1

Moeten we ons bekommeren om gelukkige armen?

Erik Schokkaert, Centrum voor Economische Studiën en Centrum voor Economie en Ethiek, KULeuven

2

Inleiding Twee verschillende vragen:

"geluk" als een psychologisch concept; het belang van (gelijk of maximaal) "geluk" voor

een rechtvaardige samenleving.

Ik zal mij richten op de tweede vraag: wat te denken over de revival van het utilitarisme,…

moeten we ons eerder bekommeren om gelukkige armen of om depressieve miljonairs,…

3

in een wereld die geobsedeerd is door individueel "geluk"?

4

Structuur

1. Geluk of "capabilities"?

2. Verschillende interpretaties

3. Tevredenheid met het leven en "capabilities"

4. Verantwoordelijkheid en gelijkheid van geluk

5. Besluit

5

1. Geluk of "capabilities"?

Optellen of gelijk maken? utilitarisme (= maximeer de som van het geluk) of

geluksegalitarisme

"Welfarisme" als een egalitaristische benadering kritiek 1: "nut" (geluk) is niet meetbaar en zeker

niet interpersoonlijk vergelijkbaar kritiek 2: zelfs als het meetprobleem opgelost zou

zijn, mag een egalitaire benadering zich niet richten op geluk

6

Belangrijkste punten van kritiek:

"Physical-condition neglect": subjectieve gevoelens houden niet altijd voldoende rekening met reële fysische omstandigheden "expensive tastes" aanpassing van aspiraties aan objectieve

beperkingenA person who is ill-fed, undernourished, unsheltered and ill can still be high up in the scaleof happiness or desire-fulfillment if he or she haslearned to have 'realistic" desires and to take pleasure in small mercies. (Amartya Sen)

7

Belangrijkste punten van kritiek 2 "Valuation neglect": waarde toekennen aan

een leven is een reflectieve activiteit: de inhoud van een leven is een cruciale determinant van zijn waarde a-sociale voorkeuren voorbeeld: de gelukspil

It is better to be a human being dissatisfied than a pig satisfied; better to be Socrates dissatisfied than a fool satisfied. And if the fool, or the pig, is of a different opinion, it is because they only know their own side of the question. The other party to the comparison knows both sides. (John Stuart Mill)

8

Is er een alternatief?

een multidimensionele beschrijving van "functionings" of "capabilities" "whether well-nourished, well-clothed, mobile,

taking part in the life of the community" (Sen) Nussbaum's lijst van "basic capabilities" die nodig

zijn om een waardevol leven te leiden

geluk kan dan nog steeds één dimensie zijn naast de andere

9

Structuur

1. Geluk of "capabilities"?

2. Verschillende interpretaties

3. Tevredenheid met het leven en "capabilities"

4. Verantwoordelijkheid en gelijkheid van geluk

5. Besluit

10

2. Verschillende interpretaties Varianten van "voldoening"

Tijdelijk Persistent

Deelaspecten van het leven

Plezier Partiële voldoening

Het leven als geheel

Topervaringen Globale tevredenheid met

het leven

Bron: Veenhoven, 2002

GELUK?

11

Varianten van "voldoening":

Tijdelijk Persistent

Deelaspecten van het leven

Plezier Partiële voldoening

Het leven als geheel

Topervaringen Globale tevredenheid met

het leven

Bron: Veenhoven, 2002

GELUK?

12

Kahneman en "experienced utility"

Bron: Kahneman et al., Science, 2004

13

"net affect" is gecorreleerd met levenstevredenheid maar valt er niet mee samen: demografische ("objectieve") factoren voorspellen

beter levensvoldoening dan geluksgevoel tijdsgebruik betere voorspeller van geluksgevoel geluksgevoelens hangen sterker samen met de

onmiddellijke context aanpassing sneller en vollediger voor

geluksgevoel dan voor levensvoldoening

14

(Kahneman et al., AER, 2004):

"We need measures of well-being that have the following characteristics: (i) they should represent actual hedonic and emotional experiences as directly as possible; (ii) they should assign appropriate weight to the duration of different segments of life (e.g. work, leisure, etc.); (iii) they should be minimally influenced by context and by standards of comparison."

"…naar nationale geluksrekeningen"

15

Van beschrijving naar norm…

Zelfs wanneer Kahneman et al. gelijk hebben en hun benadering een psychologisch meer aanvaardbare benadering van individueel geluksgevoelen oplevert,

dan betekent dit niet dat ze ook automatisch voor een normatieve analyse te verkiezen is: physical-condition neglect; valuation neglect.

16

Opnieuw naar "levenstevredenheid"… Varianten van "voldoening"

Tijdelijk Persistent

Deelaspecten van het leven

Plezier Partiële voldoening

Het leven als geheel

Topervaringen Globale tevredenheid met

het leven

Bron: Veenhoven, 2002

GELUK?

17

Verklaring van "tevredenheid met het leven" (Helliwell, Econ. Modelling, 2003)

18

19

Enkele lessen

niet-monetaire factoren zeer belangrijk: sterke statistische samenhang tussen "tevredenheid met het leven" en niveau van "capabilities"

cruciale rol van: sociale vergelijkingsprocessen; aanpassing en gewenning: de "hedonic

threadmill".

20

Structuur

1. Geluk of "capabilities"?

2. Verschillende interpretaties

3. Tevredenheid met het leven en "capabilities"

4. Verantwoordelijkheid en gelijkheid van geluk

5. Besluit

21

3. Tevredenheid met het leven en "capabilities"

veronderstel dat we de kritiek op "geluksegalitarisme" aanvaarden

en werken met een multidimensionele beschrijving van het welzijn…

22

Maar,… afweging van verschillende "capabilities"

onvermijdelijk bij de analyse van specifieke beleidsvoorstellen.

aggregatieprobleem: hoe de verschillende "capabilities"' aggregeren?

"tevredenheid met het leven" geeft zeker en vast nuttige informatie zouden we vanuit normatief standpunt prioriteit willen

geven aan capabilities waaraan mensen weinig of geen belang hechten?

is het niet logisch een groter gewicht toe te kennen aan capabilities die een groter gewicht hebben bij de bepaling van de tevredenheid met het leven?

23

Veronderstel dat we inderdaad "capabilities" tegenover elkaar

moeten afwegen; we deze gewichten (tenminste gedeeltelijk) willen

laten afhangen van wat mensen zelf denken; we aanvaarden dat survey-studies in dit verband

nuttige informatie kunnen opleveren,

wat zou dan een betere "globale" vraag kunnen zijn dan "Hoe tevreden ben je met je leven?"

24

Wat dan met de ethische vragen? Bepalende factoren:

optimisme/pessimisme – subjectieve gevoelens godsdienst persoonlijke relaties

Verantwoordelijkheid, privacy, aanpassing

We moeten "geluksresultaten" corrigeren.

25

Structuur1. Geluk of "capabilities"? 2. Verschillende interpretaties3. Tevredenheid met het leven en "capabilities"4. Verantwoordelijkheid en gelijkheid van geluk

A. individuele (subjectieve) gevoelensB. oorzaken van gelukC. privacy, vrijheid en verantwoordelijkheidD. aanpassing en gewenning

5. Besluit

26

4. Verantwoordelijkheid en gelijkheid van geluk

gebruik het empirisch onderzoek om tot een verfijnde (gecorrigeerde) maatstaf van levenstevredenheid te komen

wat zijn (ethisch) legitieme en niet-legitieme "oorzaken" van verschillen in levenstevredenheid? Bij "legitieme" verschillen is er geen onrechtvaardigheid.

ethische discussie noodzakelijk.

27

Een primitief voorbeeldA B C A' B' C'

constante 10 10 10 10 10 10

arbeidstevreden heid

15 10 5 15 10 5

godsdienst 0 0 15 5 5 5

(idiosyncratisch) optimisme

-10 10 0 0 0 0

tevredenheid 15 30 30 30 25 20

28

A. Individuele (subjectieve) gevoelens "tevredenheid" te subjectief

moet men mensen compenseren omdat ze pessimistisch zijn?

wat met "psychologische factoren"? Zijn mensen daarvoor verantwoordelijk?

zeker niet bij psychiatrische problemen. en verder?

29

Een vraag: het belang van genetische factoren?

Bron: Lykken and Tellegen, Psychological Science, 1996

30

B. Oorzaken van geluk

Niet alle bronnen van tevredenheid vormen een reden voor overheidstussenkomst: religieuze gevoelens a-sociale voorkeuren

Altruisme en naijver

31

C. Privacy, vrijheid en verantwoordelijkheid Sommige capabilities zeker in de private

sfeer (bv. persoonlijke relaties) Vrijheid impliceert verantwoordelijkheid,

maar voorzichtig bij de afbakening hiervan: hebben mensen gelijke kansen? voorbeelden: roken, verslaving,

voedingsgewoonten, cognitieve mogelijkheden. wetenschappelijk onderzoek essentieel om een

beter inzicht op te bouwen in de sociale processen.

32

D. Aanpassing en gewenning "dubbelzinnige" houding tegenover

aanpassingsprocessen: realistisch aspiratieniveau noodzakelijk voor

psychologisch evenwicht; sterk argument tegen de overdreven

beklemtoning van materiële waarden.

maar zeer problematisch vanuit rechtvaardigheidsstandpunt als reflectie van sociale discriminatie

positie van de vrouw

33

Hoe corrigeren? empirisch onderzoek: verschillende gewichten

voor verschillende sociale groepen (bv. mannen versus vrouwen)

basisvraag: echte verschillen in opvattingen of reflectie van "vals bewustzijn"?

mogelijk om de situatie van de ene groep (bv. vrouwen) te evalueren met de gewichten van een andere groep (bv. mannen)

34

Besluit Groeiende populariteit van empirisch

onderzoek over geluk:

zeer belangrijk vanuit wetenschappelijk standpunt – subjectieve tevredenheid is een belangrijk gevoelen, dat we beter zouden willen begrijpen

opleving van primitief utilitarisme moet bestreden worden

35

"Tevredenheid met het leven" geeft zeker nuttige informatie, maar: moet geïntegreerd worden in een bredere

"capabilities" benadering; en moet "gecorrigeerd" worden voor evaluatie van

rechtvaardigheid.

De meeste armen zijn niet tevreden, maar zelfs als ze tevreden zouden zijn, blijft armoede onrechtvaardig.