M i l i e u -

E d u c a t i e ,

N a t u u r &

S a m e n l e v i n g

MENS :een indringendeen educatievevisie op hetleefmilieu

Dossiers en rubriekendidactisch gewikten gewogen dooreminente specialisten

Lucas Cranach: ‘Bron van de eeuwige jeugd’.Links schuiven oude vrouwen aan om rechts jong uit de bron te stappen.

“Recycleren moet je leren”

UIT

GIF

TEK

ANTO

OR

280

0 M

ECH

ELEN

1

251ste kwartaal 1997 Driemaandelijks milieutijdschrift: 'een must voor een mens'

Een vernieuwde MENS.Het verschijnen van het 25ste nummer van MENS bekroont een volgehouden inspanning van 6 jaar. Deze prestatie kan toegeschreven worden aan de inzet van Sonja De Nollin en Donald Wellens. Hun verdienste bestaat er in de uitgave van eenhoogstaand tijdschrift zowel naar inhoud als naar vorm gerealiseerd te hebben. Zowel Sonja als Donald mogen terecht gefeliciteerd worden met deze prestaties. Het is inderdaad geen sinecure om steeds weer opnieuw interessante onderwerpen tebrengen in verband met Milieu, Educatie, Natuur en Samenleving en daarvoor denodige financiering te vinden. Zeker als elke verwijzing naar commerciële interesse inhet behandelde dient vermeden en objectiviteit nagestreefd.

De lezers van dit redactioneel voelen na deze inleiding waarschijnlijk dat er wijzigingenop komst zijn bij MENS. Sonja en Donald zijn ook maar MENSen en ontsnappen dusevenmin aan de overbiddelijkheid van sommige natuurwetten. Hulp is dus nodig. Eenaantal leden van de Vlaamse Vereniging voor Biologie (VVB) zijn met enthousiasmebereid om de uitgave van MENS te helpen verderzetten. Een taakverdeling werd afgesproken waarbij Sonja zich ten volle op de financiering zal toeleggen en Donaldde redactie zal leiden. De administratieve rompslomp zal gedragen worden doorRoland Caubergs, samen met Suzanne Pooters. In dit laatste mogen we op de steunrekenen van het RUCA waar Rector Walter Decleir, zelf bioloog, de nieuwe initiatievenrond MENS enthousiast steunt.

Toch willen we van de VVB en MENS geen Antwerpse aangelegenheid maken. RolandValcke (LUC) zal, als voorzitter van VVB, een coördinatieraad installeren die de activitei-ten van de vereniging en de verspreiding van MENS moeten bevorderen. Het is debedoeling om tenminste aan alle Vlaamse universitaire instellingen een aanspreekbaarpersoon te vinden, maar heel wat expertise is ook te vinden bij deskundigen uit Hoge-scholen en Middelbaar Onderwijs. Het educatieve aspect van het letterwoord MENSzal dus zeker niet ontbreken. Milieu, natuur en samenleving dienen echter ook even-wichtig vertegenwoordigd te zijn. Het is dan ook de bedoeling om personen zowel uithet kamp van “ecologisten” als uit het bedrijfsleven voor MENS te winnen. Hun medewerking lijkt aangewezen want allen hebben er belang bij dat hun standpuntenduidelijk, zonder demagogische ondertoon, worden verspreid. We rekenen ook op depolitici die, zoals het heet, een toekomstvisie op het beleid moeten ontwikkelen.

Laat ons de belangrijkste doelgroep van MENS echter niet vergeten: de lezer. Zoalsreeds gezegd wordt een bredere verspreiding van MENS beoogd. In dit verband willen we beroep doen op ondermeer de verenigingen, onder wiens auspiciën MENS verschijnt, voor hernieuwde aandacht bij hun leden. Eigenlijk zou meer interactie aangewezen zijn. Er kan gedacht worden aan de aankondiging van evenementen en activiteiten van de diverse organisaties. Het valt te overwegen om rubrieken tevoorzien voor gastcommentatoren, eventueel zelfs een soort recht op antwoord. Zulke dynamische aspecten kunnen leiden tot andere initiatieven, zoals het inrichtenvan debatten, symposia... en tot een betere bekendheid van VVB en MENS.

Heel wat stukjes van de toekomstige MENS-puzzel moeten nog gelegd worden. Wezullen echter het onmogelijke doen om het succes, door Sonja en Donald gerealiseerd,verder te zetten.

R. VALCKE R. CAUBERGSVoorzitter VVB Coördinator MENSVerantwoordelijke uitgever MENS2

Redactioneel: “Een vernieuwde MENS” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Dossier: “Recycleren moet je leren” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Jongerenprijzen Leefmilieu 1996 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Mensen met mentale handicaps in onze samenleving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

© Alle rechten voorbehouden MENS 1997

Algemene informatie en coördinatie:Sonja De NollinTe Boelaarlei 23 - 2140-BorgerhoutTel.: 03/322.74.69 Fax: 03/321.02.77e-mail: denollin@uia.ua.ac.be

Onder de auspiciën van:- Vlaamse Vereniging voor Biologie (V.V.B.)- Belgisch Werk tegen Kanker en Vlaamse

Kankerliga- Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging

(K.V.C.V.)- Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging (KVIV)- Vereniging Leraars Wetenschappen (VeLeWe)- Vereniging voor het Onderwijs in de Biologie

(V.O.B.)- Vereniging Leraars Aardrijkskunde (V.L.A.)- Vlaamse Ingenieurskamer (V.I.K.)- Water - Energie - Leefmilieu (WEL)- Centrum voor Milieusanering, U. Gent- Verbond der Vlaamse Academici (V.V.A.)- Nederlands Instituut voor Biologen (NIBI)- Natuur & Wetenschap- Provinciaal Instituut voor Milieu-Educatie (PIME)- Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van

Antwerpen (KMDA)- Zoo Antwerpen en dierenpark Planckendael- Koninklijk Belgisch Instituut voor

Natuurwetenschappen (KBIN)- Koninklijk Instituut voor het duurzaam beheer

van de Natuurlijke rijkdommen en de bevordering van de schone Technologie (K.I.N.T.)

Kernredactie:Jan Bosmans, Karel Bruggemans, Roland Caubergs,Chris Thoen, Donald Wellens

Adviesraad: F. Adams, J. Baeyens, H. Bocken, J. Bosselaers, L. Brandt, A. Buekens, B. Bueno de Mesquita, R. Ceulemans, H. Clijsters, J.W. Copius Peereboom, K. De Brabander, M. De Cleene, W. Decleir, D. De Keukeleire, L. Deprez, E. Derom,P. De Valkeneer, D. Dubois, B. Haest, J. Kretzschmar, G. Laekeman, F. Lox, G. Magnus, H. Masson, F. Ollevier, J. Put, E. Schacht, N. Schamp, J. Tollenaere, A. Valcke, F. Van Assche,P. Van Cauwenberge, W. Van Cotthem, H. Vandendries, P. Van den Sande, O. Vanderborght, R. Van Grieken, J. Vangronsveld, C. van Haeren, L. Van Leemput, N. Van Passel, J.P. Verbelen, R. Verheyen, W. Verstraete, K. Vlassak, D. Weytjens.

Jaarabonnement door storting op naamvan:R. Caubergs, “Tijdschrift MENS”:België: 700 BF op PCR 000-1610496-05

Verantwoordelijke uitgever: R. Valcke (Vlaamse Vereniging voor Biologie)Reimenhof 30, B-3530-Houthalen

I n h o u d

R e d a c t i o n e e l

3

Recyclerenmoet je leren

Het afval van deene is de grondstofvan de andereKringlopen... je vindt ze overal in denatuur. Wat afval is voor het ene organisme, is voedsel voor het andere.Een organisme heeft de elementen waaruit het is opgebouwd, slechts inleen: bij hun dood geven plant en dierhun bouwstoffen terug aan de aarde.

Het lijkt wel of de mens nooit iets vandie kringlopen heeft begrepen. De eerstelandbouwers kapten bossen dat het eenlieve lust was, of brandden wat bomenaf om korte tijd van de opbrengsten vanhet stukje land te genieten. Als verschra-ling en erosie de grond onbruikbaarhadden gemaakt, trokken ze onbekom-merd verder.

De grondleggers van de industriële revolutie gingen eigenlijk op dezelfdemanier tewerk als die halfnomaden. De aarde was een schatkamer van goedkope grondstoffen. Olie, steenkool,en allerlei ertsen werden ontgonnen alsof de voorraden onuitputtelijk waren.

Op is opIn 1972 publiceerde een groep weten-schappers en ondernemers een boekjemet de titel “The Limits to Growth”. Depublicatie van dat 200 bladzijden tellen-de werkje veroorzaakte schokgolven dietot vandaag voelbaar zijn. De auteurs,die bekend werden als de Club vanRome, schetsten een somber beeld vande toekomst. De snel in aantal toene-mende mensheid was bezig de aarde te‘verbruiken’ in plaats van te ‘gebruiken’.

De Club van Rome maakte schattingenvan de wereldvoorraden en extrapoleer-de de economische groei. Op basis vandie cijfers berekenden ze dat de mens-heid nog voor 93 jaar ijzererts had, voor20 jaar aardolie, voor 21 jaar koper envoor 9 jaar goud. We zijn intussen 25 jaar verder. Hoewel sommige mijnen uitgeput zijn en er meer en meer boor-putten droog staan, hebben we nogsteeds olie, koper en goud. Er werdennieuwe reserves ontdekt. Door middelvan geavanceerde technieken kan erméér olie gepuurd worden uit bepaaldebodemlagen dan vroeger. Ook de slabakkende wereldeconomie heeft eengoede kant: het verbruik heeft zich minder snel ontwikkeld dan de Club van Rome voorzien had. Toch staat één stelling van de selecte club na al diejaren nog als een rots: de voorraadgrondstoffen die de aarde ons verschaft,is eindig. Op is op.

Een wezenlijkonderdeel van deeconomieEr is nog een andere kant aan het verbruik van natuurlijke grondstoffen. De bedrijvigheid van de mens creëertonvermijdelijk afval. Eens te meer geeftde natuur het goede voorbeeld. Mest, een afvalproduct van dieren, verrijkt de bodem en dient planten totvoedsel. Van de gewassen die eruitvoortkomen, kunnen weer een heleboel dieren genieten. Zo kunnenafvalproducten van het ene bedrijf ook de grondstof zijn van het andere. Recyclage wordt een wezenlijk onderdeel van het economische bestel.

Op beperkte schaal hebben er altijdmensen bestaan die afval een nuttigebestemming gaven. Een moot kabeljauwwerd verpakt in de krant van gisteren.Ook in het kleine huisje kwam dat papier van pas. Onze grootouders kenden de “voddenvent”, die lompenophaalde voor de papierindustrie.Schroothandelaren schuimden de dorpjes af, op zoek naar oud ijzer, koper,lood en zink. In de derde wereld bestaanze nog steeds: ontelbare armen kammende stortplaatsen uit van Mexico, Rio,Manilla... op zoek naar iets bruikbaars.

4

Sinds het einde van de jaren ’80 wordener overal in het geïndustrialiseerde westen initiatieven genomen die het hergebruik van grondstoffen moetenbevorderen. De Europese Commissie bijvoorbeeld heeft er zich toe verbondenom deze weg zoveel mogelijk te stimule-ren. Op 20 december 1994 vaardigde ze Richtlijn 94/62 uit die aangeeft welkerecyclagenormen voor verpakkingen inde loop van de volgende jaren moetenworden behaald in de lidstaten.

In België werd Richtlijn 94/62 vertaald in een “Interregionaal Samenwerkings-akkoord (ISA) betreffende verpakkingen en verpakkingsafval”, dat in voege tradop 5 maart 1997. Dit akkoord verplichtelk bedrijf om vanaf 1997 40% van deverpakkingen dat het op de marktbrengt te recycleren en 60% nuttig toete passen (onder “nuttige toepassing”verstaat men de som van recyclage enverbranding met energierecuperatie).Tegen 1999 zal dat respectievelijk 50 en80% zijn. Deze wetgeving voorziet echter de mogelijkheid deze individueleverplichting over te dragen aan eenerkend organisme dat op een globalewijze deze percentages realiseert.

Huishoudelijk afvalen verpakkingenBelgië brengt jaarlijks min of meer 30 miljoen ton afval voort. Daarvan is3,6 miljoen ton huishoudelijk afval. Een zeer groot deel daarvan komt inaanmerking voor één of andere vormvan recyclage. Een kleine 50% (bron:OVAM) bestaat uit organische stoffen,die thuis of na ophaling kunnen wordengecomposteerd. Een belangrijk deel(880.000 ton - bron: Fost Plus) bestaatuit huishoudelijk of daarmee gelijk-gesteld verpakkingsafval. Indien het niet te zeer verontreinigd is en goedwordt gesorteerd, dan betekent dit verpakkingsafval een schatkamer vangrondstoffen. De vuilniszak van iederhuishouden is in feite een ertsgroeve en een petroleumput! Vanuit milieu-standpunt laat recyclage toe energie en primaire grondstoffen te besparen.

Toch worden niet alle verpakkingenselectief ingezameld. Selectieve ophalingen verwerking zijn kostbare processen.De recyclage van sommige verpakkin-gen is economisch en ecologisch nietaltijd verantwoord. Een te hoge econo-mische kost laat de afzet van gerecy-cleerde producten dan ook niet altijdtoe. Wel zullen, ten gevolge van de verplichting van het InterregionaleSamenwerkingsakkoord, vanaf 199950% van de verpakkingen die op demarkt komen gerecycleerd worden(15% per soort verpakkings-materiaal).

Bij het zoeken naar oplossingen voor deuitputting van grondstoffen en het doel-matig gebruik van afval, mag men zijnblik dus niet enkel richten op recyclage.

Bepaalde vormen van verpakkingsafvalhebben een hoge calorie-inhoud.Zij worden verbrand in installaties dievoldoen aan de strengste hedendaagsewetgevingen. Deze moderne verbran-dingsovens beschikken over systemenvan energierecuperatie om de energieafkomstig uit afval te gebruiken onderde vorm van stoom, warm water ofelectriciteit.

Tenslotte mag men één ding niet overhet hoofd zien. Recyclage is een goedetechniek, maar hoe minder er moet wor-den gerecycleerd hoe beter. Dat heetafvalpreventie. Langs de andere kantmoet men oog hebben voor de belang-rijke positieve rol die degelijke verpak-kingen spelen. Een groot deel van hetvoedsel dat in de wereld wordt gepro-duceerd, gaat verloren door fermentatie,rotting, schimmels, insecten en vraatdoor knaagdieren. Adequate verpakkingkan een groot deel van dit verlies voor-komen (zie dossier MENS 6, “Verpakkingof ballast”). Doelmatige verpakking enoptimale recyclage gaan hand in hand.Verpakkingen dient men te gebruikenzoveel als nodig en zo weinig mogelijk!

Kan je tussen alle kleuren nog wel de juiste container vinden?

Een zeer ‘nuttige’ toepassing van recyclage:weerbestendige bloembakken uit gerycleerdplastic.

5

Het ABC van de recyclageFOST Plus : synoniem voorselectieve inzameling en recyclage

België produceert jaarlijks circa 3.600 kT(=3,6 miljoen ton) huishoudelijk afval of gemiddeld ± 360 kilogram per hoofdvan de bevolking. Daarvan is echterslechts 754 kT verpakkingsafval.Hiervan zal in 1997 reeds ± 375 kT gerecycleerd worden.

Ten gevolge een aantal wettelijke intita-tieven (zoals bv. de ecotakswetgeving enhet samenwerkingsakkoord betreffendeverpakkingsafval), kwamen de recupera-tie en recyclage van verpakkingsafval ineen stroomversnelling. Begin 1994werd FOST Plus opgericht. Deze v.z.w.verenigt bedrijven uit verschillende sectoren. Over de exacte rol van dezeorganisatie bestaat soms verwarring. Zij heeft geen installaties voor afvalver-werking en zamelt zelf ook geen afval in.De organisatie promoot, coördineert enfinanciert de selectieve inzameling vanverpakkingsafval.

Voor de efficiënte selectieve inzamelingbij de bevolking, sluit FOST Plus sindseind 1994 samenwerkingsovereen-komsten af met intercommunales. Dit systeem neemt snel uitbreiding.Eind 1997 zal het scenario van selectieveinzameling reeds van toepassing zijnvoor meer dan 60% van de bevolking,en tegen het jaar 2000 wordt dit voorheel België het geval.

Het “Groene Punt”-systeem

De verpakkingsmaterialen die FOST Plusnu al laat inzamelen en waarvoor het,via de afzetorganisaties, de garantiegeeft dat ze ook effectief worden gerecycleerd, zijn onder te verdelen ineen vijftal hoofdgroepen : metalen ver-pakkingen (staal en aluminium), glazenflessen en bokalen, drankkartons, papieren karton, plastic flessen en flacons. Ten gevolge van de overname van deindividuele terugnameplicht van debedrijven, moet FOST Plus volgens het eerder genoemde ISA tegen 1999 50% van de verpakkingen die dezebedrijven op de markt brengen recycleren en 80% nuttig toepassen.

De financiering van het systeem gebeurtdoor de industrie : voor de overdrachtvan z’n individuele terugname, betaalteen bedrijf dat verpakkingen op demarkt brengt een bijdrage. Daartoewerd een systeem van tarifering volgenshet gewicht en de samenstelling van deverpakking ingevoerd, het zogenaamdeGroene Punt-systeem : hoe minder ver-pakking een bedrijf gebruikt, hoe kleinerde factuur,wat uiteraard een goede zaakis voor de preventie!

In volgende tabel is te zien hoe groot debijdrage van de producenten is :

materiaal tarief/kg BF1997-1998

glazen flessen en bokalen 0,31

papier-karton 0,33

staal 1,34

aluminium 2,96

PVC flessen en flacons 8,27

PET flessen en flacons 8,21

HDPE flessen en flacons 8,27

drankkartons 5,70

andere 13,63

Voor verzamel- en verzendverpakkingengelden volgende tarieven:

materiaal tarief/kg BF

papier-karton 0,36

andere 7,17

De bedrijven die lid zijn van FOST Plusen dus financieel bijdragen, mogen hetGroene Punt op hun verpakking aan-brengen. Het vormt het formele bewijsdat het product in kwestie, of liever hetbedrijf dat het product op de marktbrengt, financieel bijdraagt tot een systeem van selectieve inzameling en sortering en dat het bedrijf zijn wettelijke verplichtingen toevertrouwdheeft aan die organisatie.

Het Groene Punt-logo is dus geen ecologisch logo en verwijst niet naar derecyclagegraad of de recycleerbaarheidvan de verpakkingen! Het betekent nietdat een verpakking met een Groen Puntselectief worden ingezameld en/of gerecycleerd. Het Groene Punt geeftgeen aanduiding over de kwaliteit vanhet gebruikte materiaal en vertegen-woordigt evenmin een inzamel- of sorteerinstructie.

Nog vóór de wetgeving van krachtwerd, traden reeds meer dan 1.700 bedrijven toe. Samen zijn ze verantwoordelijk voor de productie van nagenoeg 70% van de huishoudelijkeverpakkingen.

7,3 miljard verpakkingen dragen in Belgiëmomenteel reeds het Groene Punt.

6

Sorteren om te recylerenHeel het systeem van selectieve inzame-ling en recyclage kan uiteraard slechtswerken indien de consument effectiefsorteert. FOST Plus biedt hem hiervoorde mogelijkheden waar hij, zo blijkt uitde inzamelresultaten, dankbaar gebruikvan maakt : glazen flessen en bokalen worden massaal naar de glasbolgebracht en de maandelijksepapier-karton-inzameling raakteeveneens snel ingeburgerd.Voor de ophaling van hetoverige verpakkingsafvalwerd het systeem van dePMD-zak bedacht.

PMD staat voor Plastic flessen en fla-cons, Metalen verpakkingen en Drank-kartons. De PMD-verpakkingen wordendus samen ingezameld en nadien, insorteercentra, per soort gesorteerd enafgevoerd naar recyclagebedrijven.

De consument wordt bij dit sorterenzoveel mogelijk geholpen. Zo krijgen alleinwoners van gemeenten waar wordtgestart met de selectieve inzameling eenuitgebreid introductiepakket, met o.a.een voorlichtingsbrochure, een sorteer-gids en enkele gratis PMD-zakken. Via gedetailleerde ophaalkalenders worden de burgers geïnformeerd over de praktische regelingen.

Via diverse brochures en artikels in de gemeentelijke infobladenworden de burgers geleidelijk “opgevoed” en frequent ingelicht overhet resultaat van hun inspanningen.

Milieuzorg is voor de Belg anno1997 geen loos begrip meer. Heel

wat initiatieven kunnen rekenen op desteun van brede lagen van de bevolking.

Ook de selectieve inzameling van KleinGevaarlijk Afval (KGA) zit in de lift enhoe langer hoe meer consumentengaan zelf composteren of biedenhun composteerbaar afval even-eens aan voor ophaling. Vlaan-deren telt ondertussen 244containerparken in 234gemeenten, die in stijgendemate worden bezocht!

Elk materiaal isanders

MetalenMetalen zijn in zekere zin ideale stoffenvoor een eeuwigdurend recyclagepro-ces. Ze worden gebruikt in een chemisch vrijwel zuivere vorm, zonderbelangrijke bijmenging van hulpstoffen.Ze zijn makkelijk herkenbaar en duseenvoudig te sorteren. Als ze wordengesmolten, leveren ze een basisgrond-stof op die naar samenstelling en kwaliteit vergelijkbaar is met nieuwegrondstoffen. In tegenstelling tot papieren kunststof, kunnen metalen eenonbeperkt aantal keren worden gere-cycleerd.

Bovendien maken de specifieke fysi-sche eigenschappen van metalen hetautomatisch scheiden vrij makkelijk.IJzerhoudende materialen zijn ferro-

magnetisch. Voor het isoleren vanmateriaal op basis van aluminium wer-

den zogenaamde machines ontworpendie gebruik maken van “eddy currents”,inwendige stromen die optreden wan-neer metalen zich door een sterk elek-tromagnetisch veld bewegen.

IJzerhoudend afval gaat terug naar destaalfabriek en wordt opgenomen in hetproductieproces van nieuw staal. Somsis er eerst een bijkomende verwerkings-stap noodzakelijk om het materiaal tepersen of te versnipperen met de bedoeling het volume te verkleinen. Elk product waarin nieuw staal wordtgebruikt, of het nu in de bouw is, in deproductie van auto’s, schepen of vlieg-tuigen, of bij de aanleg van spoorlijnenen bruggen, kan gedeeltelijk uit gerecy-

cleerd staal bestaan.

7

Ook aluminium heeft in principe heteeuwige leven. Een eenvoudig procestransformeert gebruikte alumiumverpak-kingen in staven ruw aluminium, diezonder beperking voor alle aluminium-applicaties in aanmerking komen. Hetgrote voordeel van deze recuperatie isde relatief lage kostprijs. De energie dienodig is om een kilogram aluminium terecycleren, bedraagt slechts 5% van dievan de aanmaak van het nieuwe pro-duct! Gerecycleerd aluminium vind je innieuwe verpakkingen, producten voorde transportindustrie (in het bijzonder inde luchtvaart), in de bouw, de construc-tie van industriële machines, huishoude-lijke toestellen en zo voort.

DrankkartonsEen drankkarton is samengesteld uit ver-schillende lagen materialen, elk met eenspecifieke functie. Karton (75%) zorgtvoor de stevigheid. Polyethyleen (20%)geeft een perfecte afdichting en vormthet bindmiddel tussen de verschillendelagen. Een dun laagje aluminium (5%)verschaft de beste bescherming tegenlicht en lucht.

Recyclage van drankkartons

Sinds Tetra Pak in 1992 op eigen initia-tief de selectieve inzameling van TetraBriks opstartte, hebben het aantal pro-jecten en de hoeveelheid ingezameldmateriaal een grote uitbreiding gekend.Ruim 500 gemeenten en 4.000 scholenzamelen selectief drankkartons in. Dat gebeurt huis-aan-huis (in het kadervan de Fost Plus “PMD-inzamelingen”),in het containerpark en via de zuivel-leveranciers.

De recyclage gebeurt voornamelijk inpapierfabrieken. Daar worden de drankkartons herpulpt. Herpulpen is eenbekend recyclageprocede waarbij oudpapier met water wordt vermengd.Daarbij worden de papiervezels vanelkaar gescheiden en opgelost tot pulp.Tetra Briks kunnen herpulpt worden ineen gewone pulper, uitgerust met eenspeciaal rooster om de vezels van hetpoylethyleen/aluminium-gedeelte tescheiden. Dat gebeurt reeds in zeventienfabrieken in Europa, maar ook in Noord-Amerika, Australië en Azië.

In de pulper, waarin water wordt gespoten, worden de drankkartonsgekneed tot de vezels voldoende gaanzwellen en loskomen van het polyethy-leen/aluminiumfolie. Bij het ledigen vande pulper gaan de vezels met het waterdoor een zeef. Ze worden vervolgensgewassen, gereinigd en opgeslagen in een grote tank tot ze naar de papier-machine kunnen gaan.

De pulp van Tetra Briks levert langevezels van hoge kwaliteit op. Ze vervangen duurdere nieuwe papier-pulp. Afhankelijk van de papierfabriekworden ze gebruikt voor de aanmaakvan huishoudelijke papierwaren, industrieel absorberend papier, stevigkarton, cadeaupapier, testliner, kraftzakken, eierdozen, omslagen enander kantoorpapier.

Papierfabrikanten zien toekomst in hetgebruik van Tetra Brik-vezels voor deproductie van diverse papierproducten.Dit is ook een positief gevolg van hetbestaan van een goed georganiseerdnetwerk voor selectieve inzameling,waardoor een constante aanvoer van dienieuwe secundaire grondstof wordtgewaarborgd.

De polyethyleen/aluminiumfractie, circa 25% van een drankkarton, wordtsamengeperst tot balen en krijgt daarnaeen nuttige bestemming, soms binnenhet bedrijf zelf, soms in andere bedrijven. In Frankrijk bijvoorbeeldwordt het polyethyleen van het aluminium gescheiden en tot korrelsversmolten. Er worden spatlappen voorfietsen, onderlagen voor autotapijt,bloempotten en dergelijke uit vervaar-digd. Het aluminium wordt in de waterzuiveringsinstallatie aangewend.

De Duitse papierfabrieken hebben over-eenkomsten met de cementindustrie diein het productieproces van cement hethoog calorische polyethyleen als brandstof gebruikt en het aluminium als katalysator.

Verschillende papierfabrieken gebruikende restmaterialen echter zelf als energie-bron voor het drogen van pulp in depapiermachines, waarna eventueel hetaluminiumoxide door de aluminium-industrie tot nieuwe producten wordt hersmolten.

De tweede recyclagetechniek die wordttoegepast op drankkartons is de produc-tie van Tectan® meubel- en bouwplaten.

De drankkartons worden daartoe eerstgewassen, gedroogd en versnipperd.Die snippers worden bij een tempera-tuur van ongeveer 170°C tot platen versmolten. Het polyethyleen doetdienst als lijm, zodat er geen nieuwematerialen moeten worden toegevoegd.Alle materialen waaruit een drankkartonbestond, zitten er duurzaam in verwerkt.

Tectan® bouwplaten zijn sterk, geluids-isolerend en thermoformeerbaar, wat wil zeggen dat er na verwarming een nieuwe vorm aan kan worden gegeven.Wat betreft temperatuur- en water-bestendigheid voldoen ze beter dan traditioneel plaatmateriaal. Ze zijnbovendien erg attractief. Dat laatsteinspireerde de meubelindustrie tot eenwaaier van toepassingen.

Dat de Tectan® bouwplaten vlotgezaagd, geverfd, bedrukt en bedektkunnen worden met andere materialen,zoals papier, plastic, fineer en textiel, is een ander pluspunt.

8

Papier en kartonPapier is een van de materialen die hetvroegst werden ingeschakeld in hetrecyclageproces.

Wie heeft er niet in zijn jonge jaren mee-gedaan aan een papierslag, waarvan debaten de clubkas konden spijzen of desubsidies van de vereniging een beetjeaandikten? Deze vroege vormen vanselectieve ophaling waren mogelijkomdat reeds lang vóór de dageraad vande ecologische beweging recyclage eenessentieel onderdeel was van de fabrica-ge van nieuw papier. De technologie ompapier te recycleren is tegenwoordig zoverfijnd, dat voor de meerderheid vande bestemmingen wel een of anderevorm van gerecycleerd papier beschik-baar is.

De ene vezel is de andere niet

Gebruikt papier en karton zijn dan ookmaterialen die bij uitstek geschikt zijnom opnieuw in de productiecyclus teworden ondergebracht. Beide bestaanuit cellulosevezels. De Egyptenaren, dieeen voorloper van het papier uitvonden,gebruikten de vezelrijke waterplantpapyrus als grondstof.

In latere tijden werd het cellulose voorpapier gewonnen uit lompen. Katoen enlinnen bestaan beide uit vezels vanplantaardige oorsprong met cellulose alshoofdbestanddeel. Tegenwoordig spelenlompen nog slechts een marginale rol inde productie. Alleen papier voor bijzon-dere toepassingen, wordt nog, vaak opartisanale wijze, met behulp van textiel-vezels bereid. Om aan de toenemendevraag te voldoen, moest de papierindus-trie in de loop van de 19de eeuw over-schakelen op een andere bron vandergelijke vezels. Ook hout bestaat gro-tendeels uit cellulose. De cellulosehou-dende vezels die uit hout kunnenworden verkregen, noemt men celstof.Hout van naaldbomen is een uitstekendegrondstof voor papier.

Het grootste deel van de nieuwe vezelsdie voor de bereiding van papier wordengebruikt, zijn niet afkomstig van hethout van versgekapte bomen zelf. Zekomen voornamelijk van nevenproduk-ten van de houtindustrie die andersgeen economische waarden zoudenhebben: hout van uitdunningen, bomendie te klein zijn voor de zagerijen, schorsen ander zagerij-afval, takken en krui-nen... Men gebruikt voornamelijk naald-hout, omdat de vezels overwegendlanger zijn dan die van loofhout.

Papier recycleren, ja maar...

Niet alleen hout en houtafval, ookpapier zelf kan de vezels leveren voor deaanmaak van nieuw papier. Zolang erpapier wordt geproduceerd, hebben de makers het afval van de productie,het zogenaamde “breukpapier”, aan decellulosemassa toegevoegd. Ook metgebruikt papier kan men, al dan niet nabijkomende verwerkingsstappen, het-zelfde doen. Op die manier was in 1990meer dan de helft (51,6%) van de vezelsdie de Europese papierindustrie gebruik-te, afkomstig van oud papier. In 1994bedroeg de verhouding 57,8%.

Het verbruik van oud papier door deindustrie vertoont globaal een stijgendetrend. Toch is de stijging niet absoluut.De redenen daarvoor zijn conjunctuur-gebonden. De laatste jaren heeft deophaling van oud papier een hogevlucht genomen. Dat is natuurlijk ergpositief, maar het heeft een bijwerking.Een ijzeren wet uit de economie zegt datde prijs van een goed daalt wanneer ereen overschot is aan de aanbodszijde.Hoe meer oud papier er wordt aangeboden, hoe meer de prijs daalt.Die kan zelfs negatief worden wanneerde aangeboden hoeveelheid hoger ligtdan wat de recyclagebedrijven kunnenverwerken. Zij moeten immers opdraai-en voor de opslag van materiaal dat zijop dat ogenblik eigenlijk niet nodig hebben. Op dat moment moeten deinzamelaars betalen om van het papieraf te raken. Begin december 1996 rekenden de verwerkingsbedrijven deinzamelaars 0,80 frank aan per kilopapier dat ze afnamen.

In Groot-Brittannië wordt de totale kost-prijs voor de inzameling en de verwer-king van kantoorpapier tegenwoordig alop zowat 4,5 frank per kilogram begroot.Een ander nadelig element is de prijs vanhet maagdelijke basisproduct, houtpulp,die de laatste jaren sterk is gedaald.

Gelukkig zijn de verwerkingsbedrijvenhun capaciteit sterk aan het uitbreiden,zodat de vraag naar oud papieropnieuw zal toenemen. Dat zal echterniets veranderen aan de relatief ongun-stige positie van het oude papier tenopzichte van de goedkope houtpulp.Mensen die geloven dat we beter over-gaan tot verbranding van papierresten,vergissen zich. De prijs van oud papiermag dan al negatief zijn, de kostprijsvan verbranding ligt nog veel hoger. Die kan oplopen tot zowat vier frank per kilogram!

Goed sorteren, een must

Niet alle papier is even goed geschiktvoor recyclage. De Europese standaard-lijst van oud papier vermeldt zowat vijftig verschillende papiersoorten! Hetbelangrijkste onderscheid is dat tussenhoutvrij en houthoudend papier. Beidesoorten worden van hout en houtafvalgemaakt, maar voor houtvrij papierwordt een deeg gebruikt dat een bijkomende chemische bewerking heeftondergaan. Die dient om de stof lignine(houtstof) uit het deeg te verwijderen.Dat is de organische stof die papier laatvergelen bij blootstelling aan de ultra-violette straling in het licht. Papier datlignine bevat is alleen geschikt voor toe-passingen waarbij vergelen geen belangheeft, zoals kranten of verpakkings-karton. Houtvrij en houthoudend papierworden best gescheiden verwerkt.

In de praktijk gebruikt de recuperatie-sector nog een andere indeling voor hetmateriaal dat verwerkt wordt. Ze onder-scheiden bont papier (gemengd), oudekranten en tijdschriften (houthoudend),kantoorpapier (houtvrij) en oude ver-pakkingen (karton).

Het recuperatieproces van oud papier isingewikkeld en gebeurt in meerderestappen. Het is de bedoeling om uit-gaande van een “gebruikt” productopnieuw een “zuivere grondstof” tebekomen. Alle onzuiverheden (inkt,nietjes, plastic, zand...) moeten wordenverwijderd. De ontinkte pulp moet worden gebleekt, meestal met behulpvan waterstofperoxyde (zuurstofwater).

Bij dit zuiveringsproces worden grotehoeveelheden water gebruikt, die echtergrotendeels binnen het bedrijf wordengezuiverd en weer in de kringloopgebracht.

Papier kan niet oneindig worden gere-cycleerd. Bij iedere nieuwe cyclus neemtde kwaliteit van de vezels in het papiereen klein beetje af. Eén van de redenendaarvoor is dat de macromoleculen vande cellulose geleidelijk korter worden.Vezels zouden slechts twee- tot vijfmaalgebruikt kunnen worden. Jammergenoeg bestaat er geen enkel systeemom uit te maken hoeveel procent vaneen papiersoort reeds uit gerecycleerdevezels bestaat. In de praktijk wordt gerecycleerd papier meestal gebruikt intoepassingen waarin de stevigheid ende zuiverheid minder essentieel zijn (zie figuur “logisch circuit”). Alleen oudpapier van “topkwaliteit” kan dienen als grondstof voor bijvoorbeeld kantoorpapier.

Gerecycleerde papiervezels kunnen in papier voor allerlei toepassingen worden verwerkt. Toiletpapier en ongebleekt “kringlooppapier” zijn allang niet meer de enige eindproducten.Het is thans mogelijk om van oudpapier kranten te maken, papieren enkartonnen verpakkingen, papier voorgrafische toepassingen, huishoudelijk ensanitair papier en nog veel meer. Dankzij een zorgvuldige sortering en detoepassing van geavanceerde technie-ken, kan zelfs hagelwit kantoorpapier uit gerecycleerde vezels worden bereid.Zelf gebruikt u gerecycleerd papier wellicht vaker dan u denkt!

Papier en papierafval die niet meer inaanmerking komen voor recyclage,moeten op een milieuvriendelijkemanier worden vernietigd. De tweevoornaamste manieren om dat te bereiken zijn verbranding met energie-recuperatie (papier is een uitstekendebrandstof) en compostering (papier isrijk aan koolstof, een essentieel elementin het composteringsproces).

9

grafischepapieren

krantenpapieren

huishoudelijke papieren

papier en kartonvoor verpakking

verbruik van oud papier en karton in de produktie

verse vezels

verse vezels

verse vezels

verse vezels

Logisch circuit van de recyclage van de verschillendepapier- en kartonsoorten, en van de inbreng van verse vezels.

GlasGlas is een van de oudste kunstmatigematerialen die de mens kent. Het werdvoor het eerst bereid omstreeks 3000 v.C. in Egypte. Het waren echterde Feniciërs die bij het begin van onze jaartelling de glasblaaskunst uitvonden,waardoor flessen op grote schaal kondenworden aangemaakt.

Eigenlijk is “glas” een verzamelnaamvoor een groot aantal verschillendematerialen. Veruit het meest gebruikt is“gewoon” natronkalkglas. Dat wordtgemaakt door wit zand (siliciumoxide) tesmelten in de aanwezigheid van soda(natriumcarbonaat), ongebluste kalk(calciumoxide) en ...schervenglas. Het hoofdbestanddeel zand (70%) moet uitzonderlijk wit en zuiver zijn. In onsland vindt men dergelijk zand vooral inde streek van Mol. Soda zorgt ervoor dathet zand smelt bij een lagere tempera-tuur (1.500 in plaats van 1.713 graden).Ook het schervenglas heeft dat effect.Kalk verhoogt de vloeibaarheid van deglasmassa. Aan het mengsel van zand,soda, kalk en scherven worden tijdenshet fabricageproces vaak nog kleine hoeveelheden pigmenten en anderehulpstoffen toegevoegd.

Waarom glas recycleren?

Het hervullen van glazen flessen lijkt ophet eerste gezicht een ideale manier ommet verpakkingsmateriaal om te gaan.Om ze opnieuw geschikt te maken voorde verpakking van voedingsmiddelen en dranken, moeten de flessen echtereen energieverslindende behandelingondergaan. Er worden detergenten enontsmettingsmiddelen bij gebruikt diezeer nadelig zijn voor het milieu.

Er zijn veel redenen om glas te recycle-ren. Glas heeft als eigenschap dat hetsmelt bij een lagere temperatuur dan destoffen waaruit het wordt samengesteld.Daarom voegt men bij de bereiding vannieuw glas ongeveer 10% scherven aande grondstoffen toe. Dit oude glas fun-geert als een soort van katalysator: hetzorgt ervoor dat het smeltproces globaalbij een lagere temperatuur kan verlopen.Voor elke 10% oud glas in het mengselwordt tenminste 2,5% minder energieverbruikt. Indien oud glas de enigegrondstof voor nieuw glas zou zijn, danzou, mede door het grotendeels weg-vallen van de winning van de primairegrondstoffen, de productie 35% minderenergie vragen. Bovendien moeten erdankzij de toevoeging van schervenglasminder basisgrondstoffen wordengebruikt. (Bron: Stichting Promotie Glasbak, Den Haag,en de Belgische Holglasindustrie).

Groen glas wordt nu al voor 90% uitgerecycleerd glas vervaardigd. In princi-pe kan uit elke soort opgehaald glasnieuw glas van dezelfde soort wordengemaakt. De recyclage van gemengdglas is echter een stuk moeilijker. Groeneglasscherven kunnen niet dienen alsgrondstof voor kleurloos glas. Flessen envensterglas hebben een verschillendesamenstelling. Dat is de reden waaromer steeds meer aparte bakken voor verschillende soorten glas opduiken.

Om van het afvalproduct glas een bruikbare grondstof te maken, moet heteen zuiveringsproces doorlopen. Het glaswordt eerst in kleine scherven gebroken.Magneten verwijderen alle ijzerhouden-de delen, een krachtige luchtstroomblaast de lichtere delen weg (papier,kunststof, aluminium...).

10

Niet toegelaten in de glasbol

• vlak glas, zoals ruiten en spiegels

• flacons van medicamenten

• alle soorten lampen, zoals gloeilampen, TL-buizen, halogeenlampjes...

• kristal (het mengsel bevat 24% lood)

• porselein en aardewerk

• stenen flessen en kruiken

✗

11

Een grote verantwoordelijk-heid voor de consument

Het opgehaalde glas moet zo zuivermogelijk zijn (gewassen of tenminsteomgespoeld). Kurken en doppen wor-den best weggehaald. Een bewuste con-sument weerhoudt er zich tenslotte vanom zich via de glascontainer te ontdoenvan producten die hij kwijt wil maar dieer niet in thuishoren. Het opgehaaldeglas is vaak onnodig verontreinigd. Te vaak nog vind je in de container aardewerk, steen, jeneverkruiken en zelfs plexyglas (een soort plastic!). Ook oude lampen horen niet thuis in de glascontainer.

Rond de glascontainers vormt het sluik-storten (vensterglas, kartonnen dozen,oude matrassen) een reëel probleem.Helaas ontbreekt het sommige Belgischeconsumenten nog aan discipline. Menkan zich trouwens afvragen waarom

iemand die zijn goede wil toont doorglas naar de container te brengen, tegelijk de recyclage saboteert door debasisregels van het systeem met voetente treden. Gelukkig worden meer enmeer mensen zich bewust van hun ver-antwoordelijkheid in de recyclagecyclus.

Waar moet dat allemaal naartoe?

Schervenglas wordt verwerkt door ver-schillende bedrijven in en buiten België.In ons eigen land is Verlipack de specia-list van de productie en recyclage vanglas. Verlipack heeft in België drie bedrij-ven, die elk holglas (flessen en bokalen)in één welbepaalde kleur produceren.De fabriek in Mol maakt glas in de kleu-ren groen en ‘feuille morte’, die in Ghlinwit, en de fabriek in Jumet bruin glas.

Het gerecycleerde glas verlaat de fabriekals flessen voor wijn, bier, melk en mineraalwater. Wit glas wordt opnieuwverwerkt in bokalen voor conserven, jam en allerhande sausen.

De holglassector realiseert in onze buur-landen een hoog recycleringspercentage.In Nederland wordt 70% van het eenmalige glas opgehaald, in Duitsland63%. In België bedroeg dit percentagein 1993 slechts 45%. De holglassector is echter bereid het engagement aan tegaan om tegen 1998 tot 80% op tehalen, indien er maatregelen wordengenomen om de kwaliteit van het ingezamelde glas te bevorderen en deoverheid de inzameling en verwerkingfinancieel ondersteunt.

12

PlasticsVan de hoeveelheid plastic in het Belgi-sche verpakkingsafval (129.000 ton),bestaat 1,6% uit PVC-flessen, 25,5% uitPET-flessen, 10,9% uit HDPE-flessen en62% uit andere verpakkingen in kunst-stof (Bron: Info FOST Plus, oktober 1995).In de geest van de consumenten vormenplastic flessen een veel groter afvalpro-bleem dan cijfermatig realistisch is. Dezeflessen paren een groot volume aan eenuitzonderlijk laag gewicht. Leken kijkenvooral naar het volume van een afval-product. In werkelijkheid is afvalverwer-king echter een kwestie die in termenvan gewicht wordt gedefinieerd.

De v.z.w. BELVAPLAST (Belgische Vereni-ging voor de Valorisatie van Kunstof-afval) helpt de kunststofindustrie bij hetterugnemen en verwerken van verpak-kingsafval, en in de toekomst ook elektri-sche en elektronische componenten enplastic auto-onderdelen. BELVAPLASTwerkt intensief samen met FOST Plus engeeft aan die vereniging afnamegaran-ties voor de ingezamelde materialen enverzekert een zo gunstig mogelijke kostprijs van de valorisatie.

De chemische samenstelling van plasticsmaakt dat ze na ophaling voor verschil-lende soorten van verwerking in aan-merking komen. De meeste kunnenworden gesorteerd en opnieuw alsgrondstof voor de productie van aller-hande voorwerpen gebruikt. Plastics dra-gen echter ook een “spaarpotje” meedat hun inzameling ten goede komt: zeleveren bij verbranding een zeer hoogenergierendement en er blijft weinig asover. In vergelijking met papier en kar-ton ligt de stookwaarde van kunststoftot 3,5 maal hoger en blijft er bijna vier-maal minder as over (bron: Fost PlusNieuwsbrief, oktober 1995).

Plastics worden voornamelijk uit aardolievervaardigd (6% van de aardolieproduc-tie, waarvan een derde bestemd is voorverpakkingen). Verbranding van plasticsis dus een soort van “uitgestelde energiewinning” uit aardolie.

Gescheiden of gemengd?

Momenteel worden door FOST Plusalleen nog maar plastic flessen en flaconsgerecycleerd. De overige verpakkingenkomen op dit ogenblik om financiële enhygiënische redenen nog niet in aan-merking. Het sorteren van de flessen enflacons na het ophalen gebeurt nog

grotendeels manueel, wat een kostbaaren tijdrovend proces is. De technologievoor het automatisch sorteren bestaatechter reeds en meer en meer wordendergelijke apparaten ingeschakeld in decyclus.

Er bestaan ook nuttige toepassingenvoor mengsels van kunststoffen diemoeilijk verder kunnen worden geschei-den. Onder andere in België werd detechnologie ontwikkeld om dit gemeng-de product te verwerken tot tuin-banken, hekken, compostvaten en aller-hande palen. Dit is de specialiteit van debedrijven Ekol en Deceuninck. Langs deBelgische autowegen staan hier en daarbegroeide, geluidswerende schermenmet een skelet van gemengd kunststof.Paletten en kabelgoten vormen eenandere toepassing. Gemengd kunststofvervangt op al deze plaatsen hout-,beton- of metaalconstructies.

Distripack uit Herstal bouwde eenmachine die allerlei soorten plastic fles-sen en huishoudfolie na opwarming kansamendrukken tot balen. Die wordenonder de naam Stabilobloc® gebruikt inde wegenbouw. Op plaatsen met eeninstabiele bodemstructuur vormen zeeen stabiele onderlaag waarop de wegkan worden aangelegd.

De recyclage van plastic zal steeds aanbepaalde beperkingen onderworpen blijven. Andere plastics dan flessen enflacons zijn moeilijk te recupereren uithuishoudelijk afval, omwille van de grotevariëteit inzake chemische samenstelling.Een probleem vormen plastics die zware metalen bevatten. Zware metalen(cadmium, lood, kwik, zeswaardigchroom...) worden nog vaak gebruikt inpigmenten. Deze stoffen in principe nietgebruiken bij de productie van kunststof,is het enige wat dit probleem kan elimineren. Door de recente Europese en Belgische wetgeving inzake verpak-kingen zullen ze in de nabije toekomstniet meer gebruikt worden bij de aanmaak van verpakkingsmateriaal.

Plastic flessen en flacons vertegenwoor-digen de P-fractie in de PMD-zak. De drie belangrijkste soorten plastic dievoor recuperatie in aanmerking komen,zijn polyvinylchloride (PVC), polyethy-leentereftalaat (PET) en polyethyleen vanhoge densiteit (HDPE).

15,4%

Belangrijkste plasticmaterialengebruikt voor verpakkingen

44,6%

10%

30%

Kratten, dozen, potten, schuim (alle materialen)

Films en zakken (PE)

Vlootjesen schalen(PS-PVC)

Flessen en flacons (PVC, PET, PE)

13

Polyethyleentereftalaat (PET)

PET is een kunststof die gebruikt wordtvoor de verpakking van vele soortendranken. Het is een veelzijdig verpak-kingsmateriaal met unieke eigenschap-pen. Het is sterk genoeg om te dienenals grondstof voor koolzuurhoudendedranken zoals spuitwater, limonade encola. PET is veel veiliger dan glas, omdathet niet kan versplinteren. Een andergroot voordeel van PET in deze toepas-sing is het uiterst lage gewicht. Een colafles in PET weegt tot 15 maal minderdan een vergelijkbare glazen fles. Sinds PET in 1977 in dit soort van toepassingen geïntroduceerd werd, heeft het design van de fles grote verbeteringen ondergaan. De eerste 2-literflessen die werden ontworpen,wogen ongeveer 100 gram. Hedendaagse 2-literflessen in PET wegen slechts 48 gram.

Flessen in PET kunnen na reiniging inprincipe enkele keren opnieuw wordenafgevuld. In sommige landen werd ereen systeem van statiegeld ingevoerddat deze werkwijze mogelijk maakt. De stof leent zich ook uitstekend totrecyclage.

De inzameling van PET-flessen gebeurt inBelgië door de intercommunales of degemeenten, hierin financieel en organi-satorisch gesteund door FOST Plus. De recyclage wordt georganiseerd door de afzetorganisatie BEPET. Op Europees gebied wordt derecyclage van PET wetenschappe-lijk en technisch begeleid doorPETCORE (PET COntainer Recycling Europe). Deze organisatie verleent de producenten assistentie bijhet ontwerpen van verpak-kingsmateriaal dat geschikt is voor recyclage. Voorko-men is beter dan genezen!

In West-Europa werd in 1994 niet min-der dan 28.000 ton PET gerecycleerd,wat gelijkstaat met meer dan een halfmiljard flessen. Prognoses voor het jaar2000 voorzien een recyclagecapaciteitvan 170.000 ton.

De bestemming van het gerecycleerdePET is op dit ogenblik in de eerste plaatsnog de vezelindustrie. PET is namelijkeen materiaal dat onder andere namen(Dacron, Terital, Trevira...) ook zeer veelgebruikt wordt in de fabricage van kle-ding. Gerecycleerde PET-vezels wordengebruikt als vulsel voor bodywarmers en anoraks, in matrassen, in knuffels envoor het vervaardigen van tapijten. PCR Synchilla®, een soort kunstwol dievoor 80% uit gerecycleerd PET bestaat,is de grondstof voor buitenkleding vanhet gereputeerde merk Patagonia®.

In niet-vezelvorm dient het als grondstofvoor de aanmaak van fotografische film,industriële tapes en verpakkingen.Wegens de strenge criteria waaraan eenverpakking voor voeding moet voldoen,is het nog niet mogelijk om drankflessente maken die voor 100% uit gerecy-cleerd PET bestaan. In Australië werd eentechniek ontwikkeld waarbij de wandvan flessen een laag gerecycleerd PETbevat, die omhuld is door nieuw PET.Men noemt dit procede co-injectie. Dergelijke flessen komen in aanmerkingvoor het verpakken van voedsel endrank. Coca Cola en Sunco maken algebruik van flessen die gedeeltelijk uitgerecycleerd PET bestaan.

Een andere techniek is het afbreken vanPET tot kleinere moleculen, die degrondstof kunnen vormen van nieuwpolyethyleentereftalaat. Dit proces, datdepolymerisatie wordt genoemd, ismomenteel nog vrij kostbaar. De behandeling van grote hoeveelhedenPET kan de kostprijs per kilogram tot eenaanvaardbaar niveau terugbrengen.

huishoudelijk afval (kT) 280 240 180 90 40 20 1093selectief opgehaald (kT) 126 84 27 14 24 18 340/380opgehaalde fractie (%) 44 35 15 15 60 85 30/35

Horizon 2002 - Bron: Chambre syndicale des Eaux minérales, januari 1997Totaal: 385 à 425 kT

I F GB E B CH TotaalEuropa

Ophaling van PET-flessen in Europa

14

Polyethyleen van hoge dichtheid (HDPE)

HDPE is een kunststof die, net als PVC en PET, reeds geruime tijd wordtingezameld. Alle grote HDPE-flesblazerspassen hun machinepark aan om gerecycleerd HDPE te gebruiken. Ze rekenen erop dat in de toekomst 25 tot 50% van hun grondstoffen zalbestaan uit gerecycleerd materiaal. (Bron: D. Coeckelbergh, Olefin Plastics).

Zuiver gerecycleerd HDPE heeft fysischeeigenschappen die op sommige puntenafwijken van het oorspronkelijke product.De bedrijven die met dit materiaal werken, weten dit en houden errekening mee dat hun machines op eenandere manier moeten worden afge-steld. Dit kan men vergelijken met deandere afstelling van een benzinemotorwanneer men overschakelt op LPG.

De aanwezigheid van resten van deinhoud van de gebruikte fles, kan desamenstelling van het gerecycleerdemateriaal ongunstig beïnvloeden. Het risico bestaat dat restjes van melk,motorolie en dergelijke de smaak beïn-vloeden wanneer voedingsproducten incontact komen met gerecycleerd HDPE.De aanwezigheid van kleurstoffen maakthet ingezamelde materiaal ongeschiktvoor verwerking tot doorzichtige flessen.

In zuivere vorm kan HDPE uit de recyclage worden omgevormd tot paletten of nieuwe HDPE-verpakkingen. Deze laatste vinden vooral toepassing bij de verpakking van detergenten zoals shampoo, badschuim en vloeibare wasmiddelen voor huis en keuken, bussen voor motorolie en dergelijke.

Nieuwe HDPE- en PVC-flessen wordengemaakt via extrusie (uitpersing) vaneen oneindige “slang”, die in een matrijstot een fles wordt opgeblazen. Co-extru-sie is de meest gebruikte methode ommet behulp van gebruikt HDPE nieuweflessen te maken. Een laagje gerecy-cleerd materiaal wordt aan beide zijdenomgeven door nieuw HDPE. De wandvan de fles heeft fysische eigenschappendie met die van nieuw HDPE te vergelij-ken zijn. Hoe groter de inhoud van eenfles is, hoe meer gerecycleerd materiaaler verhoudingsgewijs in kan worden verwerkt. Bij een oliecontainer van 5 literkan dit tot 65% gaan. (Bron: D. Coeckelbergh, Olefin Plastics).

Polyvinylchloride (PVC)

Als huishoudelijk verpakkingsmateriaalbekleedt polyvinylchloride (PVC) eenbetrekkelijk bescheiden positie. Moderneelektromagnetische scanners kunnenmakkelijk flessen van PVC scheiden vanandere soorten plastic. Bedrijven diedeze technieken al gebruiken, zijn Recy-PVC in Frankrijk, Tecoplast in Italië enReprise in het Verenigd Koninkrijk. Hetlaatste bedrijf kan door een combinatievan scheidingsmethodes (het DSR 2000systeem) uit gemengd afval van plasticflessen gerecycleerd PVC met een zuiver-heid van 99% bereiden. Deze combina-tie van methodes is trouwens ookgeschikt voor de scheiding van andereplastics. Bij hoogwaardige vormen vanrecyclage mogen kunststoffen immersniet onderling gemengd worden.

Om technische en legale redenen is hetniet wenselijk om gerecycleerde PVC-flessen opnieuw in de voedingsindustriete gebruiken. Het gerecycleerde PVCvindt onder andere toepassing in defabricage van materiaal om de grond te stabiliseren en rioolbuizen. Bij deze laatste toepassing worden de binnen- en de buitenzijde van de buis met een laagje ‘maagdelijk’ PVC bekleed. Dergelijke systemen, zoals het Neder-landse Ultra-3®, bestaan voor 60% uit gerecycleerd materiaal.

Herwonnen PVC wordt ook verwerkt totflessen voor detergent en tot borstels.

Rhovyl’Eco® is een nieuwe textielsoortdie bestaat uit een mengsel van PVC-vezels en scheerwol. Drinkwaterflessenin PVC worden gesmolten en tot vezelsgetrokken, die makkelijk kunnen wordenverwerkt tot hoogwaardig textiel. De sjaals van Charles Dubourg® voelenaan als wol, zijn warm en makkelijk teonderhouden.

1

PETPolyethylene

Terephthalate

2

HDPEHigh DensityPolyethylene

3

VVinyl(PVC)

4

LDPELow DensityPolyethylene

SPI’s coderingssysteemvoor recyclage

15

Chemische recyclage

Kunststoffen zijn polymeren, langeketens van steeds dezelfde basiseen-heden, de zogenaamde monomeren.Die zijn op hun beurt samengesteld uit eenvoudige chemische elementen,zoals koolstof en waterstof, en bij sommige ook stikstof, zuurstof of chloor.Het idee achter chemische recycling isdat het materiaal niet zelf wordt gerecycleerd maar wel de nuttige chemische bestanddelen waaruit hetmateriaal bestaat. Die bestanddelen kunnen opnieuw worden verwerkt doorde chemische industrie. Vergelijk degebruikte kunststof met een oud huis: je kunt proberen het op te kalefaterenmaar soms is het aangewezen het af te breken en de waardevolle oude bakstenen te gebruiken bij de bouw van een nieuw huis.

Bij het storten van kunststof gaan het materiaal en zijn energie-inhoud verloren. Bij verbranding is het mogelijkde energie terug te winnen. Chemischerecyclage zorgt voor de recuperatie van de grondstof.

De wetenschap heeft een aantal proces-sen ontwikkeld die chemische recyclagein principe mogelijk maken. Voorbeeldendaarvan zijn pyrolyse (verhitting in afwezigheid van zuurstof), ontgassing bijhoge temperatuur, hydrogenatie (hetlosmaken van chemische verbindingendoor de toevoeging van waterstof) enhydrolyse (het verbreken van een verbinding door het vrijmaken vanwater). De meeste van deze processenzijn vrij makkelijk te realiseren in eenonderzoekslaboratorium. Het komt erechter op aan ze ook op industriëleschaal op een rendabele manier in depraktijk te brengen.

Deskundigen gaan ervan uit dat dit doeltegen het einde van de eeuw bereikt zal zijn. Een deel van de kunststoffen dienu verbrand worden, zouden via de interessante omweg van de chemischerecyclage opnieuw in de productiecycluskomen.

Kunststof als basisproductvoor de staalindustrie

Hergebruik, recyclage, chemische recy-clage of verbranding zijn niet de enigewegen die openliggen voor een nuttigeaanwending van kunststofafval. Een inte-ressante toepassing is de inschakeling inde productie van ijzer! IJzererts bestaatvoornamelijk uit ijzeroxide (F2O3). Omdaaruit ruw ijzer te maken, wordt in dehoogoven klassiek olie aan het ijzerertstoegevoegd. Bij hoge temperaturen verbinden de koolwaterstoffen in de oliezich met het ijzeroxide en reduceren het tot metallisch ijzer. Afval van verschillende soorten kunststof kan deolie vervangen. Uit ijzererts en plastic-afval ontstaat ijzer en hoogovengas, eenmengsel van koolzuurgas, waterdamp,koolstofmonoxide en waterstof. Hethoogovengas kan na zuivering dienenals brandstof voor industriële processenof voor de productie van elektriciteit. In principe kunnen verschillende soortenplastic door elkaar worden gebruikt. Toevoeging van kunststofafval heeft debesparing van een gelijke hoeveelheidolie voor gevolg.

In het bedrijf Stahlwerke Bremen kreeg in 1995 ongeveer 50.000 tonkunststofafval op deze manier een nuttige bestemming. De Duitse industrie verwacht dat ze in 1997 de totale hoeveelheid kunststofafval op dezemanier zal kunnen recupereren.

5

PPPolypropylene

6

PSPolystyrene

7

OtherAll other resins

and multi-materials

Knuffels en kussens uit gerecycleerde PET-flessen.

A R

G O

015/

20 6

4 32

“MENS” in retrospectieReeds verschenen dossiers, nog verkrijgbaar zolang de voorraad strekt:MENS 1: "Wie is bang voor dioxinen?"MENS 2: "Leven en sterven met

chloorfenolen"MENS 3: "Zware problemen met zware

metalen?"MENS 4: "De aardbol op hol"MENS 5: "Over kruid en onkruid"MENS 6: "Verpakking of ballast?"MENS 7: "Snijden in eigen vlees"MENS 8: "In de schaduw van AIDS"MENS 9: "Kat en hond in het leefmilieu"MENS 10: "Water, bron van leven... en dood"MENS 11: "Chloor: pro en contra"MENS 12: "Verpakking: een zegen voor

het leefmilieu?"MENS 13: "Kanker & Milieu"MENS 14: "Plastiek: pro en contra"MENS 15: "Wees goed jegens dieren"MENS 16: "Hoe ontstaat een geneesmiddel?"MENS 17: “Moet er nog mest zijn?”MENS 18: “Bronnen van energie”MENS 19: “Milieubalansen”MENS 20: “Mens en verslaving”MENS 21: “Afval inzamelen: een kunst”MENS 22: “Wees goed jegens proefdieren”MENS 23: “Risico’s van kankerverwekkende

stoffen” MENS 24: “Duurzaam bouwen met

kunststoffen”

Mensen met mentale handicaps in onze samenleving

Het Medisch Pedagogisch Instituut (MPI) Heilig Hart, Bachte-Maria-Leerne, herbergt eensamenleving van zowat 350 mensen met zware mentale handicaps en evenveel toegewijdeverzorgers. Met de steun van de Lions Club Deinze, de Kredietbank en Janssen Pharmaceuticalooft Het Sint Vincentius Fonds van het MPI een prijs van 1.000.000 BEF uit voor bijzonderverdienstelijk werk ter bevordering van de zorg voor zwaar mentaal gehandicapten.

Informatie: Prof. A.-E Baert, MD, PhDSint Vincentiusfonds vzw

Leemsesteenweg 53, B-9800 DeinzeE-mail: pub 01482@innet. be

Graag helpt Mens mee aan de uitbouw van dit initiatief. Een dossier is in voorbereiding overde hersenen als biologisch substraat voor het menselijk verstand en de menselijke gevoelens.Diverse soorten van mentale handicaps worden besproken evenals de mogelijkheden ommentaal gehandicapte medemensen te helpen met geneesmiddelen en met psychologischeen sociale begeleiding: “Mentaalgehandicapten, mensen zoals wij”

Milieu Educatie : Natuur en Samenleving

JONGERENPRIJZEN LEEFMILIEU 1996PRIJZEN LEEFMILIEU 199612 maart 1997

De kwaliteit van de inzendingen lag dit jaar uitzonderlijk hoog. De laureaten ontvingen hunprijs uit de handen van Z.K.H. Prins Laurent.

Céline Kestemont “THERMOLYSE DE MÉLANGES - MODÈLES DE DÉCHETS MÉNAGERS”

van de ULB, bekroond met de hoofdprijs van 85.000 BEF.

Tom Claes“HET GEBRUIK VAN VITO-TOX”

van de hogeschool Limburg, bekroond met de tweede prijs van 40.000 BEF.

Bekroond met prijzen van 15.000 BEF:1. E. Mlecnik “ Tussen ecologie en architectuur” VUB2. D. Verraver “Vers une gestion intégrée des déchets ménagers en Brabant Wallon?”

de l’UCL3. L. Delcomminette “Etude comparative des différentes filières d’élimination des

déchets urbain” ULB4. A. Rousseau “Consultation populaire pour une nouvelle gestion des déchets” ULB5. G. Marinus “Collecte et traitement sélectif des déchets verts en Région de

Bruxelles-Capitale” ULB

Dossiers op komst:

Biotechnologie...

Biociden...Spraakverwarring in de chemie

Gedrukt op chloorvrij papier