1. WAT IS FILOSOFIE?

1. Inleiding

Essentialisme: theorie dat sommige dingen tenminste sommige essentiële

eigenschappen hebben (om als DAT ding herkend te worden)

Armchair philosophy: enkel intuïties in geest vd filosoof spelen rol bij opbouwen

gedachtengang

Experimentele filosofie: recente tak filosofie, gebruik van empirische methoden vb

vragenlijsten → resultaten tonen aan dat intuïties v leunstoelfilosofen soms verkeerd

zijn, en niet altijd gedeeld w in andere culturen (vb trolley dilemma)

Utilitarisme: handeling is goed als grootste hoeveelheid geluk ipv alternatieve

handelingen

Sofisten: 'willen weten' nagestreefd omwille van geld of macht, niet omwille van

zichzelf

Aporetische vraag: geen duidelijk, eenduidig antwoord (deel eigenheid filosofie)

2. Natuurfilosofie en mythologie

Arche: oerstof bestudeerd dr eerste filosofen (natuurfilosofen) Thales (water),

Anaximander (apeiron) en Anaximenes (lucht)

Mythologisch: vorm v denken die geen strikte scheiding maakt tss menselijke en

goddelijke wereld

Natuurlijke regelmatigheden: seizoenen, verschil dag en nacht, …

bovennatuurlijke krachten waarop filosofen zich beriepen

Natuurlijke onregelmatigheden: aardbevingen, overstromingen, ...

bovennatuurlijke krachten waarop filosofen zich beriepen

Homini universali: (Plato en Aristoteles) gingen geen enkel thema uit de weg en

brachten alle thema's in verband in een groots en doorwrocht systeem

Paul Ricoeur: beweert dat filosofie zich nooit zal kunnen onttrekken aan haar

mythologische achtergrond

Whitehead: ging zo ver in bewondering voor Plato om te zeggen dat de Westerse

filosofie niet meer is dan een reeks voetnoten bij het werk van Plato

3. Religie en filosofie

Augustinus en Thomas Van Aquino: getracht de tegenstelling tss geloof en

wetenschap te verzachten, dr te claimen dat veel geloofsovertuigingen wel bewezen

kunnen w met het verstand (godsbewijzen), en dat geloofsovertuigingen het

vertrekpunt kunnen (en zelfs moeten) vormen v verder filosofisch onderzoek

4. Wetenschap en filosofie

Vooruitgangsdenken: wetensch gezien als redder in nood, die knoeiboel vd filosofie

komt opruimen (MR: radicale breul tss twee epistemes + onbeantwoorde en

onbeantwoordbare vragen)

Epistemes: (Foucault) term die verwijst nr grondlaag v impliciete, stilzwijgende

veronderstellingen en dogma's die de krijtlijnen tekenen v eender welk syst v kennis

(wetenschappelijke rev: radicale breuk tss twee epsitemes)

Russel: veel vragen niet alleen onbeantwoord, maar ook onbeantwoordbaar

Metafysica: tak v filosofie, vragen over bestaan v God en andere moeilijke raadsels

Neg relatie filosofie en wetensch: moderne wetensch hebben aant traditionele

filosofische vragen overbodig gemaakt

Pos relatie filosofie en wetensch: wetenschapsfilosofie

Wetenschapsfilosofie: moderne wetenschap kritisch bestuderen adhv onderzoek --

> nieuwe filosofische deeldisciplines

Pascal: vb v filosoof die zich laat inspireren dr nieuwe bevindingen in de wetensch

(heliocentrisme --> nietigheid vd mens)

Dewey: Darwin deed nt alleen biologie op haar grondvesten daveren, mr ook

ommezwaai in filosofie. Omgekeerd is darwinisme ook schatplichtig aan filosofie

Wittgenstein: filosofie is een familie, sommige fenomenen hebben geen essenties

prototype resemblance theory

Prototype resemblance theory: niet mogelijk essenties te vatten, mr wel veld v

entiteiten v een bepaald fenomeen (plaats in veld: hoe meer gelijkenissen, hoe

dichter bij prototype) = anti-essentialistische manier v definiëren

5. Conclusie

Russel: onzekerheid aanvaarden

Descartes: prototypische filosoof: pos def=durfde aan om aan meest basale dingen

te twijfelen + neg def=geprangd tss van religie doordrenkte Middeleeuwse filosofie en

opkomst moderne wetensch

2. RENE DESCARTES, FILOSOOF

1. Inleiding

Epistemologie: kennisleer, vraagt zich af hoe we precies tot betrouwbare kennis

komen

Metafysica/ ontologie: eig weet niemand wat het betekent, letterlijk: na de fysica en

er over heen (over ng fundamentelere dingen dan de fysica) --> 2 soorten dingen:

fysisch en psychisch: Descartes: meest fundamentele bouwstenen (dualisme), onze

PH vals samen met onze GEEST

Euclitische meetkunde: helderheid v meest basale elementen --> nieuwe dingen uit

afleiden

2. De wetenschappelijke revolutie

Ptolemeus: grote naam in astronomie: aarde in centrum v universum (geocentrisme)

Copernicus: heliocentrisme, oneindige ruimte, kosmologische krenking

Kepler: beweging vd hemellichamen rond zon is ellipsvormig, zei dat er niets

speciaals was aan bovenmaanse planeten (begrippen v Aristoteles), ondermaans en

bovenmaans opgebouwd uit zelfde materialen

Ondermaans: onder de maan: opgebouwd uit 4 elementen

Bovenmaans: uit 5e element (had iets goddelijks)

Galilei: aantal manen rond Jupiter --> niet meer 7 planeten (schending heilig getal),

mechanisering vh wereldbeeld --> antithese v doeloorzaken in natuurlijke wereld

(geen organisme mr machine), wet vd traagheid

Doeloorzaak: plannen maken en doelen stellen is de motor, ligt altijd in toekomst vb

studie: doel (diploma) dat tegelijk werkt als oorzaak (nr de les gaan) --> vroeger dacht

men over wereld als doeloorzaak vb schepping

Wet vd traagheid: ieder lich, aan zichzelf overgelaten, blijft in rust of beweegt voort

met gelijkmatige snelheid en langs rechte lijn

Newton: maakte omvattende natuurwetenschappelijke theorie die alle hemelse

bewegingen kon verklaren en voorspellen

3. Zo ijverig was hij niet

4. De kennis en haar lotgevallen: deconstructie

Natuurlijke twijfel: twijfelen aan de zintuigen vb optische illusies

Plato: vertrouwden zintuigen ook niet, zeker nt om kennis te vergaren

Hyperbolische twijfel: twijfelen aan zintuigen vb dromen, hallucinaties

Metafysische twijfel: twijfelen aan wiskunde en andere intuïties vb malin genie

Systematische, methodische twijfel: twijfelen over alles

Constructie

Helderheid: intuïtieve zekerheid, norm vr volgende zekerheden

Onderscheidenheid: intuïtie in kwestie moet duidelijk onderscheiden zijn van eender

welke andere bewustzijnsinhoud, norm vr volgende zekerheden

Eerste zekerheid: ik denk, dus ik ben

Tweede zekerheid: idee v volmaaktheid --> God

Causaliteitsprincipe: alles heeft oorzaak en die moet minstens even groot zijn als

het gevolg

Derde zekerheid: idee v uitgebreidheid, Gods goedheid is garantie vr rest v zijn

redenering

Wiskundige wereld: wereld na twijfel, niet meer wereld dr zintuigen, mr

gemechaniseerde wereld

5. Het failliet van Descartes

Hume: denken dat we een pers identiteit hebben (continuïteit) is fictie, maar moeten

dit wel denken, anders w we gek. We zijn eigenlijk soort filter met impressies en

gedachten: meer kon Descartes ook niet concluderen --> er zijn gedachten, mr een '

ik' is er niet (niet radicaal genoeg)

A posteriori godsbewijs: vanuit ervaring, idee v volmaaktheid: alleen volmaaktheid

zelf is groot genoeg om idee v volmaaktheid te kunnen veroorzaken

(causaliteitsprincipe), en die volmaaktheid is God --> God is goed (want volmaakt)

dus geen reden vr twijfel aan wiskunde en buitenwereld

A priori godsbewijs: vanuit rede, uit idee v volmaaktheid kan men bestaan v

volmaaktheid afleiden (het is volmaakter te bestaan dan niet te bestaan) --> als het

volmaakte niet zou bestaan, zou het niet volmaakt zijn. Kortom: God moet wel

bestaan.

3. DE GEEST IN DE MACHINE

1. Inleiding

Materialisme/ fysicalisme: alles wat er te weten valt over iemand --> aflezen uit

hersenen (we vallen volledig samen met ons lichaam) <-> onze intuïtie: we hebben

een lichaam, we zijn er geen

Res cogitans: denkend ding (Descartes)

Res extensa: neemt plaats in in fysisch universum (Descartes)

Eerste argument vr radicaal onderscheid: onsterfelijkheid vd ziel

Kant: aantal postulaten (eisen): moeten aannemen dat ziel onsterfelijk is, anders

kunnen we niet begrijpen dat mensen het goede doen (want bijna altijd ten koste v

jezelf) ==> beloond in hiernamaals

Tweede argument vr radicaal onderscheid: common sense, we zijn vrije wezens

vb heel juridisch systeem gebaseerd op vrije wil

Paul Bloom: iedereen is dualist: we denken over onszelf als vrije wezens (vrije wil)

Vrije wil: voorwaarde om iemand verantwoordelijk te stellen vr eigen G

Geestesspul: (Dennett) gaat om heel andere substantie dan materie waarmee

lichaam is opgebouwd

Fysisch spul: (Dennett) gaat om heel andere substantie dan waaruit geest is

opgebouwd

Dualisme: geest en lichaam zijn fundamenteel verschillend, en kunnen volledig

onafhankelijk v elkaar hun taken vervullen

Plato: nog dualistischer dan Descartes: naast materie en geest ook twee

verschillende werelden (zintuiglijke wereld en ideeënwereld)

Ontologie: zijnsleer, neutraler en hedendaagser synoniem vr metafysica, algemene

theorie over wat er is in de werkelijkheid?

Pijnappelklier: volgens Descartes zat daar wisselwerking tss geest en lichaam

Esprits animaux: levensgeesten, om hypothese over wisselwerking hard te maken,

zorgen ervoor dat wederwaardigheden v ons lichaam vertaald kunnen w nr de taal va

de geest en omgekeerd, dat onze wilbeslissingen gecommuniceerd kunnen worden

nr ons lich

Cartesiaans theater: onze geest = wezentjes die opdrachten vervullen en lich

besturen

Wet v behoud v massa: (Antoine Lavoisier) gaf dualisme stevige deuk: fysische

wereld is gesloten syst, waar de totale hoeveelheid massa constant blijft, geen plaats

vr geestelijke beïnvloeding

Occasionalisme: (Geulinckx, een v Descartes' Vlaamse lln) wilsbeslissingen zijn

eigenlijk illusies, beide substanties vergelijken met afzonderlijke uurwerken die

perfect gelijk lopen, beiden opgewonden dr God. Vb lich een bep ervaring --> God

vertaalt die ervaring vr de geest (occasionalisme ook dr Nicholas Malebranche -->

dualisme=spiritualisme)

Probleem v occasionalisme: onttrekt debat over lich en geest aan de

wetenschappen

3. De mens een machine

Julien Offray de lamettrie: eerste filosofische materialist, volbloed atheïst, boek

l'homme machine: kritiek op dualisme, afkeer voor leunstoelfilosofen, ook materialist

in methode: kennis gebaseerd op ervaring, ziel en lich vallen samen, denken is een

eigenschap vd materie (lamettries materialisme is een programmaverklaring)

Programmaverklaring: laten we proberen om zonder bovennatuurlijke hulpmiddelen

het denken te verklaren vanuit de materie. Misschien lukt dat niet, misschien wel,

maar het is in ieder geval een zuiniger manier v werken dan het dualisme

Morele handelen volgens lamettrie: komen nt v bovenaf, mr zitten in onze natuur

vb moreel handelen bij dieren

Naturalisme: allerlei fenomenen beschouwen als onderdeel van de natuur, mensen

en hun denkvermogens maken deel uit vd natuurlijke wereld, bovennatuurlijke

elementen w uitgesloten en wetensch methodes leidraad

4. Het materialisme vandaag

Fysicalisme: synoniem vr materialisme, natuur vd geest kan verklaard w binnen het

kader vd wetten en principes vd fysica, het prototype vd exacte wetenschap

Analytische filosofie vd geest: (philosophy of mind) project v een materialistische

theorie vd geest, laat zich inspireren en informeren dr de (cognitieve) wetenschappen

Scheermes v ockham: entiteiten niet nodeloos vereenvoudigen --> dualisme

schendt deze regel

Dennett: incoherent dualisme doet denken aan wederwaardigheden v spoken:

kunnen door muren heen vliegen, maar ze ook tegenhouden

Jack Smart: metafoor van Venus, pro fysicalisme (aansluiting succesvolle

wetenschappen + elegantie en zuinigheid), reductionistisch materialisme,

psychologische termen gebruiken, mr weten dat ze verwijzen nr neurowetensch

termen vb vuren v neuronen en denken

5. Een aanval op het gezond verstand?

Folk psychology: manier v denken vh gezond verstand, waarbij de handelingen v

een persoon verklaard w dr hem of haar sensaties toe te schrijven --> hierdoor lijken

mentale fenomenen te bestaan (geen reden tot bestaan in materialistische wereld)

Reductionistisch fysicalisme: waarde v ons gezond verstand betwijfelen, geest en

hersenen volledig laten samenvallen of volledig scheiden (mentale kan gereduceerd

w tot het fysische) --> niet echt populair, want gaat volledig voorbij aan onze

dagelijkse intuïties

Niet-reductionistisch of supervenientie-fysicalisme: mentale niet reduceerbaar tot

het fysische, maar toch afhankelijk vh fysische. Mentale eig komen bovenop fys eig,

maar de eerste zijn niet te herleiden tot de tweede.

Supervenieren: bovenop komen

Supervenientie: (komt tegemoet aan zowel gezond verstand als wetensch) zwakke

vorm van niet-reductionisme, mentale is assymetrisch afhankelijk van het fysische:

gelijkheid v fys eig impliceert noodzakelijk de gelijkheid v mentale eig, maar niet

andersom (vb p. 40), geen reductie van het mentale tot het fysische, maar ook geen

emergentisme

Emergentisme: mentale rijst wel op uit het fysische, maar heeft ook zekere

autonome kracht

4. FRIEDRICH NIETZSCHE, FILOSOOF MET DE HAMER

1. Inleiding

Hamer als subtiel instrument: dokter, die zieke Westerse beschaving wilde

genezen --> herwaardering v alle bestaande waarden

Sloophamer: grote oorlogsverklaring tegen iedern die het had aangedurfd het echte

leven aan banden te leggen, vernietigende analyse vd Westerse filosofie en

beschaving

Echte leven: alles wat in filosofie geen plaats heeft gekregen: lich, lijden,

dubbelzinnigheid,...

Superman: alternatief na vernietigende analyse, vertegenwoordigt voor hem de

'grote gezondheid'

2. Een turbulent leven

Filologie: studie vd taal en letteren vd klassieke oudheid

3. Een grote oorlogsverklaring

Tegen Platonisme

Evenwicht tss dionysische en apollonische: evenwicht tss wanorde, mateloosheid

(irrationele) en orde, harmonie (rationele) (volgend Nietzsche voor komst v Plato en

Socrates), pre-socratici begrepen wereld als voortdurend gevecht tss irrationele

krachten en wanhopige pogingen vd mens om die krachten met redelijkheid te

bezweren

Socrates en Plato: eind aan evenwichtsoefening dr rationele sterk te overwaarderen

ten koste van het irrationele

Ideeënwereld: perfecte wereld volgens Plato, die sjablonen bevat v alle dingen op

aarde

Demiurg: Plato's god, maakte gebruik van deze sjablonen toen hij de zintuiglijke

wereld op orde zette

Scheppingsgedachte: uitvinding Christendom, vr de Grieken was de materie eeuwig

Afschaduwingen: concrete vormen in zintuiglijke wereld die onrecht doen aan hun

sjabloon

Schouwen v ideeën: enkel zo echte kennis mog, nt dr observeren zintuiglijke wereld

(levert hoogstens een mening op), definieerde kennis als abstractie

Aristoteles: over kennis spreken zonder beroep te doen op andere wereld, alle

dingen dragen hun vorm in zich en die essentie is de leidraad in hun ontw

Nietzsche's haat vr Plato: gaan fancy ideeenleer nodig om te begrijpen hoe we aan

kennis komen + Plato vond zijn ideeenwereld interessanter ("kon het leven niet aan")

Mummie: filosofen volgens Nietzsche, alles wat filosofen onder handen hebben

gehad, waren gemummificeerde begrippen: individualiteit eruit, ontdaan v identiteit,

verafgoding

Ressentiment: wrok (fabel vd zure druiven), volgens Nietzsche belangrijkste motief

vr Plato's twee werelden theorie

Tegen Christendom

Platonisme vr het volk: Christendom volgens Nietzsche

Descriptieve ethiek: hoe handelen mensen, en waarom doe ze dat? Nietzsche

houdt zich vooral hiermee bezig

Prescriptieve ethiek: hoe zouden mensen moeten handelen?, volgens Nietzsche

symptoom van degeneratie: ieder mens moet volgens hem uitmaken wat goed en

slecht is

Slavenmoraal vd christenen: uit ressentiment tegenover de heren hebben ze de

aristocratische gelijkstelling v goed en voornaam volledig omgedraaid: begonnen de

sukkelaars en nederigen goed te noemen, en machtigen slecht --> lafheid

Tegen Wagner

Tegen vrouw

4. Het grootse leven

Wereld is strijdveld v krachten: centrale gedachte v Nietzsches filosofie, taak v

individu om zich staande te houden in strijdveld zonder metafysische hulpstukken

Übermensch: heeft geen moeite met wilde en broeierige leven te bevestigen

Nihilisme: ontkenning v bestaan v betekenis of waarde in de wereld

Zwak of reactief nihilisme: vd christenen en metafysici, hun slavenmoraal en

mummificering zijn fundamenteel levensvijandig, gaan op zoek nr eenheid en

stabiliteit omdat ze voortdurend vernieuwende werkelijkheid nt aankunnen (nihilistisch

want willen lich vernietigen)

Sterk of actief nihilisme: vd übermensch, schept vr zichzelf nieuwe waarden, want

herkent zich niet langer in heersende waarden, koppelt waarden en normen nt aan

onbereikbare wereld

Anti-aristocratisch Christendom: christendom volgens N. vol van verrotting omdat

het ontkent dat sommigen voorbestemd zijn om te leiden en anderen om te volgen

Gedwongen sterilisatie: ontaarde leven onderdrukken en aan de kant schuiven

Voluntarisme: het willen hoger achten dan het denken en kennen --> lijden

aanvaarden, maar ook willen en bevestigen

Eeuwige terugkeer v hetzelfde: moreel-psychologisch gedachte-experiment,

hypothetische test vr de übermensch om de wilskracht te testen

Lichtvoetige filosofie: übermensch leeft met licht gevoel omdat hij ja zegt tegen het

leven, metafysische ballast afgeworpen

Copleston: ubermensch is eig ongeveer alles wat Nietzsche zelf wilde zijn, maar

vooral wat hij niet was

6. CHARLES DARWIN

1. Inleiding: Darwin en de filosofie

Evolutiebiologie: houdt zich bezig met aanscherpen en doordenken v aant centrale

darwinistische concepten, zoals natuurlijke selectie

Natuurhistoricus: bestudeert evolutionaire geschiedenis vd levende wereld

Darwinisme: gn grens aan manier waarop Darwin andere disciplines heeft veranderd

Universeel zuur: (Dennett) werk v Darwin filosofisch op de kaart --> overal weg

doorheen vreten

2. Gentleman en natuurhistoricus

On the origin of species: hoe versch soorten op aarde geevolueerd zijn uit een

gemeensch voorouder (natuurlijke selectie NS)

Descent of man: boek, wat het betekent dat zowel lich als geest vd mens een

product zijn v NS

3. Darwins gevaarlijke ideeën

Genealogische blik op de levende natuur: versch soorten niet resultaat v goddelijk

boetseerwerk, mr v lange gesch v afstamming met modificatie (=transmutationisme,

nt bedacht dr Darwin mr gedachte wel gethematiseerd)

Boom vh leven: onderaan oude soorten, twijgjes nieuwe soorten, afgeknapte

twijgjes uitgestorven soorten (manier v vormgeven aan transmutationisme)

Darwins originaliteit: niet eerste die beweerde dat soorten evolueren, mr duidde als

eerste mechanisme aan die evolutie aandrijft: NS

3 basisstellingen: er is schaarste (dus nt alle organismen in staat voort te planten),

er is variatie (bep welke organismen zullen voortplanten en welke niet), variatie is

erfelijk (eigenschappen die ouders aangepast maken, w doorgegeven)

Principe v behoud: wat behouden w dr natuurlijke selectie zijn variaties die nuttig

zijn voor het organisme in de strijd om te overleven en zich voort te planten

Adaptatie: wanr zo'n variatie zich doorheen een aant generaties over de populatie

verspreid heeft, eig v een organisme dat in bep omg een bep functie vervult waardoor

het een groter aant levensvatbare nakomelingen kan voortbrengen dan organismen

die de eig niet hebben (psy eig, fysiologische eig of gedragskenm)

4. Domheid en doelmatigheid

Theologisch-teleologisch denken: werkelijkheid interpreteren als een dr God

bezield organisme, net als mens zou werkelijkheid ook doordrongen zijn v

doelgerichtheid en doelmatigheid die rechtstreeks doorverwijzen naar een schepper

(Darwinisme is doodsteek vr deze vorm v denken)

Doelgerichtheid: heel wat eig in de natuur vervullen een duidelijk doel (gerichtheid

op een doel)

Doelmatigheid: talrijke eig v levende wezens zijn bijzonder geschikt vr het doel dat

ze moeten vervullen, doen dat op een efficiënte manier (bekwaamheid om dat doel te

vervullen)

Teleologie: de leer van de doelgerichtheid en de doelmatigheid

Natuurtheologen: (vb Paley) bezongen voortdurend wonderlijke perfectie vd

schepping, perfectie die sluitend bewijs levert vr bestaan v een schepper

Perfectie: schoonheid, complexiteit, mr vooral functionaliteit

Argument from design: (Paley) ssort v godsbewijs, er is design, er is geen design

zonder designer, dus er is een designer --> God heeft de werkelijkheid geschapen en

dat verklaart wrm die zo geweldig in elk zit (alternatief= NS)

Probleem vd eindeloze regressie: intelligente ontwerper toont zelf ook tekenen v

doelmatigheid, en lijkt niet toevallig tot stand te zijn gekomen --> moet ook een

ontwerper van ontwerpers zijn, enz.

Optimaliteitsveronderstelling: in de wereld v designers gaat men ervan uit dat elk

onderdeel een bep functie heeft --> adaptationisme

Adaptationisten: zien overal adaptaties, NS is belangrijkste en mssn zelfs enige

mechanisme achter evolutie en moet niet onderdoen vr geniale ingenieur, bedenkt

altijd optimale oplossing vr bep probleem

NS als bricoleur: geen blik op eindproduct, mr historisch proces (met materialen die

er al zijn en vroegere structuren recycleren) + blind proces (trial & error) --> domheid

v NS

Functie: alternatief woord vr doelgerichtheid: verz effecten v een eigenschap die de

aanwezigheid v die eig verklaren, ze biedt een mechanische verklaring vr de

doelgerichtheid

5. Contingentie en vooruitgang

Kosmologische krenking: (Freud) leefwereld vd mens niet in centrum heelal

Psychologische krenking: (Freud) groot deel v psychische activiteit onttrekt zich

aan bewustzijn, mens niet transparant vr zichzelf

Biologische krenking: (Freud) mens is als alle andere organismen het product v

een blind en historisch proces v NS

Argument tegen noodzakelijkheid: geen vd soorten op aarde is het noodzakelijke

product v NS, het had ook allemaal anders kunnen gaan

Argument tegen vooruitgang: NS is geen progressief proces, verandering

impliceert geen verbetering

Contingentie: toeval, bestaan te wijten aan toevallige factoren, kleine wijzigingen die

uitvergroot w en leiden tot grootste ontw vb nieuwe soort, had ook helemaal anders

kunnen lopen

Convergente evolutie: (ondermijnt claim v contingentie) evolutionair proces waarbij

neit nauw verwante soorten onafhankelijk v elk toch zeer gelijkaardige eig ontw als

antwoord op een gelijkaardige uitdaging in hun natuurlijke omgeving (nt terug te

leiden tot eig v een gedeelde voorouder)

2 vormen v vooruitgang: (Darwin) toename v aangepastheid (beter aangepast aan

omg) + toename v complexiteit (meer functionele onderdelen)

7. EVOLUTIEPSYCHOLOGIE

1. Inleiding: Darwin doordenken

Wallace: zelfde idee als Darwin rond zelfde periode, soort ultraselectionist

Ultraselectionisme: NS is verklaring vr alles, behalve menselijke geest (te complex,

NS is blind en dom)

Katholieke weerstand tegen darwinisme: ng net verzoenen met gedachte dat lich

nt ontworpen is dr een schepper, mr zeggen dat ook geest een product is v

natuurlijke selectie is een brug te ver

Empirisch adaptationisme: wereld vol ontwerp, adaptaties (claim over hoe de

wereld is)

Verklarend adaptationisme: er zijn ook dingen zonder design, mr niet interessant,

moet nt verklaard w, "design is hetgeen dat verklaard moet worden"

Methodologisch adaptationisme: bij verklaring eerst kijken of het adaptatie is

2. Dr. Pangloss in Santa Barbara

Gould en Lewontin: ergerden zich aan adaptationistische klemtoon op optimaliteit

(ontwaart overal adaptaties) dat ze een spotnaam bedachten vr adaptationisme:

panglossianisme

Panglossianisme: verwijst nr dr Pangloss uit Candice ou l'optimisme, die bekend

stond om zijn vrolijke credo (wij leven in de beste der mogelijke werelden), maakte v

elke ziekte een zegen

Tooby en Cosmides: protagonisten v evolutiepsy

Pinker: vertaalde evolutiepsychologische denken naar grote publiek, oa in How The

Mind Works

Evolutiepsychologie: geest is een complexe en functionele structuur dat enkel

product kan zijn v NS (adaptationistisch)

Modules: versch onderdelen vd geest volgens evolutiepsychologen --> functioneel,

domein-specifiek, aangeboren, automatisch, intransparant en ingekapseld

Aangeboren: niet inhoud v kennis, mr mechanismen om tot kennis te komen zijn

aangeboren

Gekanaliseerde eigenschap: eig ontw zich ongeacht omgeving waarin organisme

zich bevindt en ongeacht versch in vertrekpunt v ontw --> eig op dezelfde manier

ontw in versch omstandigheden

Automatisch: activeren zichzelf als geconfronteerd met info uit hun betreffende

domein

Intransparant: niet toegankelijk vr bewustzijn vd drager

Ingekapseld: houden geen rekening met info die opgeslagen of verwerkt w in andere

delen v onze geest

3. De evolutiepsychologie en haar grenzen

Geest uit de steentijd: ijkpunt vr evolutiepsychologen: cognitieve en emotionele

reacties v onze voorouders op problemen v hun tijd, vormen ng steeds het raamwerk

vd huidige menselijke geest (EEA= Environment of Evolutionary Adaptedness)

Poverty of stimulus: argument v evolutiepsychologen om menselijke geest te

rechtvaardigen, vb jonge kinderen snel greep op complexe problemen

Taalverwervingsmodule: aangeboren, stelt ons in staat om eender welke taal aan

te leren

Frame problem: tweede argument v evolutiepsychologen, beslissingen op leven en

dood vb verstijf-, vlucht- of vechtmodule (voorouders met algemene set v procedures

snel weggeconcurreerd dr modulaire voorouders, die relevante info veel sneller en

efficiënter verwerken)

4. De ontspoorde geest

Evolutiepsychiatrie: spitst zich toe op verklaringen v geestesziekten, verlengstuk v

evolutiepsychologie: geest is modulair en Pleistoceen is referentiepunt om structuur v

onze geest te begrijpen

Genome lag model (mismatch-model): (Mcguire en Troisi) een vd meest

evolutiepsychiatrische modellen: geestesziekten komen voort uit dramatische

mismatch tss huidige en voorvaderlijke omgeving, figuurlijke jetlag aan evolutionaire

vliegreis

Adaptationistisch model: tweede verklaringsmodel: belangrijke functie v

geestesziekten vb postnatale depressie om vaderlijke investeringen af te dwingen (dr

evolutie vormgegeven signaal, geen bewuste vorm v manipulatie)

Adaptive behavior gone wild: (Stevens en Price) uitvergrotingen v normaal (nuttig)

G worden psychiatrische aandoeningen, vb daadkracht ontspoort in roekeloosheid

Disfunctie-model: (Miller) verklaringsmodellen doen denken aan panglossianisme,

geestesziekten zijn geen verkapte adaptaties, mr schadelijke disfuncties, brein heel

kwetsbaar vr mutaties

8. SIGMUND FREUD

1. Inleiding: Freud en de filosofie

Positief antw op Freud in filosofie: zijn gedachtegoed heeft belangr impact op bep

filosofische thema's (soort wijsgerige antropoloog)

Negatief antw op Freud in filosofie: zo weinig wetensch waarde dat het nog bijna

alleen in filosofie bestudeerd kan w

2. Een korte biografie

Zenuwarts: tss neuroloog en psychiater, beroepsterm bestaat nu nt meer

Mytomaan: schepte er plezier in eigen leven te mythologiseren

Vrije associatie: want nt alle patiënten vatbaar vr hypnose, patiënt zegt alles wat

tijdens therapie in hem/ haar opkomt, zou bevrijdend werken --> symptomen

verdwijnen

Metapsychologie: geheel v Freuds theoretische studies vd geest, zou werking mr

ook falen vd menselijke geest verklaren + hoe falen hersteld moet worden (theorie en

therapie gaan hand in hand)

3. Zelfbedrog en het onbewuste

Descartes: groot vertrouwen in helderheid vd eigen geest en kracht v introspectie

Zelfbedrog: mens nt helemaal transparant vr zichzelf, bewuste zelf is

oppervlaktefenomeen dat aangestuurd w door massieve onpersoonlijke macht:

onbewuste

1e Paradox v zelfbedrog: zelfbedrog houdt in dat we iets weten en tegelijkertijd niet

weten, in strijd met niet-contradictie principe

Niet-contradictie principe: principe uit logica dat stelt dat iets niet tegelijkertijd waar

en onwaar kan zijn --> je weet iets, ofwel niet

2e paradox v zelfbedrog: onze intenties kennen en tegelijkertijd niet kennen

Oplossing v Freud: kennen en weten twee verzch betekenissen geven (bewust en

onbewust, onafh v elk), best mog om iets te kennen/ weten en tegelijkertijd niet te

kennen/ weten vb hypnose

Hypnose: alle psychische activiteiten toegankelijk vr denken dr verregaande mate v

ontspanning: vlakt remmingen af en bevordert impulsiviteit en vatbaarheid vr

suggestie

Onderdrukken: bepaalde ideeën of gevoelens nt uiten, bep uitspraken nt luidop

doen, bep handelingen niet stellen, voor jezelf houden

Verdringen: zelfcensuur verloopt niet altijd op bewust niveau: sommige gedachten

en gevoelens willen we zelfs voor onszelf verbergen, omdat we ze niet ervaren als

onze gedachten

3 componenten in ons denken: bewuste syst, censuur (bewaakt grenzen v bewuste

syst, verdringt bep gevoelens en gedachten) en onbewuste syst

Sartre: zelfcensuur doet ook aan zelfbedrog, want kent de gedachten + verdringing is

theoretisch verzinsel om onszelf ontoerekeningsvatbaar te verklaren

Kwade trouw: (Sartre) neiging vd mens om zijn vrijheid en verantwoordelijkheid te

ontlopen

4. Seks, niets dan seks

Onlust: te maken met conflict tss fundamentele drijfkrachten en driften vd mens:

seksualiteit en zelfbehoud

Drift: ziet Freud als een grensbegrip: begrip op de grens tss lich een geest

Voorstelling: geestelijke component vd drift: gedachten, herinneringen en gevoelens

Affect: lich component: hoeveelheid energie waarmee bepaalde voorstelling beladen

is

Seksualiteit: niet verengen tot genitaal contact, enorme variatie in voorwerp, bron en

doel, ontstaat in kindertijd

Polymorf perverse kinderen: alle kinderen ontplooien heel wat seksuele activiteiten,

mr zijn nog niet genitaal georganiseerd

Perversie: seksuele leven van een pers wijkt af vd norm, pers beleeft enkel ng lust

aan (afwijkend) seksueel object of bron --> tegenwoordige term = parafilie

Psychische dammen: aan eind vd kindertijd, leggen bep seksuele activiteiten aan

banden dr ze te associëren met walg en weerzin

Restverlangen: blijft altijd bestaan, bep seksuele driften nooit volledig bevredigd,

bron van onlust dat verdrongen moet w --> dr oerverdringing

Oerverdringing: cruciale gebeurtenissen in evolutie v menselijke soort vb van

viervoetig nr tweebenig bestaan: verdringing v ruikdrift

Psychisme: besteed enorm veel tijden energie aan bestrijden v driften die nt

compatibel zijn met ons zelfbeeld en betaalt daarvoor grote prijs --> neurose of

perversie

Neurose: (dr verdringing) verzamelnaam vr allerlei milde psychische stoornissen die

zich kenmerken dr typische neg emoties zoals schuld, angst, verdriet en walging

5. De mens: een ziek dier

Differentiële definitie v mens-zijn: er vanuit gaan dat mens op aant cruciale punten

verschilt v andere dieren

Sublimatie: seksualiteit aanwenden vr grootse en waardevolle projecten (mr

verdringing is meer voorkomend)

9. INTELLIGENT DESIGN

1. Inleiding

Controverse tss darwinisme en ID: roept veel emoties op want ten grondslag aan

relatie tss wetensch en geloof, meer nog: over evolutiebiologie en geloof

2. ID en darwinisme

Creationisme: versch vormen, meest idiote is 'young earth creationism': hemel en

aarde door God geschapen in niet zonver verleden (5000 jaar geleden), staat haaks

op wetenschappelijke dateringen (aarde 4,54 miljard jaar oud) --> velen zien ID als

nieuwe vorm v creationisme, mr beetje gemakzuchtig

Intelligent Design: vindt dat darwinisme veel biologische fenomenen perfect

verklaart, maar er zijn bep vormen v ontwerp die zo ingenieus en complex zijn dat

blinde natuurprocessen (mutatie en selectie) ze niet kunnen voortbrengen --> eisen

intelligente ontwerper

Onreduceerbare complexiteit: dingen die te complex zijn om gereduceerd te

worden tot samenspel en mutaties kan Darwin nt verklaren vb zweepstaartje bacterie:

onderdelen apart leveren kosten op, mr als alle delen gecombineerd dan heeft het

organisme er baat bij --> moet intelligente kracht zijn die wel vooruit kan zien en

voordelen op lange termijn in rekening brengt

Onopgeloste vs oplosbare problemen: darwinisten ervan overtuigd dat nuttigheid v

afzonderlijke delen ng bewezen zal w

3. Religie en darwinisme: een korte geschiedenis

Deïst: geloven in goddelijke schepper die wereld in beweging heeft gebracht, mr die

verder niet wil of kan ingrijpen op wereldse gebeurtenissen (redelijkheid v God, veel

darwinisten zijn deïsten)

Agnost: geen uitspraken doen over fenomenen die eigen ervaringen te boven gaan

Huxley en Spencer: beschouwden darwinisme als soort seculiere religie: maatsch

en individuele idealen en normen afleiden, meer geïnteresseerd in ideologisch

gebruik v darwinisme, meenden dat wetensch ervoor moest zorgen dat men Rijk

Gods op aarde kon verwezenlijken --> confrontatie christendom en religie

Fisher en Dobzhansky: neo-darwinist, geloofde dat God wereld had geschapen

zodat alle organismen nr een adaptief optimum evolueren: de mens --> evolutie is

een doelgericht proces (maar creationismeals blasfemie: tegen letterlijke interpretatie

v Bijbel)

Neo-darwinisme: moderne synthese: synthese tss darwinisme en Mendeliaanse

genetica. Darwin wist dat er zoiets was als erfelijkheid, mr niet hoe die verloopt.

Basiswetten vd erfelijkheid geformuleerd dr Georg Mendel.

4. Is het darwinisme intrinsiek atheïstisch?

Methodologisch naturalisme: onderzoeksmethoden voldoen aan wetensch criteria

Theïsme: containerbegrip, verwijst nr alle religieuze overtuigingen waarin beweerd

wordt dat God bestaat en waarin God allerlei kenmerken w toegeschreven vb young

earth, pantheïsme, gematigde posities,...

Pantheïsme: (Spinoza) God bevindt zich in alles, vzlt volledig samen met evolutie vh

leven op aarde

Gematigde theïstische posities: God bestaat, God is liefhebbende scheppende

persoon, bestaan v God maakt enig versch vr werkelijkheid waarin we leven en

menselijke soort

Theodicee: (Leibniz) een vd meest beroemde pogingen om lijden in de wereld te

verzoenen met. Gods goedheid: God heeft ons geschapen als vrije individuen, en

voordelen v onze vrijheid zouden zodanig groot zijn, dat ze een tegengewicht bieden

vr de nadelen die ermee gepaard gaan (zoals het lijden)

5. Conclusie: alternatieven

Barth: religieuze realiteit verschilt volledig v wereld waarin wij leven --> kunnen met

onze menselijk denken onmog vatten wie of wat God is

Wittgenstein: niet de overtuigingen die kern uitmaken v geloof, mr de praktijken

Redelijkheid: alles wat in overeenstemming is met wetensch

10. SEKSUELE VOORKEUR

1. Inleiding: Freuds voorkeuren

Binariteit: tegenwoordig denkt men liever in termen v 'of...of' vb homoseksualiteit:

ofwel aangeboren, ofwel keuze, ofwel homo ofwel hetero

2. Twee paradigma's

Seksuele voorkeuren volgens essentialisten: natuurlijke soorten: classificatie die

op een of andere manier geschreven staat in de constitutie vd mensen

Seksuele voorkeuren volgens sociaal-constructivisten: sociale constructies:

uitvindingen die vormgegeven w dr allerlei sociale, culturele en economische factoren

LGS: Lesbian & Gay Studies: onze seksuele oriëntatie staat nt in genen, mr gevormd

dr sociale culturele en economische factoren

3. Soorten van soorten

Natuurlijke soort: natuurlijke groep v entiteiten of organismen met vaste, interne en

natuurlijke kenmerken vb chemische elementen, biologische soorten zoals tijgers

(delen bep hoeveelheid erfelijk materiaal)

Natuurlijke menselijke soort: natuurlijke groep v individuen met vaste, interne en

natuurlijke kenmerken vb bloedgroep, chromosomen

Sociale menselijke soorten: groepen met variabele eigenschappen in plaats v

vaste, interne en natuurlijke kenmerken vb gescheiden vaders, leden politieke partij

Interactieve soorten: deelverzameling v sociale menselijke soorten, interactie tss

theorieën en mensen: mensen veranderen wanr theorieën over hen veranderen, en

andersom vb schizofrenie (Hacking: looping effect)

Arbitraire soort: arbitraire groep v entiteiten, organismen of individuen zonder

gedeelde kenmerken vb sterrenbeelden

Typologisch denken: (Plato) soorten zijn verzamelingen die niet veranderen/

evolueren vb scheppingsverhaal

Praktische soort: nuttige groep v entiteiten of organismen met variabele, relationele

en natuurlijke kenmerken vb diersoorten

Populatiedenken: (Darwin) over soorten denken als populaties (mr geen perfecte

homogene groep, want soorten evolueren dr verschillen op genetisch niveau --> NS)

4. Zijn seksuele voorkeuren natuurlijke (menselijke) soorten?

Le Vay: (essentialist) seksuele voorkeuren zijn natuurlijke soorten

Geboorte-volgorde theorie: kans die jongen heeft om homo te w neemt toe met

aant oudere broers (nauwelijks een tiende vd mannelijke homoseksuelen)

Kinsey: biseksualiteit is minstens even gangbaar als homoseksualiteit

5. Zijn seksuele voorkeuren sociale constructen?

Halperin: voorvechter v sociaal-constructivisme, huidige Westerse vorm v

homoseksualiteit en dichotomie met heteroseksualiteit is uitvinding vd moderne tijd

Pederastische vorm: vorm v seksualiteit in Oude Griekenland, getrouwde mannen

ook relaties met jonge mannen

11. LUDWIG WITTGENSTEIN

1. Inleiding

Foucault: stelt aan eind v zijn leven een vd vele aspecten v zijn eigen theorie over de

geschiedenis v homoseksualiteit zelf in vraag

Tractus logico-philosophicus: boek over taal: betekenis ontstaat wanr een

uitspraak verwijst nr een stand v zaken in de werkelijkheid, disciplinering vd taal

Philosophische Untersuchen: boek over taal: betekenis v een uitspraak vr groot

deel bep dr manier waarop en context waarin die gebruikt w (inbedding in taalspel),

taal heeft versch functies en moet niet beperkt w tot droge beschrijving vd

werkelijkheid, taalspelen

2. Een man van extremen

3. Geen gezwets! Over Wittgenstein 1

Logisch atomisme: (Russel) theorie over verband tss taal en werkelijkheid:

fundamentele bouwstenen v onze taal zijn een spiegel van wat er zich afspeelt in de

werkelijkheid, en de logica stelt ons in staat om die bouwstenen te identificeren -->

omgangstaal omzetten in logische uitspraken --> atomaire uitspraken die

overeenkomen met werkelijkheid

Standen v zaken: samenhangen v dingen (atomaire uitspraken komen hiermee

overeen, terwijl dingen zelf overeenkomen met namen)

Afbeelden: taal en werkelijkheid gaan niet om een reële gelijkenis, maar om een

structurele gelijkenis: tss de structuur v uitspraken en de structuur vd dingen in de

werkelijkheid --> zelfde opbouw: evenveel elementen, die in zelfde verhouding staan

Onzin (filosofische problemen): wanr we de grenzen vd taal niet eerbiedigen en

uitspraken nt nr stand v zaken verwijzen --> enkel empirische uitspraken zijn zinvol

Zin (betekenis en waarheid): volstaat om blik te werpen op werkelijkheid, die zonder

twijfel bestaat

Het onuitsprekelijke: filosofie, religie en kunst brengen ons ermee in contact -->

waardevol

4. Spelen! Meet Wittgenstein 2

Taalspelen: het gebruik v taal hangt samen met de context en er zijn in principe

evenveel taalspelen als er contexten zijn, elk taalspel kent zijn eigen spelregels

Filosofische problemen: wanr we versch taalspelen met elk verwarren + nt duidelijk

inzien hoe de versch taalspelen functioneren vb geen essentie v 'goedheid' want

steeds in andere context gebruikt

Familiegelijkenissen: taalspelen hebben geen unieke gemene deler, mr wel

gelijkenissen en verwantschappen

Zin: betekenis v een uitspraak niet zozeer te maken met haar verhouding tot de

werkelijkheid, maar met de manier waarop ze gebruikt w in een bep taalspel + alleen

betekenis binnen de grenzen v een bep taalspel (niet zoiets als taalspelonafh

betekenis) --> er bestaat niet eoiets als de werkelijkheid (elk taalspel schept zijn

eigen werkelijkhd)

5. Ziekten en familiegelijkenissen

Schadelijke disfunctie: (Wakefield) x is een ziekte wanr ze aan twee voorwaarden

voldoet, die elk noodzakelijk en samen voldoende voorwaarden zijn: schadelijk vr de

drager of als schadelijk beschouwd dr omgeving (lijden) + gebaseerd op een

biologische disfunctie

Sikkelcel anemie: gebaseerd op biologische disfunctie: specifieke mutatie zorgt

ervoor dat doorstroom v bloed nr organen belemmerd w

12. PSYCHOPATHOLOGIE

1. Inleiding

Reductionistische attitude: problemen vd patiënt herleid tot kortsluiting in hersenen,

die verholpen kan w dr psychofarmaca of invasieve behandelingstechnieken

Niet-reductionistische attitude: mentale toestanden staan centraal: verlangens,

verwachtingen, herinneringen,... --> psychotherapeutische technieken om mentale

toestanden te herstructureren, bewust te maken, enz.

2. Enkele voorbeelden

Drapetomanie: negentiende eeuwse ziektecategorie om te begrijpen wrm sommige

slaven de ziekelijke neiging hadden hun meester te ontvluchten

3. Een metafysische vraag

Graham en Stephens: psychopathologie verwijst enerzijds nr stoornissen die de

psychiatrie bestudeert en anderzijds naar de psychiatrie zelf

Philosophy of mind: angelsaksische of analytische filosofie vd gees

Wetenschapsfilosofie en psychiatrie: klemtoon vooral op wetensch waarde vd

psychiatrie

Ethische problemen in de psychiatrie: vragen over toerekeningsvatbaarheid,

impliciete waarden bij opstellen v ziektedefinities, relatie met

geneesmiddelenindustrie

Epistemologische vraag: hoe weten we dat een bep mentale toestand een ziekte of

een geestesziekte is? Waaraan herkennen we een geestesziekte? --> lijst met

diagnostische criteria

Metafysische vraag: wat maakt een bep toestand tot een geestesziekte? Wat is de

natuur v psychopathologie? Wat maakt een stoornis tot een stoornis? --> lijst met

voldoende en noodzakelijke voorwaarden (ipv diagnostische criteria)

4. Wat is een stoornis?

Harmful dysfunction analysis: (Wakefield) sprake van harm + van disfunctie van

een (psychologisch) mechanisme dat zelf een product is van NS (essentialistisch)

The loss of sadness: daarin argumenteren Horwitz en Wakefield dat de vermeende

epidemie v depressieve stoornissen een artefact is vd hedendaagse psychiatrische

diagnostiek, depressie is een stoornis mr wordt overgediagnosticeerd

Evolutionaire verklaringen vr low mood: onderwerping signaleren in hiërarchische

relatie, of investeringen en doelstellingen opnieuw evalueren, of noodkreet

Depressie: wanr neerslachtigheid haar nut verliest: blijven hangen wanr oorzaak

verdwenen of niet in verhouding met oorzaak --> disfunctioneel (wanr deze schadelijk

is vr het individu, spreken we van depressie)

Broken brain analysis: (Andreasen) 1 voorwaarde vr (psychische) stoornis: moet

hersenstoornis zijn (essentialistisch)

Eliminativistisch fysicallisme: psychologie vormt een belemmering vr het echte

werk, nl de neurowetenschappen (vb 'verdringing' is eig neurofysiologisch proces,

dus term is betekenisloos)

Reductionistisch fysicallisme: we vallen samen met onze hersenen, we zijn ons

brein, maar psychologie kan tijdelijk ng rol v betekenis spelen (vb verdringing niet

opeens waardeloos, ook al is het een neurofys proces)

Prototype resemblance analysis: (Graham) twee voorgaande antwoorden zijn te

essentialistisch --> meer conceptuele analyse die schatplichtig is aan Wittgenstein en

diens prototypische analyse v taalspelen (niet-essentialistisch)