Een terugblik op 20 jaar werken met het RSVGuy Vloebergh & Philippe Van Wesenbeeck

Opbouw

1. Het RSV in zijn maatschappelijke context2. De betekenis van het RSV voor het ruimtelijk

beleid3. 20 jaar werken met het RSV4. Wat leren we hiervan?

1. RSV en de maatschappelijke context periode voor 1992

• Vooraf: maatschappelijke context is bepalend voor aard en inhoud van systemen en instrumenten

• De context begrijpen en erop anticiperen is beleid maken

• Interessante terugblik in

Context op ruimtelijk vlak• Uitholling van de ruimtelijke ordening (RO)

– RO herleid tot vergunningenbeleid– Rechtsonzekerheid door steeds bredere interpretatie

van de regelgeving • Opvulregel

• Afwijkende APA’/BPA’s

• Regels voor zonevreemde constructies ‘mini-decreet’

• Versnippering van de (open) ruimte, verstedelijkingsdruk op landbouwgebied en druk op leefbaarheid kernen

1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 20150

2

4

6

8

10

12

Groe

i per

dag

(ha)

Bron: VITO (2014)

Ruimte-inname in ha per dag

• Verdwijnen van natuur- en bosgebieden

• Verslechtering toestand in en van steden – hoge selectieve stadsvlucht

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014

2016

2018

2020

2022

2024

2026

2028

2030

220000

230000

240000

250000

260000

270000

280000

Jaar

Tota

al a

anta

l inw

oner

s

Enkele relevante grafieken uit Gent

– Verminderde economische sterkte– Krimpende (gemeenschaps)voorzieningen– Verloedering van stadswijken

– Groeiende sociale problematiek

Context op economisch vlak

• Verzwakking van de ruimtelijk-economische structuur van Vlaanderen:– uitholling steden– uitwaaiering bedrijventerreinen– (te) laag uitrustingsniveau bedrijventerreinen– slechte ontsluiting

• Groeiend protest tegen bijkomende ruimte-inname voor economische activiteiten

Context op bestuurlijk vlak

• Geen echt ruimtelijk beleid op Vlaams niveau ondanks staatshervorming 8/8/80 en meerdere pogingen voor Vlaams beleidsplan

• (Te) lokale beleidsvoering in Vlaams parlement met (te) weinig impact van de bestuurders uit de steden

• Gebrekkig professionalisme en capaciteit, zeker op lokaal vlak

‘window op opportunity’ • Wat???

• uit P. Renard (1995) “… Vlaamse regering … in 1992 … het roer moet om. Zonder koerswijziging hypothekeert de ruimtelijke wanorde de toekomst van de hele regio. …”

• Sense of urgency bijzonder sterk in het gehele middenveld: ‘zo kan het niet meer verder’

• Besef van nood aan (ruimtelijke) planning ook bij economische actoren

• Eerste omvattende (wetenschappelijke) bijdrage over processen van milieu- en natuurverstoring (Leren om te keren - Milieu en natuurrapport Vlaanderen, 1995)

• Interessante en succesvolle experimenten met structuurplanning als methodiek op lokaal en subregionaal vlak

• Opmars van ruimtelijke structuurplannen als strategische beleidsplannen

2. De betekenis van het RSV voor het ruimtelijk beleid

• Structuurplanning als volwassen methodiek uitgerold over heel Vlaanderen – Eerste maal analyse ruimtelijke structuur

Vlaanderen als regio + schets gewenste ruimtelijke structuur met visie, ruimtelijke concepten en ontwikkelingsperspectieven (= beleidskaders)

Visie:Vlaanderen, open en stedelijk

Gedeconcentreerde bundeling Poorten als motor voor ontwikkeling

Infrastructuren als bindteken en basis voor locatie van activiteiten

Fysisch systeem ruimtelijk structurerend

Openruimteverbindingen tussen de grote aaneengesloten gebieden van het buitengebied

Netwerk van beek- en riviervalleien

RSV - Ontwikkelingsperspectieven voor de stedelijke gebieden

– Enorme vooruitgang in de discipline van de ruimtelijke planning: denken vanuit de ruimtelijke structuur

– Introductie strategische (structuur)planning in beleidsvoering

• Wat wil je nastreven? = ruimtelijke keuzes maken op strategisch niveau

• Hoe wil je dit bereiken? = beleidsplanning• Welke middelen wil je hiervoor inzetten (ook financiële)?

= link strategie met uitvoering, gerichte inzet van instrumenten binnen en buiten het ruimtelijk beleid

• Opnieuw samenhang en evenwicht gebracht in onderdelen ruimtelijk beleid

– Bij start planproces RSV afschaffing van de “motor” van suburbanisatie en uitholling steden: opvulregel, afwijkende BPA’s, zonevreemde constructies

– Afschaffing omzendbrieven en aanpassing regelgeving op te ruime interpretaties regelgeving = vergunningenbeleid terug gerelateerd aan planningsinstrumenten (RSV, gewestplan/BPA/RUP, verordeningen)

– Opmaak van nieuwe omzendbrieven operationeel maken principes RSV (bv voor woningbehoeftestudies)

– Mogelijkheid verval oude, niet-aangepaste BPA’s ( DRO, 1999)

– Registers als beleidsinstrumenten in functie van planning en handhaving

• register onbebouwde percelen = ifv woningbehoeften, ruimte-aanbod en aansnijden woonuitbreidingsgebieden

• Plannenregister = ifv inzicht correcte stedenbouwkundige voorschriften en afwijkingen

• Vergunningenregister = ifv handhavingsbeleid bij grotere bevoegdheid gemeenten

– Planningsprocessen voor uitvoering strategische opties RSV als beleidsplan o.a. voor

• Stedelijke gebieden • Economische zones (zeehavens, Economisch netwerk

Albertkanaal, • Streefbeelden voor weginfrastructuur• Strategische projecten

– Financiering personeel en werkingsmiddelen voor uitvoeringsgerichte initiatieven = strategische projecten ter uitvoering van het RSV

Parkbos Gent Project Scharnier Gent

– Grondbeleid met financiële ondersteuning aankoop gronden en panden die uitvoering geven aan gemeentelijk ruimtelijk structuurplan/beleid

Groene Valleipark Gent Astridpark De Haan

• Vlaams ruimtelijk beleid uitgebouwd vanuit subsidiariteitsbeginsel en met duidelijke rollen voor drie bestuursniveaus – Van trechtermodel naar mozaïekmodel

– één van de modernste planningssystemen – getrapt decretaal verankerd in Planningsdecreet en

Decreet Ruimtelijke Ordening (DRO)

• ‘duurzame ontwikkeling’ operationeel gemaakt in beleidsplanning – twee basisbegrippen ‘ruimtelijke draagkracht’ en

‘ruimtelijke kwaliteit’ – Doelstellingenartikel in DRO

• Terug sleutelrol voor ruimtelijk beleid– Gemeenten: professionalisering en inhoudelijke versterking

• Gemeentelijk stedenbouwkundig ambtenaar (‘Korte Termijn Opleiding’)

• GECORO• aandacht voor strategische (structuur)planning

– Provincies: nieuwe inhoudelijke uitdaging • provinciale ruimtelijke planning • gebiedsgerichte projecten

– Vlaamse overheid: professionalisering en voeren planningsprocessen

• opstart planningsprocessen met veel aandacht naar visievorming• sterk planningsteam • beleidsgericht onderzoek (Vlaamse Ruit, …)• beleidskaders (woningbehoeften, kantoren en kantoorachtigen,

Transport-Distributie Logistiek, grootschalige kleinhandel, …)

• nieuw instrumentarium met veel ruimte voor gebiedsspecifieke invulling – Ruimtelijke structuurplannen als strategische

beleidsplannen– Ruimtelijke uitvoeringsplannen (voor bestemming,

inrichting en beheer) en verordeningen als uitvoeringsinstrumenten

– Financiële instrumenten voor strategische verwerving en ondersteuning strategische projecten

– Planologisch attest tussen RUP en vergunning – Niet-verordenende instrumenten tussen strategie

en uitvoering: inrichtingsplan/studie, masterplan, streefbeeld, ontwerpend onderzoek, …

3. 20 jaar werken met het RSV

deelproject Achtendries

RUP Solheide-Nekkedellle Overijse

SITUERING

Economisch Netwerk Albertkanaal

Provinciaal structuurplan Antwerpen

Ruimtelijk structuurplan Herselt - GRS RUP Moerbeke

beleidsplannen Bestemmingsplannenverordeningen

gewest RSV RUP/SV

provincie RSP RUP/SV

gemeente GRS RUP/SV

gewestplannen

Werelddag van de stedenbouwTurnhout 2006 - SP2SP

1

afwijkingen en ad hoc beleid

structuurplannen

?

?

WAAR BLIJFT DE VOLGENDE GOLF VANCOLLECTIEVE VERONTWAARDIGING?

50

30% VAN HET AGRARISCH GEBIED IN DE PROVINCIE ANTWERPEN

KENT EEN ZONEVREEMD GEBRUIKBRON: ILVO MAART 2016

53

Bron: masterproef Christine Clits UAntwerpen

54

Bron: masterproef Christine Clits UAntwerpen

5424 wooneenheden vergund 2009-2015

77% in buitengebied29% in overstromingsgebied46% ruimtelijk ongewenst

55

Betonstop

56

GEEN STERK LOKAAL BELEID ZONDER STERK VLAAMS BELEID

58

59

6060

6161

6262

6363

64

30 STRATEGISCHE PROJECTEN

Meer dan 20 jaar structuurplanning

Absolute meerwaarden • Actief beleid -> hefboom voor stadsontwikkeling in steden • Heeft een gedeeltelijke trendbreuk kunnen realiseren• Nieuw conceptvorming – aandacht voor ruimtelijke structuren• Professionalisering van ruimtelijke ordening

Wat kan beter? • Plan- en procedurelast• Defensieve bureaucratische dialoog tussen de 3 beleidsniveaus• Beperkt engagement – bandwerk • Het vergunningenbeleid dat vanuit een logica van individuele

bouwrechten planinitiatieven voortdurend countert

Dus… wat leren we hiervan?

• Visie en strategie hebben maar betekenis als ze in de dagelijkse werking kunnen doorwerken

• Doorwerking van visie en strategie is maar mogelijk bij een evenwicht tussen de vijf opdrachten van het ruimtelijk beleid – om dit te bereiken zal opnieuw meer in termen van het algemeen belang dienen gehandeld

Dus… wat leren we hiervan?

• Behoud wat verworven is en verbeter• Gooi het subsidariteitsbeginsel niet over

boord • Geef financiële stimuli voor stadsgewestelijke

samenwerking en aan gemeenten die hun open ruimte willen beschermen

• Practice what you preach !