1

1

DE RECEPTIE VAN HETROMEINSE RECHT

WEEK 2

2

ROMEINS RECHT INWEST-EUROPA (T/M 11E EEUW)

476 nChr: ‘val’van West-Romeinse Rijk

Germaanse stammen: Vandalen, Gothen, Visigothen,Boergondiërs, Franken, etc.

Erkennen Romeins keizer in het Oosten (imperium)

Bijv. Koning Clovis van de Franken wordt door de keizer benoemd tot ere-consul in 509nChr

Personaliteitsbeginsel (i.t.t. territorialiteitsbeginsel)

Bijv. Lex Romana Visigothorum (Toulouse, 02-02-506)‘Barbaars’, vulgair Romeins Recht

3

Een verwijzing naar het Romeinse Recht isgewoonlijk een verwijzing naar de ‘barbaarse’rechtsoptekeningen.

Uitzondering: Italië als gevolg van PragmatiekeSanctie van keizer Justinianus op verzoek vanPaus Vigilius.

Weldra geen verwijzingen naar Digesten meer.

Af en toe verwijzingen naar Instituten en Codex.4

Afwezigheid van een ‘staatsapparaat’

Vacuüm wordt gedeeltelijk opgevulddoor de Kerk

Kerstening der Germaanse stammen

2

5

494 nChr

Paus Gelasius I aan keizer Anastasius (Oosten):

Maak onderscheid tussen Sacerdotium enImperium

(cf. Lucas 22:38)En zij zeiden: Heere!zie hier twee zwaarden. EnHij zeide tot hen: Het isgenoeg.

6

Kerk = hoeder van het Romeinse Recht

Kerk ´leeft´ volgens Romeins Recht(Ecclesia vivit lege romana)

In het bijzonder Romeins publiekrecht(organisatie kerk)

Belangrijke bron:

Etymologiae vanSt Isodorus van Sevilla (ca. 620)

7

Karolingische Renaissance

Karel de Grote

768 nChr: Koning der Franken774 nChr: Koning der Langobarden800 nChr: Keizerskroning in Rome

Resultaat: 1 keizerrijk in het Westen

Problematisch voor Romeins keizer in Oosten

8

Karel de Grote = defensor ecclesiae

Renovatio Imperii

Imperium Romanum = Imperium Christianum

Res publica Christiana

Wetgeving: ‘Capitularium’

3

9 10

843: Verdrag van Verdun(Rijk in 3en gedeeld)

870: Verdrag vanMeerssen (middenrijkverdwijnt)

Resultaat: SacrumRomanum Imperium(t/m 1806)

11

Heilige Roomse Rijk (Sacrum Romanum Imperium)

Keizerskroning (t/m 1530)?

1. Verkiezing tot Koning2. Koning gekroond tot Keizer

door Paus

Resultaat: Paus heeftgrote invloed in wereldlijke zaken

12

10e en 11e eeuw

Evenwicht tussen kerk en rijk doorbroken(einde Gelasiaans principe)

1077 nChr: Keizer Hendrik IV naar Canossa

Investituurstrijd (1075-1122)(wie benoemt bisschoppen?)Regnum v. Sacerdotium

4

13

Oplossing:Konkordaat van Worms(Europa als Christelijkeeenheid)

Maak onderscheidtussen:

• geestelijk ambt vanbisschop en

• zijn positie als vazalvan de Kroon

14

(1) ROMEINS RECHT

Eind 11e eeuw

Herontdekking Digesten

Littera Pisana =Littera Florentina

Rol Codex secundus

Littera bononiensis =vulgata

15

Middeleeuws Corpus Iuris:

1. Digesten in 3 delen: Vetus, Infortiatum, Novum

2. Eerste 9 boeken Codex

3. Volumen parvum =Instituten, tres libri, Authenticum, Libri feudorum

16

BESTUDERING VAN CORPUS IURIS

Wetenschapstaal = Latijn

Methode: glossen (origine Pavia)

Studie van het Romeinse Recht vindtzijn oorsprong echter in Bologna(Irnerius, Werner)

Hoorcolleges (volgorde Corpus Iuris), disputaties … .

Professoren in dienst van studenten!!

Constitutio habita (Frederik Barbarossa):Geen recht van ‘repressaille’tegen studenten en professorenStudenten en professoren niet onderworpen aan jurisdictie lokalegerechten.

5

17 18

Verspreiding rechtenfaculteiten: Frankrijk (Parijs, Orléans), Spanje,Engeland … (Latijn)

Ontstaan van ‘ius commune’= conceptueel kader,interpretatieregels, …

Voorbeelden van invloed van het Romeinse Recht:Engeland: Bracton (ca. 1230)Sicilië: Liber Augustalis (13e eeuw)Castilië: Siete Partidas (1263)

Ook: Thomas van Aquino, Dante … .

19

Glossa ordinaria = standaard glosse(1220-1240, Accursius)

Verdere juridische literatuurvormen:•Summa•Quaestiones•Casus•… .

20

Scholastieke methode (Scholastiek)Petrus Abelardus: sic et non

Historia calamitatum mearum / De geschiedenis van mijn tegenspoed

6

21

Digesten28,2,14,pr

Africanus,liber quarto

quaesitionum

Het instellen tot erfgenaam en hetonterven van kinderen en postuum

geborenen

Africanus,Rechtsvragen IV

Als een postuum geboren kind in de eerste graadonterfd en in de tweede gepasseerd is, is men van

mening dat, hoewel het geboren wordt op eenmoment waarop de nalatenschap nog toekomt aande in de eerste graad aangewezen erfgenaam, de

tweede graad toch ongeldig wordt gemaakt.

Glossen

Casus

Quod vulgo. Hic $ dicit quodquaedam regula qua est in

vulgari, non est semper vera:immo …

Hetgeen gewoonlijk zo is.Deze paragraaf zegt, dat eenregel die gewoonlijk waar is,dat nog niet altijd is. Want ..

Commentaar

22

Glossatoren opgevolgd door:

Commentatoren / Consiliatoren

Bartolus de Saxoferrato(1313-1357)

Nieuwe benadering:Ratio achter rechtsregel

Nieuw studieterrein:Internationaal Privaatrecht

Nemo jurista, nisibartolista!

23

(2) CANONIEK RECHT

Ook te Bologna

canones = ‘regels’

Relatie tussen Canoniek recht enRomeins Recht(Ecclesia romana vivit lege romana;Utrumque ius)

24

Corpus Iuris Canonici (1582)

Gratianus’Decretum (1140)Liber Extra (1234)Liber Sextus (1298)Clementinae (1317)Extravangantes (1499)

7

25

Waarom Canoniek Recht van belang?

Uitgebreide jurisdictie van geestelijke gerechtshoven (officialiteiten):Strafrecht, Familierecht, Privaatrecht … .

Voorbeelden:

•Usuurverbod (Lucas 6:35)

•Herintreding in gemeenschap van gelovigen na bekering tot Islam

•Huwelijk (consensus)

•Contractenrecht

Ook: Prorogatie (Waarom?)

Maar hebt uw vijanden lief, en doet goed, en leent, zonder ietsweder te hopen; en uw loon zal groot zijn, en gij zult kinderendes Allerhoogsten zijn; want Hij is goedertieren over deondankbaren en bozen.

26

ROMANO-CANONIEKE PROCEDURE

Gezamenlijke onderneming van decretisten/decretalisten en legisten

Gebaseerd op extra-ordinaria cognitio

Waarom populair? –bijv. i.v.m. bewijsrecht

Speculum iudiciale (Durantis 1271)

Inquisitoir, geschreven, geleerd, appel … .

Factor in receptie Romeins Recht

27

Het Romano-canonieke proces bij wereldlijke hoven

•Parlement van Parijs

•Reichskammergericht

•Grote Raad van Mechelen

28

Gerechtshoven?

•Arrêts de réglement

•Droit d’enregistrement

•Droit de rémontrance

8

29

(3) FEODAAL RECHT / LEENRECHT

Wat is feodaliteit? (Publiekrecht = Privaatrecht)

Exit ‘imperium’

Relatie heer en vazal

Beneficium (vererfbaar?)

Romeinsrechtelijke invloeden: dominium directum –dominium utile

Achterleen

Libri feudorum (Obertus de Orto) ca. 1150 (deel volumen parvum)

30

Feodalepyramide

Keizer = Leenheer

Koningen, Graven, Hertogen =Vazallen

Graven etc. =achterleenmannen

31

(4) GEWOONTERECHT

Twee vereisten:

(1) Longa consuetudine(2) Consensus utentium

Hoe inhoud gewoonterecht vaststellen?

• Turbe

• Vastleggen op schrift

‘homologatie’: Frankrijk 1454; Nederlanden 1531

Voorbeeld: Coutume de Paris (Noord-Frankrijk: pays de droit coutumier)

Rol jurisprudentie32

Vulgair Romeins Recht wordt gewoonterecht(Zuid-Frankrijk: pays de droit écrit)

Bijdrage Canoniek Recht:Een slechte costume kan opzij worden gezet(ratio)

Niet aan de universiteit onderwezen

9

33

Waarom genoot Romeins Recht populariteit?

Verschillende redenen:•Rooms keizer opvolger Romeinse Keizers•Non ratione imperii, sed imperio rationis•Staatsvorming

Argument voor absolute macht vorst

D 1.4.1 Hetgeen welgevallig is aan de princeps heeft kracht van wetD 1.3.1 De princeps is vrij van de banden van het recht

Echter:

D 1.14.1: lex de imperioC 1.14.4: De princeps is onderworpen aan het recht

34

Waarom minder populair in Frankrijk?

1219: onderwijs in Romeins Recht te Parijsverboden

1277: advocaten mogen geen Romeins Rechtaanhalen bij Parlement van Paris

Princeps = keizer??

35

Renaissance en Humanism

•Hernieuwde belangstelling voor Oudheid–1453 Byzantium onder de voet gelopen door

Turken: geschriften met teksten uit de Oudheidnaar West-Europa gebracht

–Hernieuwde belangstelling voor juristen uitperiode van klassieke Romeinse Recht:

•Anti- Tribonianus: interpolaties•Anti- Bartolisten: slecht Latijn en a-historisch•Anti- Glossatoren: idem

36

Juridisch Humanisme

• Alciatus 1492-1550• Universiteit van

Bourges• Mos Gallicus

– Tekstkritiek– Historische context– Maatschappelijke

context

10

37

Juridisch Humanisme

• Ius civile in artemredactum

• Recht als eenwiskundige discipline

• Rationele structuurCorpus Iuris?

• Institutensysteem• Donnellus Commentaar

op Ius Civile in 28boeken

38

Juridisch Humanisme

• Systematisering van hetrecht “more geometrico”:

– Petrus Ramus (1515-1572)– Johannes Althusius (1557-

1638)

39

Juridische Humanisme en Gewoonterecht

• Methode van juridischhumanisme bij het op schriftstellen van hetgewoonterecht:– Structuur– Inhoud

• Wetenschappelijkebestudering van hetgewoonterecht:– Charles Dumoulin:

Commentarii in Parisiensistotius Galliae supremiparliamenti consuetudines(1538): Coutume générale

40

Hollandse Elegante School

• 1575 Universiteit vanLeiden

• Wetenschappelijk entevens forensisch: MosGallicus and MosItalicus

• Arnold Vinnius,Johannes en PaulusVoet, Simon vanLeeuwen (Rooms-Hollands Recht)

11

41

Grotius ( 1583-1648)

• Inleidinge tot deHollandscheRegtsgeleertheid (voltooidin 1621, 1e druk in 1631)

• De Iure Belli ac Pacis libritres / Het Recht van Oorlogen Vrede in drie boeken(1625)

42

Inleidinge (1621)

• Juridisch humanisme• Inheems recht van Holland

als zelfstandig rechtsstelsel• Systematisch geordend

(Institutensysteem)• More geometrico

(Ramisme)

43

De Iure Belli ac Pacis (1625)

•natuurrecht als zelfstandige sociale filosofie•axiomatische redenering•streven naar redelijk geordende samenleving•vijf elementen:

–respect voor mijn en dijn–teruggave van hetgeen men voor een ander houdt–en van de winst die men daaruit maakt–vergoeding van door schuld veroorzaakte schade–aanvaarding van straf voor misdaden

44

De Iure Belli ac Pacis (1625)

• Afgeleid uit rechtsregelsdie in de praktijkgemeenschappelijk zijnaan alle volkeren,ongeacht hun religie

• Bewezen aan de handvan Romeins recht,Theologische enfilosofische bronnen

• Basis voor seculiere leervan het Volkenrecht

12

45

END OF WEEK 2