NRC Weekend Zaterdag 25 juni & Zondag 26 juni 2011

6 Slim & Schoon Economie

Insecten als wonderoplossing voor

Eiwitten oké, maar hoe

Waarom is nagenoeg niemand

bereid om gedroogde insecten

te proeven? Deze krant nam

de proef op de som. „Het was

geen feestmaal.”

De smaaktest

Een insect opeten, is dat vies?

Eigenlijk zit het allemaal

tussen de oren. Een logische

verklaring voor het feit dat de mees-

te vleesetende inwoners in Europa

bijna uitsluitend koeien, varkens,

kippen of schapen eten en geen in-

secten – terwijl er meer dan een mil-

joen verschillende diersoorten zijn

op de wereld – is er niet.

Dat bleek toen deze krant voor

een proefsessie van gevriesdroogde

insecten naar vrijwilligers zocht op

de redactievloer. „Liever niet”, was

Ze zitten bomvol eiwitten, zijn duurzaam en eenvoudig te

kweken. Insecten kunnen een bijdrage leveren aan de

oplossing van het voedseltekort in de wereld, menen

deskundigen.

Door onze redacteur

Piet Depuydt

Krekellolly’s in diverse

smaken. Sprinkhanen om

in chocolade te dippen. En

meelwormen voor een

knapperige zandtaart. Voor de mees-

te mensen geen alledaagse kost. Maar

voor George Gesman, die de insecten

op zijn website aanbiedt, is het de

normaalste zaak ter wereld. „Een uit

de hand gelopen hobby”, zegt hij.

De ondernemer uit Alphen aan

den Rijn, die een groothandel leidt in

glazen bouwstenen, zag op de televi-

sie hoe een man een oude, vermolm-

de boomstam uit elkaar trok en er een

enorme larve uit te voorschijn haal-

de. Het beestje verdween vliegens-

vlug in zijn mond. „De man vond het

overheerlijk. Dat fascineerde me.”

Gesman nam contact op met loka-

le insectenkwekers en zag een „zake-

lijke buitenkans”. Hij besloot de in-

secten zelf aan te bieden op het inter-

net. „Als delicatesse voor recepties en

b e d r ij f s f e e s t j e s. ”

Ruim een jaar later is hij nog altijd

actief als leverancier van insectenlol-

ly’s, meelwormen en sprinkhanen.

De verkoop gaat prima, vindt hij, er

komen bijna dagelijks aanvragen en

bestellingen binnen. Maar rijk zal hij

er niet van worden. De psychologi-

sche drempel voor het eten van insec-

ten blijft hoog. „Als het tussen de

oren van de Nederlanders niet gauw

verandert, zullen insecten hier altijd

een curiosum blijven”, zegt hij. „Dat

betreur ik, want insecten zijn het

voedsel van de toekomst.”

Dat vindt ook Arnold van Huis,

tropisch entomoloog aan de Wage-

ningen Universiteit, die al jaren en-

tomofagie – het wetenschappelijke

woord voor het eten van insecten –

propageert. „Insecten zijn een rijke

bron van eiwitten en daarom een uit-

stekend alternatief voor vlees en vis,”

zegt hij.

Geleedpotigen zijn niet alleen

zeer goed verteerbaar door mensen,

zegt Van Huis, ze zijn ook lekker. „En

het kweken van voedzame insecten is

vele keren milieuefficiënter dan vee-

teelt.” Voor de productie van één kilo

rundvlees is 10 kilo veevoer nodig,

voor een kilo kippenvlees 4 kilo, ter-

wijl voor voor een kilo rupsen 3 kilo

voer volstaat.

Deze week waren de ministers van

Landbouw van de G20 bijeen in Pa-

rijs. Ze praatten over een systeem dat

de grote schommelingen in voedsel-

prijzen kan temperen. Een van de

de meest gehoorde reactie. Op de

vraag waarom, bleven de meesten

het antwoord schuldig. Uiteindelijk

werden er vier kandidaten bereid

gevonden de smaaktest te onder-

gaan. De verwachtingen waren hoog

gespannen – misschien wel wat te

hoog .

„Het was geen feestmaal”, rea-

geerde Patricia Veldhuis, coördina-

tor van de weekendbijlage econo-

mie, na de sessie. De buffalo-worm-

pjes die ze als een borrelhapje in de

mond nam, vond ze eerder „m u f,

droog en melig” smaken. Steven De-

rix, redacteur economie, proefde er

wel wat lekkers in: „Die larven heb-

ben iets plantaardigs”. Vormgeef-

ster Nandan Lemmers vond dat ook:

„Doet me denken aan gepofte rijst.

Geschikt voor bij de sla.”

Ruim 1.700 soorten

insecten zijn geschikt

voor menselijke

consumptie

Illustratie Pepijn Barnard

meest voor de hand liggende oplos-

singen is om méér voedsel te produ-

ceren.

Maar meer voedsel wordt een

moeilijke opdracht voor een wereld-

bevolking die tegen 2050 met een

derde zal groeien tot 9 miljard men-

sen. Nu al neemt veeteelt 70 procent

van het mondiale landbouwareaal in.

Een westerling gebruikt circa tachtig

kilo vlees per jaar. De stijgende wel-

vaart in China heeft de vleescon-

sumptie van 20 naar 50 kilo opge-

schroefd. Een verdubbeling van de

vleesproductie is volgens experts on-

mogelijk, om de eenvoudige reden

dat de wereld niet genoeg landbouw-

grond heeft. Gangbaar geproduceerd

vlees heeft ook een hoge milieubelas-

ting door de uitstoot van broeikas-

gassen zoals CO2, N2O en methaan.

Deze zijn samen verantwoordelijk

voor 18 procent van alle broeikasgas-

sen en omvangrijker dan de uitstoot

door het verkeer. „Insecten eten kan

een bijdrage leveren aan de oplossing

van het voedseltekort in de wereld”,

zegt Van Huis. De kweek ervan kan

een veel efficiëntere bron van dierlij-

ke eiwitten opleveren dan de ouder-

wetse veeteelt.

Bij de FAO, de landbouw- en voed-

selorganisatie van de Verenigde Na-

ties, waarmee de afdeling entomolo-

gie van de Wageningen Universiteit

nauw samenwerkt, zijn nu al ruim

1.700 verschillende insectensoorten

in kaart gebracht die geschikt zijn

voor menselijke consumptie.

„Eetbare insecten zouden veel

meer aandacht moeten krijgen in het

debat over de hoge voedselprijzen”,

zegt FAO-medewerker Paul Vantom-

me. Tachtig procent van de wereldbe-

volking eet geregeld een portie insec-

ten – zowel rauw als gekookt of ge-

bakken. In Azië, Afrika en Midden-

en Zuid-Amerika is het oppeuzelen

van kevers, krekels, sprinkhanen en

termieten een oude traditie. „Maar in

het Westen is het eten van insecten

nog steeds taboe”, zegt Vantomme.

„Dat moet dringend veranderen.”

Naar de economische impact van

het eten van insecten is nog weinig

onderzoek gedaan. Uit een onder-

zoek van de FAO uit 2004 kwam aan

het licht dat verkoop van rupsen in

NRC Weekend Zaterdag 25 juni & Zondag 26 juni 2011

Economie 7

voedseltekort in de wereldBig Macwordtgroener

E c o L o g i s ch

‘Fast food’ heeft een

dubieus imago op eco-

gebied. Is dat terecht?

Fout. ‘Stemmen met je por-

temonnee’ – daarover ging

het vorige week op deze

plek. Zie ook: de website van

Rank A Brand, een club van

drie professionals en een le-

gertje vrijwilligers die hippe

en chique consumentenmer-

ken beoordelen op milieu-

en menslievendheid.

De redenering is even

simpel als doeltreffend:

wanneer de consument geen

cent uitgeeft aan vuile mer-

ken, dan sterven die vanzelf

uit in plaats van de bomen,

bloemen en dieren.

Daarom eet ik alleen in

uiterste noodzaak bij McDo-

nald’s. Een dampend rund-

vleespaleis is het: de poep,

pies, scheten en boeren van

runderen leveren een niet te

verwaarlozen bijdrage aan

de verstikkende broeikas op

aarde. En dan al dat afval

dat ze produceren!

Dacht ik. Even kijken wat

Rank A Brand erover zegt.

Niks. Waarom niet? „We zijn

net begonnen met food”,

zegt medewerker Verie

Aarts. „We hebben een twit-

terpoll gehouden over de

vraag wat we als eerste doen.

Dat wordt: biermerken.”

Stemt allen op fastfood

voor volgend onderzoek:

@RankA Brand!?

Goed. Twijfel slaat toe. Hoe

zuiver is m’n (voor)oordeel

over McDonald’s? Nadere

studie leert een paar dingen.

Alle 225 restaurants in Ne-

derland zijn sinds ruim drie

jaar aangesloten op groene

stroom en groen aardgas. De

plastic verpakking is inge-

ruild voor karton, groten-

deels gemaakt uit gerecycled

papier. Het varkensvlees, de

vis, de eieren en de koffie bij

McDonald’s zijn voorzien

van keurmerken die als be-

trouwbaar te boek staan.

(Hé, niet het rundvlees...) De

rode huiskleur wordt in heel

Europa vervangen door

groen om te onderstrepen

dat het bedrijf de tekenen

des tijds goed verstaat.

Voor goede gezondheid

blijft gelden: eet en drink al-

les met mate, dus ook Big

Mac c.s. Maar bij het langs-

lopen van de grote gele M

hoeft knorrende trek niet

langer te strijden met een

knagend geweten. Of vergis

ik me? Reacties: #Ecolo-

g i s ch .

Gijsbert van Es

smáken die insecten?

In Amerika zie je wel eens sprinkha-

nen op de menukaart staan – bek end

als landshrimps. Volgens kenners

smaken ze inderdaad naar een kro-

kante garnaal. In de groothandelske-

ten Sligro zijn sprinkhanen te koop

onder de productnaam Bugs Locusta,

in potjes van 50 gram, 35 stuks, van

Nederlandse makelij. De diertjes wor-

den gevriesdroogd: ze worden bevro-

ren, waarna onder zeer lage druk de

ijsmoleculen verdampen. Wat van de

insecten rest, is een extreem droog

k ark as.

Soorten zoals de woestijnsprinkhaan,

de treksprinkhaan (zie afbeelding) of

de rode en bruine sprinkhaan kunnen

in grote zwermen voorkomen in Afri-

ka. Al deze soorten zijn geschikt voor

menselijke consumptie. De sabel-

sprinkhaan (lokale naam: edible gras-

shopper) geldt in zuidelijk Afrika als

een speciale delicatesse. Gedurende

hun vlucht in november verzamelen

vrouwen en kinderen de insecten. Dat

vangen gebeurt rondom lantaarnpa-

len in de steden, zodra de tempera-

tuur zakt bij het vallen van de avond.

Dit leidt ieder jaar weer tot verkeers-

slachtoffer s.

Rupsen vangen levert een jaarsalaris op

De Mopane-worm (een rups van de

tropische vlinder Gonimbrasia belina)

wordt op vrij grote schaal verhandeld.

In landen als Botswana, Zambia, Zim-

babwe en Zuid-Afrika is rond deze

rups een hele industrie ontstaan.

Alleen al in zuidelijk Afrika worden ie-

der jaar zo’n 9,5 miljard rupsen ge-

vangen in de vrije natuur, goed voor

een totale omzet van 85 miljoen dollar

(60 miljard euro). De lokale bevolking

reist soms honderden kilometer ver

om de lekkernij te vangen, want een

oogst van zeven dagen kan een jaar-

salaris opleveren. In Congo zijn de

eetbare insecten vaak zelfs duurder

dan biefstuk, zo blijkt uit een studie

van de universiteit van Wageningen.

In 1999 kostte een kilo Mopane-rup-

sen 12 dollar op de markt van Bukavu,

vier keer meer dan 1 kilo rundvlees.

Van de meeste rupsen wordt de darm-

inhoud uitgeknepen. Vervolgens

wordt het omhulsel kort gekookt en

gedurende een tot twee dagen in de

zon te drogen gelegd, zodat ze langer

houdbaar zijn.

Knapperige worm lijkt op gepofte rijst

Gebakken meelwormen doen

denken aan gepofte rijst. Ze zijn erg

knapperig. Liefhebbers vinden zelfs

dat de wormen een nootachtige

smaak hebben, maar sceptici

spreken dat tegen. Ze zijn vrij

gemakkelijk te kweken en daarom

ook een heel stuk goedkoper dan

sprinkhanen. Bij de Sligro worden ze

Bugs Triobolo genoemd en verpakt in

potjes van 50 gram: goed voor circa

1250 gevriesdroogde exemplaren.

De levenscyclus van een meelworm

kent vier stadia: het ei, de larve, de

pop en de tor. De larven worden

meelwormen genoemd. Het pantser

van de meelworm bestaat uit chitine,

wat goed zou zijn voor de

darmwerking en de bloedspiegel. In

de tropen kunnen volwassen larven –

zoals die van de palmsnuitkever –

tien centimeter lang worden en meer

dan 6 gram wegen. Omgevallen

palmen fungeren als broedplaats. De

vetrijke larven kunnen zonder olie

gebakken worden. De meelworm is

in het volwassen stadium een zwart

kevertje dat zelden vliegt.

Meelworm(Tenebrio molitor)

Waarna de gevriesdroogde

sprinkhanen aan de beurt kwamen.

Die wekten bij de meeste vrijwilli-

gers de grootste achterdocht. San-

der Voormolen, wetenschapsredac-

teur, liet zich niet kennen. Zonder

de vleugels ervan af te pellen, nam

hij meteen een flinke hap. „Smaakt

naar vette olie”, zei hij terwijl hij de

kop tussen zijn tanden fijn maalde.

„N o o t a ch t i g ”, noteerde amateurkok

Derix op het proefblad. „Vi s ”, gaf

Nandan Lemmers aan. Duidelijk het

proefgedeelte met de meest uiteen-

lopende beoordelingen.

De vier kleine zakjes larven die

daarna volgden – in de opmerkelij-

ke smaken B BQ, Salt N'Vinegar, SourCream & Onion en Cheddar Cheese –

kon niemand bekoren. De meest ge-

hoorde uitspraken waren: „kunst-

matig”, „ranzig” tot zelfs „uitge-

sproken vies”.

Als beloning volgde de lolly met

een worm of een krekel erin gesmol-

ten. Een mooi product, vond ieder-

een – het oog wil ook wat. En best

spannend: zouden kinderen blijven

likken tot het insect uit het snoep-

goed te voorschijn kwam? De Cali-

fornische lekkernij doorstond de

test glansrijk als het meest originele

product.

„Je moet die sprinkhanen en

meelwormen in de pan braden”, zei

een bijdehante collega na afloop.

Gelijk heeft ze. Insecten worden ge-

vriesdroogd opdat ze langer houd-

baar blijven. In de pan nemen ze ge-

makkelijk weer vocht op, zodat de

erin gedroogde smaakstructuur op-

nieuw wordt versterkt.

Sprinkhanen zorgen voor verkeersslachtoffers

Centraal-Afrika tijdens het regensei-

zoen zo’n 14 dollar per kilo kan ople-

veren. „Voor de lokale boeren is dat is

een niet te verwaarlozen inkomsten-

bron”, aldus Vantomme.

Experts zijn ervan overtuigd dat

we tegen 2050 niet meer hetzelfde

eetpatroon kunnen hebben als in

2011. Toch is er scepsis. „De psycho-

logische afkeer in het Westen van het

eten van insecten zit diep in de cul-

tuur geworteld”, zegt Van Huis. „En

er is vooralsnog weinig sprake van

grootschalige projecten die toelaten

om insecten op industriële schaal te

kweken. Er zijn dus zowel economi-

sche als maatschappelijke drem-

p e l s. ”

In zuidelijk Afrika worden er

elk jaar naar schatting tien mil-

jard Mopana-rupsen geoogst

op een gebied dat de helft zo

groot is als dat van Nederland. Die ac-

tiviteit levert de lokale economie een

jaarlijkse omzet op van circa 85 mil-

joen dollar. „Dat is geen industriële

teelt”, zegt Van Huis. „De oogst van

die rupsen gebeurt in de vrije na-

t u u r. ” Het seizoensgebonden karak-

ter ervan zorgt ervoor dat de oogst en

handel in deze insecten slechts voor

een klein deel van het jaar een be-

langrijke bron van voedsel en inkom-

sten zijn.

Ook in Nederland botst de bran-

che op zijn economische grenzen. Er

zijn op dit ogenblik een vijftiental

professionele kwekers in het land ac-

tief. „Het kweken van sprinkhanen is

zeer arbeidsintensief”, meldt Ruud

Meertens op de website van zijn kwe-

kerij in Someren. „Sprinkhanen wor-

den bij ons tot zes keer per dag met de

hand gevoerd, en dat duurt telkens

zo’n drie kwartier tot een uur.”

Dat is de reden waarom vele kwe-

kers en ingewijden in de branche

sprinkhanen vergelijken met kavi-

aar. Voor één kilo wordt algauw 60

euro betaald op de markt, terwijl een

kilo meelwormen – die veel gemak-

kelijker te kweken zijn – ongeveer 12

euro kost.

Die kostprijs zou wel eens een ho-

ge drempel kunnen worden voor de

menselijke consumptie van insecten.

Nu leveren Nederlandse insecten-

kwekers hun producten bijna uit-

sluitend aan gespecialiseerde groot-

handels en dierenwinkels. „Slechts 1

procent van onze omzet is bestemd

voor menselijk gebruik”, zegt Wim

Soetendaal van Starfood, een kweke-

rij uit Gelderland.

Om te kunnen concurreren met

andere eiwitrijke producten zoals

vlees en vis, zal de marktprijs voor in-

secten fors naar beneden moeten.

Van Huis denkt niet dat dat op de

korte termijn te gebeuren staat. Hij

gelooft veel meer in de grootschalige

verkoop van insecten voor de vee- en

visvoederindustrie en in innovatieve

kweekmethodes om dat mogelijk te

maken.

Aan de Wageningen Universiteit

worden momenteel drie kweken be-

studeerd: meelwormen, krekels en

soldatenvliegen. Er wordt nageke-

ken welke organische afvalstromen

het best geschikt zijn om er die insec-

tensoorten op te laten gedijen. „We

zijn voor die proeven in nauw contact

met Venik, het belangenplatform

van Nederlandse insectenkwekers”,

zegt Van Huis.

Het doel is om uit die insecten-

kweek duurzame eiwitten te halen

die als alternatief kunnen dienen

voor vismeel en andere dierlijke voe-

dingsadditieven. In de buurt van

Breda is sinds vorig jaar een commer-

cieel opstartbedrijf actief, Protix Bio-

systems, dat gebruik maakt van die

afvaltechniek en gefinancierd wordt

door het Dutch Greentech Fund, een

fonds waarin de TU Delft, Wagenin-

gen Universiteit en Rabobank parti-

ciperen.

Het potentieel voor de consump-

tie van insecteneiwit is groot. Als al-

leen al tegen 2050 circa vijf procent

van de mondiale eiwitbehoefte gele-

verd zou kunnen worden door insec-

ten, dan zou dit de branche wereld-

wijd een omzet kunnen opleveren

van 45 miljard euro.

Ook Marleen Vrij van het advies-

bureau Zetadec is enthousiast. Ze

ziet grote mogelijkheden voor de

branche. „Maar dan moet de insec-

tenkweek dringend opgeschaald

worden. En dat is lastig omdat er nog

geen markt is en veel wettelijke on-

d u i d e l ij k h e i d . ”

Dat is de reden waarom grote spe-

lers zoals Nutreco, producent van vis-

en veevoer, voorlopig de kat uit de

boom kijken. „Insectenvoer heeft ze-

ker hun interesse”, zegt Marleen Vrij,

„maar de sprong in het duister is nog

te groot.”

Sprinkhanen – het‘k aviaar’ onder deinsecten – kosten 60euro per kilo

Europese trek-sprinkhaan

(Locusta migrat.)

(Gonimbrasiabelina)

Fo t o ’s Hollandse Hoogte, Fotonatura, AFP