Rechtsgeschiedenis1ste bac. KUB

12-04-23 2

1.

Woord vooraf

3

Woord vooraf (geen examenstof)

Voorstelling van : De docent De situering van de cursus De inhoud van de cursus De gevolgde methode De bedoelingen van de cursus Het studiemateriaal De verwachtingen van de student De verwachtingen van de docent

Het leven is een trap … met treden

12-04-23 4

De docent …

J. Monballyu http://www.kuleuven-kortrijk.be

12-04-23 5

De situering van de cursus Rechtshistorische opleiding in KU-Leuven

Romeins recht (1ste bac) Geschiedenis van het publiekrecht (1ste bac) Geschiedenis van het privaatrecht (2de bac) Seminarie (keuze) rechtsgeschiedenis (3de bac) Rechtsgeschiedenis keuzevak (1ste-2de master) Masterproef “Rechtsgeschiedenis(1ste-2de master)

(Rechts)historische opleiding HU-Brussel Slechts één vak “Rechtsgeschiedenis” (1ste bac) Daarnaast “Politieke geschiedenis” (1ste bac)

6

Inhoud : 26 colleges van 2 uur of 13 weken van 4 uur

1. Woord vooraf. Begrip en methode(n) van de rechtsgeschiedenis 2. De periodisering en de bronnen van de rechtsgeschiedenis: deel 1 3. De periodisering en de bronnen van de rechtsgeschiedenis: deel 24. De periodisering en de bronnen van de rechtsgeschiedenis: deel 35. Het begrip en de algemene evolutie van de familie6. Het concept en de grondvereisten van het huwelijk7. De vormvereisten en de persoonlijke gevolgen van het huwelijk voor

de echtgenoten8. De ontbinding van het huwelijk en de zakelijke gevolgen van het

huwelijk: deel 1 9. De zakelijke gevolgen van het huwelijk: deel 210. De gevolgen van het huwelijk voor de kinderen: deel 111. De gevolgen van het huwelijk voor de kinderen: deel 212. En wat met de buitenhuwelijkse kinderen?13. De begrippen bezit en eigendom

12-04-23 7

Inhoud : 26 colleges van 2 uur of 13 weken van 4 uur

14. Verbintenis en contract. Formele, reële en consensuele contracten15. Consensualisme en wilsautonomie: twee keerzijden van eenzelfde

medaille16. De noodzakelijke toestemming en de wilsgebreken17. Het bewijs van de overeenkomsten18. De relativiteit van de overeenkomsten19. De contractuele aansprakelijkheid21. Verbintenis uit delict in het Romeinse recht. De “lex Aquilia” 22. Van de “lex Aquilia” tot artikel 1382 B.W.23. De criminele justitie of “Wie straft”24. Het misdrijf of “Wat straft men?”25. Het misdrijf of “Wat straft men?”26. De straf of “Waarom en hoe straft men?”

12-04-23 8

De gevolgde methode

Vertrek bij het huidige Belgische recht Terugkeer naar Romeinse of latere tijd Opbouw tot het huidige recht Korte vergelijking met de Engelse common law Opbouw volgens de “klassieke” juridische redene-

ringen (a contrario, naar analogie en a fortiori)

12-04-23 9

De 4 bedoelingen met de cursus

Aanleren van juridische begrippen en vaardig-heden

Aantonen dat huidige recht niet uit het niets komt en soms alleen te begrijpen is als men de histori-sche oorsprong ervan begrijpt

Rechtsvergelijking in de diepte om beter de relati-viteit van het huidige recht te kennen

Vertrouwen geven voor de toekomst !

12-04-23 10

Het studiemateriaal

Burgerlijk wetboek - Strafwetboek Toledo: dia’s die alleen het “geraamte” bevatten !!! Mondelinge toelichting die even belangrijk is Handboeken : meer uitleg en materiaal om eigen cursus

te maken L. Waelkens, Civium causa. Handboek Romeins recht, Ac-

co, Leuven, 2008 J. Monballyu, Geschiedenis van het familierecht. Van de late

middeleeuwen tot heden, Acco, Leuven, 2006 J. Monballyu, Zes eeuwen strafrecht. Geschiedenis van het

Belgische strafrecht 1400-2000, Acco, Leuven, 2005 J.P. Lévy en A. Castaldo, Histoire du droit civil, Précis Dal-

loz, Parijs, 2002

12-04-23 11

De verwachtingen van de student ?

Goed les geven Studenten enthousiast maken voor het

studeren van het vak … en de rechtenstu-dies in het algemeen

Objectief examen afnemen Andere ?

12-04-23 12

De verwachtingen van de docent !

Interactieve aanwezigheid

Instuderen van : De volledige Toledo-dia’s De mondelinge aanvullingen De eigen aanvullingen (handboeken)

Goed examen afleggen …. . Geen andere !

12-04-23 13

Interactieve aanwezigheid

Colleges bijwonen Vragen stellen tijdens of na de colleges Vragen beantwoorden tijdens colleges

12-04-23 14

Colleges bijwonen

Contact- en geen afstandsonderwijs Noch negatieve sanctie (absenties), noch

positieve sanctie (beloning voor aanwezig-heid in colleges)

Nota’s nemen

12-04-23 16

Vragen tijdens of na colleges

Verklarende vragenVergelijkende vragenKritische vragen

12-04-23 19

Instuderen van de cursus

Eigen cursus maken aan de hand van de dia’s, mondelinge toelichting, handboeken Dia’s zijn alleen een hulpmiddel, geen einddoel Samenvattingen zijn uit den boze

Kritisch nadenken over de examenstof Vergelijken en verbanden leggen Kritiek op de cursus voorbereiden

Plezier beleven aan het vergroten van de kennis en het nadenken

12-04-23 22

Goed examen afleggen

Schriftelijk examen met open vragen Geen geheimen omtrent de vragen Wel soms probleem met de (onvolledige)

antwoorden Buisvak of pretvak? Zeker een werkvak!

12-04-23 23

Leven is een trap …

Trap heeft tredenLangzaam opstijgen … met hulp

van de docent

12-04-23 28

2.

Begrip, moeilijkheden en nut van de

rechtsgeschiedenis

12-04-23 29

Het begrip recht-(s)-geschiedenis

“Geschiedenis” Dubbele betekenis van het ‘woord’ Moeilijkheden van het ‘wetenschapsvak

Geschiedenis’ “Recht”

Vele betekenissen van het woord “recht” Beperkingen van de rechtsmethode

Moeilijkheden van het ‘wetenschapsvak’ rechtsgeschiedenis

12-04-23 30

Dubbele betekenis van het woord “geschiedenis”

Algemeen taalgebruik: verslag van iets dat in het verleden gebeurd is

Geschiedenis als “wetenschap” : logisch verhaal van wat de mens in het verleden beleefde Logisch verhaal :

Geschiedenis heeft eigen methode, zijnde de histo-rische kritiek, die maar een doordenken is van de klassieke logica

Houdt rekening met wat andere wetenschappen (bijv. scheikunde, sociologie, psychologie, filosofie, statistiek enz. ) aanleveren

Mens als individu en vooral als sociaal wezen

12-04-23 31

Moeilijkheden van hetwetenschapsvak “geschiedenis”

Geen of partiële bronnen Partijdige bronnen Subjectiviteit van de historicus Subjectiviteit van de lezer

12-04-23 32

Geen of partiële bronnen

Begrip bronnen voor de historicus De bronnenproblematiek

12-04-23 33

Begrip bronnenvoor de historicus

Begrip : sporen die het verleden heeft nagelaten en waaruit wij iets over dat verleden kunnen leren

Meerdere soorten bronnen : Ongeschreven bronnen : ruines, menhirs, grenspalen,

huizen, fabrieken, graven, schilderijen, tapijten enz. Geschreven bronnen : op gelijk welke drager (stenen,

kleitabletten, papyri, perkament, papier, geschreven, gedrukt of digitaal)

Openbare of ambtelijke bronnen, zoals gerechtsregisters, doopregisters, staatsblad enz...

Verhalende bronnen, zoals brieven, dagboeken, mémoires, vlugschriften, affiches, kranten, enz.

34

De bronnenproblematiek Geen bronnen over de meeste gebeurtenissen in het

verleden Bijv. het huwelijksconcept bij de oude Belgen Bijv. het erfrecht in Brussel of in Leuven voor de 14de eeuw

Zoek zelf een voorbeeld Partiële bronnen : wij vernemen iets maar verre van alles

Bijv. de ouderlijke macht of voogdij over buitenhuwelijkse kinderen in de nieuwe tijd : hier en daar vinden we iets in het geschreven gewoonterecht, maar weinig rechtspraak of rechtsleer

Zoek zelf een voorbeeld In veel gevallen zijn alleen “hypothesen” mogelijk, wat

zeer gevaarlijk is voor het achterhalen van de exacte waarheid

Zoek zelf een voorbeeld

12-04-23 35

Partijdige bronnen

Begrip : bronnen die de waarheid bewust of onbewust verdraaien of vervalsen Mémoires van politici : verdoezelen van de eigen fouten Kranten of tijdschriften : verdediging van de politieke of

andere gezindheid Rechtspraak objectief?

Bescherming : Zoveel mogelijk bronnen lezen Ze kritisch tegenover elkaar afwegen Kiezen voor één van hen … maar andere vermelden = werken zoals een moderne “objectieve” journalist!

12-04-23 36

Subjectiviteit van de historicus

Volledige neutraliteit bestaat niet : iedereen heeft bepaal-de vooroordelen door geboorte, geslacht, opvoeding, lectuur van bepaalde ideeën

Neutraliteit moet worden nagestreefd … maar subjectivi-teit moet worden ingecalculeerd

Voorbeelden : Het “activisme” tijdens de eerste Wereldoorlog : stelling

Lode Wils (opportunistische landverraders) tegenover die van Hendrik Elias (idealisten)

Het afschaffen van de dood- en lijfstraffen in de 18de een 19de eeuw : stelling Norbert Elias (verzachting van de ze-den) tegenover die van Foucault (beter straffen door kapitalisten)

Een goede historicus geeft de verschillende interpretaties weer, verdedigt zijn opvatting maar laat de lezer kiezen

12-04-23 37

Subjectiviteit van de gebruiker

Ook de lezer of gebruiker van het historisch ver-haal doet soms aan “Hineininterpretierung”

Bijvoorbeeld : gebruik of beter misbruik van van de Holocaust door hedendaagse politici

12-04-23 38

Een concrete toepassing…de geschiedenis van de heksenprocessen Partiële bronnen : veel rekeningen, soms vonnis,

weinig procesdossiers, praktisch geen verhalen-de bronnen

Partijdige bronnen : alleen de mannelijke vervol-gers spreken, de vervolgde vrouw (of man) slechts uitzonderlijk en meestal onder dwang

Er zijn meerdere verklaringen voor de heksenpro-cessen : van demonologen over rationalisten en romantici tot sociologen

Lezers of toehoorders hebben verschillend doel : van kerkhaters over feministen tot beschavings-specialisten

12-04-23 39

Meerdere betekenissenvan het woord recht

Onderwerp “recht” is niet precies afgebakend Objectief en subjectief recht Is kerkelijk recht, sportrecht, volkerenrecht wel

recht Niet alleen : “library law” maar ook “law in action”

12-04-23 40

Beperkingen van de klassieke juridische methode

Gebruikt alleen gepubliceerde rechtsbronnen Criterium van publicatie niet in vraag gesteld Grootste deel van de rechtspraak of juridische

nota’s worden dus niet gebruikt Beschrijft meestal alleen “hoe” het recht is (sta-

tische) en hoogstens hoe het technisch kan verbeterd worden … niet waarom het recht zo is en hoe het kan of moet veranderd worden Bibliotheken staan vol met conservatief recht,

weinig met emancipatoir recht

12-04-23 41

Moeilijkheden van het vak rechtsgeschiedenis

Er wordt verondersteld dat alle bronnen gebruikt … en indien men dat niet doet, moet men dit kunnen verantwoorden

Heeft oog voor het statische maar vooral voor het dynamische in het recht

Moet niet alleen een antwoord bieden op de “hoe-vragen” (analytische), maar ook op de “waarom-vragen” (synthetische) Veronderstelt kennis van de grote historische theo-

rieën (bijv. de rationalistische theorieën, machtstheo-rieën, civilisatietheorieën) zonder ze slaafs te volgen

Geschiedenis is nooit af !

12-04-23 42

Nut van de rechtsgeschiedenis

Louter als kennisvak : L’art pour l’art Propedeuse in de opleiding rechten Politiek-pedagogisch : het trekken van

lessen uit het verleden Middel tot emancipatie

12-04-23 43

L’art pour l’art

Opstapeling van (plezante) “faits divers”, zoals Het roken van gedode lijken bij de Friezen De ‘traditio’ bij de Germanen De maritale macht in Aardenburg De schadevergoeding bij defloratie in de vroege

middeleeuwen

Kan nuttig zijn om het causeriegehalte van het historische verhaal te doen stijgen … maar is geen doel op zichzelf

44

Propedeuse Aanleren van juridische begrippen : zoek zelf een

voorbeeld in de cursus Aanleren van de klassieke juridische redeneringen

A contrario : idem Naar analogie : idem A fortiori : idem

Relativerende functie : Het kan ook anders (rechtsvergelijking in de diepte):

idem Er is niets nieuw onder de zon: idem Vertrouwen voor de toekomst

Aandacht voor de dynamische functie van het recht : recht is beweging : idem

Besef van de conservatieve of emancipatorische wer-king van het recht : idem

12-04-23 45

Politiek-pedagogisch

Sluit aan bij het laatste punt : leren van de fouten uit het verleden

Gevaar voor indoctrinatie : misbruik van de geschiedenis om zich in het heden te handhaven … of een positie te veroveren

46

Emancipatoir

Bewuste keuze om geschiedenis alleen te gebrui-ken om bepaalde groepen in de maatschappij (arbeiders, vrouwen, zwarten, Vlamingen, vreem-delingen) te emanciperen

Voorbeelden van deze (marxistische) machts-theorieën Invoeren van de gevangenisstraf Waarom beletsels van bloed- en aanverwantschap:

zie verder Het ontstaan van de huwelijksgemeenschap: zie

verder