvoorwaarden en arbeidsduur), een moderne arbeidsorganisatie en 4008 tewerkstelling. Loonsverhogingen zijn immers makkelijker te rechtvaardigen wanneer ook de productiviteit 4009 stijgt en er dus meer te herverdelen valt. CD&V pleit voor meer medezeggenschap in de ondernemingen voor 4010 werknemers. Het recht op medezeggenschap dat in landen als Duitsland, Frankrijk, Nederland of Zweden in 4011 verschillende vormen voorkomt, kan daarbij als inspiratie dienen. 4012 4013 Het stakingsrecht ligt onder vuur. De geschiedenis leert ons dat het stakingsrecht te belangrijk is om overboord 4014 te gooien. Sociale partners hebben echter ook verantwoordelijkheden en moeten binnen de limieten van de 4015 wet blijven. Voor ons moet het stakingsrecht behoedzaam aangewend te worden. Als een laatste middel 4016 wanneer alle overlegvormen uitgeput zijn. Telkens moet afgewogen worden of de staking in het belang van de 4017 werknemers is, op korte termijn, maar ook met de blik op de lange termijn. Niet alleen in het belang van hun 4018 specifieke leden in een specifieke onderneming, maar ook in het belang van de samenleving en de economie. 4019 4020 CD&V wil, na voorafgaandelijk sociaal overleg, een kader creëren om ook in de openbare sector concrete 4021 afspraken te maken over gegarandeerde essentiële diensten ingeval van stakingen. 4022


Pagina 111 van 175

Economie 4023 4024 3.3.1. Betrokken & duurzame economie: iedereen vooruit 4025 4026 Iedereen heeft en verdient een plaats binnen het economisch bestel. Economie is geen doel, maar een middel 4027 om als mens tot voldoening en zelfontplooiing te komen. De voldoening om dagelijks bezig te kunnen zijn met 4028 iets wat je graag doet of waar je handig in bent. Voldoening ook omdat je met het verdiende inkomen je 4029 behoeften kan vervullen. Een meerwaarde wordt het als je er ook plezier aan beleeft, als je het gevoel hebt 4030 nuttig bezig te zijn voor jezelf, jouw naasten en de maatschappij. Als je jezelf kan ontplooien. 4031 4032 Wat geldt voor personen, geldt ook voor ondernemingen. Of het nu gaat om zelfstandigen, kmo’s, grote 4033 ondernemingen of multinationals, ondernemingen zijn er om een idee om te zetten in een product of een dienst 4034 waarvan iedereen kan profiteren door het aan te kopen of te gebruiken. Zo creëren ondernemingen een 4035 meerwaarde voor zichzelf en de maatschappij. 4036 4037 Ondernemers leggen mee de basis voor onze welvaart en dus ook voor ons welzijn. Ondernemen is risico 4038 nemen en vergt moed. Ondernemerschap gedijt best in een klimaat van maatschappelijke waardering en 4039 efficiënte dienstverlening door de overheid. Dat is cruciaal voor ons land als kleine open markteconomie. Onze 4040 welvaart is in grote mate op export gebouwd. We blijven inzetten op de ondersteuning van bedrijven bij hun 4041 zoektocht naar internationale afzetmarkten. Dat betekent ook dat we blijven waken over de concurrentiekracht 4042 van onze bedrijven ten opzichte van het buitenland, in het bijzonder ten opzichte van onze buurlanden. 4043 4044 Economie is mede de basis van een goede sociale bescherming. We blijven herhalen dat economische groei en 4045 sociale vooruitgang samen horen. Dit is de essentie van de sociale markteconomie. Niet alle groei is echter per 4046 definitie goed. Zo hebben we in het beleid onvoldoende oog gehad voor ecologische aspecten van groei en 4047 hebben we het principe van rentmeesterschap in het verleden te veel onderbelicht gelaten. Daarnaast kan men 4048 zich de vraag stellen wat we zijn met groei als we niet gelukkig zijn. Omgekeerd: kan men echt gelukkig zijn 4049 zonder dat er een zekere (basis)welvaart is? We kunnen enkel van duurzame economische groei spreken als we 4050 er als mens op vooruitgaan. 4051 4052 Het vertrekpunt van onze visie is dat economie draait om het creëren van toegevoegde waarde. Het is een 4053 proces dat volgt uit menselijke drijfveren: ambitie, de wil om bij te dragen en beter te doen, motivatie om nuttig 4054 bezig te zijn, behoeften die we vervuld willen zien. De mens is een zin zoekend wezen, hij zoekt betekenis en 4055 erkenning. Mensen leven vanuit waarden. Mensen kunnen niet herleid worden tot een ‘homo economicus’ die 4056 prestatieprikkels nodig heeft om meer te werken en beter te presteren. Ruimte om talent te ontplooien en 4057 mensen te versterken in hun competenties leiden tot een beter resultaat en een grotere impact voor iedereen. 4058 4059 Iedere mens telt. We streven naar geschikt werk voor iedereen. We hebben ook oog voor de effecten van 4060 automatisering en robotisering. Technologische evoluties maken dat we veel meer kunnen doen in onze jobs 4061 en op een veel snellere manier. Maar automatisering en technologische snufjes zijn er om de mens te dienen, 4062 niet om hem per definitie te vervangen. We willen dat mensen maximaal worden voorbereid op de evoluties 4063 door voor de nodige vaardigheden te zorgen. Daarnaast willen we zorgen dat mensen die niet meer meekunnen 4064 of uit de boot vallen, opgevangen worden en begeleid worden naar ander werk. 4065


Pagina 112 van 175

Technologische evoluties en de vele manieren om met elkaar in contact te treden, creëren ook kansen om 4066 mensen met elkaar in verbinding te brengen. Als christendemocraten willen we deze processen alle kansen 4067 geven. Ze brengen mensen dichter bij elkaar en het delen van een idee of een project creëert 4068 samenhorigheidsgevoel. Nabijheid, lokale productie en samenwerking zijn voor ons heel belangrijk. 4069 4070 Daarnaast willen we ook op lange termijn denken en werken. Zorg voor omgeving en milieu zijn essentieel. 4071 Voor ons is het duidelijk dat we naar een duurzame samenleving moeten transformeren. We willen fors aan de 4072 kar trekken. Al te vaak doet de kost van huidige inspanningen de toekomstige kost van nu niets doen vergeten. 4073 Een meer duurzame economie met zuinig gebruik van grondstoffen, materialen en energie en werken via 4074 kringlopen, is het begin. De realisatie van deze visie begint bij elk van ons, bij ons eigen handelen. 4075 Duurzaamheid kan maar effectief zijn indien er draagvlak is. Het begint al bij de vraag: “heb ik dat wel echt 4076 nodig?” Soberheid in het hoofd en in de materiële houding van mensen zijn moderne uitdagingen. We moeten 4077 ons ook de vraag stellen hoe ons economisch systeem ons mensbeeld heeft veranderd en of het moderne 4078 ‘consumentisme’ ons welzijn nog langer positief beïnvloedt. Of het ons gelukkiger maakt. 4079 4080 Door duidelijke langetermijndoelstellingen willen we organisaties, bedrijven en overheid richting een 4081 duurzame economie sturen. Deze lange termijn laat de ruimte zelf uit te zoeken hoe men naar deze doelstelling 4082 toewerkt. Van de overheid verwachten we dat ze een voortrekkersrol speelt. Door regulering en het voorzien 4083 van juiste kaders, aangevuld met tussentijdse doelstellingen, kan ze de richting bepalen waarin onze 4084 maatschappij evolueert. 4085 4086 Sociaal ondernemerschap leunt nauw aan bij onze sociale markteconomie. Het plaatst waarden centraal in de 4087 bedrijfsvoering. Gemeenschappelijke waarden leiden tot een unieke verbinding tussen alle belanghebbenden 4088 in het bedrijfsproces. Het maakt relaties duurzamer en rijker. Ons doel is dat elke onderneming sociaal 4089 ondernemerschap hoog in het vaandel draagt. Sociaal ondernemerschap zet tewerkstelling voorop, in het 4090 bijzonder tewerkstelling van kansengroepen. Dat impliceert voor ons ook dat sociale ondernemingen – net als 4091 andere ondernemingen – een economisch bedrijfsmodel hebben. Met andere woorden: ook sociale 4092 ondernemingen moeten werken in een cultuur van klantgerichtheid en efficiëntie. Sociaal ondernemerschap is 4093 ook altijd op ethische groei gericht. Een zeer grote uitdaging voor sociale ondernemers is daarom de moeilijke 4094 evenwichtsoefening om het ‘sociale’ (jobcreatie) voorop te stellen, zonder het ‘economische’ ondergeschikt te 4095 maken. 4096 4097 Ook de sociale economie is voor ons een belangrijk deel van de economie. Door het creëren van duurzame 4098 tewerkstelling voor kwetsbare werknemers draagt ze bij aan een duurzame en sociaal rechtvaardige economie. 4099 Bovendien dragen heel wat sociale economie-ondernemingen ook via hun bedrijfsvoering bij aan een duurzame 4100 economie (bv. via duurzaam groenonderhoud, recyclage en hergebruik). 4101 4102 4103 3.3.2. Technologie is overal 4104 4105 Nieuwe technologieën bieden nieuwe kansen en leiden tot nieuwe producten, nieuwe bedrijfsprocessen of 4106 businessmodellen. Vaak gebeurt dat geleidelijk, maar soms kunnen nieuwe technologieën bestaande 4107 industrieën verstoren. In dit laatste geval spreekt men over disruptieve technologieën. Ook de combinatie van 4108 technologieën en diensten kunnen zorgen voor disruptieve organisatieprocessen en businessmodellen. 4109


Pagina 113 van 175

Vanuit steeds meer hoeken – ondernemers, academici, overheid, internationale fora, burgers en non-4110 profitorganisaties – wordt erop gewezen dat we in een periode leven waarin technologieën aan een razend 4111 tempo doorbreken. Het internet der dingen, kunstmatige intelligentie, robotica, 3D-printing, ‘infinite 4112 computing’ en verbinden van data, ‘lab-on-chip’-technologie, ‘genomics’, nanotechnologie, draagbaar internet 4113 verwerkt in kledij of inplantbare chips. Ze maken dat grenzen tussen mensen, internet en fysieke wereld 4114 vervagen. Er is een verandering in de manier waarop we leven, werken en in relatie staan met anderen. Deze 4115 evolutie zal zich alleen maar verder doorzetten. 4116 4117 Deze doorbraken bieden mensen de kans een idee om te zetten in iets dat ze kunnen verspreiden en verkopen. 4118 Lokale productie bevordert kleinschaligheid en nabijheid. Het kan ook een manier zijn om terug meer waarde 4119 te geven aan bepaalde soorten productie en aan persoonlijke inspanningen die geleverd worden. Dankzij het 4120 internet kan iedereen zijn of haar idee direct kwijt aan een grote groep van mensen die wereldwijd met elkaar 4121 verbonden zijn. Iedereen ondernemer! 4122 4123 Ook bedrijven staan voor de uitdaging met deze evoluties om te gaan. Bedrijven die de juiste combinatie van 4124 technologie en dienstverlening vinden, hebben een stap voor op anderen en zijn beter gewapend voor de 4125 toekomst. Hoe sneller bedrijven hierin slagen, hoe beter dus voor de samenleving. 4126 4127 Hoewel we deze evoluties en innovatie geweldig vinden en alle kansen willen geven, hebben we ook oog voor 4128 potentiële risico’s. Wij vinden dat moet opgelet worden voor een te verregaande automatisering en 4129 robotisering. Deze evolutie moet ten dienste staan van de mens en niet de mens an sich vervangen. We 4130 vertrouwen op de werkgever om er verantwoordelijk en menselijk mee om te gaan. Trends en nieuwe 4131 organisatiemodellen kan men echter niet tegenhouden. Ze hebben ontegensprekelijk een impact op bestaande 4132 jobs. Daarom moeten we veel actiever trends opsporen en sneller de dialoog aangaan met sociale partners en 4133 sectororganisaties. Met als doel om nu al een soort stappenplan (‘roadmaps’) op te stellen over wat te doen en 4134 hoe om te gaan met veranderingen inzake processen, bedrijfsmodellen en tewerkstelling. Zo kunnen we 4135 transformaties in goede banen leiden. Mogelijk zal ook regelgeving nodig zijn die het algemeen belang bewaakt. 4136 4137 Daarnaast verwachten we dat elke ondernemer zich hier maximaal op voorbereidt en producten maakt die 4138 kwaliteitsvol zijn. In het bijzonder bij 3D-printing moet erop gelet worden dat aan bepaalde minimumeisen 4139 voldaan wordt. Om dat in goede banen te leiden, stimuleren we de oprichting van platformen en vertrouwen 4140 we op sectorfederaties en ondernemersorganisaties om te bouwen aan gedragscodes en regels en er ook over 4141 te waken; 4142 4143 Een speler die nog niet benoemd werd is de overheid. Ook die heeft een rol te spelen. Met haar economisch 4144 gewicht en regulerende rol kan ze een grote impact hebben op wat gebeurt. Beide rollen worden verder 4145 toegelicht. 4146 4147 Gevolg van al deze evoluties is dat velen onzeker zijn en het gevoel hebben niet meer mee te kunnen. De 4148 overheid zal hoe dan ook een rol hebben om te zorgen voor een goede opvang van wie uit de boot valt en 4149 moeten zorgen voor begeleiding tijdens de overgang. Het gaat dan zowel over onderwijs en de versterking van 4150 vaardigheden, als over begeleiding naar ander werk. Heel wat wetgeving zal moeten aangepast worden: 4151 arbeidsrecht, sociaalzekerheidsrecht, economisch recht, consumentenbescherming. Dit debat willen we 4152 proactief voeren, in overleg met de sociale partners. 4153


Pagina 114 van 175

3.3.3. Circulaire economie 4154 4155 Streven naar duurzaamheid vertrekt vanuit het wij-gevoel, met een blik op toekomstige generaties die minstens 4156 even goed moeten kunnen genieten van de mogelijkheden die we hebben. Daarom stellen we een gezonde en 4157 duurzame maatschappij voorop. 4158 4159 Het groeiend besef van de schaarste van hulpbronnen, de bevolkingsgroei en de nood aan (blijvende) 4160 milieubescherming, maken dat nog meer werk gemaakt moet worden van een verstandig gebruik van energie, 4161 grondstoffen en water. Al jaren maken we werk van een efficiënte inzameling van afval en het vermijden van 4162 storten en verbranden. Nu verschuift de aandacht naar circulair denken in de productketen. Circulaire 4163 economie tracht de waarde van materialen doorheen de productie- en consumptieketen te behouden. Dat 4164 gebeurt door valorisatie van gebruikte zaken via zo kort mogelijke, gesloten kringen: 1) onderhoud en 4165 herstelling, 2) hergebruik via o.m. de tweedehands markt, 3) opknappen en herproduceren (‘remanufacturing’) 4166 van artikelen en tenslotte 4) recyclage. 4167 4168 Productdesign zal een belangrijke rol spelen. Ze moeten duurzamer zijn en langer meegaan. Ze moeten ook 4169 makkelijk te herstellen zijn of te verwerken in een andere toepassing. In modulaire systemen zijn veel 4170 onderdelen inwisselbaar (bv. modulaire gsm’s of gebouwen). Het spreekt voor zich dat goede afspraken en/of 4171 standaardisatie essentieel zijn. En dat duidelijke keuzes worden gemaakt, hetzij voor maximale 4172 grondstofefficiëntie, hetzij voor energie-efficiëntie. We verwerpen het idee van een product dat 'van wieg tot 4173 graf' wordt geproduceerd en we vormen de komende decennia onze economie om tot een economie die 4174 producten 'van 'wieg tot wieg' (‘cradle to cradle’) bouwt. Op het einde van hun normale gebruik, kunnen ze dan 4175 worden hergebruikt als basisstof voor een nieuw product. In deze economie bestaat afval niet, aangezien alle 4176 producten op het einde van hun levenscyclus de basis van een nieuw product zijn. 4177 4178 In een circulaire economie hebben begrippen als ‘bezit’ en ‘nieuwigheid’ minder belang. Niet meer het bezit 4179 van bv. een wagen is nog belangrijk, wel de toegang tot het gebruik ervan. We worden eerder gebruiker dan 4180 consument en trachten de aankoop van een goed te vervangen door het gebruik van diensten die hetzelfde 4181 resultaat hebben. De efficiëntiewinst zit in het delen van goederen die anders het merendeel van de tijd 4182 ongebruikt blijven. 4183 4184 Circulair denken brengt mensen samen. Men kan ook beroep doen op anderen om een product te herstellen. 4185 De lineaire lijn van grondstof naar afval, ‘van wieg naar graf’, wordt een vertakt netwerk, via clusters, over 4186 grenzen van sectoren heen. Meer nog: het wordt een ‘multi-belanghebbendenaanpak’ waarin overheid, 4187 bedrijven, middenveld en onderzoek de neuzen in dezelfde richting zetten. Die grotere verbondenheid zorgt 4188 voor een lagere afhankelijkheid van kritische grondstoffen. Het opnieuw korter maken van productieketens en 4189 meer lokaal verkopen en/of delen van producten, zorgen voor plaatselijke productie, waardering voor 4190 ambachtelijk werk en een zoektocht naar meer kwaliteit bij aankopen. We kunnen hier een voortrekkersrol 4191 spelen tegenover andere landen. Met deze nieuwe vorm van economie kunnen we tegelijk met een groei van 4192 de economie de leefbaarheid van onze regio verhogen en de blootstelling aan schadelijke stoffen verder 4193 verminderen. 4194


Pagina 115 van 175

3.3.4. Deeleconomie 4195 4196 ‘Deeleconomie’ is een containerbegrip. Er bestaan heel wat variaties. Wat wel telkens terugkeert: 4197 internettechnologie wordt aangewend (en is zelfs noodzakelijk) om nieuwe activiteiten mogelijk te maken. 4198 Daarnaast komt ook decentralisatie altijd terug. Er ontstaan kleinere, horizontale netwerken die opboksen 4199 tegen de sterk gecentraliseerde instituties en bedrijven van vandaag. Het is zinloos te spreken over het al dan 4200 niet aanmoedigen van deeleconomie. De groei van deeleconomie is een logisch gevolg van de mogelijkheden 4201 van het internet. En net als bij eerdere technologische evoluties zijn er positieve en negatieve kanten aan het 4202 verhaal. 4203 4204 Een eerste vaststelling is dat een aantal initiatieven die het label ‘deeleconomie’ opgekleefd krijgen, eerder 4205 passen in de Schumpeteriaanse visie op ‘creatieve destructie’. Nieuwkomers als Airbnb en Uber stoten, door 4206 innovatie, gevestigde activiteiten uit de markt. Meestal gaat het om spelers die wereldwijd opereren en 4207 waarvan het businessmodel bestaat uit het overbodig maken van intermediaire dienstverleners, door gebruik 4208 te maken van internettechnologie. Ze brengen de aanbieder van een dienst rechtstreeks in contact met de 4209 vrager. Overheadkosten worden beperkt, met een prijsvoordeel voor de consument als gevolg. Op langere 4210 termijn is dat type innovatie positief voor groei. Maar naast de directe winnaars zijn er ook zeer duidelijke 4211 verliezers: heel wat ‘klassieke’ jobs staan op de helling. Het volstaat te kijken naar het hevige verzet van de 4212 klassieke taxi’s overal waar Uber opduikt. 4213 4214 Moeten we de markt hier laten spelen? Het heeft op zich geen zin om technologische vooruitgang af te remmen, 4215 mocht het al mogelijk zijn. De overheid moet wel blijven waken over gelijke spelregels. Het gaat niet op dat 4216 sommige aanbieders wél belastingen moeten betalen en andere niet. Dat sommige wel moeten voldoen aan 4217 veiligheidsvoorwaarden en anderen niet. Het is niet omdat iets beroep doet op nieuwe technologie, dat het per 4218 definitie beter is. 4219 4220 Een moeilijkheid is dat soms ‘monetarisering’ ontstaat van handelingen die vroeger onder de noemer 4221 ‘vriendendienst’ vielen. Waar je vroeger gratis een lifter meenam, moet die vandaag maar beroep doen op 4222 Uber. Waar je vroeger de vriend van een vriend gratis een slaapplaats aanbood, verwacht je nu minstens een 4223 wederdienst. Op die manier draagt deeleconomie onbedoeld bij tot een ‘voor wat, hoort wat’-cultuur die niet 4224 echt aansluit op onze notie van vrijwillig initiatief vanuit de samenleving. Waar het vroeger evident was dat de 4225 overheid dat initiatief niet moest bemoeilijken, is dat nu minder het geval. Als er sprake is van een (impliciet) 4226 contract tussen aanbieder en vrager, waarbij tegenover een dienst ook een wederdienst of vergoeding staat, 4227 dan spreekt men van een commerciële activiteit en moet zo’n transactie belast worden. 4228 4229 Het feit dat de overheid gelijke spelregels nastreeft, ontslaat die overheid uiteraard niet van haar taak om 4230 permanent na te denken over de billijkheid van regels. Regelgeving mag niet misbruikt worden om bestaande 4231 activiteiten af te schermen. Reglementering moet continu aangepast worden aan de noden en mogelijkheden 4232 van de tijd. 4233 4234 Een tweede subgroep in de deeleconomie zijn initiatieven die de omslag maken van het ‘bezit’ naar het ‘delen’ 4235 van goederen, diensten en tijd. Van ‘consumptiegedrag’ naar ‘gedeelde consumptie’. Het voordeel is dat 4236 goederen efficiënter worden gebruikt. Er wordt ook minder beslag gelegd op schaarse grondstoffen. De groei 4237 van dit soort activiteiten hangt samen met culturele evoluties. Nieuwe generaties delen misschien wel hun auto, 4238 maar niet het toestel dat hun toegang tot (mobiliteit op) het internet garandeert. Mobiliteit krijgt een ietwat 4239 andere invulling: fysieke verplaatsingen worden omgeruild voor verplaatsingen in de virtuele wereld. Op het 4240


Pagina 116 van 175

eerste gezicht leiden deze initiatieven tot een meer duurzame economie. Al kan je ook daar kanttekeningen bij 4241 plaatsen. Vanuit het oogpunt van de kringloopeconomie lijkt dit soort activiteiten evenwel het stimuleren 4242 waard. De overheid kan een duw in de rug geven door bv. parkeerplaatsen voor te behouden aan deelauto’s. 4243 4244 Een derde categorie situeert zich meer aan de productiekant. Het gaat om design, productie en distributie van 4245 goederen door samenwerkende netwerken. Waar bedrijven vroeger kennis konden centraliseren 4246 (monopoliseren) en te gelde maken (kapitaliseren), is dat vandaag moeilijker. ‘Opensource’ laat toe dat mensen 4247 voortbouwen op kennis van anderen. Deze activiteiten spreken misschien nog het meest van al tot de 4248 verbeelding. Belangeloos initiatief uit de samenleving slaagt erin de macht van multinationale ondernemingen 4249 te doorbreken. Gedecentraliseerde productie op de plaats van consumptie maakt dat transportkosten 4250 afnemen. Waarschijnlijk zal er ook minder neiging zijn om gecontroleerde veroudering in te bouwen in 4251 producten. Tweemaal prijs dus vanuit het oogpunt van duurzaamheid. Toch zijn er ook minder aangename 4252 aspecten. Wie garandeert de veiligheid van producten? Het wordt voor de overheid quasi onmogelijk om 4253 productnormen te controleren. Bovendien stelt zich dan nog de vraag wie verantwoordelijk is voor het 4254 eindproduct. 4255 4256 Een belangrijke kanttekening is de impact op inkomens(her)verdeling. We gaven reeds aan dat niet iedereen 4257 winnaar is bij veranderingen. Er is een directe impact op de inkomensverdeling: sommige werknemers verliezen 4258 hun arbeidsinkomen. Maar de impact gaat verder dan dat. Naarmate meer mensen instaan voor eigen 4259 productie, minder transacties plaatsvinden (tussenniveaus tussen producent en consument verdwijnen), 4260 erodeert ook de basis voor belastingen zoals we die vandaag kennen. Opnieuw kunnen we verwijzen naar de 4261 casus Uber: taxichauffeurs worden vervangen door particulieren die hun auto occasioneel gebruiken voor het 4262 vervoer van derden. De vraag wat en hoeveel belast moest worden, volgde pas later. In het productieproces 4263 van een auto wordt de arbeid belast, er wordt belasting geheven op de winst en btw op de verkoopprijs. Maar 4264 wat als die auto, louter voor eigen gebruik, in de verre toekomst uit de 3D-printer komt van een P2P-groep? 4265 4266 4267 3.3.5. Economie & rol van de overheid 4268 4269 In de decennia na de Tweede Wereldoorlog is de overheid meer gaan ingrijpen in de economie. Vanaf de jaren 4270 90 van de vorige eeuw keerde dat. Overheidsbedrijven werden geprivatiseerd, in een grote wereldwijde 4271 dereguleringsgolf. De crisis van de voorbije jaren heeft aangetoond dat een te grote deregulering en 4272 privatisering, met beperkt toezicht, niet tot de beste resultaten leiden voor de samenleving als geheel. 4273 4274 Het is enigszins paradoxaal. Enerzijds leeft de bekommernis dat de overheid te betuttelend is en geen ruimte 4275 laat voor initiatief en vernieuwing. Anderzijds is er op tal van domeinen een vraag naar de overheid die ‘het 4276 maar moet oplossen’. Hoe en waar ligt de balans tussen die twee uitersten? 4277 4278 De overheid heeft een rol te spelen in de economie. De perfecte vrije markt bestaat niet altijd, er zijn 4279 marktimperfecties die optreden van de overheid noodzaken. Zo zijn er initiatieven die een dergelijke investering 4280 vereisen dat ze quasi een natuurlijk monopolie vormen, bv. waterdistributie. Als je dit overlaat aan de 4281 marktwerking en de overheid belet een rol te spelen, eindig je met een machtige monopolist tegenover 4282 machteloze consumenten. De informatie nodig om de juiste beslissing te nemen, is soms zeer asymmetrisch. 4283 Als een arts en een patiënt-cliënt een overeenkomst moeten sluiten over een behandeling, is die zieke daarbij 4284 niet in staat de kwaliteit te beoordelen van wat de arts voorstelt. Niet alle kosten en baten verbonden aan 4285 bepaalde producten en investeringen kunnen via de prijs verrekend worden door diegene die ze maakt 4286


Pagina 117 van 175

(zogenaamde ‘externaliteiten’). Daardoor dreigen, zonder overheidsinterventie, soms onderinvesteringen (bv. 4287 wegeninfrastructuur, onderwijs) en wordt de samenleving opgezadeld met belangrijke lasten (bv. op het vlak 4288 van milieu). 4289 4290 Het is goed dat de overheid er alles aan doet om mensen te versterken in hun zoektocht naar betekenis en hun 4291 plek in de samenleving. Dat kan door hen te versterken (bv. onderwijs) of hen te wijzen op het belang van 4292 maatschappelijke verantwoordelijkheid. Mensen in contact brengen met elkaar is belangrijk. Het is dan ook de 4293 moeite waard kleinschaligheid en nabijheid te promoten, zowel bij mensen als bij bedrijven en organisaties. 4294 Technologieën en ICT-toepassingen die dat stimuleren, zijn dan ook bijzonder welkom (bv. apps, 4295 deeleconomieplatformen). 4296 4297 Ook het belang van de component ‘duurzaamheid’ in onze economie wordt almaar belangrijker. Het gaat dan 4298 in het bijzonder over de transitie naar een klimaatneutrale en grondstofzuinige economie. De overheid moet 4299 deze transitie mee op gang trekken door een langetermijnbeleid uit te werken, gecombineerd met voldoende 4300 sturende kortetermijnmaatregelen. De overheid moet zorgen voor gepaste normering en regelgeving. 4301 4302 Door globalisering en integratie van de wereldeconomie zijn er grote verschuivingen geweest in de productie. 4303 Het gevolg zijn enorme handelsstromen. Maar zijn al die stromen wel nuttig? Wat voor zin heeft het allerlei 4304 producten van de ene kant van de wereld naar de andere kant te transporteren? Welke impact heeft dat op 4305 het milieu? Ook is er een gevoel van oneerlijke concurrentie. “Wij hebben strenge regels, de rest niet en toch 4306 worden hun producten toegelaten”. Daarom willen we korte waardeketens in de economie stimuleren. Om de 4307 wereldeconomie terug in balans te brengen. 3D-printing bv. zet het idee van specialisatie, centrale 4308 (massa)productie en economische delokalisering op zijn kop. Het heeft een enorm potentieel voor nieuwe 4309 productieprocessen. Maar ook voor decentrale productie. De verwachting is dat decentrale productie opnieuw 4310 aan belang zal winnen door de hoge energie- en milieukosten van (wereldwijd) transport. Dat kan onze 4311 maakindustrie nieuwe impulsen geven. 4312 4313 Als we vinden dat we een goed model hebben opgebouwd op sociaal vlak of milieuvlak, moeten we dit ook 4314 verdedigen. Zowel positief door ons model te promoten en te verspreiden, als defensief door andere modellen 4315 te blokkeren. Dat kan binnen Vlaanderen en België door sanctionerend op te treden of bepaalde praktijken en 4316 productieprocessen te verbieden. En binnen Europa en internationale instellingen door te streven naar een 4317 gelijk speelveld met opwaartse convergentie en handelsbeperkingen voor producten die niet aan onze normen, 4318 in het bijzonder onze sociale en ecologische, voldoen. 4319 4320 Overheid als regelgever 4321 4322 Een eerste rol van de overheid is die van regelgever. Daarmee bedoelen we meer dan het opleggen van gebods- 4323 en verbodsregels. Dat blijft uiteraard nuttig om gedrag te sturen. We zien echter ook een rol voor de overheid 4324 om kaders vast te leggen, waarbinnen mensen en bedrijven hun ding kunnen doen. Op die manier zorgt de 4325 overheid voor duidelijke regels over wat kan en niet kan, bewaakt ze een gelijk speelveld voor iedereen, wordt 4326 vrij initiatief en creativiteit van mensen en bedrijven gestimuleerd. 4327 4328 De uitwerking van kaders wil niet zeggen dat de overheid laks op alles toekijkt. Wij verwachten van de overheid 4329 dat ze via een langetermijnvisie richting geeft aan de maatschappij. Zo draai je ook de wetmatigheid om dat 4330 wetgeving per definitie achter de feiten aan holt. Door regels op te leggen en normen en standaarden te eisen, 4331 loopt de overheid juist voorop. Via normering kan bv. een goede voedselkwaliteit bekomen worden of het 4332


Pagina 118 van 175

energiepeil van gebouwen verbeterd worden. Het voordeel van zo’n aanpak is dat het niet de overheid is die 4333 per se de ‘winnende technologie’ moet kiezen. Bedrijven en organisaties worden uitgedaagd om mee naar 4334 oplossingen te zoeken. De overheid stimuleert en versnelt het proces. 4335 4336 De overheid moet toezien op het respect voor fundamentele waarden in de economie, zoals eerlijke handel en 4337 het verbod op kinderarbeid. 4338 4339 In een competitieve wereld, moeten we onze voorsprong op anderen houden. Ook al lijkt dit op het eerste 4340 zicht contradictorisch, strenge langetermijnregelgeving, in combinatie met de uitbouw van gespecialiseerde 4341 kennis in bedrijven en onderzoekscentra, leidt tot succes, met performante bedrijven en sectoren als 4342 eindresultaat. Vlaanderen, Brussel en België kunnen hier een voortrekkersrol vertolken (‘first-mover 4343 advantage’). 4344 4345 Voorwaarde is dat de overheid niet te pas en te onpas regels oplegt, maar dit op een intelligente manier doet. 4346 Dat betekent dat we goed nadenken over wat we willen bereiken en op welke manier. Dat ook goed wordt 4347 uitgelegd waarom men reguleert. Dat op voorhand gekeken wordt naar de impact van regelgeving. Is die wel 4348 proportioneel naar lasten voor mensen en bedrijven toe? Dat op een efficiënte manier informatie wordt 4349 ingewonnen. Daarnaast moet nagedacht worden over hoe er meer return kan zijn van deze verzamelde 4350 informatie en hoe overheid en bedrijven daar gebruik van kunnen maken. Indien er sprake is van deregulering, 4351 mag die niet ten koste gaan van de rechtsbescherming van kwetsbare mensen die, bijvoorbeeld door hun 4352 zorgbehoevendheid, in een ongelijke verhouding staan tot andere mensen of organisaties. 4353 4354 Een belangrijke dimensie van regelgeving is welk niveau het meest geschikt is om deze regelgeving uit te 4355 werken. En waar heeft ze de grootste impact? Deze discussie is niet zonder belang. In veel economische 4356 kwesties kunnen we ons afvragen of Vlaanderen, Brussel en België wel de juiste schaal zijn om zaken aan te 4357 pakken. De economie is Europees en globaal. In ons eentje veranderen we de wereld niet. Daarom willen we 4358 dat bepaalde zaken sowieso op Europees niveau vastgelegd worden. Voor sommige zaken vinden we dat 4359 wereldwijde afspraken nodig zijn. Deze vraag kwam al naar boven bij de controle op de banken en de economie 4360 en bij grote milieu- en klimaatvraagstukken. 4361 4362 Kunnen we ‘sunset-clauses’ invoeren die elke paar jaar ingevoerde regelgeving fundamenteel in vraag stellen? 4363 We willen ook langetermijndoelstellingen met flexibele, (opwaarts) te herziene, tussentijdse doelstellingen. We 4364 kunnen ons afvragen of dat best per sector gebeurt (bv. energie, bouw, afval) of eerder thematisch (bv. klimaat, 4365 energie, materialen). 4366 4367 Regulering zou bedrijven moeten aanzetten een bepaald vooropgesteld doel te bereiken, toegevoegde waarde 4368 te creëren en te innoveren op een maatschappelijk verantwoorde manier. Zo zijn bedrijven ook echt ‘betrokken’ 4369 bedrijven. 4370 4371 Overheid als ondernemer 4372 4373 De overheid kan als regelgever heel wat bereiken en de samenleving in een bepaalde richting sturen. Soms is 4374 dit niet voldoende en moet de overheid zelf optreden. Door haar economisch gewicht kan de overheid een 4375 significante impact hebben op de economie. De overheid heeft ook een voorbeeldrol. Ze moet het goede 4376 voorbeeld geven door milieu-, sociale en innovatieve elementen mee te nemen in haar promotie- en 4377 aanbestedingsbeleid. 4378


Pagina 119 van 175

De idee bestaat dat de overheid per definitie te groot en te log is en we een kleinere overheid nodig hebben. 4379 Maar is dat wel zo? Een even belangrijke vraag is namelijk wat die overheid doet en wat de kwaliteit van haar 4380 werk is. Heel wat nieuwe producten ontstonden op basis van technologieën en onderzoek gefinancierd en/of 4381 georganiseerd door de overheid. Het internet bijvoorbeeld. Aan sommige onderzoeken zijn immers dermate 4382 grote risico’s verbonden dat de privésector ze niet wil lopen. Ook het feit dat de overheid kan zorgen voor een 4383 grote uitrol van bepaalde ideeën, diensten of goederen, maakt haar tot een potentieel sterke speler. 4384 Daarom vinden we dat de overheid risico moet durven nemen en zich moet inlaten met nieuw onderzoek, 4385 nieuwe technologieën en nieuwe producten. Hiermee komt de overheid niet alleen tegemoet aan bestaand 4386 marktfalen maar creëert en vormt ze ook nieuwe markten. Samen met regelgeving en stimuli kan de overheid 4387 ervoor zorgen dat private spelers gemobiliseerd worden. 4388 4389 Door onderzoeksnetwerken tussen universiteiten, onderzoeksinstellingen en bedrijven te stimuleren, kan een 4390 deel van deze taak automatisch vervuld worden, zonder dat de overheid sectoren uit het niets moet 4391 ontwikkelen en beslissingen te veel overgelaten worden aan politici en bureaucraten. Dat neemt niet weg dat 4392 de overheid voldoende financiering moet voorzien voor onderzoek en ontwikkeling. Daarom is het goed een 4393 groeipad vast te leggen op middellange termijn zodat de absorptiecapaciteit voor middelen door zowel grote 4394 als kleine bedrijven geleidelijk aan mee wordt opgebouwd. 4395 4396 Daarnaast vinden we dat de overheid ook actiever mag tussenkomen in die sectoren waar grote 4397 maatschappelijke uitdagingen liggen: gezondheidszorg, ouderenzorg, klimaat en energie. Hier zou de overheid 4398 heel gericht onderzoek moeten kunnen promoten en financieren. Overheidsinvesteringen moeten de 4399 maatschappelijke ‘winst’ van onderzoek en ontwikkeling vergroten. 4400 4401 De overheid moet zelf geen bedrijven runnen, maar we vinden wel dat ze strategische participaties mag 4402 aanhouden in bedrijven. Dat versterkt de band tussen technologische en innovatieve doorbraken, mogelijk 4403 gemaakt door investeringen met belastinggeld, en de winsten die eruit voortvloeien. Want waarom zou enkel 4404 de private sector winsten mogen innen van die investeringen? Nuance in het debat is nodig. Zeker als we 4405 vaststellen dat de overheid moet ingrijpen als het slecht gaat, ongeacht het aandeelhouderschap. Dan is het 4406 beter dat de band van in het begin duidelijker is. 4407 4408 In het bijzonder willen we jonge innovatieve starters ondersteunen door risicokapitaal ter beschikking te 4409 stellen. Ze hebben het vaak moeilijk private financiering te vinden. Nochtans zijn starters broodnodig voor de 4410 dynamiek van onze economie. 4411 4412 4413 3.3.6. Onze hoofdstad, een internationale hub 4414 4415 Tot slot is Brussel een draaischijf voor internationale organisaties en bedrijven die er hun hoofdzetel voor 4416 Europa hebben. We mogen deze positie nooit onderschatten. We moeten alles in het werk stellen om nieuwe 4417 internationale instellingen, agentschappen, verenigingen en bedrijven te blijven aantrekken. Zij zijn immers 4418 belangrijke – rechtstreekse en onrechtstreekse – jobverstrekkers in Brussel. En dankzij hun aanwezigheid 4419 komen er meetings en congressen, die ook voor werkgelegenheid zorgen, o.a. voor laaggeschoolden. 4420 Vlaanderen en Brussel moeten de hoofdstad van Europa dus meer dan ooit blijven promoten als een 4421 internationale stad en hub. 4422


Pagina 120 van 175

4. De Nieuwe Rentmeesters 4423

4424

Rentmeesterschap 4425 4426 4.1.1. Wat is dat, rentmeesterschap? 4427 4428 We willen allemaal een gezonde leefomgeving. Op de vraag of er voldoende groene open ruimte moet zijn, 4429 antwoordt iedereen ‘ja’. We zijn gevoelig voor zichtbare milieueffecten als zwerfvuil, vervuilde beken of 4430 hinderlijke rook. Ook minder zichtbare of traag werkende problemen als klimaat en fijnstof komen hoe langer 4431 hoe meer onder de aandacht. Maar op de vraag welke concrete inspanningen we zelf willen doen om die 4432 milieuproblemen op te lossen (bv. via financiële bijdragen of door onze levensstijl aan te passen) is het 4433 antwoord minder eensluidend. Dit is een cruciale tegenstelling in onze samenleving. De zorg voor de kwaliteit 4434 van onze leefomgeving ligt permanent in de weegschaal met de andere zorgen van ons dagelijks leven. 4435 4436 Het is onder impuls van de Verenigde Naties, met haar aandacht voor duurzame ontwikkeling, dat milieuzorg 4437 wereldwijd een duidelijke plaats kreeg, naast economische en sociale vooruitgang: ‘planet’ naast ‘people’ en 4438 ‘prosperity’. Ontwikkeling is duurzaam wanneer ze in de drie dimensies (ecologisch, sociaal en economisch) 4439 voor verbetering zorgt. Maatregelen zijn duurzaam als ze haalbaar, betaalbaar en aanvaardbaar zijn op die drie 4440 vlakken. De VN-duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van 2015 voegden daar nog twee dimensies aan toe: 4441 samenwerking en vrede ('partnership' en 'peace'). 4442 4443 Een aantal milieuspecialisten heeft een andere kijk dan die van de drie dimensies. Voor hen zijn er ecologische 4444 grenzen aan het gebruik van de planeet. Binnen die contouren moet de sociaal-economische vooruitgang 4445 gebeuren. Ecologische grenzen zijn er op verschillende schaal: van de planeet (bv. grondstoffen, 4446 broeikasgassen) tot lokaal vlak (bv. emissies in de buurt van kwetsbare natuur, pieken van luchtvervuiling in 4447 stedelijke omgeving). 4448 4449 Volgens ons christendemocratisch rentmeesterschap dragen we als mens de verantwoordelijkheid de aarde en 4450 alles wat op de aarde leeft goed te beheren. Christendemocratie en ecologie zijn onlosmakelijk met elkaar 4451 verbonden. Onze leefomgeving is een van vorige generaties ontvangen erfenis die wij kwalitatief verbeterd aan 4452 de volgende generaties moeten doorgeven. De mens heeft omwille van zijn bijzondere capaciteiten – kennis, 4453 wil, vrijheid, verantwoordelijkheid – een speciale positie boven andere levende wezens. Dit in tegenstelling tot 4454 het ecocentrisme dat alle wezens gelijk plaatst. De mens is anderzijds geen eigenaar maar beheerder en moet 4455 dus een bepaalde nederigheid aanhouden. We volgen niet de strekking die de mens alle vrijheid toedicht. We 4456 leggen ons vertrouwen niet uitsluitend bij de drijvende krachten van schaarste en technologische innovatie om 4457 milieuproblemen op te lossen wanneer ze acuut worden. 4458 4459 We zijn verantwoorde beheerders. Het hoofd biedend aan sociaal-economische uitdagingen, beseffen we dat 4460 er grenzen zijn aan onze verbruiksruimte. Binnen het spanningsveld tussen ecologie, economie en sociale 4461 welvaart, is de draagkracht van de leefomgeving een belangrijk ijkpunt. Ook al geeft onze voortdurende 4462 zoektocht naar het goede evenwicht tussen economische groei en sociale bescherming soms een andere 4463 perceptie, de zorg voor biodiversiteit en een kwaliteitsvolle leefomgeving is voor christendemocraten een even 4464 volwaardige dimensie van duurzame ontwikkeling. Het zijn vooral de kwetsbaren in de samenleving – bij ons 4465 en in de derde wereld – die het eerst en het hardst lijden onder vervuiling. Ook zij hebben recht op goede 4466 leefomstandigheden. 4467


Pagina 121 van 175

Om de draagkracht van onze leefomgeving in te schatten, baseren we ons op een zo goed mogelijke kennis. 4468 Niet slogans en roepers leiden ons, wel gedetailleerd begrip van ecosystemen en hun weerbaarheid. Zo kunnen 4469 we op een juiste manier respect opbrengen voor onze leefomgeving en onomkeerbare milieuschade tegengaan. 4470 We geloven dat het op lange termijn haalbaar is om niet meer buiten onze verbruiksruimte te treden. De mens 4471 is creatief genoeg om voor iedereen levensomstandigheden op een duurzame manier te verbeteren. Maar we 4472 moeten samen deze verantwoordelijkheid opnemen. 4473 4474 Innovatie en technologische vooruitgang zijn een deel van de oplossing (vooruitgangsprincipe). We verwerpen 4475 complexere technologieën waarmee risico’s gepaard gaan niet, maar zijn waakzaam. Bij twijfel over een 4476 mogelijk risico op onomkeerbare schade, leggen we beheersmaatregelen op voordat we de technologie 4477 toelaten (voorzorgprincipe). En wanneer ze wordt toegelaten, moet onafhankelijk toezicht blikvernauwing of 4478 gewenning van exploitanten en consumenten tegengaan. Transparantie houdt het toezicht scherp. 4479 4480 Technologische vernieuwingen komen op ons af in een razendsnel tempo. De enorme mogelijkheden van 4481 kennisdeling en globale marktkoppeling zorgen ervoor dat we met een muisklik alles kunnen kopen en 4482 verkopen. Er bestaat een latent gevaar dat we ons eerder op consumeren richten in plaats van op een moreel 4483 goed leven. Dat we geen grenzen meer aanvaarden en in een wegwerpcultuur en consumentisme afdwalen. 4484 Het is belangrijk dat elke mens tijd maakt om af en toe stil te staan bij wat hem of haar echt levensvreugde 4485 schenkt. Gemeenschapsleven, wederzijdse afhankelijkheid en elkaar tot steun zijn, kunnen ons hoeden voor 4486 het dominante commercieel-technocratische verhaal. 4487 4488 We willen de samenleving handelingsperspectief bieden op het pad naar een meer duurzame wereld, veel 4489 liever dan alles via regels van bovenaf te willen opleggen. Vernieuwers en koplopers moeten bewegingsvrijheid 4490 krijgen. We maken gebruik van bestaande samenwerking en geven spontane nieuwe verbanden alle kansen om 4491 samen haalbare alternatieven uit te werken. Mensen verschillen, niet iedereen heeft evenveel daadkracht om 4492 gedrag en gewoonten aan te passen. Mensenmaat is dus nodig. In onze hypergespecialiseerde en 4493 geglobaliseerde maatschappij ontstaat ruimte voor nieuwe vormen van persoonlijk contact, lokale 4494 authenticiteit en medezeggenschap in de productie van onze consumptiegoederen. De digitale revolutie zal het 4495 ontstaan van uitwisselingsnetwerken tussen gelijken (‘peer-to-peer’) stimuleren. Contact met de oorsprong van 4496 voorwerpen die we gebruiken, of met nuttige toepassingen nadat we het hebben gebruikt, doet het 4497 waardevolle ervan inzien en nadenken over de manier van gebruiken. 4498 4499 4500 4.1.2. Rentmeesterschap in het beleid 4501 4502 We hebben de voorbije tientallen jaren enorme stappen vooruitgezet inzake lucht-, water- en bodemvervuiling, 4503 vermijden van afvalstorten en afvalverbranding, bescherming van kwetsbare natuur, enz. Onze huidige kennis 4504 leert ons niettemin dat we op verschillende punten (bv. broeikasgasemissies, grondstoffen, ruimtegebruik, 4505 waterkwaliteit) nog buiten onze gebruiksruimte leven. We moeten een langetermijnvisie voor ogen houden 4506 waarin we onze gebruiksruimte nergens meer trachten te overschrijden. Die visie moet een consensus zijn, 4507 gevoed door interactie tussen experten van verschillende disciplines. Niet alleen de ecologische en technische 4508 maar ook de sociologische, economische en institutionele haalbaarheid zijn belangrijk. Daarbij moet een 4509 ambitieuze maar realistische tijdshorizon gehanteerd worden. 4510


Pagina 122 van 175

Een ruim draagvlak in de samenleving is essentieel. Mensen moeten in veranderingen betrokken worden door 4511 dialoog en maatschappelijk debat. Tastbare zaken uit ons dagelijks leven spreken veel mensen aan. Ecologisch 4512 burgerschap moet tot concrete acties en vervolgens resultaten leiden. Voor- en tegenstanders moeten aan het 4513 woord komen, met respect voor elkaars standpunt, maar vooral met een oplossingsgerichte houding. We 4514 kanten ons tegen een duaal wij-zij-denken waarin sommigen zich profileren als de enige ‘goede strijders’ voor 4515 een betere wereld. En we zijn tegen vervuilers die volledig doof blijven voor elke kritiek. 4516 4517 Als christendemocraten nemen we verantwoordelijk leiderschap op. Waar nodig durven we ingaan tegen 4518 kortetermijngedachten. Door andere wegen te tonen en ervoor te zorgen dat de maatschappij van hen 4519 overtuigd raakt. Maatschappijdynamiek komt op gang via prijssignalen, maar bewustwording en 4520 responsabilisering zijn nog belangrijker. Regels werken contraproductief als het einddoel niet aanvaard wordt 4521 en ze eerder hinderlijk overkomen. We rekenen op de kracht van participatie, decentralisatie en zelforganisatie. 4522 We steunen coöperatieve initiatieven die, vanuit een visie van gezamenlijk verantwoordelijkheid opnemen, 4523 transities willen verwezenlijken en/of vrijwillig taken willen behartigen. De verleiding dat vanuit die 4524 kleinschalige benadering een wij-tegen-zij-groepsdenken ontstaat, mag niet de bovenhand halen op de 4525 bereidheid tot constructieve dialoog en samenwerking buiten de eigen kring. 4526 4527 We geloven in het instrument van een sociale markt. Het internaliseren van milieu- en gezondheidskosten 4528 vormt een belangrijke basis voor gedragswijziging (vervuiler betaalt). Progressiviteit in heffingen laat toe dat 4529 basisbehoeften als minder vervuilend worden beoordeeld dan luxeverbruik. Subsidies werken stimulerend, 4530 maar niets is gratis. Maatwerk, sociale correcties en opvolging van terugverdientijden zijn essentiële 4531 randvoorwaarden van een subsidiebeleid om een Mattheüseffect (beter geïnformeerde mensen maken er het 4532 meest gebruik van, zwakkeren niet) tegen te gaan. 4533 4534 Emissies die onomkeerbare schade toebrengen, moeten voorkomen worden. Strikte regels zijn noodzakelijk 4535 voor emissies met een negatieve impact op de leefomgeving. Wettelijke normen leggen de ondergrenzen 4536 inzake milieukwaliteit vast. Ze moeten er in het bijzonder voor zorgen dat kwetsbare elementen in de 4537 samenleving – zwakkere mensen en kwetsbare natuur – voldoende bescherming genieten. Ook boven de 4538 ondergrens moet de overheid handelen, maar dan minder dwingend: codes van goede praktijk, internalisering 4539 van milieukost, milieuverantwoord ondernemen, lerende netwerken, bewustmaking van de consument. 4540 Gezonde marktwerking vraagt een gelijk speelveld. Emissies die een impact hebben op internationale schaal 4541 (bv. broeikasgassen) vragen een wereldwijde aanpak met internationaal gelijke regels. Daarom pleiten we voor 4542 harmonisatie in Europese en internationale context. In een leefomgeving waar de milieukwaliteit onvoldoende 4543 blijft, kunnen er niettemin gerichte strengere emissieregels nodig zijn dan elders. Europa heeft de historische 4544 plicht aan de rest van de wereld het voorbeeld te geven hoe de omslag naar minder vervuiling sociaal-4545 economisch kan lonen. 4546 4547 Europa heeft de historische plicht aan de rest van de wereld het voorbeeld te geven hoe de omslag naar minder 4548 vervuiling sociaal-economisch kan lonen. De klimaatproblematiek is ongetwijfeld een van de grootste 4549 bedreigingen van onze welvaart. De overschrijding van bepaalde drempelwaarden kan wereldwijd catastrofale 4550 impact hebben. Zowel op wereldvlak als door individuele regeringen en lokale beleidsvoerders moeten er 4551 doelen vastgelegd worden die vermijden dat we de drempelwaarden ooit zouden overschrijden. Geleidelijkheid 4552 is hierbij niet altijd een optie. Hoe langer met sommige maatregelen gewacht wordt, hoe lastiger de kloof kan 4553 worden om het uiteindelijke doel te halen. 4554


Pagina 123 van 175

Normen en richtlijnen, kosten-batenanalyses en ander omkaderend beleid zijn de taak van een hoger 4555 overheidsniveau. Lokale besturen moeten niet elk eigen datasystemen opstellen of elk apart hetzelfde 4556 opzoekingswerk uitvoeren, maar de instrumenten aangereikt krijgen om zich te kunnen concentreren op de 4557 realisaties op het terrein. 4558 4559 Inzake kunststoffen kiezen we voor gesloten materiaalketens. Dunne, plastic wegwerpzakjes moeten gebannen 4560 worden in winkels. Voor ‘microplastics’ in verbruiksgoederen, die opstapelen in het oceaanleven en de 4561 voedselketen, moeten we alternatieven afdwingen. 4562 4563 4564 4.1.3. Open ruimte voor de toekomst 4565 4566 Vlaanderen en Brussel behoren tot de dichtst bebouwde regio’s ter wereld. Open ruimte is essentieel voor 4567 voedselproductie en lokale natuurkwaliteit, maar ook voor integraal waterbeheer en voor ontspanning en 4568 recreatie. Groenblauwe dooraderingen nabij woongebied vergroten de ‘geluksfactor’ van mensen: heropende 4569 waterlopen, zichtbare nieuwe waterstructuren (bv. in het kader van overstromingspreventie) en inplanting van 4570 open rustplekken en groenelementen. Nu de open ruimte verspillen, legt onomkeerbaar beslag op wat 4571 overblijft voor de generaties na ons. 4572 4573 De oprukkende ‘verstening’ leidt tot spanning tussen landbouw en natuur voor de overgebleven ruimte. Beide 4574 zijn nodig en zouden beter partners zijn in de vrijwaring van open gebied, in plaats van strijd te voeren tegen 4575 elkaar. In de eerste plaats moeten we dus verstening een halt toeroepen door op korte termijn het innemen 4576 van bijkomende ruimte drastisch te beperken en dit op langere termijn helemaal te stoppen. Om dit mogelijk 4577 te maken is flexibel en zuinig ruimtegebruik essentieel, o.a. door verdichting, hergebruik en multifunctioneel 4578 gebruik van bestaand ruimtebeslag. In de tweede plaats moeten we kritisch nadenken over de aanwending van 4579 landbouwareaal voor private hobby’s, in plaats van voedselproductie of andere professionele landbouw. 4580 4581 We moeten de natuur in onze omgeving verzorgen en beschermen. Bij uitstek in de natuurzorg zijn er veel 4582 vrijwilligers die zich organiseren en de rol van verantwoorde beheerder voor natuurdomeinen op zich nemen. 4583 Ook natuur in private handen is voor een stuk gemeengoed. Fauna en flora houden zich immers niet aan 4584 perceelsgrenzen. In ruil voor een financiële ondersteuning van zorgvuldig natuurbeheer – door de overheid zelf, 4585 terreinbeherende verenigingen, private eigenaars of landbouwers – moet deze natuurkwaliteit voor de 4586 gemeenschap zichtbaar kunnen zijn, uiteraard mits goede afweging en afspraken over de bescherming van 4587 kwetsbare zones en periodes. Net zo verdient de zorg voor ons landschap bijkomende aandacht en structurele 4588 bescherming. 4589 4590 Het beheer van open ruimte (o.m. landen boswegen, waterlopen, bossen) moet meer gevaloriseerd worden 4591 o.a. in de financiering van de gemeenten, via het Plattelandsfonds. Openruimtegebieden leveren immers 4592 belangrijke diensten aan alle Vlamingen: bv. recreatie, biodiversiteit, voedselproductie, opvang van fijn stof, 4593 koolstofopslag, waterinfiltratie. 4594 4595 Bossen en natuur hebben een belangrijke functie te vervullen met betrekking tot het behoud en de bescherming 4596 van een gezonde levenssfeer. Het is belangrijk dat er voldoende bos is in Vlaanderen. We blijven inzetten op 4597 de bescherming van bossen. Door de steeds verstrengde compensatiemaatregelen worden ontbossingen nog 4598 meer de uitzondering op de regel. De natuurdoelstellingen maken dat we soms voor keuzes staan tussen bos 4599 en natuur: nu en dan moet bos plaats maken voor de realisatie van zeer zeldzame en kwetsbare natuur. 4600


Pagina 124 van 175

Elke samenleving die zich bewust is van haar verantwoordelijkheid, moet haar bossen behandelen als een goede 4601 huisvader. We mogen ons daarbij niet blindstaren op kwantiteit, maar moeten eveneens oog hebben voor 4602 boskwaliteit. Bosbeheer gericht op het behouden en verbeteren van de kwaliteit van onze bossen is voor ons 4603 een essentiële ambitie. Daarnaast moet meer toegankelijkheid van bossen een doelstelling blijven. Bossen 4604 bieden ons immers gezonde recreatie en rustpunten voor onze jachtige samenleving. Op die manier zorgen we 4605 ervoor dat de toekomst van het bos veilig wordt gesteld, zodat ook onze nakomelingen van kwaliteitsvolle 4606 bossen kunnen genieten. 4607 4608 Men moet op zoek naar win-wins tussen landbouw, natuurverenigingen, recreanten, waterbeheerders en 4609 private eigenaars. Gebiedsgerichte samenwerking waarin een langetermijngebiedsplan wordt afgesproken, 4610 moet het evenwicht langdurig garanderen en zekerheid bieden aan exploitanten gedurende een lange periode. 4611 Poelen en groene rijen in het landschap bv. minder rigide op een exacte locatie vereeuwigen, biedt flexibiliteit 4612 voor individuele ingrepen binnen een groter verhaal. 4613


Pagina 125 van 175

Decentrale energie 4614 4615 4.2.1. Energie van morgen is meer decentraal 4616 4617 Elektriciteit en warmte zijn onontbeerlijk voor onze dagelijkse behoeften en comfort. Onze levensstijl is 4618 afhankelijk van elektriciteit en de elektrificatie zal nog verder toenemen. Denk maar aan de opkomst van 4619 elektrische wagens en warmtepompen. De voorziening van elektriciteit en gas heeft een evolutie doorgemaakt 4620 van schaalvergroting en koppeling van netwerken en markten. Met het plan voor een energie-unie gaan we 4621 naar een ultieme, eengemaakte Europese markt. 4622 4623 Tegelijk duwen klimaatuitdagingen ons in de andere richting: minder grote centrales van waaruit elektriciteit in 4624 één richting vloeit tot in de kleinste uithoeken, en meer kleinschaligheid, decentralisatie en 4625 tweerichtingsverkeer. Hernieuwbare energie en energiebesparing zijn voorname middelen om de uitstoot van 4626 broeikasgassen naar omlaag te krijgen. Ze zorgen ook voor minder luchtvervuiling (stof, NOx) wat goed is voor 4627 onze gezondheid. En onze economie wordt erdoor geholpen: minder afhankelijk van import van brandstoffen 4628 en meer lokale tewerkstelling. 4629 4630 Dit gebeurt decentraal omdat het bij energiebesparing aan de eigenaars van gebouwen is om in isolatie en 4631 energiezuinige technieken te investeren. Decentrale, kleinschalige en hernieuwbare energiebronnen (bv. 4632 zonnepanelen, windturbines, warmtekrachtkoppeling) beginnen een significant aandeel in de stroomproductie 4633 te hebben. Slimme netten worden daardoor onontbeerlijk. Opnieuw decentraal kunnen de verbruikers zelf, of 4634 via hun energieleverancier of een andere professionele tussenpersoon, via slimme apparaten hun afname 4635 verschuiven naar momenten waarop er veel aanbod aan elektriciteit is. Of prosumenten kunnen hun 4636 'overtollige' stroom afleiden naar bv. huis- of wijkbatterijen, elektrische wagens, warmte en/of waterstof, enz. 4637 4638 We zullen meer en meer hernieuwbare stroom maken met amper nog variabele kost, wat de marktprijs van 4639 elektriciteit naar beneden trekt. De handel in elektriciteit wordt dan een zaak waarbij slim verbruik en 4640 comfortverbetering innovaties aanjagen. Aardgas en stookolie dienen voor verwarming en warm water, en de 4641 evolutie daar is er een richting steeds lager verbruik. Tegelijk verschuift de warmtebron naar meer collectieve 4642 systemen, zoals warmtenetten, en naar elektriciteit, zoals met warmtepompen. 4643 4644 We zitten in een traject naar een klimaatneutrale samenleving tegen 2050 en de energiedecentralisatie zal zich 4645 verder doorzetten. Dat vraagt aanpassingen van iedereen. Het maatschappelijk draagvlak kan alleen groeien 4646 als er betrokkenheid is van mensen. Voorbeelden van buren, vrienden, collega’s of concurrenten zetten aan tot 4647 energiebesparing of eigen ‘slimme’ energie. Wat je niet zelf kan, kan door gezamenlijke projecten: mede-4648 eigenaar van een energieproject, groepsaankopen, diensten van leveranciers, projecten op schaal van 4649 bedrijventerreinen. Energie wordt nog meer een medeverantwoordelijkheid van burgers, bedrijven en 4650 organisaties. Ze nemen hun energievoorziening zelf in handen. De uitbouw van warmtenetten – gevoed door 4651 restwarmte uit de industrie of door geothermie – of de uitbouw van diepe geothermie voor warmte en 4652 elektriciteit bijvoorbeeld, hebben niet alleen een groot, lokaal en duurzaam energiepotentieel, maar kunnen 4653 ook zorgen voor werkgelegenheid bij ons, mits een goede strategie. 4654 4655 Daarbij moeten we opletten dat alles zo rechtvaardig mogelijk blijft. Wie investeert in decentrale energie 4656 verdient aanmoediging omdat hij mee de energie- en klimaatdoelstellingen helpt halen. Maar we willen geen 4657


Pagina 126 van 175

samenleving waarin uiteindelijk de factuur voor de subsidies en de netinfrastructuur onevenredig veel 4658 afgewenteld wordt op degenen die niet de middelen hadden voor technische maatregelen. 4659 4660 4661 4.2.2. Betrouwbaar, betaalbaar & duurzaam 4662 4663 In eerste instantie moeten onze energieproductie en energietransport veilig zijn. Vervolgens moet onze 4664 energievoorziening aan drie maatschappelijke doelen beantwoorden: betrouwbaar, betaalbaar en duurzaam. 4665 Ze staan soms in spanning met elkaar: 100% betrouwbare energie zou bijvoorbeeld onbetaalbaar zijn. We 4666 streven daarom naar een verantwoorde afweging tussen basisuitgangspunten als ‘persoonlijke ontplooiing’, 4667 ‘solidariteit’ en ‘rentmeesterschap’. Voor ons is het belangrijk dat de juiste randvoorwaarden gecreëerd worden 4668 om de transitie naar duurzame energie te bereiken via een betrokken samenleving. 4669 4670 Als energiegebruikers willen we een betrouwbare voorziening. Energie moet er zijn wanneer ze nodig is. Als 4671 klein en centraal gelegen land hebben we alle voordeel bij een sterke Europese samenwerking. Qua 4672 gasvoorziening hebben we een uitstekende verknoping. Die moeten we ook voor elektriciteit verder versterken. 4673 Een groter netwerk met de buurlanden maakt het opvangen van schommelingen goedkoper, de risico’s op 4674 uitval kleiner en is maatschappelijk gezien goedkoper. Die visie houdt logischerwijze in dat we weg evolueren 4675 van het principe van volledige zelfvoorziening op Belgisch niveau. Cruciaal voor de bevoorradingszekerheid en 4676 verwezenlijking van decentrale productie is een betrouwbaar netwerk, zowel op niveau van transport als op 4677 niveau van distributie. Deze laatste neemt toe in belang, gelet op de verdere decentralisatie. De netten hebben 4678 een strategische monopoliepositie en moeten onder publieke controle blijven. Netinvesteringen die een 4679 positieve bijdrage leveren aan de samenleving moeten uitgevoerd worden, ondanks hun soms lange 4680 terugverdientijd. Publieke controle sluit geen beursgang en/of coöperatieve formule uit waardoor burgers mee 4681 kunnen participeren. 4682 4683 Even cruciaal voor een zekere energievoorziening is een consensus over onze energietoekomst. Die moet 4684 bepaald worden tussen verschillende overheidsniveaus, in samenspraak met de energiebelanghebbenden, en 4685 gedragen worden door de maatschappij. Want alleen een gunstig en stabiel perspectief voor investeerders laat 4686 toe een realistisch afbouwscenario voor bestaande nucleaire capaciteit uit te stippelen, groeiscenario’s voor 4687 alternatieven voorop te stellen en voldoende investeringen in energiebesparing te realiseren. Het zijn de 4688 belanghebbenden die het leeuwendeel zullen moeten bekostigen, niet de overheid. En de kosten zullen 4689 uiteindelijk worden verhaald op de gebruiker. Daarom is een algemeen gedragen energiebeleid belangrijk. 4690 4691 We willen dat België en Vlaanderen zich engageren tot realistische en ambitieuze doelstellingen wat betreft 4692 de vermindering van CO2-uitstoot, het aandeel hernieuwbare energie en de vermindering van het 4693 energieverbruik. Dit moet gebeuren voor de horizonten 2020, 2030 en 2050. Plannen om dit te realiseren 4694 moeten op korte termijn komen, om snel met de realisatie te kunnen starten. Een jaarlijkse opvolging van de 4695 ontwikkeling in de richting van de doelstellingen is nodig. 4696 4697 We willen een correcte en aanvaardbare totale energieprijs, evenwichtig en rechtvaardig, in het bijzonder voor 4698 gezinnen en bedrijven waar energie een kritische uitgavenpost is. Marktwerking op een gelijk Europees 4699 speelveld zorgt voor de goedkoopste productie en beste leveranciersprijs. Een gelijk speelveld betekent dat ook 4700 tarieven en heffingen voor energieproducenten en energie-intensieve bedrijven maximaal afgestemd worden 4701 op die van concurrenten in de buurlanden. 4702


Pagina 127 van 175

De netten zijn publiek goed en al wie er gebruik van maakt, ook al is het in beperkte mate, draagt proportioneel 4703 bij. Pioniers die zich onafhankelijk maken van het net mogen profiteren van de baten die dit geeft op het vlak 4704 van leefmilieu en energiezekerheid, maar betalen om het net te kunnen gebruiken in geval van technisch falen 4705 van de eigen installatie. We moeten ook streven naar solidariteit met betrekking tot sociale en ecologische 4706 bijdragen die niet strikt netgebonden zijn en waarvan alle categorieën van eindgebruikers kunnen genieten, 4707 ook degenen die volledig afgekoppeld zijn. 4708 4709 Energie is niet gratis. Ook indirecte milieukosten moeten geïnternaliseerd worden. De energieprijs moet een 4710 correct signaal geven om verbruikers aan te sporen tot rationeel energiegebruik en investeringen in 4711 energiebesparing. Solidariteit kan bewaard blijven door een tariefverschil tussen basisbehoefte en 4712 luxebehoeften, en een gereduceerd tarief voor wie over weinig middelen beschikt. Mensen in energiearmoede 4713 moeten een uitweg aangereikt worden via structurele maatregelen om hun vaak onevenredig hoge 4714 energieverbruik op te vangen. Hierbij besteden we o.m. aandacht aan de noden van eenoudergezinnen. 4715 4716 Referenties in de milieudoelstellingen zijn een goede luchtkwaliteit en de Europese klimaatafspraken. We 4717 willen ruimte geven aan kleinschalige samenwerkingsverbanden voor energiebesparing, eigen 4718 energieproductie en onderlinge vraagsturing, zowel voor particulieren, overheden als bedrijven. We geloven 4719 dat de meeste drijvende kracht voor innovatie bij ondernemingen tot stand komt door vrijwillige 4720 engagementen, al dan niet met een fiscaal duwtje in de rug in ruil voor energiebesparingen. Sector-4721 overschrijdende initiatieven van lerende netwerken zetten zaken in beweging die regeltjes van bovenaf zelden 4722 bereiken. En uiteraard zijn er ook nog financiële prikkels onder de vorm van subsidies en emissienormen. Die 4723 normen verstrengen verder volgens de stand van de best beschikbare techniek en naarmate de milieukwaliteit 4724 in de omgeving nog niet bereikt is. 4725 4726 4727 4.2.3. Nieuwe energiemarkten, nieuwe energienetten 4728 4729 Europese energie-unie 4730 4731 Het na te streven beeld van nationale zelfvoorziening verschuift naar het perspectief van een Europese 4732 energiemarkt waarin van iedere lidstaat verwacht wordt haar deel van het werk te doen. Als tussenstap naar 4733 die Europese integratie kunnen voor elektriciteit bv. de transmissienetbeheerders en energiebeurzen van de 4734 Benelux en Duitsland intensiever samenwerken, met een gecoördineerde wetgeving en regulatoren. 4735 4736 Gezien de lidstaten verantwoordelijk zijn voor hun eigen bevoorradingszekerheid, is een sterk centraal toezicht 4737 noodzakelijk om in alle winteromstandigheden verzekerd te blijven van energie. De leveranciers dienen in alle 4738 redelijke middelen te voorzien om het evenwicht op kwartierbasis te behouden tussen wat hun klanten 4739 afnemen en wat ze zelf op het net laten zetten. Zij kunnen zich o.a. indekken via contracten voor 4740 reservecapaciteit, vraagsturing en opslag. De overheid op haar beurt dient zorg te dragen voor een geschikt 4741 marktmodel opdat leveranciers en andere marktpartijen hun verplichtingen ten aanzien van hun klanten 4742 kunnen nakomen. De netbeheerder bewaakt ultiem het evenwicht en de verantwoordelijkheid van iedereen 4743 daarin. 4744 4745 Aangezien een steeds groter deel van onze elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen bestaat, moeten 4746 deze zich verder inpassen in de vrije elektriciteitsmarkt. Vermits die evolueert naar een Europees speelveld, 4747 ontwikkelt hernieuwbare energie zich dus ook best op de meest optimale plaatsen binnen Europa. De 4748


Pagina 128 van 175

ondersteuning van groene stroom en hernieuwbare energie in het algemeen moet sturen naar een uitrol van 4749 de meest kostenefficiënte vormen en technologieën die na stopzetting van de subsidies rendabel blijven. De 4750 ondersteuning moet uiteindelijk geharmoniseerd verlopen binnen Europa. Daarin is variatie in steun 4751 naargelang de locatie, met correctie volgens het plaatselijk rendement en omwille van het belang van spreiding, 4752 nog perfect mogelijk. Ook harmonisatie van de principes inzake opslag en nettarieven is dan logisch. 4753 4754 In België moeten de deelstaten maximaal inzetten op hernieuwbare energie en op energiebesparing. 4755 Bijkomend moet de federale overheid werk maken van een complementair energiebeleid met onder andere 4756 versterkte interconnecties, vraagsturing, opslag en flexibele capaciteit die voor de nodige energievoorziening 4757 kunnen zorgen wanneer onze zon en wind het laten afweten. De opmaak van een interfederale energievisie 4758 en het afsluiten van een energiepact met alle betrokkenen is ook noodzakelijk voor het waarmaken van de 4759 klimaatambities die in Parijs zijn afgesproken. 4760 4761 Nieuwe kerncentrales zijn bij ons op dit moment niet rendabel op te richten. Onderzoek en ontwikkeling 4762 moeten duidelijk maken of toekomstige kerntechnologie (bv. kernfusie) een antwoord kan bieden op de 4763 bezwaren tegen nucleaire technologie (o.m. langlevend radioactief afval, proliferatierisico en intrinsieke 4764 veiligheid). De kernuitstap tegen 2025, zoals wettelijk voorzien, is het uitgangspunt van het energiepact. De 4765 huidige kerncentrales moeten daarbij worden uitgefaseerd volgend het voorziene uitdoofscenario. Nieuw 4766 uitstel van de nucleaire uitstap kan en mag niet nog eens gemotiveerd worden met een gebrek aan 4767 alternatieven en slechte voorbereiding. Net daarom moet er zo snel mogelijk duidelijk gemaakt worden welke 4768 capaciteit wanneer nodig is en hoe deze op een kostenefficiënte manier verzekerd wordt. Om voldoende 4769 investeringen in groene energie te doen plaatsvinden, is het fundamenteel dat investeerders duidelijkheid 4770 krijgen over het beleidskader van de komende tientallen jaren. 4771 4772 Om de afbouw van fossiele brandstof te verwezenlijken moet gekeken worden naar verdere ondersteuning van 4773 diep-geothermische centrales en andere mogelijke nieuwe technologieën in de regio Vlaanderen. Het 4774 onderzoeken ontwikkelingsbudget voor energieonderzoek in de OESO is sinds de jaren 80 nooit zo laag 4775 geweest. De verdere aanpassing van het productiepark en de transportinfrastructuur in de Europese 4776 energiesector vereist grote investeringen. We kiezen voor een Europese ‘Energiewende’ en Europese energie-4777 unie. Meer investeringen in een betere interconnectiviteit en grotere inspanningen moeten worden gedaan 4778 voor onderzoek en ontwikkeling in energie-efficiëntie, opslagtechnologie, slimme netten, vraagsturing, 4779 warmtenetten en duurzame productietechnologie. Een groter aandeel van publiek-private samenwerking en 4780 onderlinge publieke samenwerking op dit vlak is welkom. Dit maakt onderdeel van de interfederale energievisie 4781 en het af te sluiten energiepact. 4782 4783 Regels voor lokale netten 4784 4785 België heeft niet het landschap om binnen Europa absolute koploper te zijn inzake hernieuwbare 4786 energieproductie, maar kan dat wel zijn qua intelligent gebruik van het dichte netwerk en kennis. Forse 4787 investeringen in het transmissie- en distributienet moeten het energiesysteem voorbereiden op de integratie 4788 van meer flexibele en decentrale productietechnologieën en van slimme toepassingen. Zo moeten de 4789 energienetten van de toekomst meer de brug maken met voorzieningen voor duurzame mobiliteit (elektrische 4790 voertuigen, waterstof en aardgas onder druk). 4791 4792 De investeringen in het volledige distributienet kunnen maar slim blijven als de netbeheerder zicht heeft op 4793 lokaal opgewekte groene stroom, opslag en vraagsturing. Particulieren die tussen verschillende 4794


Pagina 129 van 175

aansluitpunten lokaal eigen stroom willen delen, betrekken dus altijd de distributienetbeheerder, alsook een 4795 leverancier die voor evenwicht tussen vraag en aanbod van zijn klanten op de stroommarkt moet zorgen. Voor 4796 zogenaamde ‘autarkische netten’ die volledig willen afkoppelen van het openbaar net, moeten we waakzaam 4797 zijn. Wanneer een hele buurt gezamenlijk afkoppelt, moet binnen die groep een rechtvaardige verdeling van 4798 lasten bestaan en het toegangsrecht tot het openbaar net bewaard blijven (bv. bij wanbetaling). De gezondste 4799 garantie daarvoor is er opnieuw wanneer dat gebeurt via de netbeheerder. In kmo-omgeving is de onderlinge 4800 samenwerking voor gesloten netwerken contractueel beter beheersbaar. Daarbij gelden uiteraard strikte 4801 voorwaarden voor de interne netbeveiliging en beveiliging met de aansluiting op het distributienet. Voor de 4802 rest moeten markt en innovatie ten volle kunnen spelen. 4803 4804 Hernieuwbare energie heeft steeds voorrang op het net, maar een onbegrensde netuitbouw is onbetaalbaar. 4805 Bij netverzadiging door pieken van groene stroom, is het soms goedkoper de producent te vergoeden voor het 4806 afregelen, dan het net te dimensioneren voor de uitersten. 4807 4808 Warmte en koude worden alleen op lokaal niveau opgewekt en verbruikt. Uitwisseling op grote afstand is te 4809 duur. Warmtenetten kunnen een duurzame oplossing zijn voor dichtbevolkte gebieden. In minder 4810 dichtbevolkte omgeving zijn warmtepompen een alternatief. Warmte van geothermie, zonnestraling, 4811 restwarmte uit afvalverbranding, industriële processen, elektriciteitscentrales, biomassavergisters of 4812 warmtekrachtkoppeling (WKK) zijn allemaal duurzame bronnen voor warmtenetten. Warmtenetten leveren 4813 bovendien bijkomende flexibiliteit die de stabiliteit van het elektriciteitsnetwerk ten goede komt via technieken 4814 die warmte- en elektriciteitsproductie combineren. Op die manier kunnen we voor gebouwenverwarming 4815 onafhankelijk worden van de invoer van fossiele brandstoffen. 4816 4817 Gedeelde energiekosten 4818 4819 Sociale en andere openbare dienstverplichtingen (bv. sociaal energiebeleid, REG-premies, ondersteuning 4820 groenestroombeleid) zijn een belangrijk onderdeel van de energiefactuur. Het is essentieel dat we een vorm 4821 van solidariteit bewaren voor zaken waar iedereen op kan terugvallen. De middelen voor sociaal energiebeleid 4822 moeten een herverdeling zijn onder alle particulieren. Zelfs wie volledig afkoppelt van het net of in een 4823 passiefhuis woont, moet een minimale solidariteitsbijdrage blijven betalen. De bijdrage kan lager zijn voor een 4824 basisverbruik, dat afhangt van het aantal gedomicilieerden. Bepaalde kortingen voor hoger verbruik zijn ook te 4825 verantwoorden (bv. warmtepompen). Ten gronde maakt de energietransitie noodzakelijk dat de inkomsten 4826 voor het sociaal energiebeleid geleidelijk naar algemene financieringsmiddelen verschuiven i.p.v. de 4827 energiefactuur. 4828 4829 Het ondersteuningsbeleid voor maatregelen van rationeel energieverbruik, hernieuwbare energie en 4830 warmtekrachtkoppeling kadert in onze klimaatinspanningen. Het is daarom niet correct dat de financiering 4831 alleen bij elektriciteit wordt gehaald. Correcter is een verdeling van de lasten, ook via het verbruik van andere 4832 fossiele brandstoffen. Daarvoor is samenwerking tussen gewest en federale overheid nodig. Bovendien verdient 4833 de ondersteuning van duurzame warmte en koude een evenwaardige behandeling als de ondersteuning van 4834 groene stroom. 4835 4836 Zuivere netkosten – dus niet de sociale en openbare dienstverplichtingen – willen we verrekenen volgens 4837 zwaarte van de aansluiting of het afgenomen piekvermogen (‘capaciteitstarief’), omdat die het zuiverst de kost 4838 van de infrastructuur reflecteert. Voor elektrische verwarming (incl. warmtepomp) mag er geen scheeftrekking 4839


Pagina 130 van 175

zijn tegenover verwarming op aardgas. Wie zich afkoppelt van het net, betaalt qua zuivere netkosten alleen nog 4840 voor de eventuele noodaansluiting. 4841 4842 Een basisaansluiting voor elektriciteit is een recht van iedereen en de kost ervan wordt gesolidariseerd. Het 4843 komt de regulator toe om hiervoor een methodiek op te stellen en toe te passen. De concentratie van veel 4844 kleinschalige, hernieuwbare energieprojecten in één gebied zou niet mogen betekenen dat wie in deze buurt 4845 woont, meer moet betalen dan wie in een netgebied met minder zulke projecten woont. Daarom worden 4846 kosten voor de integratie van groene stroom in het net gesolidariseerd. Een zekere spreiding over het land is 4847 nodig voor een kostenoptimale uitbouw i.f.v. de totale systeemkosten. Aardgas of warmtenetten voorzien tot 4848 in elke uithoek is onbetaalbaar, maar kan gecompenseerd worden door een gunstige aansluiting voor een 4849 warmtepomp als een aardgas- of warmtenet ontbreekt. 4850 4851 Eigenaars van zonnepanelen verbruiken soms stroom en zetten op andere momenten stroom op het net. Met 4852 slimme meters wordt duidelijk hoeveel dat gebeurt. Wie zorgt voor het tegengaan van pieken van schaarste en 4853 overschotten door een juist gedimensioneerde installatie, slimme apparaten of een huisbatterij, kan extra 4854 beloond worden via variabele kwartierprijzen. Het prosumententarief kan dan verdwijnen. 4855 4856 De netbeheerders moeten basisfuncties aanbieden voor slimme meters. Extra opties mogen, maar dan op 4857 kosten van de gebruiker en niet van de netbeheerder. Die kunnen even goed via een dienstencontract van een 4858 energieleverancier of een andere professionele tussenpersoon, maar dan met voldoende flexibiliteit, zodat bij 4859 wissel van leverancier geen hoge kosten ontstaan. Zowel de netbeheerders als de commerciële marktpartijen 4860 moeten privacy en gegevensbeveiliging garanderen. 4861 4862 Energiemarkt 4863 4864 De zuivere energieprijs voor elektriciteit en gas is een marktgegeven en wordt bepaald door vraag en aanbod. 4865 Elk energiecontract zou de ideale mix van kost en comfort, tijdstip en verbruik, advisering en diensten voor 4866 energiebesparing en vraagbeheer moeten bieden. Voor zulk maatwerk is een vrije markt het beste instrument. 4867 De dienstverlening van de leveranciers mag uitbreiden met zaken als leasecontracten voor een nieuwe 4868 verwarmingsinstallatie of slimme toestellen, isolatiediensten, variabele uurtarieven, maatregelen voor 4869 vraagbeheer. Dienstverlening zal het verschil maken als elektriciteit aan (bijna) nulkost per kWh gaat 4870 geproduceerd worden. Valkuilen van koppelverkoop, zoals een langdurige contractverplichting voor levering, 4871 moeten daarbij vermeden worden. Voor warmte is er geen markt. Hier geldt het ‘niet-meer-dan-anders’- 4872 principe: een warmteklant betaalt niet meer dan de totaalkost van een alternatieve aardgasinstallatie. 4873 4874 Het is niet de bedoeling dat overheden zich op de leveranciersmarkt begeven. Groepsaankopen zijn eigenlijk 4875 geen kerntaak voor een overheid. Ze maait daarmee het gras weg voor de voeten van professionele 4876 tussenpersonen of organisaties die een dergelijke dienstverlening organiseren voor hun leden. Het is wel haar 4877 taak erop toe te zien dat van leverancier wisselen eenvoudig blijft, ook voor wie niet goed weg kan met internet. 4878 De netbeheerder als sociale leverancier is bedoeld als tijdelijke oplossing en niet om een breed dienstenaanbod 4879 voor particulieren te ontwikkelen. Netbeheerders dragen wel een verantwoordelijke rol in de lokale 4880 adviescommissies (LAC) voor mensen met afbetalingsproblemen. De LAC moet als laatste barrière voor 4881 afsluiting blijven bestaan. 4882 4883 Nieuwe dienstenmodellen van de leveranciers en de intrede van ICT in de energievoorziening, maken 4884 structurele samenwerking of zelfs fusie (CREG – BIPT) tussen de toezichthouders noodzakelijk. 4885


Pagina 131 van 175

4.2.4. Minder afhankelijk van energie 4886 4887 Energienormen voor woningen 4888 4889 Hoewel de meeste investeringen in energiebesparing en duurzame energie in woningen (dak- en vloerisolatie, 4890 meerlagig glas, gevel- of spouwisolatie, zonneboiler of warmtepomp, etc.) rendabel zijn, stelt men 4891 investeringsbeslissingen vaak uit. Nochtans moet nog een lange weg worden afgelegd om het huishoudelijk 4892 energieverbruik drastisch terug te dringen. Een specifieke problematiek is de ouderdom van het Belgische 4893 gebouwenbestand. Ruim 30% van onze eengezinswoningen dateert van voor de Tweede Wereldoorlog. Dat zijn 4894 vaak woningen met een energieverbruik voor verwarming van meer dan 500 kWh/m² per jaar. Anderzijds dient 4895 men bij de regelgeving ook de betaalbaarheid voor de burger (bv. kostprijs woning, jonge gezinnen, huurder) in 4896 rekening te brengen. Het verstrengen van de regelgeving dient rekening te houden met de kosten en baten van 4897 de verplichtingen. 4898 4899 Woningen en gebouwen in het algemeen zijn een investering voor de lange termijn. Ze moeten dus ook 4900 duurzaam zijn op energievlak. De overheid is essentieel om het juiste kader te bepalen. Een gezond 4901 uitgangspunt voor nieuwbouw is minimaal een energiepeil dat economisch rendabel is over de levensduur van 4902 het gebouw. Buitenschil en verwarmingsinstallatie zijn structureel belangrijker voor het energiepeil van een 4903 woning dan opwekking van eigen elektriciteit. Ook de globale ecologische voetafdruk van de gebruikte 4904 materialen is relevant. 4905 4906 Voor bestaande gebouwen is het veel moeilijker een juiste sturing te geven van hogerhand. Niet alleen is het 4907 gebouw al in gebruik, er is vooral een grote verscheidenheid aan woningkwaliteit en mogelijkheden van de 4908 eigenaars. De transitie naar energiezuinigheid lukt alleen als er een duidelijk langetermijndoel wordt 4909 vooropgesteld voor alle woningen, in consensus met de betrokken actoren. Harde ondergrenzen zijn nodig om 4910 flagrante energieverspilling te vermijden: tochtgaten, totale afwezigheid van dakisolatie, enkel glas, oude 4911 branders. Die lat moet met de jaren steeds hoger gelegd worden. Voortschrijdende wettelijke ondergrenzen 4912 zullen echter onvoldoende zijn om op relatief korte termijn overal energiezuinige gebouwen te realiseren. Het 4913 initiatief ligt en blijft bij de eigenaars. Overheid, samenleving en markt hebben elk hun rol om de omslag waar 4914 te maken. De overheid kan aanmoedigen via prijssignalen en goede voorbeelden. De bouwwereld organiseert 4915 zich zodat er voldoende renovatie-expertise aanwezig is. Vanuit de samenleving overtuigen voortrekkers 4916 anderen met hun goede ervaringen. Die dynamiek zal jaren volgehouden moeten worden. Dat is alleen mogelijk 4917 wanneer er dialoog is tussen alle belanghebbenden, ruimte voor verschillende renovatiewerkwijzen en 4918 consensus over het einddoel. 4919 4920 De Vlaamse Wooncode legt al enkele verplichtingen voor dakisolatie op tegen 2020. Dat traject moet na 2020 4921 verder worden verstrengd op andere vlakken. Voor huurwoningen bestaat controle op die verplichting. Voor 4922 eigendomswoningen moet zulke controle er komen bij eigendomsoverdracht, met een verplichting voor de 4923 nieuwe eigenaars om afwijkingen prioritair te regulariseren. 4924 4925 Initiatieven vanuit de samenleving 4926 4927 Het is goed dat mensen hun krachten en middelen bundelen om zelf te investeren in energieproductie en/of 4928 energiebesparing. Deze initiatieven van onderuit slagen er vaak in mensen te betrekken die anders moeilijk te 4929 overtuigen zijn voor een energieproject. Vaak gaat het om een lokale vennootschap in een coöperatief model 4930 met betrokken bewoners, verenigingen en/of bedrijven. De kiemen kunnen ontstaan in het bestaande 4931


Pagina 132 van 175

middenveld of in nieuwe netwerken. Dit soort zelfstandige initiatieven verdient alle ruimte en vertrouwen. 4932 Vertrouwen houdt in dat van bovenaf geen financieringsmodellen worden opgelegd, of dat geen generieke 4933 verplichtingen van een minimaal aandeel coöperatieve financiering in windmolens worden opgelegd. 4934 Gemeenten en provincies houden best een gezonde afstand tot de beslissingsstructuur van coöperaties, 4935 aangezien ze ook over de vergunning moeten oordelen. 4936 4937 Lokale besturen kunnen de actieve motor zijn achter plaatselijke initiatieven die alle lagen van de bevolking 4938 aanspreken en waarin alle lokale maatschappelijke actoren zich scharen achter een gezamenlijk 4939 klimaatactieplan. De burgemeesterconvenanten zijn daarvan een goed voorbeeld. Deze dynamiek spreekt 4940 lokale trekkers aan om het voortouw te nemen in een formeler verband, om zo lokale projecten te realiseren 4941 met centrale Vlaamse begeleiding. De concrete uitvoering is vaak technisch en complex. Wil men deze mensen 4942 gemotiveerd houden, hebben ze dus inhoudelijke en logistieke ondersteuning nodig. 4943 4944 Energiedecentralisatie bij kmo’s mag niet verwaarloosd worden, ook al gaat het om een verscheiden gamma. 4945 Bij hen zit het meeste potentieel voor hernieuwbare energie, mogelijkheden voor piekverschuiving en 4946 energiebesparing. De aanpak is een combinatie van ‘ontzorging’, financiering, ondersteuning en normering. 4947 Kmo’s moeten een waaier van verschillende kanalen aangeboden krijgen: levering van energiediensten (ESCO-4948 formules), uitwisselingsplatforms, voorbeeldprojecten, netwerkinitiatieven. In een toekomst met meer 4949 decentrale groenestroominitiatieven is het belangrijk dat een betaalbaar wettelijk kader wordt ontwikkeld dat 4950 kmo’s stimuleert om groenestroomproducent te worden en te blijven. Dit kader moet wel passen binnen een 4951 verantwoord financieel rentmeesterschap. De marktwerking hierin wordt aangemoedigd. 4952 4953 Het instrument van energiebeleidsovereenkomsten met de grote industriële energieverbruikers moeten we 4954 bijsturen om onze industrie ook na 2020 bij de wereldtop inzake energie-efficiëntie te houden. 4955 4956 Energiearmoede 4957 4958 Energiearmoede kent verschillende verschijningsvormen. Sommigen hebben moeite hun energiefactuur te 4959 betalen, anderen vermijden betalingsproblemen door alle comfort op te geven. Iedereen moet in de 4960 mogelijkheid zijn om in zijn basisenergiebehoeften te voorzien. Er zijn daarom verschillende drempels 4961 vooraleer iemand effectief wordt afgesloten. Zelfs dan moet een minimum aan stroom (10A) te allen tijde 4962 behouden blijven en is de winter een sperperiode voor volledige afsluiting van aardgas en elektriciteit. 4963 Schuldopbouw moet zoveel mogelijk preventief vermeden worden. 4964 4965 Energiearmoede gaat doorgaans gepaard met andere vormen van armoede en sociale uitsluiting. Om die reden 4966 wordt energiearmoede het best bestreden via een totaalaanpak ter bestrijding van armoede. Sociale tarieven 4967 maken de energiekost draaglijker. Structureel moeten mensen in energiearmoede de mogelijkheid krijgen om 4968 niet langer in een energieverslindend huis te wonen; ofwel door specifiek verhoogde steun voor 4969 energierenovatie, ofwel door de mogelijkheid om te verhuizen naar een minder energieverslindende (sociale) 4970 woning. Budgetten voor renteloze energieleningen aan kansarme doelgroepen moeten worden opgetrokken 4971 naar een hoger niveau. Maar het zijn ook niet-financiële hindernissen die moeten aangepakt worden. 4972 Ontzorging blijft een verhaal van maatwerk en lokale focusaanpak van kwetsbare buurten: lokale samenwerking 4973 van overheid en terreinwerkers, opsporing en begeleiding van mensen, proberen gebundelde 4974 renovatieprojecten op te zetten, en de inschakeling van het lokale woonbeleid in de burgemeesterconvenant. 4975


Pagina 133 van 175

Zo kunnen we bv. schuldopbouw vermijden door nog sneller door te schakelen naar OCMW en LAC bij 4976 betalingsproblemen of door een energiescan reeds bij het ‘droppen’ door de leverancier. Ook het financiële 4977 luik kan verder ‘ontzorgd’ worden door de verschillen in doelgroepen van de premies te vereenvoudigen naar 4978 één definitie, en formules van een derdebetalerssyteem met een overheidsborg uit te werken. 4979


Pagina 134 van 175

Duurzame voeding 4980 4981 4.3.1. Duurzame voeding: goed voor mens, economie & ecologie 4982 4983 Voeding is een primaire behoefte en is essentieel voor ieders persoonlijke ontwikkeling, maar de verstedelijkte 4984 Vlaming lijkt zich nog maar weinig te bekommeren om voedselproductie en -verwerking. Voedselzekerheid 4985 vraagt politieke en maatschappelijke keuzes in de steun voor landen tuinbouw, zodat er voldoende en 4986 kwalitatief voedsel is, aan een aanvaardbare prijs voor iedereen. Dat we sinds de Tweede Wereldoorlog geen 4987 voedselschaarste meer kenden, is het gevolg van bewuste politieke keuzes. Veel conflicten in de wereld hebben 4988 voedselproblemen als grondslag. Het is daarom belangrijk dat de Vlamingen overtuigd blijven van het belang 4989 van een eigen landen tuinbouwproductie (maatschappelijk verankering). 4990 4991 Onze Vlaamse agro-voedingsketen levert hoge kwaliteit en is een sector met een grote economische 4992 meerwaarde. We hebben goede klimaatomstandigheden en een grote expertise inzake sommige teelten, maar 4993 zijn ook befaamd voor bepaalde voedingsbewerkingen. De beste garantie op kwaliteit hebben we met voedsel 4994 dat onder onze eigen ogen gemaakt wordt. We hebben er dan ook belang bij onze agro-voedingsketen 4995 economisch gezond en weerbaar te houden. 4996 4997 Mensen verwachten van voedsel vooral dat het veilig, gezond en betrouwbaar is. De eisen op dat vlak nemen 4998 toe. Maar op het moment van aankoop laten de meesten prijs en gebruiksgemak de doorslag geven. Gezonde 4999 voeding houdt dus ‘opvoeding’ van de consument in en het meer waarderen van voedingsproducten, zodat dit 5000 meespeelt in wat de consument wil betalen. Die opvoeding houdt ook kennismaking en voeling in met wat 5001 hedendaagse landen tuinbouw inhouden. Alle voeding moet veilig en betrouwbaar zijn. We rekenen op de 5002 verantwoordelijkheid van de voedingsketen zelf door correcte procedures. Uiteraard inspecteert de overheid 5003 aanvullend. 5004 5005 Het gemeenschappelijk Europees landbouwbeleid is bedoeld om voedselzekerheid te bieden aan alle 5006 Europeanen tegen betaalbare prijs. De ondersteuning is ontkoppeld van productie, om overproductie tegen te 5007 gaan. Steunmechanismen zouden moeten bufferen tegen volatiele wereldmarktprijzen voor de producenten. 5008 5009 Het familiaal landbouwmodel is de beste garantie voor duurzame bedrijfsvoering. Een familiale beslissingslijn 5010 (dus niet door aandeelhouders) bewaart de ziel van een bedrijf. Het denkt aan de eigen, volgende generaties. 5011 Het houdt de exploitatie op een beheersbare schaal (zelfredzaamheid). Familiale bedrijven creëren draagvlak 5012 in dorp en samenleving. 5013 5014 Een economisch gezonde Vlaamse landen tuinbouw is de basis voor onze belangrijke agro-voedingssector. 5015 Productie in eigen streek is de beste garantie voor hoge kwaliteit volgens onze consumenteneisen en zorgt voor 5016 maatschappelijke erkenning van het belang van voedselproductie. Nabijheid tussen productie en verwerking is 5017 logistiek efficiënt en maakt coöperatieve samenwerking in de keten makkelijker. Daarom moeten we voldoende 5018 ruimte voor professionele landbouw in Vlaanderen blijven voorbehouden. 5019


Pagina 135 van 175

Ook bij voedselproductie kiezen we voor ondernemerschap en keuzevrijheid, niet voor een centraal opgelegd 5020 planmodel. De sector krijgt veerkracht door te diversifiëren in een breed palet aan specialisaties en door te 5021 mikken op producten met hoge toegevoegde waarde. Innovatie en specialisatie in de ganse voedingsketen 5022 zorgen voor kwaliteit en efficiëntie aan concurrentiële prijs. Biologische landbouw is een van die niches waar 5023 een deel van de consumenten bereid is meer voor te betalen. 5024 5025 We verwachten van de ganse voedingsketen ook verdere inspanningen en verantwoordelijkheid qua 5026 ecologische duurzaamheid. De generaties na ons moeten ook nog voedsel kunnen eten aan aanvaardbare kost. 5027 Voorzorg voor de schaarse natuurlijke grondstoffen is dus essentieel. De landbouwsector heeft al veel 5028 inspanningen geleverd voor een gezonde leefomgeving, bescherming van biodiversiteit en landschap, en 5029 efficiënte omgang met de grondstoffen. Ons dichtbevolkte land maakt dit verhaal niet eenvoudig. Ecologische 5030 verduurzaming zien we als een stapsgewijs vorderend proces dat rekening houdt met economische 5031 haalbaarheid. Emissies naar water, bodem en lucht worden planmatig afgebouwd in functie van Europese 5032 milieukwaliteitsnormen. Technologische innovaties doen energie- en materiaalefficiëntie toenemen. We willen 5033 de omslag maximaal van onderuit en via overleg verwezenlijken. Landbouwers zijn belangrijke beheerders van 5034 onze open ruimte en mogen daarvoor erkend worden. Samenwerking is ook de sleutel voor de opbouw van 5035 efficiënte materiaalkringen. Innovaties gaan voedselverspilling en voedselverliezen tegen. 5036 5037 5038 4.3.2. Basisrecht voor iedereen 5039 5040 Onze basisvoedselmarkt is Europees. Voedselzekerheid is essentieel voor stabiliteit binnen de EU. Beleid dat 5041 geen voedselschaarste wil, corrigeert de vrije markt en moet het inkomen van de landbouwers een 5042 basisondersteuning blijven bieden. Het EU-landbouwbudget mag daarom niet dalen en moet prioritair besteed 5043 worden aan beroepslandbouw. Het maatschappelijk besef dat voedselzekerheid een kost heeft, mag niet 5044 verloren gaan. 5045 5046 De wereldbevolking groeit, haar welvaart ook. De voedselbehoefte stijgt, in het bijzonder het vleesverbruik. 5047 Dat legt een opwaartse druk op de prijzen van bepaalde geïmporteerde grondstoffen, zoals veevoeder en 5048 energie. Willen we voor iedereen voldoende voeding hebben, zal dat moeten gebeuren door een combinatie 5049 van hogere productie, minder voedselverspilling en minder vleesconsumptie in de westerse wereld. 5050 5051 Binnen de EU wordt voedsel best op die plaats gemaakt waar dat het meest economisch en duurzaam is, 5052 rekening houdend met beperkingen van de omgeving. Internalisering van ecologische randvoorwaarden, 5053 beschikbaarheid van water en grondstoffen zijn bv. deel van die economische optimalisatie. Ons meeste 5054 voedsel komt uit een regio van enkele honderden kilometers rondom ons. Vlaanderen hoeft niet voor alle 5055 producten zelfvoorzienend te zijn en omgekeerd is het logisch dat Vlaanderen op andere domeinen een rol 5056 vervult voor de voedselzekerheid in het kerngebied van Europa (bv. voor vlees en fruit). 5057 5058 Honger de wereld uit helpen tegen 2030 is niet voor niets Duurzaam Ontwikkelingsdoel nr. 2 van de Verenigde 5059 Naties, na armoede. Voedselzekerheid is immers een mensenrecht. Wereldwijd lijden 850 miljoen mensen 5060 honger en paradoxaal genoeg is 75% van hen actief in de landbouw. De zelfredzaamheid waar we in Europa 5061 naar streven, geldt net zo goed voor mensen elders. Ook in de Derde Wereld is een gezond inkomen voor 5062 familiale landbouw cruciaal voor voldoende voedsel. Hogere productieopbrengsten met respect voor de 5063 bodemvruchtbaarheid, biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen, betere bewaartechnieken, toegang tot grond, 5064 water en krediet, en stabiliteit in de agro-voedingsketen, zijn sleutelelementen voor hun duurzame 5065


Pagina 136 van 175

ontwikkeling. Investeringen in infrastructuur zijn noodzakelijk om de productiegebieden te ontsluiten en lokale 5066 boeren toegang tot de markt te verlenen. We moeten onze verantwoordelijkheid opnemen, onze kennis en 5067 ervaring delen en middelen verschaffen zodat zij hun productiviteit structureel kunnen opdrijven, weg van 5068 overlevingslandbouw naar een gezonde gezinslandbouw. 5069 5070 5071 4.3.3. Richting leefbare Vlaamse voedselproductie 5072 5073 Gezonde eigen productie 5074 5075 Het familiaal landbouwmodel staat onder druk als kostwinning voor het gezin. Oorzaken van de lage marges 5076 zijn concentratie bij aankoopcentrales in de voedingsketen, de zwakke positie van individuele bedrijven en 5077 concurrentie met regio’s met lagere eisen inzake kwaliteit of milieu. Landbouwprijzen zijn door de globalisering 5078 minder stabiel geworden en klimaatproblemen kunnen dat effect vergroten. Daarbovenop komt nog de 5079 ruimtelijke druk. Bij ruimtelijke bestemmingswijzigingen verliest meestal de landbouw areaal. De dagelijkse 5080 vleesconsumptie, icoon van de welvaartsontwikkeling in de 20ste eeuw, komt onder vuur te liggen omwille van 5081 broeikasgasemissies, dierenrechten of effecten op volksgezondheid. 5082 5083 Vlaanderen heeft een goed klimaat, een logistiek gunstige ligging, ondernemende landbouwers en veel kennis 5084 en onderzoek. Het blijft een ideaal gebied voor landbouw en voedingsindustrie. Er is dus een goede reden om 5085 de Vlaamse agro-voedingssector een sterke positie in de internationale markt te laten behouden. De positieve 5086 evolutie naar meer duurzaamheid moet zichtbaar gemaakt worden. Samenwerking en een 5087 ketenoverspannende aanpak is daarbij cruciaal. De Vlaamse landbouw staat wereldwijd immers het verst inzake 5088 emissiebeheersing. 5089 5090 Schaalvergroting is geen doel, maar een middel voor een volwaardig gezinsinkomen. Het is een normale 5091 evolutie, omwille van kostenefficiëntie en om aan de toenemende eisen inzake milieu, voedselveiligheid en 5092 dierenwelzijn te voldoen. We willen geen schaalgrootte waarbij de band tussen werk en gezin verloren gaat of 5093 investeringen met een te hoog risico en een te zware hypotheek. Landbouwbedrijven moeten overneembaar 5094 blijven voor de volgende generatie. Publieke aanvaardbaarheid speelt een rol (bv. landschappelijk beeld en 5095 concentratie van hinder op één plaats). Er zijn ook andere oriëntaties dan schaalvergroting, zoals verbreding, 5096 nichespecialisatie en biologische landbouw. Al die keuzes zijn voor ons evenwaardige bedrijfsoriëntaties. 5097 5098 Vlees en afgeleiden zijn sterke exportproducten, o.a. omdat we een ideale regio zijn voor efficiënte veeteelt 5099 (klimatologisch, graslanden, logistieke nabijheid). De veestapel van bovenaf om principiële redenen afbouwen, 5100 is niet de weg wie we verkiezen, onder meer uit respect voor de ondernemingszin. We moeten wel Europese 5101 milieukwaliteitsnormen voor water, bodem en lucht halen. Daarvoor zijn bijkomende maatregelen nodig, 5102 rekening houdend met de technische en economische haalbaarheid, en waarbij een gelijk speelveld in Europa 5103 wordt bewaakt. 5104 5105 Intensieve productiemethoden hebben de hoogste opbrengst per hectare en leggen het minst ruimtebeslag in 5106 vergelijking met organische of extensieve landbouw. Ze hebben per kilogram eindproduct de laagste emissies. 5107 Verder moeten ze externe milieueffecten binnen de perken houden (nutriëntenverlies, bestrijdingsmiddelen) 5108 en er mee voor zorgen dat natuurdoelen behaald worden. Wie rekening kan houden met die omgevingsbalans 5109 (bv. ook waar gras en maïs ideaal groeien) zorgt voor opbrengst op een duurzame manier. 5110


Pagina 137 van 175

Genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s) zijn een logische vervolgontwikkeling van veredeling. Met 5111 genetische wijzigingen kunnen versneld variëteiten van gewassen aangepast worden aan onze 5112 klimaatomstandigheden. Die technologie heeft voor vaccins en enzymen al veel voordelen gebracht. Zo kan ze 5113 het pesticidegebruik en voedselverlies fors terugdringen. Desalniettemin moeten we waakzaam blijven. De 5114 randvoorwaarden om potentiële genetische vervuiling naar de omgeving te vermijden (opvolging en 5115 monitoring) moeten strikt beheerst worden. We willen geen monopolistische marktcontrole via de rechten van 5116 ggo-zaden, zowel in Europa als daarbuiten, die individuele landbouwbedrijven volledig afhankelijk zou maken. 5117 Dit kan door het kwekersrecht expliciet te vrijwaren. 5118 5119 Versterking positie 5120 5121 Familiale landbouwbedrijven kunnen hun positie versterken door krachten te bundelen in coöperaties, 5122 branche- of producentenorganisaties. Daarin maken ze afspraken over specialisaties, productievolumes, 5123 risicospreiding, gezamenlijke marketing en samenwerking met de verwerkende sector. De krachtenbundeling 5124 moet mikken op een schaal die relevante invloed kan hebben op de markt, zonder monopolist te worden of 5125 prijsafspraken te maken. Een schaal die terug evenwicht brengt tussen de partners in de hedendaagse 5126 voedingsketen. 5127 5128 Ketenoverleg moet geloofwaardig de winstmarges voor alle spelers in de voedselketen bewaken. Institutionele 5129 samenwerking tussen spelers in de keten moet zorgen voor een duurzame en correcte waardeverdeling o.a. 5130 door een gedragscode. Uitwisseling van informatie in de keten stemt de productie beter af op de vraag. Kennis 5131 vergaart men ook samen met onderzoeksinstellingen. Ook voor de verdere bestrijding van voedselverspilling 5132 moeten samenwerkingsverbanden tussen producenten, verdelers en sociale instanties als voedselbanken, 5133 sociale restaurants, etc. bevorderd worden. 5134 5135 De overheid moet zorgen voor een kader, voor randvoorwaarden, voor bewegingsruimte en voor een eerlijk 5136 speelveld. Via instrumenten van het landbouwbeleid (interventie prijsniveau, verzekering risico, exportkrediet) 5137 zorgt ze voor meer economische veerkracht. Ondersteuning moet zich richten op innovatie, specialisatie en 5138 diversificatie naar eindproducten met meerwaarde. 5139 5140 We streven naar een inkomenstabiliteitsmechanisme ter mildering van prijsvolaliteiten, maar dan op Europese 5141 schaal. Een sectorspecifieke aanpak op Vlaams niveau werkt niet, want die heeft te weinig invloed op de markt. 5142 Meer langetermijncontracten moeten inkomenszekerheid garanderen voor de landbouwer. Een eigen 5143 verzekeringsmechanisme tegen extreem weer, aanvullend op het hervormde landbouwrampenfonds is ook 5144 nodig. Een sterker prijzenobservatorium moet rekening houden met de productiekost en -marges op lange 5145 termijn. 5146 5147 Emissiereducerende technieken moeten sneller erkend worden. Het is belangrijk dat opgelegde maatregelen 5148 technisch en economisch haalbaar zijn, conform het ‘best beschikbare techniek’-principe. Een wetgevend kader 5149 om meer hergebruik van ‘grijs’ water toe te laten voor bijvoorbeeld irrigatie willen we uitwerken. Wij zijn 5150 voorstander van het herinvoeren van dierlijke eiwitten in veevoeding als dit op een wetenschappelijk 5151 onderbouwde en gecontroleerde manier kan gebeuren. 5152 5153 Verhoogde efficiëntie van precisielandbouw en ‘slimme landbouw’ (‘smart farming’) hebben het potentieel om 5154 de wereldwijde voedselproductie nog substantieel te doen stijgen zonder verdere milieubelasting. Elk type 5155 landbouwbedrijf kan met een goed bedrijfsmanagement de input (grondstoffen) en de output (producten) 5156


Pagina 138 van 175

zoveel mogelijk op elkaar afstemmen en het verlies van waardevolle nutriënten naar de omgeving (bodem en 5157 lucht) beperken. Bedrijven streven naar maatwerk, op niveau van gewas en dier. Het wettelijk kader zal 5158 bijgevolg nog meer de omschakeling moeten maken naar bedrijfsspecifieke cijfers. 5159 5160 5161 4.3.4. Richting groter maatschappelijk draagvlak voor landbouw 5162 5163 Respect voor elkaar 5164 5165 De consument lijkt steeds wantrouwiger te zijn door steeds complexere procesketens in de productie van 5166 verwerkte voeding en allerlei schrikbarende berichten over ggo-gewassen of voedselschandalen. In de open 5167 ruimte worden landbouw en natuur soms tegen elkaar uitgespeeld. Nieuwe niches en lokale voedselstrategieën 5168 komen op en pleiten voor (ultra-)korte ketens: van gemeenschapslandbouw (‘community supported agriculture’ 5169 of ‘CSA’) en zelfplukboerderijen tot stadslandbouw, voedselteams en digitale directe verkoopplatformen. 5170 Supertechnologische bedrijven contrasteren met de kleinschalige. Discussies over schaalgrootte worden 5171 gevoed door het romantisch beeld van de boerderij uit de kinderboeken. 5172 5173 Deze trends doen ons bijna verlangen naar de ‘keuken van oma’ waar voedsel nog ongecompliceerd, eerlijk, 5174 authentiek, divers en gezond leek. Terugkeren naar vroeger of de keuze tussen het ene of andere 5175 landbouwmodel maakt echter een te grote abstractie van hoe arbeidsintensief de vroegere landbouw was en 5176 zal in een geglobaliseerde wereldmarkt met 9 à 10 miljard te voeden monden tegen 2050 waarschijnlijk niet 5177 aan de orde zijn. 5178 5179 Landbouwers moeten eerlijk vergoed worden voor alle diensten die zij leveren. Landbouw die het om de 5180 broodwinning doet, moet kunnen werken in een verdienmodel: zowel gespecialiseerde landbouw als zij die 5181 mikken op verbreding (zorg, natuurbeheer, toerisme). Ook verbreding moet dus voor professionele 5182 landbouwers een verdienmodel zijn. Mikken op net uit de kosten komen, is niet duurzaam. 5183 Gemeenschapslandbouw is een verdienmodel dat bij uitstek zorgt voor maatschappelijke verankering, maar 5184 het moet even goed economisch werkbaar zijn. 5185 5186 Gespecialiseerde landbouw, verbrede landbouw en hobbylandbouw hebben elk een eigen maatschappelijk 5187 belang. Stadstuinieren en stadslandbouw bedreigen de landbouwsector niet, maar creëren integendeel een 5188 kans voor meer waardering bij de consument voor de zorg die het vraagt. 5189 5190 Hobbylandbouw moet kunnen werken zonder economische interventies. Er is vraag naar stads(rand)landbouw 5191 vanuit de steden, maar we moeten bewaken dat overheidsinterventies daar een gelijk speelveld garanderen 5192 met de beroepslandbouw (bv. voor grond en marketing van producten). Druk vanuit de overheid die de 5193 grondprijs opdrijft ten koste van actieve landbouwers is pervers, al bepaalt uiteindelijk het eigendomsrecht nog 5194 altijd het gebruik van de grond. Volkstuinen hebben vele voordelen: je neemt gezonde voeding in eigen handen, 5195 bent buiten en onder de mensen. Om de beeldkwaliteit te bewaken, moet er een visie zijn waar volkstuinen 5196 kunnen worden ingericht en waar niet. 5197 5198 Korte ketenverkoop en thuisverwerking zorgen voor verbreding van het landbouwinkomen en voor 5199 maatschappelijke verankering. Moderne communicatiemiddelen maken veel zelforganisatie mogelijk. 5200 Wettelijke soepelheid voor thuisverkoop is gepast, maar de winkelwetgeving moet wel worden gevolgd bij 5201 verkoop van niet-hoeveproducten, zodat de concurrentie met buurtwinkels eerlijk blijft. Kleinschalige 5202


Pagina 139 van 175

landbouw is een verdedigbaar model. Troeven zijn hun inventiviteit en enthousiasme. Het vraagt een hogere 5203 prijs om rendabel te zijn, maar dat is mogelijk bij een select afnemerspubliek. 5204 5205 Er zijn tenslotte diverse mogelijkheden voor gebiedsgerichte win-winrelaties met andere sectoren: inschakeling 5206 in een warmtenet, lokale stroomproductie, sluiten van materiaal- of waterkringlopen, onderhoud van bossen, 5207 diensten voor hobby-paardenhouders. 5208 5209 Beheer van de open ruimte 5210 5211 In landbouwgebieden is er ruimte voor biodiversiteit met de landbouwer als (mede)beheerder. Kleine 5212 landschapselementen en vergezichten op landbouwvelden beantwoorden aan de menselijke behoefte naar 5213 open ruimte. Landbouwers zijn bewakers van het landschap en moeten daarvoor een adequate vergoeding 5214 krijgen. Er is echter wantrouwen voor vrijwillige initiatieven die enkele jaren later een natuurverplichting 5215 worden met extra voorwaarden. 5216 5217 De landbouw is de belangrijkste partner om de open ruimte in Vlaanderen op de kaart te zetten. 5218 Landbouwverbreding en plattelandstoerisme, oftewel beleving van de open ruimte, gaan hand in hand. De 5219 samenhang tussen beide moet ondersteund en gepromoot worden door alle bestuursniveaus. Vlaanderen is 5220 niet enkel een regio die in binnen- en buitenland kwaliteitsvolle landbouwproducten op de kaart zet, maar 5221 eveneens een regio waar plattelandstoerisme leeft. 5222 5223 Landbouw heeft nood aan goed ingerichte agrarische ruimtes waar de focus kan liggen op maximale 5224 productiviteit, gescheiden van andere functies, maar waar uiteraard ook milieunormen moeten gerespecteerd 5225 worden. Analoog zijn er ook natuurzones waar de inrichting uitsluitend op natuurwaarden focust. 5226 5227 In andere gebieden in Vlaanderen is verweving tussen landbouw en andere functies (bv. Natura2000, 5228 overstromingsgebied) noodzakelijk. Bij verweving blijven bedrijfseconomische doelstellingen van de landen 5229 tuinbouwers gerespecteerd. Als randvoorwaarden rendabele exploitatie onmogelijk maken, moet de 5230 ruimtelijke bestemming daaraan aangepast worden. Een respectabele vergoeding voor ieders werk is de ideale 5231 uitweg. Landbouw compenseren we voor het verlies aan areaal voor de agro-natuur. De inspanningen voor 5232 natuur en landschap horen mee in het verdienmodel. 5233 5234 Aangeduide kwetsbare biodiversiteit moet beschermd worden, in overeenstemming met de EU-verplichting 5235 voor natuurdoelstellingen. Doordat de EU-wetgeving een koppeling legt met vergunningsplichtige activiteiten 5236 waardoor op individueel vlak emissiebeperkende maatregelen kunnen worden opgelegd of sommige bedrijven 5237 niet langer vergunbaar zijn, moet een aanpak uitgewerkt worden. Die moet de natuurdoelstellingen verzoenen 5238 met ontwikkeling van socio-economische activiteiten. De beslissende keuze voor het type landbouw en het 5239 flankerend beleid blijft een zaak van de bedrijfsverantwoordelijke. Overheidsingrijpen op een lopende 5240 exploitatie vereisen respect en compensatie voor het economisch verlies. Warme sanering is enkel zinvol indien 5241 het gebeurt op een schaal die de marktprijs echt beïnvloed, meestal de Europese. Waar landbouw onmogelijk 5242 rendabel kan blijven, koopt de overheid het terrein beter op en financiert ze zelf het ecologisch beheer. 5243 5244 We willen onder meer werk maken van een fiscaal voordeel bij overdracht van grond voor beroepslandbouw, 5245 een landbouwtoets bij functiewijziging van leegstaande hoeves zodat de agrarische invulling van het gebied 5246 behouden blijft en een apart statuut ‘agrarische natuur’ in zones met als hoofdfunctie landbouw. 5247


Pagina 140 van 175

4.3.5. Gezondere voedingskeuze 5248 5249 Gezonde levensgewoonten en uitgebalanceerde voedingspatronen zijn in het belang van iedereen. Gezonde 5250 voeding is in de eerste plaats een kwestie van evenwichtig en gevarieerd eten en soberheid: bij uitstek een zaak 5251 van de consument. Hulpmiddelen zijn sensibilisering en informatie. Meest overtuigend zijn aantrekkelijke 5252 voorbeelden van anderen. 5253 5254 Om elke consument te stimuleren gezond en evenwichtig te eten, is het aangewezen dat voor ongezonde 5255 voeding een ontradend beleid wordt gevoerd. Evenwel is het belangrijk dat de verantwoordelijkheid voor een 5256 gezonde voedingskeuze niet alleen bij de consument wordt gelegd. Vanuit een ketenaanpak moet de hele 5257 voedingssector haar verantwoordelijkheid opnemen inzake het gebruik van verzadigde vetten, suikers en zout 5258 in de voeding. 5259 5260 We pleiten voor eenvoudigere voedseletikettering. Duidelijke symbolen kunnen helpen om de 5261 verstaanbaarheid van de voedingsinformatie te verbeteren. Verder mogen voedings- en gezondheidsclaims de 5262 consument niet misleiden. Het is de taak van de overheid om inzake etikettering duurzaam samen te werken 5263 met de belanghebbenden. 5264 5265 Nieuwe voedingsrichtlijnen van de Hoge Gezondheidsraad moeten snel en adequaat vertaald worden in het 5266 preventiebeleid. 5267


Pagina 141 van 175

5. De Nieuwe Buurten 5268

5269

“Iedereenthuis” 5270 5271 5.1.1. Van huiszekerheid naar thuiszekerheid 5272 5273 Een huis op maat in een warme, stimulerende buurt is een voorwaarde om thuis te kunnen komen. We creëren 5274 de nodige randvoorwaarden zodat senioren, gezinnen, jongeren, mensen met een beperking, alleenstaanden… 5275 kunnen beschikken over een kwalitatief, betaalbaar, voldoende uitgebreid en aan de hedendaagse 5276 energienormen aangepast aanbod aan huur- en koopwoningen in een aangename leefomgeving. We 5277 ondersteunen alle woonvormen. We maken werk van een evenwaardige huur- en koopmarkt. 5278 5279 Wonen in Vlaanderen en Brussel heeft nood aan een grondige herinterpretatie. Bij ongewijzigde voortzetting 5280 van het ‘trendscenario’ dreigen we een aantal gekende problemen te vergroten: dichtslibbende mobiliteit, 5281 buitenmaatse infrastructuurkosten (bv. wegenaanleg, riolering), hoog energieverbruik van te grote, verouderde 5282 en onvoldoende gekoppelde woonentiteiten, een omstreden ruimtelijke kwaliteit en minieme individuele 5283 buitenruimte. In een transitie van het klassieke ‘verkavelingsdenken’ richting kleiner wonen met grotere 5284 buitenruimten, zien we dé manier om onze open ruimte te vrijwaren. Een dergelijke omslag vraagt tijd en een 5285 mentaliteitswijziging. We bewaken de keuzevrijheid, maar sturen in de juiste richting. Een verouderd en rigide 5286 stedenbouwkundig instrumentarium verhindert dat we snel kunnen inspelen op nieuwe trends en tendensen. 5287 5288 We zetten maximaal in op de nabijheid van werk, diensten en zorginstellingen, naargelang de specifieke noden 5289 en levensfase, rekening houdend met het toenemend aantal gezinstransities. De buurt is meer dan wonen 5290 alleen, meer dan een huis. De buurt is ook een thuis, een plek om zich te ontwikkelen, een plek waar mensen 5291 elkaar ontmoeten, met ruimte en voorzieningen voor alle generaties. 5292 5293 We bewaken het recht op menswaardig wonen voor iedereen in onze samenleving, ongeacht zijn of haar socio-5294 economische status of afkomst. Discriminatie op de woonmarkt en huisjesmelkerij moeten altijd bestreden 5295 worden. We zagen en zien in diversiteit van wijken een pluspunt. 5296 5297 Onze woningmarkt is statisch georganiseerd. Dit legt een groeiende hypotheek op ons levenscomfort (rijtijden 5298 woon-werk, nabijheid diensten en zorgaanbod, aangepaste ruimte op maat van levensfase). Vanuit het beleid 5299 is lang vooral gefocust op eigendomsverwerving, vanuit de idee dat een eigen huis woonzekerheid en een 5300 belangrijk appeltje voor de dorst biedt. We vertrokken vanuit een eerder statische visie op wonen. Deze visie 5301 was geworteld in de maatschappelijke context van toen, waarbij men doorgaans één keer in zijn leven een huis 5302 bouwde of kocht. Logisch gevolg: we ondersteunden mensen om zo lang mogelijk in de eigen woning te blijven 5303 wonen. 5304 5305 Demografische evoluties nopen tot andere woonoplossingen. Er zijn meer alleenstaanden en 5306 eenoudergezinnen. Zij hebben beduidend minder een eigen woning in bezit. Er is een toename van het aantal 5307 gezinstransities, bijvoorbeeld door scheidingen en ‘herpartnering’. Dat brengt meer verhuisbewegingen en een 5308 grotere dynamiek op de markt met zich mee. Het aandeel 65-plussers zal toenemen van 18% van de totale 5309 bevolking in 2014 tot 25% in 2060. Een woonbeleid dat rekening houdt met deze groter wordende groep 5310 ouderen is nodig. 5311


Pagina 142 van 175

Er zijn enorme wachtlijsten voor toegang tot sociale woningen. De nood is groter dan het aanbod en het wordt 5312 een grote uitdaging de investeringen aan hetzelfde tempo te doen volgen, gelet op demografische evoluties. 5313 Hierdoor komen mensen die daar niet thuishoren terecht op de private huurmarkt. Gevolg: deze markt 5314 verzwakt. Daarnaast valt te verwachten dat nieuwkomers in onze samenleving de druk op de huurmarkt verder 5315 verhogen. 5316 5317 De private huurmarkt kampt met grote problemen. Vraag en aanbod zijn niet op elkaar afgestemd. Er is een 5318 gebrek aan goede private huurwoningen in het lagere marktsegment. Problemen van betaalbaarheid zijn er het 5319 grootst en het meest toegenomen. Ook qua aangepaste woningen en woonzekerheid scoort de private 5320 huurmarkt het slechtst. Toch gaat slechts 5% van de woningsubsidies hier naartoe. 5321 5322 5323 5.1.2. Woonbeleid voor de toekomst 5324 5325 Eigendomsneutraal beleid 5326 5327 We zetten in op een volwaardige huur- en koopmarkt. Zowel kopen als huren hebben voordelen. Een eigen 5328 woning betekent woonzekerheid en een appeltje voor de dorst. Een woning huren, betekent o.a. soepel kunnen 5329 veranderen in functie van werk en passend bij de levensfase. Bovendien komen meer en meer mensen door 5330 gezinstransities (opnieuw) op de huurmarkt terecht. 5331 5332 Om het evenwicht tussen kopen en huren te herstellen, wordt de private huurmarkt versterkt. We versterken 5333 zowel huurders als verhuurders, waarbij het evenwicht tussen de belangen van beide groepen wordt bewaakt. 5334 We zetten verhuurders ertoe aan hun woningen op de markt te brengen en te houden, zonder de rechten van 5335 huurders te schaden. Een redelijke huurprijs is het doel. We zoeken nieuwe manieren om een antwoord te 5336 bieden op uitdagingen die zich stellen in de sociale huisvesting. We willen een nieuw systeem voor financiering 5337 van sociale huisvestingsmaatschappijen (SHM), zodat zij nog sterker hun rol kunnen opnemen. We willen 5338 inzetten op de ondersteuning van de sociale huur en koop om op die manier een sociale mix te verzekeren en 5339 ook minder koopkrachtige gezinnen toe te laten een (sociale) koopwoning te verwerven. In de tussentijd 5340 ondersteunen we mensen die recht hebben op een sociale woning, maar er geen kunnen krijgen om 5341 kwaliteitsvol en betaalbaar te kunnen wonen. We vermijden huurprijsopdrijvende effecten en geven de private 5342 huurmarkt stimuli en garanties om mee in een sociaal huurbeleid te stappen. 5343 5344 Dynamisch woonbeleid 5345 5346 Jongere generaties maken meer verhuisbewegingen. Nieuwe gezinsvormen, herpartnering en 5347 intergenerationeel samenwonen, versterken dat. Een dynamische woonmarkt biedt kansen om het woon-5348 werkverkeer terug te dringen, om verhuis naar aangepaste woningen doorheen het leven te vergemakkelijken 5349 en ons verouderd woningpatrimonium aan te pakken. Het woonbeleid moet deze veranderde realiteit 5350 ondersteunen door verhuisbewegingen niet te ontmoedigen en de (private) huurmarkt meer te ondersteunen. 5351 5352 Een grondige hervorming van de woonfiscaliteit is nodig om dit eigendomsneutraal en dynamisch woonbeleid 5353 vorm te geven. Dankzij de zesde staatshervorming beschikken Vlaanderen en Brussel over een groot pakket 5354 fiscale instrumenten. We stemmen de registratierechten bij aankoop, de woonbonus en de onroerende 5355 voorheffing op mekaar af. We gaan hierbij uit van een aantal principes. De hervorming moet rechtvaardig zijn. 5356 We willen mensen blijven steunen bij de aankoop van een eigen woning, maar we willen af van systemen die 5357


Pagina 143 van 175

hen ontmoedigen te verhuizen in situaties waar dat nochtans wenselijk is. We verlagen de registratierechten 5358 en verhogen én verlengen de meeneembaarheid. We subsidiëren niet de verkopers. Wel geven we steun aan 5359 kopers, waarbij we ons hoeden voor Mattheüseffecten. Fiscale voordelen voor de niet-eigen woning worden 5360 afgebouwd. We herstellen het evenwicht tussen de subsidiëring van de koop- en de huurmarkt. Voor de 5361 belasting op onroerend goed moet een correcte waarderingsbasis worden ingevoerd. Wijzigingen zullen 5362 geleidelijk moeten gebeuren, want mensen hebben de fiscaliteit op hun woning meegenomen in de 5363 engagementen die ze zijn aangegaan. Ook pleiten we voor eenvoudigheid en transparantie. 5364 5365 Duurzaam wonen 5366 5367 Rendabiliteit is essentieel bij het ontwerp van een gebouw. Een optimaal aantal woongelegenheden of kantoren 5368 voor een zo laag mogelijke bouwkost is een economisch uitgangspunt. Toch mag iets verder gedacht worden. 5369 In de rendabiliteit van bouwprojecten moet gekeken worden naar de totale ‘life-cycle cost’. Zoals de 5370 investeringen van bedrijven in een aangename buitenruimte rond het kantoorgebouw om zo het imago van het 5371 bedrijf en de tevredenheid van de werknemers te stimuleren. Of nog: een extra 100 lux aan lichtinval in een 5372 ziekenhuis zorgt ervoor dat patiënt-cliënten een dag sneller naar huis kunnen, leert wetenschappelijk 5373 onderzoek. Dat is een concrete invulling van duurzaamheid: wat in eerste instantie goedkoop lijkt, kan in de 5374 loop der jaren ‘duurkoop’ blijken. Bij de planning, maar ook bij de beoordeling van een ruimtelijk project, 5375 moeten we even durven stilstaan en ‘out of the box’ denken. Naast de economische benadering op korte 5376 termijn: wat is de meerwaarde op langere termijn voor de omgeving en vooral voor de man of vrouw die er 5377 gebruik van zal maken? 5378 5379 De duurzame doelstelling op energievlak wordt voor nieuwbouw 'bijna-energieneutraliteit': zeer weinig 5380 energiebehoefte voor verwarming, warm water, ventilatie en koeling, en de resterende energiebehoefte 5381 afgedekt door hernieuwbare energie. Bestaande woningen gaan stapsgewijs zo ver mogelijk in dezelfde 5382 richting. Zo wordt de energiebehoefte van woningen een decentraal verhaal waarin eigen, lokale 5383 energieproductie een steeds belangrijkere rol speelt (zie hoofdstuk 4.2). 5384 5385 Daarnaast blijven we inzetten op kernversterking, wooninbreiding, verdichting, ontpitting en het 5386 verantwoord aansnijden van woonuitbreidingsgebieden. We verkiezen woonontwikkeling bij voorkeur nabij 5387 belangrijke knooppunten van openbaar vervoer (‘transit-oriented development’). Naar het voorbeeld van 5388 buitenlandse steden zoeken we naar concepten waarbij de ontstane meerwaarde van extra woongelegenheden 5389 grotendeels kan aangewend worden voor extra investeringen in de ontwikkeling en ontsluiting van die 5390 knooppunten. We voorzien meer groen en water in de open ruimte, waarbij de ondergrens voldoende 5391 ambitieus is. Binnen kernen zijn meer specifieke woonstraten nodig, met bijkomende bouwpercelen, op een 5392 ruimtelijk verantwoorde manier. Ook voor het wooncomfort van de bewoners is dit beter. 5393 5394 We beseffen dat er een schat aan onderbenutte gebouwen en percelen met groot potentieel aanwezig is in 5395 Vlaanderen en Brussel: in onbruik geraakte hoeves, verouderde schoolgebouwen, leegstaande bedrijven en (te) 5396 grote percelen. Ook is er een uitgebreid arsenaal aan grote villa’s die aantrekkelijk zijn voor opdeling en breder 5397 gedeeld gebruik. Dergelijke gebouwen kunnen een deel van de vraag voor hun rekening nemen en een 5398 antwoord bieden op gezinsverdunning. 5399 5400 We stimuleren nieuwe technologieën met het oog op klimaat- en energiedoelstellingen. We renoveren waar 5401 nodig en zetten een ambitieus renovatieprogramma op. Waar de kost van renovatie te hoog is in verhouding 5402


Pagina 144 van 175

tot de winst, kiezen we voor de meer duurzame oplossing van afbreken en heropbouwen. Het fiscaal beleid 5403 moet afbraak en heropbouw in woonkernen gelijk behandelen ten opzichte van de renovatie. 5404 5405 (Lokale) mobiliteitsplannen stellen we niet geïsoleerd op, maar geïntegreerd met ruimtelijke planning zodat 5406 leefbaarheid en duurzame mobiliteit maximaal ondersteund worden. 5407 5408 Nieuwe wonen & nieuwe woonvormen 5409 5410 De klassieke verkavelingsstrategie blijkt een ruimteverslindende ontwikkeling te zijn geweest en zorgt in de 5411 praktijk soms weleens voor minder kwaliteitsvolle leefomgevingen. Open of halfopen bebouwingen in een 5412 relatief lage densiteit van 20 à 30 woningen/ha, op kleine percelen met ondiepe private tuinen, zijn de 5413 voornaamste eigenschappen. 5414 5415 In het streven naar een maximaal wooncomfort, laten we ons inspireren door buitenlandse concepten, bv. 5416 waarbij een gemeenschappelijk centraal park van de bewoners onderdeel is van grotere woongelegenheden. 5417 We willen in onze steden en gemeenten een gezonde mix tussen hoogbouw en rijwoningen, sociale en 5418 privéprojecten. Bepaalde ruimtes en diensten kunnen collectief georganiseerd worden. 5419 5420 De voordelen van deze meer gedeelde woonvormen zijn: effectieve vernieuwing van de woningmarkt, 5421 betaalbaar wonen, een gegarandeerd en genereus verblijf (levenslang wonen), getemperde maatschappelijke 5422 kosten en een weefselversterkend en landschapsparend karakter.7 5423 5424 Gedeeld wonen heeft ook in Vlaanderen en Brussel een toekomst wanneer het wordt aangepast aan onze 5425 gevoeligheden: met aandacht voor private en semipublieke overgangsruimten, realisme in de graad van 5426 gemeenschappelijkheid en menselijke proporties in de architectuur. Diverse voorbeelden uit landen met lange 5427 tradities ter zake, kunnen, in overleg met toekomstige gebruikers, aangepast worden aan de lokale 5428 gevoeligheden. We moeten project per project onderzoeken hoe gedeeld wonen maatschappelijk versterkend 5429 kan zijn voor de gemeenschap, met aandacht voor de woonnoden van specifieke groepen. 5430 5431 Bij het ontwerpen van woningen dient meer aandacht besteed te worden aan de toegankelijkheid van de 5432 woning en de bewegingsruimte. Ook gaan we voor aangepaste en aanpasbare sociale woningen. Voor 5433 sommigen kunnen woongemeenschappen een aangepaste oplossing betekenen. Er moet worden voorzien in 5434 individuele units met gemeenschappelijke ruimtes. Het bestaande systeem van serviceflats bij woonzorgcentra 5435 kan als voorbeeld dienen. Daarnaast moeten co-housing en kangoeroewonen worden opgenomen in een 5436 regelgeving voor collectief wonen, zodat er keuze is uit verschillende mogelijkheden. 5437 5438 We zetten in op eenvoudige en transparante regelgeving die kansen geeft aan vernieuwende woonvormen. 5439 Regelluwte moet kunnen voor innovatieve projecten met een duidelijke meerwaarde. Voorbeeldprojecten 5440 zullen een stimulans zijn om een mentaliteitsomslag naar dit nieuwe wonen te bekomen. De regisseursrol van 5441 onze lokale besturen is van niet te onderschatten belang. Een ambitieuze overheid met sterke en professionele 5442 woonactoren is een katalysator voor vernieuwend woonbeleid. We onderzoeken de mogelijkheden van 5443 verhandelbare bouwrechten, coalities en coöperatieve mogelijkheden om deze woonvormen te realiseren.8 5444

7 Cfr. ‘pilootproject wonen’ van de Vlaamse Bouwmeester. 8 Bundelen van gronden in coalitie om collectieve projecten mogelijk te maken.


Pagina 145 van 175

5.1.3. Kwaliteitsvolle buurten 5445 5446 Nabijheid & kwaliteitsvolle buurten 5447 5448 Een huis kan alleen maar een thuis worden als het zich in een aangename buurt bevindt. Werk, voorzieningen, 5449 zorgnoden en sociale netwerken zijn steeds nabij. We investeren daarom in interactieve en duurzame buurten 5450 die letterlijk en figuurlijk zuurstof bieden. Dat betekent dat we inzetten op voldoende kwaliteitsvolle publieke 5451 ruimte waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. 5452 5453 Elk nieuw gebouw definieert ook meteen de onbebouwde ruimte in haar omgeving. Elke buitengevel van een 5454 gebouw geeft vorm aan de publieke ruimte. Onze omgeving wordt, in vaak onderschatte mate, bepaald door 5455 de restruimte die overgelaten wordt door keuzevrijheid van de bouwheer. Een pertinente vraag die in elk nieuw 5456 ontwerp zou moeten gesteld worden is: “Wat is de meerwaarde van het gebouw voor de gemeenschap?” 5457 Kinderopvang in bouwblokken van grotere omvang of ingerichte speeltuintjes in een gezamenlijke tuin, maken 5458 projecten fris en aantrekkelijk. Ook moet eraan gewerkt worden dat ouderen zich veilig en gerust in die 5459 openbare ruimtes kunnen bewegen. Een gedetailleerd ontworpen gelijkvloers met fietsenstalling, 5460 groenvoorziening, zitbanken, speeltoestellen, paden en parkeerruimte geven meerwaarde aan de publieke 5461 ruimte, waarvan de toegankelijkheid wordt bewaakt. 5462 5463 Gemeenschappelijke voorzieningen binnen een sociaal wooncollectief worden vaak automatisch 5464 overgedragen aan de lokale overheid of onderhouden door de bouwmaatschappij. De verantwoordelijkheid 5465 van eigenaars en huurders in de aanleg en onderhoud is beperkt. Zowel in het overleg over het ontwerp als in 5466 het dagelijkse onderhoud zitten kansen om betrokkenheid en ontmoeting te stimuleren. In de toekomst 5467 moeten we er dan ook naar streven dat in aanleg en onderhoud van gemeenschappelijke voorzieningen 5468 bewoners de kans krijgen om medeverantwoordelijkheid op te nemen. Aangenaam neveneffect: een 5469 kostenbesparing die ten goede kan komen van wie de handschoen opneemt. 5470 5471 De bevolkingsdichtheid is bij uitstek groot in de steden. We zetten in op groene steden waar het aantrekkelijk 5472 en betaalbaar wonen is. Actieve gezinnen met kinderen vormen een belangrijke groep om een stad gezond te 5473 houden. Hun woondroom van een stadswoning mag niet onbetaalbaar zijn. Stadsvlucht moet gecounterd 5474 worden. Kwaliteitsvolle buurten omvatten ook voldoende ruimte voor recreatie. In onze buurten zetten we 5475 daarom blijvend in op voldoende sport- en spelfaciliteiten. Deze faciliteiten moeten voor iedereen veilig en 5476 toegankelijk zijn. Laagdrempeligheid en gezinsvriendelijkheid zijn belangrijk. Bij het aannemen van 5477 stedenbouwkundige regels moet hier aandacht voor zijn. 5478 5479 Het concept ‘leeftijdsvriendelijke gemeente’ is een hanteerbaar referentiekader voor de ontwikkeling van een 5480 geïntegreerd lokaal beleid dat aangenaam wonen en leven voor alle leeftijdsgroepen moet bevorderen. In de 5481 beleidsterreinen wonen, mobiliteit, informatieverstrekking, inrichting van openbare ruimten… wordt ‘getoetst’ 5482 of en hoe voor alle leeftijdsgroepen de ‘toegankelijkheid’ optimaal is. 5483 5484 ‘Wiki’Hood’ is een nieuw wijkgericht bestuursmodel waarbij het wijkniveau centraal staat. ‘Wiki’ komt van het 5485 Hawaïaanse ‘wiki wiki’ en betekent ‘snel, beweeglijk en gastvrij’. ‘Hood’ is dan weer de afkorting van 5486 'neighbourhood', het Engels voor ‘wijk’. We willen dat in wijken basisvoorzieningen worden uitgebouwd, zoals 5487 onderwijs, kinderopvang, ontmoetingsplaatsen, winkels, groene ruimtes… Belangrijk is de oprichting van 5488 wijkadviesraden in elke wijk. Dergelijke adviesraden hebben hun zeg en een beperkt eigen budget in een aantal 5489 zaken, zoals de invulling van de openbare ruimte of openbare netheid. Dit wijkgerichte bestuursmodel is 5490


Pagina 146 van 175

complementair aan de huidige bestuursniveaus (gewest, gemeenschappen en gemeenten). Vertrouwen en 5491 verantwoordelijkheid geven aan mensen die samen voor hun wijk gaan: daar gaat het om. 5492 5493 We zorgen ook voor goede toegang tot draadloos internet in onze buurten. Zo verbinden we mensen en dichten 5494 we de digitale kloof. 5495 5496 Toekomstige ontwikkelingen moeten getoetst worden aan hun bereikbaarheid of toekomstige bereikbaarheid. 5497 Daarom heeft Vlaanderen nood aan ontwikkeling, concretisering en afronding van een aantal ontbrekende 5498 verkeersknooppunten, zowel in de stad als op het platteland. 5499 5500 Zorg in kwaliteitsvolle buurten 5501 5502 We maken het mogelijk om mensen tot aan het eind van hun leven in hun thuisomgeving te laten wonen, maar 5503 niet noodzakelijk in dezelfde woning. We ontwikkelen een woonbeleid dat meer geïntegreerd is met het 5504 zorgbeleid, waarbij ouderen en andere personen met een zorgnood de kans krijgen aangepast te wonen in hun 5505 eigen buurt. 5506 5507 Strijd tegen discriminatie 5508 5509 We voeren de strijd tegen discriminatie op de woningmarkt verder op. Iedereen heeft recht op toegang tot een 5510 kwaliteitsvolle, betaalbare, aangepaste woning. 5511 5512 Bestrijding van leegstand 5513 5514 De bestrijding van leegstand is essentieel voor een verhoogde leefbaarheid van buurten. De hefboom van de 5515 belasting van leegstaande woningen en panden moet daartoe maximaal worden ingezet. Die belasting moet 5516 toenemen met de periode van leegstand. 5517


Pagina 147 van 175

Mobiliteit 5518 5519 5.2.1. Mobiliteit: vlot, veilig & duurzaam 5520 5521 Meer dan ooit staan we met z’n allen in de file. Ons openbaar vervoer is niet zo goed georganiseerd als we 5522 zouden willen. Kortom, we verliezen kostbare tijd met inefficiënte verplaatsingen. Tijd die we liever spenderen 5523 aan gezin, familie en vrienden, ontspanning en werk. Tegelijk heeft ons verplaatsingsgedrag een belangrijke 5524 negatieve weerslag op onze leefomgeving zowel wat kwaliteit van lucht als van open ruimte betreft. We willen 5525 evolueren naar efficiënte en duurzame verplaatsingen zodat onze levenskwaliteit verbetert, ons leefmilieu 5526 gevrijwaard wordt en onze openbare ruimte teruggewonnen. Efficiënte en duurzame verplaatsingen komen 5527 ook onze bedrijven ten goede. De economische rendabiliteit wordt verhoogd door tijdige levering van 5528 grondstoffen en producten en een lager stressniveau bij werknemers. Daarnaast moeten we er kunnen op 5529 vertrouwen dat onze kinderen en kleinkinderen, ouders en grootouders en mensen met een beperkte 5530 mobiliteit, veilig de baan op kunnen. 5531 5532 Wij introduceerden vijftien jaar geleden het STOP-principe: eerst Stappers en Trappers, vervolgens Openbaar 5533 vervoer en pas in laatste instantie gemotoriseerd Persoonlijk vervoer. Later voegden we daar de DRIVE-toets 5534 aan toe: een pleidooi voor een Duurzaam, Respectvol, Intelligent, Veilig en Evenwichtig mobiliteitsgedrag. We 5535 pleiten voor rationeel autogebruik. Een principe dat we in de praktijk willen realiseren via het 5536 mobiliteitsbudget als alternatief voor de subsidiëring van salariswagens en via slim rekeningrijden waarbij we 5537 de externe kosten van onze automobiliteit verrekenen in de prijs. Duurzaamheid vertaalt zich voor ons ook in 5538 de bevordering van goederenvervoer via water en spoor en in verduurzaming van de ‘eerste’ en de ‘laatste’ 5539 kilometer (‘first’ en ‘last mile’), zowel voor personenvervoer als in stedelijke omgeving voor goederenvervoer. 5540 We zetten in op betaalbaar en toegankelijk openbaar vervoer, ingeschakeld in ketenmobiliteit. Tot slot blijven 5541 we benadrukken dat weggebruikers maximaal beschermd moeten worden en geloven we dat de overheid 5542 kordaat moet handelen, onder andere via een rijbewijs met punten. 5543 5544 Vlaanderen en Brussel slibben dicht. Twee op drie verplaatsingen maakt de Vlaming met zijn auto. De 5545 afgelopen tien jaar is ons wagenpark met 15% gegroeid tot bijna 5,6 miljoen personenwagens in 2015, onder 5546 andere door het fiscaal gunstregime voor bedrijfswagens. Brussel en Antwerpen zijn de Europese 5547 filehoofdsteden. De totale kostprijs aan verliesuren in de file loopt op drukke dagen op tot bijna drie miljoen 5548 euro. We responsabiliseren bedrijven en grote verkeersgeneratoren om aandacht te hebben voor een 5549 duurzame mobiliteitsinvulling. De overheid moet bedrijven ook stimuleren om samen te werken voor de 5550 organisatie van personeelsvervoer, bijvoorbeeld door het gezamenlijk organiseren van shuttlediensten naar 5551 een station of een ander knooppunt van openbaar vervoer. 5552 5553 Mensen zijn op zoek naar meer ‘quality time’. De tijd die we verliezen aan verplaatsingen, strookt hier niet 5554 mee. Mensen hechten meer belang aan hun leefomgeving. Dat uit zich in een vraag naar kwaliteitsvolle buurten 5555 (‘quality neighbourhoods’) met voldoende, kwaliteitsvolle open ruimte waar mensen op een aangename manier 5556 kunnen samenleven en propere lucht inademen. Het feit dat de auto veel van onze openbare ruimte heeft 5557 ingepalmd en dat fijnstof ons jaarlijks 13.000 doden kost, stuit steeds meer tegen de borst. 5558 5559 Het openbaar vervoer zoals het vandaag georganiseerd is, heeft onvoldoende bijgedragen tot de noodzakelijke 5560 omslag naar duurzame vervoersmodi ('modal shift'). Het openbaar vervoer zal in de toekomst op een 5561


Pagina 148 van 175

efficiëntere manier georganiseerd moeten worden om een volwaardig alternatief te zijn in een 5562 toekomstgerichte mobiliteitsmix. We maken werk van een fijnmazig vervoersaanbod. 5563 5564 De techniek staat niet stil. Alternatieve brandstoffen, slimme voertuigen, slimme wegen en de inzet van ‘big 5565 data’ bieden kansen voor onze mobiliteit, zowel op het vlak van doorstroming en duurzaamheid als op dat van 5566 veiligheid. De kers op de taart zal de zelfrijdende auto zijn. De komende tien jaar zullen de eerste zelfrijdende 5567 auto’s op onze wegen verschijnen. Tegen 2040 wordt verwacht dat 75% van de wagens zelfrijdend zal zijn. Deze 5568 technologische (r)evolutie zal onze mobiliteit en onze samenleving danig veranderen. 5569 5570 De daling van het aantal verkeersslachtoffers stagneerde. Er is zelfs sprake van opnieuw een lichte stijging. Met 5571 400 verkeersdoden9 blijft Vlaanderen nog ver verwijderd van de eigen doelstelling van maximaal 200 doden per 5572 jaar in 2020. In Brussel blijft het aantal verkeersdoden min of meer stabiel (28 doden in 2005, 29 in 2014). De 5573 huidige maatregelen zijn niet voldoende om de verkeersveiligheid te verbeteren. 5574 5575 5576 5.2.2. Van automobiliteit naar duurzame mobiliteit 5577 5578 Ons gezamenlijk mobiliteitsgedrag moet efficiënter, duurzamer en veiliger. Ons eigen gedrag is nog vaak in 5579 tegenspraak hiermee. We nemen de auto ook wanneer dit niet nodig is of we overtreden tegen beter weten in 5580 de verkeersregels. Willen we een transitie naar een efficiënte, duurzame en veilige mobiliteit realiseren, is een 5581 radicale gedragswijziging nodig. We raken niet aan de keuzevrijheid, maar door het aanbieden van volwaardige 5582 alternatieven, door ‘nudging’10, door de internalisering van externe kosten (vervuiler betaalt) en door meer 5583 repressieve instrumenten, zoals het rijbewijs met punten, moet de overheid mensen in de juiste richting sturen. 5584 In stappen, fietsen en nabijheid ligt ons antwoord op het verlangen naar meer tijd en levenskwaliteit. Waar 5585 nodig en passend in de doelstelling van de gedragswijziging blijven we investeren in nieuwe infrastructuur. 5586 5587 Koning Fiets 5588 5589 Het beleid heeft lange tijd de auto bevoordeeld. Een onevenwicht is het gevolg. Om gebruikers echte 5590 keuzevrijheid qua vervoersmodi te bieden, zorgen we voor een inhaalbeweging van de fiets, o.a. door het 5591 invoeren van een vervoersvriendelijke fiscaliteit. Een vervoersvriendelijke fiscaliteit promoot het gebruik van 5592 de fiets. 5593 5594 De fiets is hét individueel vervoermiddel van de toekomst. In de stad, voor vrije tijdsverplaatsingen maar ook 5595 voor woon-werken woon-schoolverkeer. De fiets kan ook uitgroeien tot een belangrijke schakel voor het voor- 5596 en natraject naar openbaar vervoer. De opkomst van de elektrische fiets is een positieve evolutie en zorgt voor 5597 een bijkomend alternatief voor de wagen. 5598 5599 Fietsen biedt tal van voordelen. Het is gezond. Een kwartier fietsen per dag vermindert de overlijdenskans van 5600 20- tot 60-jarigen met tien procent. Het is milieuvriendelijk. Het is rentmeesterschap in de praktijk. Fietsen 5601 stimuleert de lokale economie en is zowel voor onze steden als onze dorpen van belang. Fietsen creëert een 5602 meer solidaire samenleving. Het is voor iedereen een betaalbaar vervoermiddel en stimuleert ontmoetingen 5603 tussen mensen. 5604

9 Cijfer 2014. 10 Duwtjes in de goede richting door subtiele aanwijzingen of informatieverstrekking om zo een gedragsverandering teweeg te brengen.


Pagina 149 van 175

We voeren de investeringen in goed onderhouden, kwaliteitsvolle en conflictvrije fietsinfrastructuur op, zonder 5605 te raken aan de ruimte voor de voetgangers. We dragen zoveel mogelijk wegen over naar onze lokale besturen, 5606 samen met de noodzakelijke middelen voor fietsvriendelijke inrichting. Zij hebben hier het meeste oog voor. 5607 We willen hen helpen door al te strikte regels met betrekking tot de inrichting van nieuwe infrastructuur te 5608 vereenvoudigen of op te heffen. Naast een kwaliteitsvolle infrastructuur om korte verplaatsingen te 5609 bevorderen, o.a. door fietsstraten, zetten we verder in op veilige en functionele fietssnelwegen. Ze maken 5610 fietsen aangenaam en bieden snelle verbindingen voor woon-werkverplaatsingen. De coördinatie van deze 5611 fietssnelwegen (o.m. studie, aanleg en onderhoud) gebeurt best door de provincies. We optimaliseren waar 5612 nodig of wenselijk de infrastructuur in functie van fietsinnovatie zoals buitenmaatse fietsen, elektrische fietsen 5613 en ‘speed pedelecs’. Gaan voor 'Koning Fiets' betekent ook expliciet ijveren voor het verhogen van de middelen. 5614 Daarom moet jaarlijks het budget voor fietsinvesteringen substantieel stijgen. Het doorbreken van de vele 5615 ringwegen die als ‘automuren’ onze belangrijkste polen moeilijk bereikbaar maken voor fietsers, moet absolute 5616 prioriteit krijgen. 5617 5618 We beschermen de trage wegen die we nog hebben. Fietsen of wandelen langs deze wegen is een ideale manier 5619 om te ontstressen en tot rust te komen. Het netwerk van trage wegen biedt daarnaast alternatieve en veilige 5620 routes om bestemmingen te bereiken. 5621 5622 Bij openbare gebouwen en knooppunten van openbaar vervoer moeten steeds voldoende, veilige en 5623 comfortabele fietsparkings voorzien zijn. Het systeem van deelfietsen aan deze knooppunten breiden we 5624 verder uit. Daarnaast moet ook elke centrumstad over een uitgebouwd systeem van deelfietsen beschikken. 5625 5626 De mobiliteitsadministratie moet meer een ‘fietsadministratie’ worden. Fietsbeleid moet een échte, concrete 5627 pijler worden van het mobiliteitsbeleid, met concrete doelstellingen, volgens een becijferd groeipad, met 5628 bijhorende maatregelen. 5629 5630 Bedrijven kunnen een voortrekkersrol spelen door een fietsvriendelijk beleid te voeren (bv. douches en 5631 kleedruimtes, poolfietsen, sensibiliseringsacties). De fietsvergoeding is een goed instrument om werknemers 5632 op de fiets te krijgen. 5633 5634 We zetten in op functionele fietsopleidingen voor kinderen. Ook andere doelgroepen die minder fietservaring 5635 hebben, bieden we fietscursussen op maat aan (bv. voor nieuwkomers of cursussen elektrisch fietsen). 5636 5637 We maken van onze gemeenten en steden fietsgemeenten en -steden. Onze lokale mandatarissen geven het 5638 goede voorbeeld. De gemeentelijke diensten worden aangemoedigd zoveel mogelijk te fietsen. Naar het 5639 voorbeeld van Parijs en New York zien we een belangrijke rol weggelegd voor onze burgemeesters en 5640 schepenen om het fietsgebruik een ferme duw in de rug te geven. 5641 5642 Nabijheid & kwaliteitsvolle buurten 5643 5644 Ruimtelijke ordening, wonen en mobiliteit moeten veel meer een geïntegreerd verhaal zijn. De inplanting van 5645 woongebieden, bedrijventerreinen en mobiliteitsinfrastructuur is van belang voor een goede organisatie van 5646 de mobiliteit in het algemeen en het openbaar vervoer in het bijzonder. We zien het openbaar vervoer als 5647 ruggengraat voor woon- en werkplaatsontwikkeling, waarbij uitbreidingen zich rond openbaar vervoershaltes 5648 centreren. 5649


Pagina 150 van 175

Daarnaast, om files te vermijden, willen we wonen in de buurt van het werk of werken in de buurt van de 5650 woning stimuleren. We hervormen daarom de vervoers- en woonfiscaliteit. In het kader van een verdere 5651 loonkostenverlaging bouwen we de subsidiëring van salariswagens af en voeren het mobiliteitsbudget en slim 5652 rekeningrijden in. We ondersteunen een eigendomsneutraal en dynamisch woonbeleid waarbij huur- en 5653 koopmarkt evenwaardig worden en verhuisbewegingen niet ontmoedigd. 5654 5655 De aanwezigheid van de auto heeft een grote impact op de leefbaarheid van onze buurten. Door in te zetten 5656 op stappen en trappen, door straten door te knippen, door buurten autoluw en autovrij te maken, winnen we 5657 publieke ruimte terug voor ontmoetingen en creëren we buurten waar kinderen opnieuw op straat kunnen 5658 spelen. Stappen is immers de basis van onze mobiliteit. Stappen heeft dezelfde gezondheids- en 5659 milieukwaliteiten als fietsen. We zetten in op goed onderhouden en veilige voetpaden met voldoende ruimte 5660 voor kinderwagens, rollators en rolstoelen. De voetpaden zijn in de eerste plaats voor voetgangers bestemd. 5661 5662 Groene stad 5663 5664 We willen grote delen van de stad teruggeven aan duurzaam vervoer. Fiets, openbaar vervoer en stappen: het 5665 zijn dé vervoersmodi van de stad. Autoluwe steden zijn aangenaam om te wonen, te winkelen en te bezoeken. 5666 Voordelen zijn er niet alleen qua mobiliteit, maar ook qua gezondheid (minder uitstoot van o.m. fijnstof), 5667 veiligheid (minder verkeersongevallen) en sociale cohesie (meer kwaliteitsvolle publieke ruimte, meer contact 5668 tussen mensen, minder verkeersagressie). We willen evolueren naar groene steden waar ‘traag leven’ (‘slow 5669 living’) voorop staat. Het ritme van het leven wordt in de hand gehouden en elke mens heeft de vrijheid om het 5670 eigen tempo te bepalen. Lawaai en verkeer worden beperkt, groene zones en voetgangersgebieden uitgebreid, 5671 plaatselijke producenten en winkels, markten en restaurants ondersteund, milieuvriendelijke technologie 5672 gestimuleerd, onderlinge contacten tussen inwoners bevorderd. 5673 5674 Inzetten op autovrij en -luw maken van steden doen we door alternatieven zoals fiets en openbaar vervoer 5675 aantrekkelijker te maken. We opteren voor randparkings met een snelle pendel- en fietsverbinding richting 5676 stad. Ook laatavond- en nachtelijk openbaar vervoer maken stad en wijk leefbaarder en duurzamer. Autodelen 5677 en propere voertuigen stimuleren we. Dit laatste o.a. door het invoeren van lage emissiezones (LEZ). We 5678 streven naar een duurzame stedelijke distributie met vervoersmodi als fietskoeriers, binnenvaart, 5679 milieuvriendelijke en geluidsarme voertuigen. Daarom pleiten we ook voor een snelle ombouw van onze 5680 openbaarvervoertechnologie. Vanaf 2018 mogen enkel nog voertuigen gekocht worden met een alternatieve 5681 aandrijving (hybride, waterstof, batterij). Bij de hybriden waken we erover dat die later kunnen omgebouwd 5682 worden tot volledig elektrisch aangedreven voertuigen. Vanaf 2025 willen we in de stadscentra tot nulemissie 5683 voor het openbaar vervoer komen. Tegen 2030 moet het hele openbare vervoer emissieloos rijden. 5684 5685 Autodelen kan een belangrijke winst betekenen voor de leefbaarheid van onze wijken en steden. Het heeft tal 5686 van voordelen: minder auto’s, minder parkeerplaatsen, minder verplaatsingen met de wagen, minder CO2-5687 uitstoot en schonere lucht. Verder versterkt het delen van een auto op sociaal vlak het gevoel van 5688 verbondenheid. Autodelen kan tot slot een belangrijk element worden van de mobiliteit van de toekomst. Alle 5689 vormen van autodelen moeten op alle beleidsniveaus worden gestimuleerd. 5690


Pagina 151 van 175

Vraaggestuurd openbaar vervoer 5691 5692 Niet langer het vertrekpunt, waarbij iedereen aan zijn of haar deur moet worden opgepikt, wordt de leidraad 5693 voor openbaar vervoer, wel de ontsluiting van de bestemming. Met een geïntegreerd, hiërarchisch 5694 gestructureerd openbaar vervoersaanbod komen we tegemoet aan de, terechte, efficiëntievraag van de 5695 gebruikers van het openbaar vervoer en van de belastingbetaler, zowel in de stad als op het platteland. 5696 5697 De trein vormt de ruggengraat en garandeert frequente en stipte verbindingen. Trams en bussen brengen via 5698 kernlijnen reizigers met een hoge frequentie, vlotte doorstroming en weinig haltes naar belangrijke 5699 knooppunten. De hoofdhaltes op die kernlijnen worden multimodaal ontsloten door onder meer ‘aantakkingen’ 5700 op het bovenlokaal functioneel fietsroutenetwerk en pendelparkings. Er dient volop ingezet te worden op de 5701 bereikbaarheid van onze stations. Ook al impliceert dit nieuwe stations op strategische knooppunten zoals 5702 autosnelwegen. Aanvullende lijnen leiden mensen vanuit hun wijk snel naar de hoofdhaltes, waar een vlotte 5703 overstap gegarandeerd is. Het vervoer op maat moet ten slotte complementair zijn aan de andere netten. Het 5704 vervoer op maat moet ten slotte complementair zijn aan de andere netten. Het moet ervoor zorgen dat ook 5705 het platteland ontsloten wordt. 5706 5707 We zetten in op een lokaal multimodaal aanbod, georganiseerd door de vervoersregio na overleg met diverse 5708 gebruikersgroepen, waarbij oplossingen op maat worden uitgewerkt en aangereikt voor de spreekwoordelijke 5709 ‘laatste kilometer’. De fiets (al dan niet elektrisch) moet een prominentere rol krijgen in het voor- en natraject. 5710 De opkomst van de elektrische fiets maakt het makkelijker verder afgelegen stations en haltes te bereiken. We 5711 zorgen voor veilige fietsenstallingen om deze dure fietsen in achter te laten. Het systeem van ‘blue bikes’ en 5712 deelfietsen wordt verder uitgebreid. Ook sociaal-inclusieve initiatieven zoals de Minder Mobielen Centrales zijn 5713 ideale aanvullende diensten om verplaatsingsmogelijkheden aan te bieden aan mensen met een laag inkomen 5714 en een beperkte mobiliteit. We bouwen de Mobiliteitscentrale Aangepast Vervoer verder uit. 5715 5716 Een efficiënte mix van toegankelijk openbaar en privévervoer moet iedereen – jong en oud, mobiel en minder 5717 mobiel – toelaten zonder onnodig tijdverlies thuis, op het werk, bij familie en vrienden, in de winkel, bij de 5718 dokter… te geraken, zo mogelijk ook op latere uren. Het wegwerken van vervoersarmoede, ook in meer 5719 afgelegen gebieden, vormt daarbij het ijkpunt voor een toegankelijk, bereikbaar en betaalbaar openbaar 5720 vervoer. 5721 5722 Mensen met een beperkte mobiliteit. 5723 5724 Wij zijn er ons van bewust dat er mensen zijn die niet goed (meer) kunnen fietsen of wandelen en voor wie ook 5725 het nemen van het openbaar vervoer problemen stelt. Ook zij horen thuis in onze maatschappij en we streven 5726 om bij elke nieuwe mobiliteitsmaatregel na te gaan wat voor hen de impact zou kunnen zijn. Immers, zij hebben 5727 niet dezelfde alternatieve mogelijkheden om zich te verplaatsen als gezonde mensen. We willen openbaar 5728 vervoer zoveel mogelijk aanpassen aan de noden van mensen met een beperking (bv. verlaagde opstap op bus, 5729 efficiënte organisatie van hulp bij treinvervoer, aandachtspunt in de beheerscontracten, reservatietijd). Sociaal-5730 inclusieve initiatieven zoals de Minder Mobielen Centrales zijn ideale, aanvullende diensten om 5731 verplaatsingsmogelijkheden aan te bieden aan mensen met een laag inkomen en beperkte mobiliteit. Verder 5732 dient erop toegezien te worden dat er voldoende parkeerplaatsen voor mindervaliden zijn, in overleg met de 5733 vertegenwoordigers van personen met een handicap. In autoluwe zones die toegankelijk zijn voor bus en taxi's 5734 kan overwogen worden privépersonen die gehandicapten vervoeren, toe te laten. 5735


Pagina 152 van 175

Technologie als hulpmiddel 5736 5737 Onze mobiliteit wordt slimmer en meer geconnecteerd. Technologische toepassingen in wagen en wegen, 5738 zoals intelligente snelheidsadaptatie (ISA), eCall en telsensoren in het wegdek, maken verkeer vlotter en 5739 veiliger. Beschikbare data zorgen ervoor dat we onze mobiliteit steeds beter kunnen sturen. De overheid moet 5740 haar data kosteloos ter beschikking stellen van de markt zodat die dynamische en optimale reisformules kan 5741 aanbieden. Daarom moet er een centrale mobiliteitsdatabank komen met alle ‘realtime opensource data’ voor 5742 mobiliteit. Apps allerhande optimaliseren ons verplaatsingsgedrag en brengen gebruikers en aanbieders van 5743 mobiliteit vlot met elkaar in contact. Ze maken ook fiets-, auto- en andere deelsystemen toegankelijker: een 5744 meerwaarde voor onze mobiliteit11. Verder bouwend op de MOBIB-kaart willen we een betaalsysteem dat 5745 gebruikt kan worden voor alle openbaar vervoersmodi, maar ook voor het gebruik van parkings, huurfietsen, 5746 deelwagens, enz. Dat kan een fysieke betaalkaart zijn, maar reizigers zouden ook via mobiele dragers, zoals een 5747 app, kunnen betalen. De kansen die technologische vooruitgang biedt, moeten we volop omarmen en 5748 ondersteunen. 5749 5750 Tegen 2040 wordt verwacht dat 75% van de wagens zelfrijdend zal zijn. De zelfrijdende auto biedt 5751 ontegensprekelijk voordelen op het vlak van verkeersveiligheid. Het aantal ongevallen zal drastisch afnemen. 5752 Al moeten we erover waken dat in de overgangsfase, waarin een deel van het wagenpark zelfrijdend zal zijn en 5753 een deel niet, het aantal ongevallen niet toeneemt. In een deelsysteem houden zelfrijdende wagens ook een 5754 grote opportuniteit in om het autoverkeer drastisch te verminderen, files te verkorten en publieke ruimte terug 5755 te winnen. Bij ongewijzigd beleid zou echter net het omgekeerde kunnen gebeuren: omdat de zelfrijdende auto 5756 ook een werk- of leefplek kan zijn, worden autobezit of autorijden nog aantrekkelijker en dreigt de 5757 automobiliteit verder toe te nemen. 5758 5759 Om de zelfrijdende wagen te promoten moet de overheid vandaag al multidisciplinair samenwerken met 5760 industrie, onderzoeksinstellingen, middenveld en burgers, en proefprojecten opstarten. 5761 5762 Om de evolutie in de juiste richting te sturen is het belangrijk als overheid nu al een onderbouwde visie uit te 5763 werken. Enkele belangrijke doelstellingen moeten voor ogen worden gehouden. Ten eerste: de zelfrijdende 5764 auto moet de verkeersveiligheid verbeteren, waarbij de doelstelling ‘go for zero’ – nul verkeersdoden – 5765 mogelijk wordt. Ten tweede willen we het aantal wagens terugdringen en autodelen versterken. We gaan voor 5766 de opname van alle deelauto’s aangekocht door overheidsinstanties, in een systeem dat deelauto’s tijdens het 5767 weekend publiek beschikbaar stelt. Het openbaar vervoer heeft een belangrijke rol. De zelfrijdende wagen zal 5768 een slimme aanvulling zijn als voor- en natransport. Ten derde moeten we het autoverkeer in steden en 5769 dorpskernen drastisch verminderen. Zo vrijwaren we publieke ruimte en kunnen we inzetten op kwaliteitsvolle 5770 buurten. De overheid zorgt voor een beter gebruik van de infrastructuur door een regisseursrol op te nemen. 5771 De functie van wegbeheerder krijgt op die manier een compleet nieuwe invulling. Autoparkeerplaatsen worden 5772 voorzien in buurtparkings, weg van bewoning. Ten vierde willen we participatie van ouderen en personen met 5773 een beperking ten volle benutten. En tot slot mogen we consumentenbescherming niet uit het oog verliezen 5774 o.a. wat het gebruik van data en cybercriminaliteit betreft. Duidelijke regels over eigenaarschap van data en 5775 over privacy zijn nodig. 5776

11 Fietsdelen maakt van de fiets een belangrijke schakel in ketenverplaatsingen. Autodelen maakt het mogelijk om het aantal auto’s te verminderen. Eén deelauto kan namelijk tien privéauto’s vervangen. We evolueren hierbij van autobezit naar autogebruik.


Pagina 153 van 175

Veiligheid 5777 5778 Inzetten op meer verkeersveiligheid is en blijft een absolute prioriteit. Overdreven snelheid, rijden onder 5779 invloed, vluchtmisdrijf en agressief rijgedrag hebben geen plaats in ons verkeer. We zetten in op levenslang 5780 leren en een brede sensibilisering. Kinderen en jongeren leren een verkeersveilig en duurzaam 5781 mobiliteitsgedrag. In het basis- en secundair onderwijs moet voldoende aandacht zijn voor verkeers- en 5782 mobiliteitseducatie. Actieve fietslessen worden aangevuld met theoretische lessen die, naast de kennis van het 5783 verkeersreglement, aandacht besteden aan het gevaar dat het besturen van gemotoriseerde voertuigen met 5784 zich meebrengt. Beginnende chauffeurs doorlopen een getrapte rijopleiding met meer nadruk op begeleid 5785 oefenen. Ouderen stimuleren we om hun rijvaardigheid kritisch te blijven toetsen. Verkeersveiligheid 5786 bevorderen we door investeringen in conflictvrije en vergevingsgezinde infrastructuur. Voor onze prioritaire 5787 veiligheidsdoelen zetten we in op een doorgedreven handhaving. Het rijbewijs met punten vormt het sluitstuk 5788 voor hardnekkige recidivisten, maar biedt tegelijk kansen tot bijsturing van verkeersonveilig gedrag. 5789 5790 Eerlijk vervoer 5791 5792 Zowel het personenvervoer als het vrachtvervoer in Vlaanderen zijn onderdeel van een bredere Europese 5793 transportmarkt. Het aanbod voor de consument is sterk vergroot en de prijzen voor consumenten en bedrijven 5794 sterk verlaagd. Het vrij verkeer van diensten is, ook in de transportsector, een van de fundamentele pijlers van 5795 de Europese integratie. Maar dat kan en mag niet leiden tot een afzwakking van onze hoge standaarden qua 5796 sociale en arbeidsvoorwaarden. Integendeel: het is voor ons cruciaal dat een verdere verbreding van de markt 5797 eerlijk verloopt en door Europese burgers als eerlijk wordt ervaren. 5798 5799 We pleiten daarom voor een krachtdadig optreden tegen sociale fraude en sociale uitbuiting in de 5800 transportsector. Sociale fraude, waaronder het omzeilen van de arbeidswetgeving door middel van 5801 schijnzelfstandigheid en postbusondernemingen, en de toename van atypische arbeidsovereenkomsten, hollen 5802 niet alleen onze sociale verworvenheden uit, maar leiden ook tot uitbuiting van de betrokken werknemers. 5803 Bovendien wordt het voor bonafide transportondernemingen moeilijker om te concurreren tegen Oost-5804 Europese firma’s die hun chauffeurs een fractie van de Belgische lonen betalen en ze simpelweg in hun 5805 vrachtwagens laten slapen. Ook de overheid loopt zo heel wat inkomsten in de sociale zekerheid mis. 5806 5807 Die situatie is onhoudbaar. Omwille van de negatieve impact op de sociale bescherming van werknemers en op 5808 de veiligheid op de weg en in de luchtvaart, moeten we sociale dumping nog harder aanpakken. Dit kan door 5809 achterpoortjes in wetgeving te sluiten op Europees niveau en bestaande Europese maatregelen ambitieus om 5810 te zetten in België. De Europese regels werden nog maar pas gevoelig strenger gemaakt. Ze verplichten lidstaten 5811 onderling gegevens uit te wisselen over werknemers die worden gedetacheerd. Europa gaf nationale 5812 inspectiediensten zo een krachtig wapen om te controleren op sociale dumping. Nu komt het erop aan om de 5813 sociale inspectie te versterken zodat ze krachtiger kunnen optreden tegen postbusbedrijven, 5814 schijnzelfstandigen en malafide buitenlandse transportondernemingen. 5815 5816 Om de strijd tegen sociale dumping nog te verbeteren, willen we een automatische gegevensuitwisseling 5817 tussen nationale inspectiediensten, nationale elektronische registers en het Europees register van 5818 ondernemingen voor vervoer over de weg (ERRU), en dringen we erop aan dat sociale fraude opgenomen wordt 5819 in de lijst van inbreuken die tot verlies van de betrouwbaarheidsstatus van wegvervoerondernemers kunnen 5820 leiden. 5821


Pagina 154 van 175

Van vervoersfiscaliteit naar vervoersvriendelijke fiscaliteit 5822 5823 In haar rapport van 2013 zegt de OESO dat, ondanks een relatief uitgebreid wegen- en spoornet, er een groot 5824 congestieprobleem is rond onze grote steden. Dat brengt grote kosten met zich mee voor de economie, het 5825 leefmilieu en de volksgezondheid. Subsidiëring van het wegverkeer via het systeem van de bedrijfswagens, gaat 5826 de OESO verder, vergroot het probleem alleen maar. Daarom vraagt de OESO om het fiscale gunstsysteem voor 5827 bedrijfswagens in vraag te stellen. Ook de invoering van een systeem van ‘wegbeprijzing’ wordt aanbevolen. De 5828 fiscaliteit in België spoort mensen niet aan om dichtbij hun werk te gaan wonen. 5829 5830 We willen het evenwicht tussen de subsidiëring van vervoersmodi herstellen. We bouwen de stimulansen van 5831 salariswagens af. Op korte termijn voeren we een mobiliteitsbudget in dat een keuze toelaat voor een eigen 5832 wagen, bedrijfswagen, autodelen, openbaar vervoer en fiets. Op middellange termijn moeten de lasten op 5833 arbeid verder omlaag. Dat maakt het mogelijk het systeem van salariswagens te stoppen, zonder 5834 concurrentienadeel voor de werkgever of verlies van koopkracht bij de werknemer. We investeren extra in het 5835 openbaar vervoer en de fietsinfrastructuur zodat ze echte alternatieven zijn. Voertuigen die expliciet en 5836 permanent worden ingezet in het kader van autodelen, kunnen gedurende enkele jaren genieten van fiscale 5837 voordelen. Autodelen wordt op die manier aangemoedigd tegenover traditioneel autobezit. 5838 5839 Na de overname van de verkeersbelastingen in 2011 heeft Vlaanderen gekozen voor een omslag naar een 5840 mobiliteitsfiscaliteit op basis van de principes ‘de gebruiker betaalt’ en ‘de vervuiler betaalt’. Voor 5841 vrachtwagens staan we het verst: in 2016 is een slimme kilometerheffing reeds ingevoerd. Voor 5842 personenwagens is de Belasting op de Inverkeerstelling (BIV) vergroend en zijn de verkeersbelastingen voor het 5843 eerst gemoduleerd in functie van de impact van het voertuig op klimaat en luchtkwaliteit. De keuze voor 5844 ‘ontdieseling’ en voor koolstofarme energiebronnen is duidelijk en zal nog verder versterkt worden. Deze keuze 5845 moet snel uitmonden in beleidsmaatregelen o.m. betreffende bedrijfswagens, het wagenpark van de overheid 5846 en het vergunningenbeleid voor taxi’s. Brussel moet dit voorbeeld volgen en eveneens de verkeersbelastingen 5847 aanpassen richting een groenere fiscaliteit. 5848 5849 Op basis van een grondige evaluatie van het systeem voor vrachtwagens willen wij ook voor personenwagens 5850 een slimme kilometerheffing invoeren. Je betaalt niet langer voor het bezit van een wagen, maar voor het 5851 gebruik ervan. Ook het moment waarop je de wagen gebruikt, de plaats, de aanwezigheid van alternatieven en 5852 de milieu-impact van de wagen worden verrekend in het tarief. Dat sluit aan op de evolutie richting meer 5853 autodelen en minder autobezit. Als we slim rekeningrijden invoeren kunnen we ook de vaste belastingen (BIV 5854 en jaarlijkse verkeersbelastingen) afschaffen. Slim rekeningrijden biedt ook het voordeel dat je een 5855 transparante vergelijking kan maken van de prijzen voor de verschillende vervoersmodi. We streven ten slotte 5856 naar coördinatie en harmonisatie van 'tolsystemen' op Europees niveau. 5857 5858 Tegelijk zorgen we voor een ondersteunend kader voor groene en innovatieve aandrijvingen. We 5859 differentiëren naargelang het ecologisch potentieel (bv. meer steun voor zero-emission wagens dan voor plug-5860 in hybrides) en ondersteunen ‘overgangsbrandstoffen’ slechts tijdens de overgangsfase (bv. vloeibaar aardgas, 5861 aardgas onder druk, volledige hybride). We waken erover dat nieuwe technologieën in alle segmenten van het 5862 wagenpark ingang vinden. Tegen 2030 worden er in Vlaanderen geen nieuwe auto’s meer ingeschreven die 5863 zich met fossiele brandstoffen voortbewegen. 5864


Pagina 155 van 175

We verliezen het effect van luchtvaart op het leefmilieu niet uit het oog. Er moet een grotere fiscale solidariteit 5865 uitgebouwd worden tussen de vervoersmodi in een Europees kader. Het kan bijvoorbeeld niet dat er, in 5866 tegenstelling tot bij andere brandstoffen, geen accijnzen worden geheven op kerosine. 5867


Pagina 156 van 175

Nieuwe stedelijkheid 5868 5869 Een nieuwe stedelijkheid is in volle ontwikkeling: steden en gemeenten worden ‘slimmer’. Dat is echter geen 5870 doel op zich. CD&V wil die nieuwe stedelijkheid mee sturen vanuit een aantal waarden: een grotere 5871 betrokkenheid van inwoners met elkaar en met het beleid, meer levenskwaliteit, zelfontplooiing en creativiteit 5872 en een koolstofarme toekomst met meer sociale cohesie en inclusie. Levendige buurten en wijken vormen er 5873 de ruggengraat van en de mens staat er centraal. CD&V kiest resoluut voor steden en gemeenten op 5874 mensenmaat. 5875 5876 Dergelijke steden zijn ook een meerwaarde voor hun ruime omgeving. Het zijn geen eilanden. Veel kenmerken 5877 ervan zijn trouwens ook steeds meer van belang voor minder verstedelijkte gemeenten en voor 5878 plattelandsgemeenten, zonder daarom hun kleinstedelijk of landelijk karakter aan te tasten. Goede ervaringen 5879 moeten onderling uitgewisseld worden. 5880 5881 Het lokale beleid speelt in dit alles een sturende en faciliterende rol, onder meer door energie- en klimaatbeleid, 5882 mobiliteit, ruimtelijke planning, circulaire economie, ICT en innovatie niet als gescheiden beleidsdomeinen te 5883 zien, maar volledig met elkaar te integreren. 5884 5885 Slimme steden verhogen hun energie-efficiëntie, verlagen hun klimaatvoetafdruk en worden op termijn 5886 klimaatneutraal. Ze stimuleren een decentraal energiebeleid, o.a. door locaties aan te duiden voor 5887 zonnepanelen of windturbines, energiecoöperatieven te steunen of energieopslag uit te breiden via het 5888 elektrisch wagenpark. De restwarmte wordt maximaal benut: afval(water) of restwarmte van het ene gebouw 5889 (bedrijven, winkelcentra...) worden gebruikt in nabijgelegen gebouwen. Renovaties, in de eerste plaats in 5890 sociale huisvesting, worden versneld via nieuwe financiersschema’s. Gebouwen worden waar nuttig uitgerust 5891 met oplaadpunten voor elektrische voertuigen en wekken zelf hernieuwbare energie op. 5892 5893 Als onderdeel van de overgang naar duurzamer stedelijk transport worden wagens op alternatieve 5894 brandstoffen en deelmobiliteit actief aangemoedigd, bijvoorbeeld door aparte parkeerplaatsen te voorzien in 5895 het stadscentrum. Omgekeerd worden de meest vervuilende wagens geweerd, o.a. door lage-emissiezones of 5896 het niet-verlenen van parkeervergunningen. Voor CD&V moet prioritair werk worden gemaakt van een 5897 efficiëntere gedigitaliseerde, multimodale doorstroming van stadsverkeer. 5898 5899 De stad van morgen is circulair. Voor CD&V moeten steden materiaalstromen in kaart brengen en via openbare 5900 aanbestedingen de lokale circulaire economie steunen, bv. door met de bouwsector afspraken te maken over 5901 lokaal hergebruik van bouwmaterialen of door stedelijke ‘repair cafés’ aan te moedigen. 5902 5903 Dit alles veronderstelt een doordachte ruimtelijke planning, met voldoende publieke ruimte, zodat inwoners 5904 afwisseling hebben tussen prikkels en rust. Slimme steden denken strategisch na over mobiliteitsknooppunten 5905 en stadslandbouw, promoten publieke ruimtes zodat het gemeenschapsleven opleeft en voorzien plaats voor 5906 lokale ‘peer-to-peer’-initiatieven waarin co-creatie een plaats krijgt. Bijzondere aandacht gaat naar 5907 achtergestelde wijken die via nieuwe instrumenten (o.a. ‘Social Impact Bonds’) worden opgewaardeerd. 5908 5909 Het ‘Internet of Things’ is een typisch kenmerk van slimme steden. CD&V wil geen gadgets, maar toepassingen 5910 met echte maatschappelijke meerwaarde. Het zijn de inwoners die beter moeten worden van digitalisering, 5911 onder meer door betere dienstverlening en meer e-participatie. Dit gaat voor CD&V hand in hand met een 5912 beleid van ‘open data’, gericht op het maximaal ontsluiten en beschikbaar maken van data. Een stad heeft er 5913


Pagina 157 van 175

immers belang bij dat (private) dienstenplatforms en beginnende ondernemingen ‘slimme diensten’ 5914 ontwikkelen waar iedereen beter van wordt. 5915 5916 In al deze domeinen zijn steden laboratoria van innovatie. Het zijn innovatieknooppunten die aantrekkelijk zijn 5917 voor iedereen die op zoek is naar vernieuwing. CD&V wil proeftuinprojecten aanmoedigen door steden te laten 5918 samenwerken met kmo’s en kenniscentra of via deelname aan Europese testprojecten. CD&V pleit voor meer 5919 samenwerking tussen deze proefprojecten, buurtnetwerken en onze scholen. De nieuwe stedelijkheid is 5920 immers maar inclusief als haar inwoners de juiste vaardigheden hebben om er maximaal deel van uit te maken 5921 en mede-eigenaar zijn van hun slimme omgeving. 5922


Pagina 158 van 175

6. Het Nieuwe Samenwerken 5923

5924

Het Europese project 5925 5926 6.1.1. Europa op een kruispunt 5927 5928 Zoals doorheen deze congrestekst duidelijk is geworden, geloven we dat in Europa de sleutel ligt voor de 5929 oplossing van een aantal grote uitdagingen, zoals de zorg voor het klimaat, de energie-uitdaging, de aanpak van 5930 veiligheid, het niet respecteren van arbeidsrechten, de voedselvoorziening, de migratiestromen, etc. 5931 5932 De Europese Unie viert in 2017 haar zestigste verjaardag. Dat is een mijlpaal in het Europese integratieproces. 5933 De Europese samenwerking ontstond uit de overtuiging dat economische belangen delen en samen streven 5934 naar welvaart, kortom de sociale markteconomie, de beste waarborgen zijn voor duurzame vrede en stabiliteit. 5935 Als christendemocraten zijn we trots op deze realisatie. Als christendemocraten hebben we, ook vanuit de 5936 Europese Volkspartij, steeds met volle overtuiging bijgedragen aan het Europees project om een Europese, 5937 democratische samenleving tot stand te brengen, met verbondenheid tussen mensen en volkeren. Een politieke 5938 eenheid in culturele verscheidenheid. 5939 5940 In het licht van de actualiteit zouden we haast vergeten wat een prestatie die integratie is. We staan er haast 5941 niet meer bij stil. We genieten al zestig jaar van vrede en politieke stabiliteit. De Europese Unie heeft ook de 5942 grenzen binnen Europa doen vervagen, zowel fysiek als mentaal. Wat een gemak is het geen grenzen meer te 5943 moeten passeren van België naar onze buurlanden? En hoe makkelijk is ons dagelijks betalingsverkeer 5944 geworden sinds de invoering van de euro in de Eurozone? 5945 5946 De Europese Unie heeft ook bijgedragen aan de persoonlijke verrijking en ontplooiing van haar inwoners. Je 5947 kan vrij rondreizen in Europa, studeren en werken in een andere lidstaat, in contact komen met andere 5948 personen, talen en culturen via tal van uitwisselingsprogramma’s (bv. Erasmus) en toerisme. Dat alles maakt 5949 ons tot een gemeenschap van meer dan 500 miljoen mensen, allemaal op een of andere manier verbonden met 5950 elkaar. 5951 5952 Toch staat de Europese Unie vandaag voor de grootste uitdagingen sinds haar ontstaan. Het hele Europese 5953 integratiemodel wordt in vraag gesteld. De eurocrisis en interne spanningen rond de Grexit en de Brexit hebben 5954 wonden geslagen. Er is het conflict in Oekraïne, de spanningen in onze relaties met Rusland en uiteraard de 5955 grote vluchtelingenstroom, aangewakkerd door wat gebeurt in Syrië en Irak. Er is ook de dreiging 5956 gemarginaliseerd te worden op het wereldtoneel, waarbij de EU weggedrukt zou worden door andere 5957 grootmachten en handelsblokken. Dat zet bijkomende druk op de handels- en buitenlandse politiek van de 5958 Unie. Daarnaast zijn er globale uitdagingen inzake klimaat, energie, demografische en technologische evoluties 5959 en de opkomst van allerlei communicatiemogelijkheden. 5960 5961 Die gebeurtenissen of evoluties zijn niet veroorzaakt door de Europese Unie. Ze vormen wél een uitdaging voor 5962 die Unie. Er is veel onenigheid en onduidelijkheid over welke weg moet gevolgd worden. Met 28 lidstaten is dat 5963 debat ook niet gemakkelijker geworden. 5964 5965 Europa staat dus op een kruispunt. Hoe vinden we een uitweg uit de impasse van lage groei en hoge schuld? 5966 Hoe beschermen we het Europees sociaal model tegen sterke wereldwijde concurrentie? Hoe gaan we om met 5967


Pagina 159 van 175

de migratiedruk? Hoe zorgen we ervoor dat Europa een wereldspeler blijft in een steeds onstabielere wereld? 5968 Hoe zorgen we ervoor dat de tegenstellingen tussen het geloof in de voordelen van de Europese integratie en 5969 de opmars van populisme met een duidelijke anti-Europese houding overbrugd worden? Hoe zorgen we ervoor 5970 dat we allemaal weer het gevoel hebben deel uit te maken van eenzelfde grote Europese gemeenschap? Hoe 5971 zorgen we dat we weer perspectief en hoop creëren op een betere toekomst? 5972 5973 Als christendemocraten nemen we onze verantwoordelijkheid op om Europa verder te versterken en te blijven 5974 zorgen voor een samenleving waar het goed is om te leven, te wonen en te werken. 5975 5976 5977 6.1.2. Werken aan een beter Europa 5978 5979 De juiste antwoorden op de uitdagingen van deze tijd kunnen alleen maar van een sterk en verenigd Europa 5980 komen. Problemen kennen geen grenzen, dus heeft het geen zin ons te verschuilen achter muren of 5981 landsgrenzen. De druk om dit wél te doen is alleen maar groter geworden door toenemend populisme. We 5982 hebben de historische verantwoordelijkheid onze waarden te verdedigen. Ze zijn immers bepalend voor ons 5983 economisch succes, onze levenskwaliteit en de cohesie in de samenleving. Meer dan ooit moet Europa 5984 eensgezind en solidair optreden tégen geweld en haat, vóór vrijheid, vóór politieke stabiliteit, vóór welvaart en 5985 sociale rechtvaardigheid. We moeten de Unie verder uitbouwen om ook in turbulente tijden zeggenschap over 5986 onze toekomst te houden. 5987 5988 Streven naar gemeenschappelijke antwoorden op deze uitdagingen, vereist duidelijkheid over de 5989 gemeenschappelijke waarden waarmee we richting willen geven aan onze toekomst. We kiezen resoluut voor 5990 een personalistische visie waarbij de mens in het middelpunt van het politieke handelen staat en voor de 5991 waarden van solidariteit en verantwoordelijkheid, van vrijheid en subsidiariteit. 5992 5993 We hebben het gevoel dat de band tussen solidariteit en verantwoordelijkheid in de Unie onder druk staat. Er 5994 is een aanvoelen dat lidstaten gemaakte afspraken niet uitvoeren en dat groepen lidstaten het systeem 5995 ondergraven. Dat bevordert de solidariteit tussen de lidstaten niet. Europese samenwerking kan maar slagen 5996 als afspraken worden nageleefd. Daarvoor is juist een evenwicht nodig tussen verantwoordelijkheid en 5997 solidariteit. Het betekent bv. dat de versterkte regels van het Stabiliteits- en Groeipact moeten worden 5998 toegepast om de openbare financiën niet te laten ontsporen, maar ook dat de nodige flexibiliteit aan de dag 5999 moet worden gelegd om extra ruimte voor investeringen te creëren. Door nu verantwoordelijk om te gaan met 6000 de overheidsbudgetten, voorkomen we dat toekomstige generaties opgezadeld worden met schulden waar ze 6001 geen schuld aan hebben. Het betekent ook dat lidstaten hun economie op orde moeten brengen. Zo vermijden 6002 we negatieve effecten op andere lidstaten en voorkomen we een neerwaartse spiraal. 6003 6004 Anderzijds is het niet meer dan normaal dat lidstaten in grote problemen kunnen rekenen op Europese steun. 6005 Binnen de Economische en Monetaire Unie is de wederzijdse afhankelijkheid nog groter geworden. 6006 Bijkomende instrumenten voor de Eurozone zijn daarom dan ook onontbeerlijk om de uitdagingen aan te 6007 pakken. Dezelfde discussie speelt in de aanpak van de vluchtelingenstroom. Alle lidstaten zouden solidair 6008 moeten zijn en hun deel vluchtelingen opvangen in het kader van een spreidingsplan. Enkel als alle lidstaten 6009 hun verantwoordelijkheid opnemen, kan een Europese aanpak echt werken. 6010 6011 Wij willen dat elke mens zich betrokken voelt bij en betrokken is in de samenleving. Het Europese 6012 integratieproject heeft hiertoe bijgedragen. Maar niet iedereen voelt dat zo aan. Dat komt onder andere omdat 6013


Pagina 160 van 175

de voordelen van de Unie niet evenredig verdeeld zijn over bevolking en bedrijven. We willen dat nog meer 6014 mensen, ook zij uit minder bevoorrechte groepen, de kans krijgen zichzelf te ontplooien, o.m. via 6015 grensoverschrijdende uitwisselingen of opleidingen. Omgekeerd moeten ze zich ook ondersteund voelen bij 6016 pijnlijke transformaties ten gevolge van globalisering of werking van de interne markt. Dat kan door herscholing 6017 te ondersteunen en vaardigheden te versterken, maar ook door ruimte te creëren voor investeringen. Zeker in 6018 lidstaten die getroffen worden door een crisis. 6019 6020 We vinden echter niet dat de Europese Unie alle uitdagingen (alleen) moet aanpakken. We passen het principe 6021 van de subsidiariteit toe. Dat betekent voor ons de wetenschap dat we samen verder komen. Voor heel wat 6022 beleidsdomeinen geldt: ‘we zijn geen eiland’. Landen kunnen zich niet individueel wapenen tegen alle 6023 uitdagingen. Dan is een hoger beleidsniveau nodig om tot een oplossing te komen. De Europese Unie is dan ook 6024 het meest geschikt om uitdagingen als de financieel-economische crisis, klimaatverandering, internationale 6025 criminaliteit, mensenhandel, terrorisme en migratiestromen aan te pakken. Europa moet enkel die dingen doen 6026 waarvoor de schaalgrootte van de Unie een voordeel biedt. We moeten inzetten op concrete projecten en 6027 tastbare resultaten voor een daadkrachtigere Europese Unie, waarmee opnieuw aansluiting gevonden wordt 6028 bij de bekommernissen van de burgers. “Europe needs to be big on the big things, and small on the small 6029 things.” Zo blijft er voldoende ruimte voor eigen klemtonen op lagere bestuursniveaus. Sterke nationale en 6030 regionale identiteiten, elk met een eigen geschiedenis en cultuur, zijn een positieve realiteit. Het is helemaal 6031 niet nodig daar afbreuk aan te doen om tot een beter presterend Europa te komen. 6032 6033 De toepassing van deze principes betekent voor ons dat de Europese constructie nog niet af is. We hebben oog 6034 voor de tekortkomingen in de werking van de Unie. We negeren niet dat er een groeiende vertrouwenscrisis is 6035 onder de Europeanen. Die is onder meer te wijten aan het feit dat Europa niet altijd de resultaten levert die 6036 verwacht worden. De efficiëntie en de uitvoering van Europese wetgeving en beslissingen worden in vraag 6037 gesteld. Net zoals de mogelijkheid om toezicht te houden op wat de lidstaten beslissen en hen te controleren. 6038 Ook de capaciteit van de Unie om convergentie te bewerkstelligen tussen lidstaten met verschillende politieke 6039 en economische achtergronden wordt in twijfel getrokken. Europa moet dan ook de tijd nemen om eventuele 6040 toetredingen in de toekomst veel beter voor te bereiden. De komende jaren moet Europa vooral de 6041 convergentie tussen de lidstaten versterken. We lopen daar niet van weg. We laten de schouders niet hangen. 6042 Integendeel. We zullen er alles aan doen om de problemen te erkennen en zo snel mogelijk het vertrouwen 6043 door een resultaatgerichte aanpak te herstellen. 6044 6045 In het belang van efficiënt beleid moet de Unie haar eigen middelen kunnen verwerven. Dat zal bijdragen tot 6046 de democratische legitimiteit van de Unie omdat zij dan niet alleen verantwoording moet afleggen over haar 6047 uitgaven, maar ook verantwoordelijk moet omgaan met de inkomsten. Meer eigen financieringsbronnen voor 6048 de EU zullen de transparantie van de Europese begroting vergroten, de financiële verantwoordelijkheid 6049 duidelijker aflijnen, tot een rechtvaardigere bijdrage van alle lidstaten aan de EU leiden en vooral het algemeen 6050 belang meer centraal stellen. Fundamenteel is wel dat meer belastingen op Europees niveau moeten 6051 samengaan met evenredig minder belastingen op nationaal niveau. Een overdracht van fiscale bevoegdheden 6052 naar het Europese bestuursniveau mag niet leiden tot een globaal hogere belastingdruk. 6053 6054 Een belangrijke discussie is de afstand van Europa tot de burger en het democratisch deficit. Dat deficit is er 6055 enerzijds omdat mensen meer verwachten van de Europese Unie dan dat ze kan en mag doen volgens de 6056 verdragen. In thema’s zoals asiel en migratie of het Europees buitenlands beleid gaat Europa niet altijd zo snel 6057 of ver genoeg als de publieke opinie zou willen. Anderzijds levert de EU niet altijd de gehoopte resultaten – zie 6058 bv. de eurocrisis – omdat ze niet alle instrumenten in handen heeft om een probleem aan te pakken. In ieder 6059


Pagina 161 van 175

geval is een sterkere betrokkenheid bij de Europese besluitvorming van fundamenteel belang voor het 6060 vertrouwen van de burgers. 6061 6062 De Europese leiders en instellingen moeten daarom durven problemen aan te pakken die leven in de lidstaten. 6063 Er is een echte wisselwerking nodig tussen de lidstaten en de Europese Commissie. Hoewel de Commissie de 6064 hoedster is van de principes die in de verdragen zijn overeengekomen – bv. de vier vrijheden van de interne 6065 markt: vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal – moet er ruimte zijn om te spreken over 6066 scheeftrekkingen en misbruiken van die principes. De regels gelden voor iedereen, maar we rekenen er ook op 6067 dat ze door iedereen op een gelijke manier worden toegepast. Om de Unie te behouden, moeten we net streven 6068 naar opwaartse convergentie. Zo verlichten en vermijden we grote druk op onze en elkaars sociale en 6069 economische systemen (bv. sociale dumping). Daar zijn we meer dan ooit rotsvast van overtuigd. 6070 6071 In het vrij verkeer van personen moeten sociale dumping en problemen van detachering aangepakt worden. 6072 We willen dat de socialezekerheidscoördinatie verbetert en fairder wordt. De afdwingbaarheid van de regels 6073 inzake detachering moet omhoog. Het beginsel van ‘gelijk loon voor gelijk werk op dezelfde werkplaats’ staat 6074 daarbij voor ons voorop. 6075 6076 Europa moet investeren in het scheppen van banen, in innovatie en in jongeren. Daarom willen we volop 6077 inzetten op de verdubbeling van het Europees Fonds voor Strategische Investeringen tegen 2022, om ruimte 6078 te creëren voor de nodige investeringen. Meer dan ooit moet Europa onze jongeren perspectief bieden. 6079 Erasmus en de Europese Jongerengarantie ondersteunen miljoenen Europeanen in de zoektocht naar een 6080 opleiding, stage of baan en bouwen wederzijds begrip op. Deze programma’s moeten versterkt worden en 6081 aangevuld worden met een Europees Solidariteitskorps voor vrijwilligerswerk. 6082 6083 Mensen moeten zien dat de Europese Unie en de instellingen voor hén werken. Dat ze een antwoord bieden 6084 op hun behoeften en ruimte creëren voor jobcreatie. Dat ze een stimulerend ondernemingsklimaat scheppen. 6085 Dat Europa in een geglobaliseerde wereld de enige garantie is om onze Europese waarden en onze manier van 6086 leven en samenleven te behouden. Dat betekent ook dat lidstaten bij de omzetting van Europese beslissingen 6087 en regelgeving goed uitleggen aan hun burgers waarom beslissingen genomen zijn en waar we naartoe zullen 6088 evolueren. Van nationale politici en parlementen verwachten we dat ze hun rol opnemen, mee het debat 6089 voeren en controle uitoefenen op hun ministers en de besprekingen in de raadsformaties. Zo kunnen ze mee 6090 richting geven aan Europese beslissingen. 6091 6092 We streven, op termijn, naar een federaal Europa, gestoeld op een combinatie van solidariteit en 6093 verantwoordelijkheid, op gemeenschappelijke waarden en met een duidelijke taakverdeling. Momenteel is er 6094 niet genoeg solidariteit tussen de 28 lidstaten, omdat niet iedereen zijn verantwoordelijkheid opneemt om tot 6095 een gezamenlijke oplossing te komen. We pleiten dan ook voor versterkte samenwerking tussen lidstaten die 6096 samen vérder willen gaan in de integratie. Dat zal, inderdaad, een Europa met verschillende snelheden 6097 betekenen. In feite is dat al in veel domeinen zo. Een duidelijke groep lidstaten moet daarbij het voortouw 6098 nemen. De vertrekbasis voor ons is de Eurozone. 6099 6100 De Europese Unie en de Eurozone moeten focussen op 1) economische groei en jobs, een versterking van de 6101 Eurozone en het behoud van de euro, 2) migratie en hoe we hier de komende jaren en decennia mee willen 6102 omgaan, 3) de versterking van het sociale Europa, 4) veiligheid en buitenlands beleid, aangezien de 6103 bedreigingen steeds dichterbij komen, en 5) klimaat en energie opdat we samen kunnen omschakelen naar een 6104 meer duurzame economie en leefomgeving. 6105


Pagina 162 van 175

We streven naar een kerngroep van landen die verder willen gaan in de integratie. Landen die bevoegdheden 6106 zoals fiscaliteit, sociale programma’s (arbeidsmarkt en welzijn), defensie en inlichtingendiensten willen delen, 6107 om op die manier de solidariteit tussen hen en hun burgers te versterken. Die zich daarbij ook verantwoordelijk 6108 gedragen door gemaakte afspraken na te leven. De Europese instellingen krijgen een sterker mandaat om 6109 hierop toe te zien en om solidariteitsmechanismen uit te werken. Deze integratie staat open voor andere 6110 lidstaten die willen aansluiten. Het betekent de erkenning van het bestaan en het behoud van meerdere 6111 snelheden in Europa. 6112 6113 We pleiten voor een versterking van de rechtstreekse verkiezing van het Europees Parlement door een grotere 6114 rol voor ‘Spitzenkandidaten’ en andere topkandidaten. De versterking van de Europese democratie wordt ook 6115 bewerkstelligd door een Europese kieskring waarin bv. 10% van het totaal aantal zetels in het Europees 6116 parlement verkozen wordt, en Europese lijstvorming volgens de Europese fracties. 6117 6118 We willen een kleinere Europese Commissie waarvan de samenstelling gebaseerd is op de Europese 6119 parlementsverkiezingen. Dit moet de slagvaardigheid van de Commissie vergroten en ervoor zorgen dat vlotter 6120 tot beslissingen wordt gekomen. 6121 6122 Doordat de EMU werd versterkt, is een grondige democratische controle nodig. Daarom pleiten we voor de 6123 oprichting van een parlementaire commissie 'Eurozone' in de schoot van het Europees Parlement, bestaande 6124 uit leden afkomstig uit landen van de Eurozone. De ‘governance’ van de EMU moet ook verder versterkt 6125 worden, met een grotere controlebevoegdheid van de Commissie. 6126 6127 CD&V steunt de ‘single seat’-campagne en pleit voor één zetel van het Europees Parlement, namelijk in 6128 Brussel. De rol van Brussel als enige zetel voor het Europees Parlement moet bepleit worden en de rol van 6129 Brussel als Europese hoofdstad moet verder worden uitgebouwd en gepromoot. 6130


Pagina 163 van 175

Internationale veiligheid 6131 6132 6.2.1. Blik op de wereld 6133 6134 De betrokken samenleving die wij voor ogen hebben, is er een van gedeelde welvaart, verzekerde veiligheid en 6135 een zo groot mogelijke inclusiviteit op grond van respect voor de maatschappelijke en politieke waarden die 6136 we koesteren. Ze heeft – nu meer dan ooit – een sterke internationale dimensie. Veiligheid is een belangrijk 6137 aspect van betrokkenheid en inclusiviteit en daarom vraagt ook internationale veiligheid vandaag om prioritaire 6138 aandacht. 6139 6140 Onze welvaart en veiligheid, onze waarden en normen, kunnen niet los gezien worden van de economische, 6141 maatschappelijke en politieke ontwikkelingen op wereldschaal. We hebben daarom alle belang bij een verenigd 6142 en sterk Europa. Tegenover de uitdagingen die op ons afkomen in een wereld van doorgedreven globalisering, 6143 is de Europese Unie onontbeerlijk. 6144 6145 Terecht heeft Europa de voorbije decennia veel en vooral geïnvesteerd in de vrijwaring van onze welvaart. Dit 6146 hangt samen met de bescherming van onze veiligheid. Na de ontbinding van de Sovjet-Unie is een multipolaire 6147 wereld ontstaan met nieuwe bedreigingen, waarop beleidsverantwoordelijken, ondanks het potentieel van de 6148 Europese Unie, niet tijdig en adequaat hebben ingespeeld. De noodzakelijke bijsturing is nu aan de gang. Ze is 6149 dringend en belangrijk omdat onze welvaart en onze maatschappelijke en politieke waarden ervan afhangen. 6150 Investeren in veiligheid is nodig opdat minder mensen slachtoffer zouden worden van geweld. Veiligheid enkel 6151 via militaire bril bekijken, doet afbreuk aan de andere aspecten ervan. De besteding van militaire uitgaven 6152 vraagt een debat over de efficiëntie en effectiviteit van de beschikbare middelen, om de hoger genoemde 6153 veiligheid en welvaart te vrijwaren. 6154 6155 Het onderscheid tussen interne en externe dreigingen, tussen binnenlandse en buitenlandse veiligheid is 6156 verdwenen. Europa wordt bedreigd vanuit de zuidelijke en oostelijke grensregio’s. In het oosten hebben de 6157 crisis in Oekraïne en de Russische annexatie van de Krim veel analisten en strategen verrast. In het zuiden is 6158 wat ooit een Arabische Lente was, gedegenereerd in ‘failed states’, burgeroorlogen en een opleving van 6159 jihadisme dat letterlijk en figuurlijk geen grenzen kent. In het oosten dreigt een confrontatie met Rusland. In 6160 het zuiden woeden conflicten die terrorisme genereren met vertakkingen tot in onze eigen steden. Conflicten 6161 die een vluchtelingenstroom op gang hebben gebracht die onze Europese weerbaarheid in het vrijwaren van 6162 onze welvaart, veiligheid en waarden op de proef stelt. 6163 6164 In het licht van de fenomenen als ‘foreign fighters’, criminele motorbendes, rondtrekkende bendes of 6165 drugsmokkel, lijdt het geen twijfel meer dat een doorgedreven grensoverschrijdende en internationale 6166 samenwerking een vereiste is voor de veiligheid van onze burgers. 6167 6168 Voor de Benelux-samenwerking en de samenwerking met de overige buurlanden moet een meer geïntegreerde 6169 politiesamenwerking tot stand worden gebracht, met wederzijdse toegang tot databanken, en een flexibelere 6170 gerechtelijke samenwerking, waarbij de mogelijkheid bestaat om zelf onderzoeksdaden van weinig intrusieve 6171 aard te stellen op het grondgebied van de andere partij. De bestuurlijke handhaving, reeds aangehaald voor het 6172 nationale niveau, moet worden ontplooid op het niveau van de grenszones, meer bepaald via informatie-6173 uitwisseling. 6174


Pagina 164 van 175

Op het niveau van de Europese Unie is de sleutel een doorgedreven verdeling en uitwisseling van operationele 6175 informatie tussen de nationale politiediensten en met Europol en Interpol. Dit met dwingende regels en 6176 doelstellingen, aangezien de praktijk uitwijst dat de politieke verbintenissen van de staten niet volstaan. 6177 Integratie van de Europese informatiesystemen is onontbeerlijk. Op gerechtelijk vlak moet de Unie dringend 6178 een moderne en ambitieuze visie op de territorialiteit aannemen voor een goed begrip van de uitdagingen in 6179 cyberspace. De cruciale vraag is niet langer waar het bewijs is gesitueerd, maar waar de intrusie van de 6180 persoonlijke levenssfeer bijvoorbeeld plaats heeft en waar de toetsing van de wettigheid en van de 6181 proportionaliteit bijgevolg moet worden verricht. 6182 6183 Tot slot moet de Unie zich voorzien van supranationale organen voor onderzoeken en vervolgingen. De 6184 invoering van een Europese procureur is noodzakelijk, ook al zal dat in eerste instantie beperkt zijn tot dossiers 6185 van communautaire fraude. Wat Europol betreft, is cyberspace de plaats waarvoor het overstijgen van een 6186 loutere ondersteuningsfunctie vanwege Europol ten aanzien van de nationale politiediensten, alsook een 6187 daadwerkelijke mutualisering van de onderzoeksmiddelen, gerechtvaardigd zijn. Ook Eurojust zou meer 6188 armslag moeten krijgen, met de mogelijkheid om een jurisdictiegeschil tussen de lidstaten te kunnen 6189 beslechten. 6190 6191 6192 6.2.2. Europa als hefboom 6193 6194 De Europese Unie is ook hier onze eerste en belangrijkste hefboom. Voor ons is de Unie een ‘global actor’. We 6195 blijven ervoor ijveren dat de Unie haar potentieel en ambities op dit vlak waarmaakt. Ze moet zich verder 6196 ontwikkelen tot volwaardige partner in de trans-Atlantische betrekkingen in de ruime zin van het woord. Met 6197 inbegrip dus van goede handelsrelaties, vertaald in een nieuw handels- en investeringsakkoord tussen de 6198 Europese Unie en de Verenigde Staten dat nieuwe impulsen geeft aan onze economische groei en 6199 tewerkstelling, volgens standaarden die wij mee kunnen bepalen. Dit zonder afbreuk te doen aan onze hoge 6200 sociale, ecologische en democratische normen en in het bijzonder aan onze verworvenheden op het gebied van 6201 sociale rechten, bescherming van het leefmilieu, gezondheidszorg en consumentenbescherming en aan de 6202 bevoegdheden en verantwoordelijkheden van onze overheden in verband met publieke diensten van algemeen 6203 belang en met het maken of aanpassen van weten regelgeving. We pleiten er overigens voor dat in 6204 onderhandelingen over Europese handelsakkoorden ook aandacht wordt geschonken aan de ethische aspecten 6205 van de wijze waarop ingevoerde goederen en diensten worden geproduceerd, o.m. met betrekking tot de 6206 rechten van het kind. 6207 6208 Deze trans-Atlantische betrekkingen zijn op hun beurt een hefboom om vrede en welvaart te bevorderen in 6209 de wereld, wat op geen enkele manier afbreuk doet aan de eigen relaties waarin de Unie als global actor 6210 investeert tegenover landen en internationale organisaties overal in de wereld. We zijn trouwens overtuigde 6211 voorstanders van multilateralisme. Voor de bevordering van vrede en welvaart in de wereld en voor 6212 internationale samenwerking in de aanpak van uitdagingen op wereldschaal – zeg maar ‘global governance’ – 6213 blijven de Verenigde Naties veruit het belangrijkste instrument. We blijven dan ook gaan voor de nodige 6214 moderniseringen om de VN sterker te maken in alle relevante domeinen. In het bijzonder pleiten we voor de 6215 versterking van de VN-vredesopbouwcapaciteit en de uitbreiding van de bestaande VN-6216 conflictpreventiemechanismen en het Departement voor Politieke Zaken (UNDPA). Meer investeringen in 6217 conflictpreventie en vredesopbouw kunnen het gezag van België op internationaal niveau versterken. Ook 6218 pleiten we voor een verhoging van de capaciteit van de dienst conflictpreventie en vredesopbouw binnen de 6219 FOD Buitenlandse Zaken. 6220


Pagina 165 van 175

Voor ons is het cruciaal dat het Europese integratieproces grote stappen vooruitzet op gebied van diplomatie 6221 en defensie. De Unie moet beter (kunnen) functioneren. Om solidariteit tussen de lidstaten, eensgezindheid en 6222 besluitvaardigheid te bevorderen, blijft een hervorming van de instellingen broodnodig. Er moet vooral werk 6223 worden gemaakt van de uitvoering van genomen beslissingen en overeengekomen maatregelen. Omwille van 6224 politieke weerstanden en zware procedureregels zijn institutionele hervormingen allerminst evident. We 6225 blijven het belang ervan echter onderstrepen. 6226 6227 Op het vlak van defensie is het Europese potentieel enorm. Onze belangen ook. Defensie is een Europese 6228 beleidsprioriteit. Het is tijd om meer en sneller vooruitgang te boeken in het tot stand brengen van een 6229 geïntegreerd defensiebeleid. De geschetste dreigingen dwingen ons er ook toe. Veel van wat verdragsrechtelijk 6230 nu al mogelijk is, werd nog niet gerealiseerd: permanente en gestructureerde samenwerking, de oprichting van 6231 een operationeel hoofdkwartier, een permanent overleg- en beslissingsorgaan op het niveau van de ministers 6232 van Defensie, optimalisering van de slagkracht door lasten- en taakverdeling, de activering van de ‘EU Battle 6233 Groups’. Dergelijke integratie van het defensiebeleid vraagt, naast een gesynchroniseerde aanpak van training, 6234 vorming en uitrusting, ook om een synchronisatie van de sociale en arbeidsbescherming van het 6235 defensiepersoneel. Het is en blijft vooral een kwestie van politieke wil. Met betrekking tot de werking van het 6236 Europees Parlement zou het een stap vooruit zijn als het Subcomité Veiligheid en Defensie (SEDE), dat werkt 6237 onder de bevoegdheid van het Comité Buitenlandse Zaken (AFET), een zelfstandig comité met eigen 6238 bevoegdheden zou worden. 6239 6240 De Europese defensie-integratie moet uiteraard in nauw overleg en in nauwe samenhang met de NAVO 6241 gebeuren. De NAVO is voor ons land de belangrijkste internationale defensiemacht. Ze past perfect in onze visie 6242 op de trans-Atlantische betrekkingen. Er is een tijd geweest dat de NAVO zich moest bezinnen over haar 6243 bestaansredenen. Die tijd is voorbij. De nood aan internationale veiligheid is voelbaar. We moeten meer 6244 investeren in de capaciteiten van de EU en de NAVO om het hoofd te bieden aan oude en nieuwe dreigingen. 6245 Klassieke defensie – militaire verdediging, slagkracht en afschrikking – blijft aan de orde. Maar we moeten ook 6246 inzetten op middelen en methodes die ons sterker maken tegenover zogenaamde ‘ambigue’ of ‘hybride’ 6247 oorlogsvoering waarbij naast de traditionele militaire methodes ook ‘verdoken’ methodes worden gebruikt 6248 zoals terrorisme, criminaliteit, cyberaanvallen of economische maatregelen. Deze nieuwe vormen van 6249 grensoverschrijdend gevaar en dito aanvallen vraagt om een multinationale aanpak. Zo zou de oprichting van 6250 een cybercommando op het niveau van de Europese Unie de bestaande of nog op te richten nationale 6251 cybercommando's moeten overkoepelen. 6252 6253 Ons land moet voor de NAVO een betrouwbare en geloofwaardige bondgenoot blijven. De veiligheidsgaranties 6254 van de NAVO voor België zijn erg groot. Daar staan natuurlijk verplichtingen en lasten tegenover. Bovendien 6255 kreeg ons land destijds zowel de zetel van de NAVO als die van SHAPE (het commandocentrum van de militaire 6256 troepen van de NAVO) toegewezen. Ook dat vraagt om een sterk engagement. Onze behoefte aan veiligheid 6257 en ons engagement in NAVO-verband moet zich vertalen in ons defensiebudget en -investeringen. Dat is van 6258 essentieel belang willen we geloofwaardig blijven naar de eigen bevolking en naar onze bondgenoten toe. 6259 Overigens is dat binnen de NAVO niet alleen voor België een opdracht. 6260 6261 Wat voor de Europese defensie geldt, geldt nog meer voor de Europese diplomatie. De Unie moet sterker en 6262 actiever zijn, meer wegen op diplomatieke relaties en bedrijvigheid wereldwijd. Diplomatie is en blijft het eerste 6263 en sterkste wapen om conflicten en veiligheidsproblemen te voorkomen of op te lossen. We pleiten voor een 6264 ambitieuzer Europees extern beleid inzake conflictpreventie, vredesopbouw en bemiddeling. Dit vereist extra 6265


Pagina 166 van 175

investeringen in bestaande mechanismen als de instrumenten ‘Contributing to Stability and Peace’, de ‘EU 6266 Mediation Support Unit’ en het ‘European Peace Institute’. 6267 6268 Uiteraard moet die diplomatie gestut worden door geloofwaardige militaire capaciteit. Maar ze moet vooral 6269 een eigen dynamiek ontwikkelen en volgen. Via het Europees Nabuurschapsbeleid blijft de EU bv. een actieve 6270 pleitbezorger van de mensenrechten. Dit is essentieel voor een stabiliteit in de ons omliggende regio’s. Meer 6271 eensgezindheid in het buitenlands en veiligheidsbeleid en het veiligheids- en defensiebeleid is onontbeerlijk, 6272 evenals eenstemmigheid in de vertolking ervan door de Europese leiders. Even belangrijk is de verdere uitbouw 6273 van de Europese diplomatieke vertegenwoordiging in de wereld. Niet alleen in naam van, maar op termijn ook 6274 in de plaats van de lidstaten. We herhalen dan ook ons pleidooi voor een eigen Europese vertegenwoordiging 6275 in de VN (met inbegrip van een eigen zetel in een hervormde VN-veiligheidsraad) en andere internationale 6276 organisaties zoals bv. de OVSE en de gespecialiseerde instellingen van de VN. Van dat soort veranderingen zou 6277 een enorme dynamiek uitgaan om tegelijkertijd de interne samenhang en het externe optreden van de Unie te 6278 versterken. Dit alles ten gunste van onze welvaart, onze waarden en onze veiligheid. 6279 6280 Wat kan de Unie voor haar eigen bevolking en voor de wereld betekenen als ze niet in staat is te zorgen voor 6281 welvaart en veiligheid? En ook: wat kan de Unie betekenen voor het vrijwaren van de waarden die onze 6282 samenleving schragen? Zoals het respect voor de menselijke waardigheid, de gelijkheid tussen man en vrouw, 6283 de scheiding tussen kerk en staat, democratie en rechtsstaat, mensenrechten en fundamentele vrijheden. Drie 6284 thema’s domineren de Europese veiligheidsagenda vandaag: de vluchtelingencrisis, de terreurdreigingen en de 6285 relaties met Rusland. Vooral de onenigheid in de aanpak van de vluchtelingencrisis, zet de samenhang en de 6286 geloofwaardigheid van de Unie onder druk. De ‘sense of urgency’ is groot. Dit moet betekenen dat Europa de 6287 instroom beheersbaar maakt door effectieve controle van de buitengrenzen, door toereikende bijstand aan 6288 opvang en bescherming van vluchtelingen in hun eigen regio, door registratie en spreiding van vluchtelingen, 6289 door een kritische beoordeling van asielaanvragen en door een doelmatig terugkeerbeleid. Wat Schengen 6290 betreft, willen we in ieder geval de open grenzen tussen de lidstaten kunnen behouden, in samenhang met een 6291 Europese bewaking van de buitengrenzen van de Unie. Europa moet beter kunnen controleren wie de 6292 buitengrenzen overschrijdt. Daarom moet de Europese grens- en kustwacht de komende jaren verder versterkt 6293 en uitgebouwd worden en moet voorrang gegeven worden aan de uitwisseling van informatie en inlichtingen. 6294 Even dringend is het de oorzaken van de vluchtelingenstromen aan te pakken, in de eerste plaats door een 6295 militair optreden tegen IS in Syrië en Irak en door onderhandelingen over een politieke transitie in Syrië. 6296 6297 Ons land moet binnen de EU, de NAVO en de VN een voortrekkersrol blijven spelen op het gebied van 6298 ontwapening en non-proliferatie. We streven naar een kernwapenvrije wereld, in een gelijk speelveld, en 6299 willen ons actief engageren in het ontwapenings- en non-proliferatiedebat. Daarnaast dient ons land een 6300 vooraanstaande rol te spelen in conflictpreventie en bescherming van de mensenrechten. We pleiten voor meer 6301 investeringen in de nodige mechanismen en instrumenten om onze prioriteiten te versterken en zodoende het 6302 gezag van ons land op gebied van internationaal veiligheidsbeleid te verstevigen. 6303 6304 In de VN wordt gedebatteerd over het opstarten van onderhandelingen over een verdrag inzake het verbod op 6305 kernwapens. We pleiten ervoor dat ons land dit initiatief voluit ondersteunt als bijkomende impuls in het 6306 streven naar een kernwapenvrije wereld, met dien verstande dat het verdrag universeel en verifieerbaar moet 6307 zijn en dat geen afbreuk mag worden gedaan aan de werking van het bestaande verdrag inzake nucleaire non-6308 proliferatie en aan onze loyauteit tegenover de NAVO. We roepen de kernwapenstaten op om de nucleaire 6309 ontwapening als beleidsprioriteit te beschouwen en om deel te nemen aan de onderhandelingen over vermeld 6310


Pagina 167 van 175

verdrag. We roepen in het bijzonder de Verenigde Staten en Rusland op om hun bilaterale nucleaire 6311 ontwapeningsagenda op koers te houden. 6312 6313 We pleiten er ook voor om het bestaande internationale kader in verband met biologische en chemische 6314 wapens, dat een verbod voorziet, te versterken inzake afdwingbaarheid en de landen die het nog niet 6315 ondertekend hebben onder diplomatieke druk te zetten dit alsnog te doen. 6316 6317 Veiligheid heeft veel aspecten en omvat veel meer dan louter fysieke bescherming of militaire weerbaarheid. 6318 Om effectief en duurzaam te zijn, moet internationaal veiligheidsbeleid gedragen worden door een 6319 alomvattende benadering. Een benadering die rekening houdt met alle aspecten van conflicten en dreigingen. 6320 Zo kan geen enkel geloofwaardig internationaal veiligheidsbeleid voorbij aan de rol van 6321 ontwikkelingssamenwerking. Ontwikkelingssamenwerking mag echter niet herleid worden tot een instrument 6322 van buitenlands optreden of internationale handel. Bovendien moet dat beleid ook oog hebben voor de globale 6323 context: klimaatverandering, energie- en voedselschaarste, geostrategische machtsverhoudingen, regionale 6324 conflicten, proliferatie van massavernietigingswapens, systematische schendingen van mensenrechten, 6325 straffeloosheid… 6326 6327 We besteden bijzondere aandacht aan de implementatie van Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling nr.16 van 6328 de Verenigde Naties over vrede, rechtvaardigheid en sterke instellingen. Daarnaast blijven we pleiten voor een 6329 consequente en strenge implementatie van het Internationaal Wapenhandelsverdrag en de Europese 6330 Gemeenschappelijke Positie over wapenexporten. We besteden hierbij bijzondere aandacht aan maatregelen 6331 om het fenomeen van ‘afwending’ van wapenexporten tegen te gaan. 6332


Pagina 168 van 175

Ontwikkelingssamenwerking 6333 6334 6.3.1. Solidariteit stopt niet aan de grens 6335 6336 De wereld wordt steeds kleiner. Landen raken wereldwijd meer en meer met elkaar verweven. Economische 6337 ontwikkeling, innovatie, armoedebestrijding, klimaatbeheersing, de bevordering van vrede en veiligheid en de 6338 strijd tegen terrorisme hangen samen en vereisen een globale aanpak. De globalisering zorgde de voorbije 6339 decennia wereldwijd voor een enorme groei. Vooral liberale denkers stelden dat economische groei de enige 6340 voorwaarde zou zijn om armoede en ongelijkheid uit de wereld te helpen. Maar ondanks die economische groei 6341 en samenwerking stellen we vast dat de kloof tussen arm en rijk en tussen rijke en arme landen steeds groter 6342 wordt en dat niet iedereen gelijke toegang heeft tot de groeiende mondiale welvaart. 6343 6344 De 62 rijkste mensen ter wereld bezitten evenveel als de armste 40% van de wereldbevolking. Bijna 1 miljard 6345 mensen moet rondkomen met een inkomen van 1,25 dollar per dag. Dat betekent chronische honger en een 6346 gebrek aan de meest levensnoodzakelijke voorzieningen. Vanuit onze christendemocratische waarden van 6347 solidariteit en verbondenheid kunnen en mogen we die ongelijkheid niet aanvaarden. Ongelijkheid vreet de 6348 sociale cohesie aan, het ontneemt mensen de kans op waardig werk voor een fatsoenlijk loon en hun gevoel 6349 van eigenwaarde. Bovendien is de strijd tegen armoede en ongelijkheid niet alleen goed voor mensen in het 6350 Zuiden. Ook in Vlaanderen en Brussel hebben we belang bij welvaart en stabiliteit in de rest van de wereld. 6351 Daarom moeten ontwikkelingssamenwerking en de strijd tegen armoede bovenaan de agenda blijven staan. 6352 6353 Terrorisme en (burger)oorlogen, het gebrek aan respect voor menselijke waardigheid en voor de 6354 mensenrechten, grensoverschrijdende problemen zoals milieu, klimaatverandering, grondstof-, energie- en 6355 voedselschaarste…. bedreigen rechtvaardige ontwikkeling overal ter wereld. Uitgerekend de allerarmsten zijn 6356 extra kwetsbaar. Bovendien brengen deze problemen nieuwe migratiestromen op gang. We willen mensen in 6357 het Zuiden opnieuw perspectief bieden door hen te helpen zichzelf te ontplooien. Ook globalisering heeft nood 6358 aan waarden en ethiek. 6359 6360 In september 2015 hebben de VN-lidstaten de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) aangenomen. 6361 Daarmee willen vooral de welvarende landen hun politieke verantwoordelijkheid nemen in de strijd tegen 6362 ongelijkheid. Deze zeventien doelstellingen zullen tot 2030 als een rode draad door het beleid lopen, niet alleen 6363 op het vlak van ontwikkelingssamenwerking, maar ook op het vlak van beleid in welvarende landen. Onze 6364 opdracht kan samengevat worden als ‘leave no one behind’. Een betrokken en verbonden samenleving is 6365 immers een duurzame samenleving met aandacht voor de sociale en economische ontwikkeling van élke mens. 6366 In het Noorden én in het Zuiden. Investeren in de strijd tegen armoede en ongelijkheid is dus een absolute 6367 noodzaak als we met z’n allen de andere Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen willen halen tegen 2030. CD&V 6368 schaart zich dan ook achter het bereiken van de doelstelling om 0,7 % van het bruto nationaal inkomen te 6369 besteden aan officiële ontwikkelingshulp. 6370 6371 Globalisering is positief maar vertrekt voor ons vanuit specifieke waarden: menselijke waardigheid, 6372 mensenrechten, vrijheid en verantwoordelijkheid, rentmeesterschap, gelijkheid en rechtvaardigheid, 6373 solidariteit en verbondenheid, mondiaal goed bestuur. Ontwikkelingssamenwerking moet duurzame en 6374 inclusieve ontwikkeling stimuleren, evenals eerlijke handel en het respect voor sociale en ecologische 6375 minimumnormen. Zo scheppen we omstandigheden waarin mensen zich als verantwoordelijk persoon kunnen 6376


Pagina 169 van 175

ontplooien. En daarin verschillen we van de andere ontwikkelingsvisies/politieke visies op 6377 ontwikkelingssamenwerking. 6378 6379 6380 6.3.2. Brede ontwikkelingsstrategie 6381 6382 Sociale bescherming (sociale verzekering, toegang tot basisgezondheidszorg, de ontwikkeling van 6383 gezondheidssystemen) in het Zuiden moet uitgebouwd worden. Nog te veel mensen komen in problemen als 6384 gevolg van ziekte, ontslag, overlijden van de kostwinner. Wij streven de ‘social protection floors’ na. Dit zijn een 6385 set van basis socialezekerheidsgaranties waarover eenieder doorheen zijn leven moet kunnen beschikken. Wat 6386 voor ons vanzelfsprekend is, ontbreken de meeste mensen in het Zuiden. Daarom gaan we voor een universele 6387 sociale bescherming. Voor christendemocraten zijn sociale bescherming en waardig werk in 6388 ontwikkelingslanden onlosmakelijk met elkaar verbonden. Waardig werk betekent dat ook mensen in het 6389 Zuiden recht op en vrije keuze van werk hebben, gelijk loon voor gelijk werk en een rechtvaardige en voldoende 6390 vergoeding krijgen. 6391 6392 Economische groei op zich is niet voldoende. Ze moet inclusief en duurzaam zijn en vooral de situatie van de 6393 armen verbeteren. We willen de armsten in de toekomst deel laten uitmaken van die groei. Het bedrijfsleven, 6394 als motor van economische groei, kan een belangrijke hefboom voor ontwikkeling zijn. Tegelijkertijd moet de 6395 overheid in het Zuiden zorgen voor een ‘enabling environment’ waardoor lokaal verankerde en duurzame 6396 economische ontwikkeling met groeiperspectief mogelijk wordt. De eerste verantwoordelijkheid om tot 6397 rechtvaardige ontwikkeling en economische groei te komen, ligt bij de ontwikkelingslanden zelf. 6398 Ontwikkelingssamenwerking moet het Zuiden hierbij ondersteunen. Want enkel indien er een structureel 6399 economisch beleid bestaat, indien er sterkere instellingen zijn, indien mensen toegang hebben tot markten en 6400 tot capaciteitsopbouw, indien er een stabiel economische en sociale sfeer bestaat, kunnen voldoende 6401 investeringen aangetrokken worden en zullen deze vruchten afwerpen voor armoedebestrijding. Belgische 6402 bedrijven die willen bijdragen tot ontwikkelingssamenwerking, moeten de nodige (fiscale) stimulansen krijgen, 6403 op voorwaarde dat die de principes van het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen respecteren. Als 6404 christendemocraten pleiten we voor meer steun aan de landbouwsector in het Zuiden, voor een duurzame en 6405 eerlijke wereldhandel, voor herverdeling en rechtvaardigheid door een sociaal gecorrigeerde markteconomie, 6406 met een verbeterde markttoegang tot de regionale en internationale markten en de afbouw van 6407 handelsbelemmeringen voor de bedrijven uit het Zuiden. Slechts zo kunnen zij tot duurzame economische bloei 6408 komen. 6409 6410 Onderwijs is cruciaal. Het is een hefboom qua voedselzekerheid, economische en democratische ontwikkeling, 6411 beheersing van de opwarming van het klimaat en genderrechtvaardigheid. Vanuit onze expertise moet 6412 onderwijs meer centraal gesteld worden in het ontwikkelingsbeleid met bijzondere aandacht voor meisjes en 6413 voor basisonderwijs voor alle kinderen. Kortom: kwaliteit van het onderwijs in het Zuiden ondersteunen om de 6414 kenniskloof tussen Noord en Zuid op te heffen. 6415 6416 Gendergelijkheid: Onderwijs voor meisjes in de derde wereld is dé motor van de socio-economische 6417 vooruitgang van een land. Bijkomend moet blijvend worden ingezet op de strijd tegen kinderhuwelijken en 6418 vrouwelijke genitale verminking. 6419 6420 Milieu & klimaat: Verbondenheid met het Zuiden én met de toekomstige generaties in het Noorden en het 6421 Zuiden, betekent voor ons dat aandacht voor milieu en klimaat onderdeel is van ontwikkelingssamenwerking. 6422


Pagina 170 van 175

Sommige landen in het Zuiden hebben een enorme economische groei. Dat heeft een impact op milieu en 6423 klimaat. Anderzijds hebben landen in het Zuiden vaak de minste capaciteit om negatieve effecten van 6424 klimaatverandering te bekampen en de nodige maatregelen te nemen. Daarom moeten ontwikkelingslanden 6425 die natuurbehoud serieus nemen, geholpen worden. Zij moeten in staat worden gesteld vernieuwingen door 6426 te voeren die op lokaal of regionaal niveau duurzame productie mogelijk maken. 6427 6428 Effectief en legitiem bestuur dat gericht is op bevordering van de democratie, op bestrijding van corruptie, op 6429 hoge niveaus van welvaart en menselijke ontwikkeling en op bestrijding van extreme armoede, vinden wij 6430 cruciaal. Landen in het Zuiden moeten zelf het heft in handen nemen, hun democratische rechtsstaat en een 6431 middenveld uitbouwen. Via uitwisseling, opleiding en technische bijstand aan veiligheidsdepartementen 6432 (politie, leger en justitie) en democratische instellingen moeten en kunnen we helpen. Het versterken van de 6433 parlementaire democratie houdt o.m. in dat we parlementen in het Zuiden ondersteunen via expertise-6434 uitwisseling en via type-wetgeving die traditionele, schadelijke praktijken, zoals kinderhuwelijken en genitale 6435 verminking, bestrijdt en voorkomt. Onze inspanningen ter ondersteuning van staatsopbouw impliceren dat we 6436 ook veel meer aandacht moeten schenken aan alle aspecten van wederopbouw na militaire interventies in 6437 conflictgebieden, zoals heel duidelijk is geworden in Libië. Goed bestuur is geen absolute voorwaarde voor maar 6438 wel een middel tot duurzame ontwikkeling. Voor de christendemocraten spelen ook sociale bewegingen en 6439 het middenveld een centrale rol. Niet alleen dragen zij bij tot de uitbouw en versterking van democratische 6440 instellingen, zij zijn ook een sociaal opvangnet voor problemen en ondersteunen zo hun overheden in het 6441 Zuiden. Dat betekent ook dat we sociale bewegingen, sociale, economische en culturele actoren en lokale, 6442 kleinschalige initiatieven in het Noorden die met hun partners in het Zuiden samenwerken, moeten 6443 ondersteunen. 6444 6445 CD&V wil een actief beleid dat het vrijwilligerswerk voor het Zuiden ondersteunt. Daarom blijven we inzetten 6446 op de 4de Pijlerbeweging. Ook willen we jongeren die tijdens hun werkloosheid vrijwilligerswerk in het 6447 buitenland verrichten, stimuleren door die periode van vrijwilligerswerk te erkennen als 6448 beroepsinschakelingstijd en het behoud van de uitkering te garanderen. 6449 6450 Kortom, vanuit onze christendemocratische visie willen we steun verlenen aan de zelfredzaamheid van de 6451 mensen in het Zuiden teneinde hun specifieke ontwikkeling mogelijk te maken en de negatieve spiraal van 6452 armoede te doorbreken. Ontwikkelingssamenwerking is hiertoe een middel. Ieder mens heeft recht op een 6453 menswaardig leven. 6454


Pagina 171 van 175

Actualiteitsmotie

Cybergeweld op vrouwen en meisjes Ingediend door Vrouw & Maatschappij – CD&V Politica Naar aanleiding van de Internationale Dag tegen Geweld op Vrouwen op 25 november, verbindt CD&V zich ertoe om de strijd tegen geweld op vrouwen en meisjes aan te gaan. Europees onderzoek heeft aangetoond dat één op drie vrouwen boven de leeftijd van vijftien jaar het slachtoffer wordt van fysiek of seksueel geweld (FRA, 2014). Geweldsdaden beperken zich echter niet enkel tot de fysieke ruimte, maar spelen zich steeds vaker online af. 73% van de vrouwen online wordt slachtoffer van cybergeweld. Vrouwen lopen zelfs 27 keer meer kans om lastig gevallen te worden op het internet dan mannen. Vooral jonge meisjes zijn erg kwetsbaar. Online stalking, seksuele intimidatie en wraakporno zijn ernstige vormen van cybergeweld. Internet en sociale media vergemakkelijken geweldsdaden wegens de anonimiteit en het gebrek aan controle online. De impact en de gevolgen voor het slachtoffer zijn zeer reëel en beperken zich niet tot de cyberruimte: angst, depressie en soms zelfs zelfmoord. Het nieuwe Wij is een gendergelijk Wij. Een gendergelijke maatschappij houdt in dat vrouwen en mannen op een gelijkwaardige manier aanwezig zijn in elk segment van onze samenleving. De digitale wereld neemt vandaag reeds een enorm belangrijke positie in onze samenleving in en dit zal in de toekomst alleen maar verder toenemen. Het is dan ook essentieel dat vrouwen en meisjes gelijkwaardig aanwezig zijn en participeren in de digitale wereld. Gendergerelateerd cybergeweld mag dit niet verhinderen. CD&V verbindt zich er dan ook toe om alle mogelijke initiatieven te nemen en te ondersteunen die: • Sensibiliseren omtrent geweld op vrouwen en meer specifiek cybergeweld; • Cybergeweld binnen het kader van mediawijsheid aankaarten in het lager en secundair onderwijs; • Een internationale gedragscode ontwikkelen die cybergeweld afkeurt en bestrijdt, en internet- en sociale

mediaplatformen verplicht eenvoudige meldingsfuncties te ontwikkelen; • Ertoe leiden dat cybergeweld expliciet vermeld wordt in het nieuwe Strafwetboek, met hieraan gekoppeld

hogere strafmaten.


Pagina 172 van 175

Slotspeech Wouter Beke Waar was u toen u hoorde wie de nieuwe president van de Verenigde Staten zou worden? Ikzelf was thuis, in Leopoldsburg. De kinderen sliepen nog. Ik heb de televisie aangezet, vol hoop, en hem om tien uur weer afgezet, gedegouteerd. Daarna ben ik naar de Wet89 gereden. Onderweg ben ik blijven nadenken. Wat betekende dit resultaat? Wat zegt het over de tijd waarin we leven? Van een inspirerende president die een verhaal van hoop bracht en mensen wist te verbinden, naar een populist die mensen tegen elkaar opzet. Toen ik die ochtend in de auto zat, besefte ik eens te meer: zo zie ik het niet. Zo doe ik niet aan politiek. Zo doet een christendemocraat, niet aan politiek. Beste vrienden, bij een deel van de bevolking neemt het onbehagen toe. De onverschilligheid. De kwaadheid. Trump, de Brexit, de opkomst van Le Pen en Wilders. Vorige week nog las ik in een krant een opiniestuk naar aanleiding van de Amerikaanse presidentsverkiezingen. “Het is in dit land, zoals nu ook in Amerika, nagenoeg onmogelijk geworden om ‘wij’ te zeggen. Op de plek van het verdrongen ‘wij’ staan nu ikjes die steeds maar banger en bitterder worden.” Maar het antwoord is niet meer ikjes. Allemaal ikjes die elkaars tegenpolen zijn. Ze werken als omgekeerde magneten: hoe harder je de polen naar elkaar duwt, hoe meer weerstand je voelt. Wat is het antwoord dan wel? Het is kijken naar de toekomst met een nieuwe Wij. Een Wij dat een positieve greep geeft op het leven, dingen opnieuw mogelijk maakt, mensen insluit en niet uitsluit. Daarover gaat dit congres. Dat is waarom wij hier dit weekend verzamelen. Zoals de enige échte ‘boss’, Bruce Springsteen, het in zijn biografie schrijft: “Een ‘wij’ dat nooit definitief verworven is, dat niet evident is, maar toch een ‘wij’ dat echt bestaat.” Vrienden, het is nu drie jaar geleden dat wij hier samen zaten. Drie jaar geleden namen jullie beslissingen die vandaag het beleid bepalen. Jullie beslisten dat meer werk de basis is voor sociale vooruitgang. Dat het sluiten van bedrijven moest stoppen. Dat iedere mens recht heeft zijn eigen brood op de plank te verdienen, recht heeft op het gevoel mee te tellen. Maar ook de plicht heeft om mee te werken en om onze welvaart te beschermen. Jullie beslisten dat ons onderwijs een minister verdient die kijkt naar mensen in plaats van structuren. De beste opleiding voor elke leerling, terug respect voor leerkrachten. Jullie kozen voor een snellere, meer menselijke en rechtvaardige justitie. En voor een tweede kans voor wie dat verdient. Jullie wilden dat elke dag telt als we ons klimaat willen redden. Jullie vroegen, terecht, een kinderbijslag waarin elk kind gelijk is en waardoor elk kind kansen krijgt. Jullie kozen voor een sociaal beleid waarin we teruggaan naar de essentie: de zorgen boven de belangen, de mensen boven de instellingen, de burgers boven de procedures. Beste vrienden, voor andere partijen zijn congressen enkel applausmomenten. Een moment om tegen de leden te zeggen: “kijk eens, we zijn goed bezig”. En daarna gewoon verder doen. Niet zo bij ons. Voor ons zijn congressen momenten waar we onze toekomstplannen op tafel leggen. Waarbij jullie, als betrokken CD&V- leden, de pen vasthouden. Het Innestocongres van drie jaar geleden is het beste bewijs. Want de engagementen die we toen aangingen, bepalen vandaag het beleid van onze regeringen. Beste vrienden, wij hebben woord gehouden! Daarvoor zitten wij in de verschillende regeringen, werken onze ministers en parlementsleden keihard. Om dat engagement elke dag opnieuw waar te maken! De titel van dit congres verwijst naar twee woorden: ‘nieuw’ en ‘Wij’. Het ‘Wij’ verwijst naar de basis van onze politieke actie. Ons kompas. Voor elk van ons, van militant tot eurocommissaris. We worden gedreven door


Pagina 173 van 175

hetzelfde ideaal. Ja, door een ideaal. Dat ideaal is niet links of rechts. Het is het ideaal van het moedige midden. Het draait niet om een staat die onze persoonlijke verantwoordelijkheid uit handen neemt. Maar ook niet om een samenleving waarin we alleen nog op onszelf zijn aangewezen. Het is een ideaal waarin het Wij sterker wordt. Een sterke, solidaire samenleving waarin jij en ik zich kunnen ontplooien. Dat doe ik niet ondanks, maar dankzij de ander. Dat is de betekenis van #ikbenWij. In zo’n samenleving valt personeel niet onder kosten, maar vormt het sociaal kapitaal. Zijn ondernemers geen zakkenvullers, maar mensen die initiatief nemen en de maatschappij vooruit duwen. Is de zorg voor ouderen of kinderen geen last, maar toewijding aan en voor elkaar. Is iets doen voor elkaar niet grenzeloos naïef, maar iets dat onszelf een beter mens maakt. Ons ideaal is er een dat goed wil zijn voor de sterken en sterk voor de zwakken. Wij laten niet toe dat mensen afhaken omdat ze niet mee willen. En we laten ook niemand afhaken omdat hij niet mee kán, omdat zijn job, lichaam of gezondheid hem in de steek laten. Ons ideaal richt zich niet op verschillen, maar op gelijkenissen. Die liggen in de waarden die we delen: vrije meningsuiting, gelijke behandeling en godsdienstvrijheid. Precies omdat ze zo kostbaar zijn, zullen wij ze altijd verdedigen. En dat ook eisen van iedereen. Wij hebben geen nood aan meer staat. En wij hebben ook geen nood aan meer ik. Wij hebben nood aan meer samenleving. We willen het overheidsbeslag afbouwen en het samenlevingsbeslag opbouwen. De basis van een Wij-samenleving is rechtvaardigheid. Zonder rechtvaardigheid is er alleen maar ‘ik’. Zonder rechtvaardigheid in onze samenleving geen Wij-gevoel. Ik vind het niet rechtvaardig dat processen soms meer gaan over procedureregels dan over de begane feiten. Dat fysieke agressie minder zwaar wordt bestraft dan een ordinaire diefstal. Het is niet rechtvaardig dat studiebeurzen er alleen zijn voor wie de regels kent. Dat mensen die zorgen voor een naaste niet gewaardeerd worden en in de kou blijven staan. Ik vind het niet rechtvaardig dat Oost-Europese bouwvakkers hier onder de prijs komen werken en dat hun patroons niet correct sociale bijdragen of belastingen voor hen willen betalen. Ik vind het niet rechtvaardig dat wie een kleine kmo heeft veel vennootschapsbelasting moet betalen, terwijl grote bedrijven amper betalen omdat zij zich dure consultants kunnen veroorloven die de fiscale sluipwegen kennen. Ik vind het niet rechtvaardig dat de gewone bakker, slager of kruidenier de helft van zijn inkomen aan de belastingen geeft en wie een groot inkomen uit de verkoop van aandelen heeft geen euro moet betalen. Zelfs in het Amerika van Trump worden meerwaarden belast! Wat ik wél rechtvaardig vind, is dat iedereen een eerlijke bijdrage levert. Naar eigen kunnen, naar eigen vermogen. Wat ik wél rechtvaardig vind, is dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Wat ik wél rechtvaardig vind, is dat we met z’n allen samen leven, met veel meer respect voor elkaar. Op onrechtvaardigheid moeten wij een antwoord geven. Meer nog. Daar geven wij een antwoord op. Het automatisch uitbetalen van studiebeurzen. Een basisondersteuningsbudget voor personen met een handicap. De zorggarantie. De justitiehervorming. De Europese strijd tegen sociale dumping. De ‘tax shift’ om mensen meer netto te geven en bruto minder te laten kosten. Het is op die weg dat we verder zullen gaan. Want waar een Wij is, is een weg! U heeft die richting vandaag gekozen. De richting van meer rechtvaardigheid. Het tweepijlersysteem in de sociale zekerheid en in de fiscaliteit is ons eindperspectief. We hebben hier al stappen in gezet. Op dit pad zullen we verder gaan. In het parlement is afgesproken te gaan voor economische efficiëntie en fiscale rechtvaardigheid. Op ons zal men kunnen rekenen!


Pagina 174 van 175

Het ‘nieuw’ in de titel van ons congres, wijst op de nieuwe tijden die zich aandienen. We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk. Nieuwe tijden dienen zich aan, waarin we de omslag moeten maken van een bezitseconomie naar een deeleconomie, van jobzekerheid bij een en dezelfde werkgever naar werkzekerheid over de hele loopbaan, van naar school gaan in je jeugd, naar leren je hele leven lang, van een verdeelde samenleving naar een samenleving die leert omgaan met diversiteit, van een steeds groter Europa naar een steeds echter en hechter Europa, van anonieme steden naar nabije en herkenbare buurten. Nieuwe tijden vragen nieuwe oplossingen. Die hebben wij in handen. Wij zijn niet de grootste in de peilingen. Maar dat was Trump ook niet. Wij zijn niet de grootste, maar jullie hebben vandaag wél de sterkste boodschap geschreven. En daar kan geen pessimist of individualist tegenop. Het is een concrete boodschap voor de mensen. Een boodschap van engagement en van perspectief. Een boodschap die mensen wil beschermen zonder terug te plooien op zichzelf. Beste CD&V-leden, hiervoor rekenen we op u. Op onze lokale mensen. Midden de mensen, weet u nog? Ook dat is een les die we trekken uit de laatste maanden. De mensen willen geen elite die hen dicteert wat goed is. De mensen weten zelf goed genoeg wat ze willen, waarvan ze dromen, waarvoor ze werken. Die gevoelens moeten wij capteren en niet uit de weg gaan uit schrik voor verandering. En daarvoor doen wij beroep op ons grootste kapitaal: jullie. Dames en heren, “the times, they are a-changing”, zong Bob Dylan. We zouden naar onze navel kunnen staren en ons terugtrekken in onze eigen, beschermende cocon. “Après nous, le déluge”. Na ons, de zondvloed. Als wij het hier en vandaag maar goed hebben. De situatie van de ander en van morgen zal ons worst wezen. Maar dat is dan niet het nieuwe Wij. Dat is het nieuwe Ik. De generatie van vandaag heeft het gevoel op een smeltende ijsschots te zitten. En elke dag smelt het ijs wat meer weg. Als de jongeren van vandaag niet meer geloven dat er morgen voor hen nog een pensioen is, waarom zouden ze daar dan nog voor bijdragen? Als de jongeren van vandaag niet meer geloven dat er morgen voor hen nog een betaalbare woning zal zijn, waarom zouden ze dan nog willen sparen? Als ze niet meer geloven dat er voor hen nog een job zal zijn, waarom zouden ze er dan nog voor studeren? CD&V mag dat gevoel van die smeltende ijsschotsen niet aanvaarden. We mogen niet afwachten tot de sociale klimaatopwarming compleet is. In tegendeel: het is voor die generatie van de toekomst dat wij het voortouw moeten nemen. Het gaat om hen. Het gaat om onze kinderen. Het gaat om jullie kleinkinderen. En zij zullen het wellicht anders doen. De nieuwe generatie kiest voor een gezin, maar daarom nog niet voor een huwelijk. Zij willen kleiner gaan wonen, maar daarom nog niet allemaal in een appartement. Ze kiezen voor een boeiende job, maar daarom nog niet voor het hoogste loon. Ze weten dat vooruitgang niet alleen in euro’s te tellen is, maar dat een gezond milieu, schone energie en menselijke verbondenheid minstens zo kostbaar zijn. Ze kiezen voor Europa, maar daarom nog niet voor een commercialisering van onze gezondheidszorg of ons onderwijs. Ze engageren zich, maar zijn daarom niet levenslang verbonden aan hetzelfde project. Ze kiezen voor de politiek, maar daarom nog niet automatisch voor ons. Laat jongeren mee beslissen over de politiek. Over de toekomst. Over hun toekomst. Geef hen de kans om te gaan stemmen vanaf 16 jaar! En zet ze in 2018 in de top-3 op onze gemeentelijke lijsten. Laat hen meebeslissen over hun toekomst! Een toekomst waar werkgevers en werknemers niet tegenover elkaar staan, maar samen toekomst bouwen. Een toekomst die kernwapenvrij is. Een toekomst waarin het niet afhangt van je statuut van


Pagina 175 van 175

zelfstandige, werknemer of ambtenaar of je sterke sociale rechten hebt. Een toekomst die fossielvrij is tegen 2030, met een verbod op wagens aangedreven door olie of gas. Te midden de moeilijkheden ligt de mogelijkheid. Beste vrienden en vriendinnen, het is u misschien opgevallen. Ik heb geen enkele keer verwezen naar onze politieke concurrenten. Doelbewust. Want mensen zijn dat beu. En ik eerlijk gezegd ook. Politiek is het georganiseerde meningsverschil. En laat het nooit anders zijn. Maar moet er echt altijd op elke slak zout worden gelegd? Is elk idee dat van een ander komt per definitie verkeerd? Ik ben niet met die houding in de politiek gestapt. En ik wil er ook niet op die manier uitstappen, ooit. Dus laat dit een engagement zijn en een oproep aan iedereen in de politiek: ook in onze eigen politieke biotoop kunnen we meer Wij gebruiken. Vrienden, wij zijn de Flandriens van de politiek. Want Flandriens rijden de muur op, ook als er tegenwind staat. De Flandrien is zeker van zijn zaak. De Flandrien is een koppige doorduwer. Hij wil vooruit en gelooft in zijn doel. Ook als succes verdomd moeilijk is. En we hebben zo’n Flandriens onder ons. We hebben ze in de regering, in het parlement, in onze steden, gemeenten en provincies. Ministers, parlementsleden, députés, burgemeesters: ik nodig jullie uit op het podium. Beste vrienden, aan welke kant van de geschiedenis willen wij staan? Van de cultuur van de polarisering, de onverdraagzaamheid en de bitterheid? Of van de tegencultuur waar mensen iets willen betekenen voor elkaar? Waar de redelijkheid en het respect gelden. Een cultuur waar mensen weten dat je veel sneller vooruit gaat als je samen op de pedalen staat? Toen Martin Luther King de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, zei hij in zijn speech: “Wat op zichzelf gerichte mensen afbreken, kan door op anderen gerichte mensen opgebouwd worden”. Laten we niet zo naar elkaar kijken, maar samen in dezelfde richting. Laat ons geen afbrekers zijn maar bouwers. Bouwmeesters. Zoals we dat al zeventig jaar lang in Vlaanderen zijn. Laat dát onze missie zijn! Ik dank u.

25-27 november 2016 Center Parcs De Vossemeren | Lommel ......november 2016 doorging in Center Parcs...

Documents

Transcript of 25-27 november 2016 Center Parcs De Vossemeren | Lommel ......november 2016 doorging in Center Parcs...