Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen I

INVENTARIS van het FONDS van de

WELDADIGE INSTELLINGEN

Stadsarchief Tongeren

Opgesteld door wijlen stadsarchivaris Henry Baillien in 1962, bewerkt en aangepast door stadsarchivaris

Steven Vandewal in 2008-2012.

Voor 1925 waren er in Tongeren twee weldadige instellingen ; het Armbestuur en de Godshuizencommissie.

Het Armbestuur werd in Tongeren opgericht door de municipaliteit op 6 mei 1797 en werd begiftigd met de

goederen en inkomsten van de voormalige Armentafel, het Leprozenhuis, het Klein Gasthuis, het Mandaat

en de Doorvaart.

De Godshuizencommissie werd opgericht op 24 mei 1798 en beheerde de goederen van vier afgeschafte

instellingen ; het Sint-Jacobusgasthuis, het Weeshuis, het Oudemannenhuis en het Begijnhof.

Door de wet van 10 maart 1925 werden beide instellingen tot één enkele versmolten, namelijk de Commissie

van Openbare Onderstand (COO), hetgeen evolueerde naar het huidig Openbaar Centrum voor

Maatschappelijk Welzijn (OCMW). Deze commissie deponeerde in 1953 haar archief op het stadsarchief.

In 1915, dus 10 jaar voor de versmelting, had EH Jan Paquay een inventaris van beide archieffondsen

gepubliceerd. Hij had echter voorafgaand geen classificering doorgevoerd en zijn inventaris zijn eerder

chronologische lijsten van de registers zoals hij ze op de rekken aantrof.1

Wat het oude régime betreft, gaat het daarenboven niet om twee, maar om negen instellingen waarvan de

COO sinds 1925 het archief bezit. Sommige, zoals de Armentafel, het Sint-Jacobusgasthuis en het

Begijnhof, hebben min of meer belangrijke fondsen nagelaten. De overige blijken eerder onbeduidend te zijn.

Het ging ook niet op, louter en alleen om de negen fondsen heden aan eenzelfde eigenaar toebehoren en in

eenzelfde depot verenigd zijn, ze tot één enkel archief te versmelten. Daarom moest de werking van de

bedoelde instellingen, voor de Franse Revolutie, nagegaan worden en daarna hun nagelaten papieren

volgens die samenhang geordend en beschreven worden.

Twee van die instellingen hadden de openbare weldadigheid niet tot hoofddoel ; het Sint-Jacobusgasthuis

en het Begijnhof. Deze waren trouwens onder het oud régime steeds zelfstandige kloostergemeenschappen

gebleven. Hun archieffondsen hebben als dusdanig ook afzonderlijke inventarissen.

Vervolgens moest er rekening mee gehouden worden dat de Armentafel, het Leprozenhuis, de Doorvaart en

het Klein Gasthuis tussen 1702 en 1706 door één enkele administratie beheerd werden. Enkel voor 1702

waren het zelfstandige stichtingen, ongelet op het feit dat de Armentafel al sinds 1692 de goederen van het

Leprozenhuis beheerde en dit omdat er sinds 1682 geen enkele melaatse nog in de instelling leefde. Na

1702 kwamen er nog twee stichtingen bij : het Weeshuis en het Oudemannenhuis.2

De administrateurs van de Weldadige Instellingen lieten in de achttiende eeuw een eikenhouten archiefkast

maken waarin de registers van iedere instelling een voorbehouden vak hadden. Het zijn de opschriften in

1 Zie Bulletin de la Société Scientifique et Littéraire du Limbourg, XXXIII, 1915, p. 88-150 en 197-243.

2 Zie Baillien, H. De oude stedelijke instellingen voor openbare weldadigheid te Tongeren, Hasselt, 1956.

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen II

deze kast, die tot in 1925 in het kantoor van het Armbestuur stond en later nog op de zolders van het

stedelijk hospitaal bewaard werd, die ons het schema van de toenmalige archiefordening leverden.

Eerst werden alle stukken van voor 1702 van het archief gescheiden zodat op die manier de vier archiefjes

van de tot dan toe zelfstandige stichtingen werd gereconstrueerd.

Na 1702 hielden de griffiers van de Weldadige Instellingen – een functie die aan de stadssecretarissen was

toevertrouwd – geen rekening meer met de oude toestand en schreven de cijnzen en rekeningen in twee

reeksen registers : a) die van de Armentafel en het Leprozenhuis en b) die van de Doorvaart en het Klein

Gasthuis. Ze behielden echter voor iedere stichting een aparte boekhouding. Voor de resolutiën en de akten

gebruikten ze respectievelijk slechts één register.

Deze inventaris geeft zo trouw mogelijk deze evolutie weer. Aan het in 1734 opgerichte Weeshuis en het in

1787 opgerichte Oudemannehuis werden afzonderlijke paragrafen gewijd. Het Weeshuis ontving in 1745

een belangrijk legaat van Jacob Festjens, de hierbij horende retroakten vormen de bijlage tot het paragraaf

betreffende dit Weeshuis.

In het aanhangsel staan de papieren beschreven van het cijnshof geheten Schaetzenhof dat op 24 april

1731 werd aangekocht door de beheerders van de Weldadige Instellingen, alsmede de zeven registers van

het Mandaat, een weldadige instelling uit de OLV-kerk waarvan de inkomsten, zoals gezegd onder de

Franse Bezetting, bij de notatie van het Armbestuur gevoegd werden.

Sinds het opmaken van de inventaris in 1962 kon het archieffonds van de Weldadige Instellingen met meet

dan honderd stukken uitgebreid. Vooral de staten van uitdelingen door de Armentafel, lijsten van armen en

inkomstenregisters zijn belangrijke stukken.

Henry Baillien

Steven Vandewal

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 1

Eerste deel

DE WELDADIGE INSTELLINGEN VOOR 1702

1. Armentafel

Akten, enzovoort 1587-1702 farde 1

Ligger3 1414 register 2a

Idem4 1414 register 2b

Idem 1578 register 3

Idem 1579 register 4

Verpachtingen 1620-1664 register 5

Idem 1666-1701 register 6

Cijnzen 1469-1504 en 1663-1675 band 7

Idem 1596-1617 register 8

Idem 1597-1607 register 9

Idem 5 1617-1626 register 10

Idem 6 1685-1701 register 11

Idem 7 1702-1704 register 12

Rekeningen 1509 register 13

Idem 1512 register 14

Idem 1550, 1586 en 1588 band 15

Idem 1564, 1565 en 1566 band 16

Idem 1572 Stuk 287

Idem 1496, 1597, 1599, 1601 en 1602 band 17

Idem 1603 Stuk 288

Idem 1614, 1624, 1632 en 1633 band 18a

Idem (fragment) 1631 farde 18b

Idem 1634 register 19

Idem 1639 register 20

Idem 1660-1662 register 21

Idem 1663 en 1669 band 22

3 Bevat op het einde afschriften van 1519-1600.

4 Achttiende-eeuwse copie van register 2a.

5 Bevat eveneens de cijnzen van het Leprozenhuis, het Klein Gasthuis en de Doorvaart.

6 Bevat eveneens de cijnzen van het Leprozenhuis.

7 Bevat eveneens de cijnzen van het Leprozenhuis.

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 2

Idem 1664 register 23

Idem 1665 register 24

Idem 1669 register 25

Idem 1670 register 26

Idem 1671 register 27

Idem 1673 register 28

Idem 1674-1675 register 29

Idem 1676 register 30

Idem 1677-1678 register 31

Idem 1679 register 32

Idem 1680 register 33

Idem 1681 register 34

Idem 1682 register 35

Idem 1683 register 36

Idem 1684 register 37

Idem 1685 register 38

Idem 1686 register 39

Idem 1687 register 40

Idem 1688 register 41

Idem 1689 register 42

Idem 1690 register 43

Idem 1692 register 44

Rekeningen Armentafel en Leprozenhuis 1693 register 45

Idem 1695 register 46

Idem 1696 register 47

Idem 1697 register 48

Idem 1698 register 49

Idem 1699 register 50

Idem 1700 register 51

Idem 1701 register 52

Idem 1702 register 53

Restanten Armentafel 1669-1671 register 54

Restanten Armentafel en Leprozenhuis 1669-1702 farde 55a

Idem 1690-1694 register 55b

Idem 1690-1701 register 56a

Rekenplichtige stukken 1670-1703 farde 56b

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 3

Goederenregister 16e eeuw Stuk 325

Inkomsten 1586-1590 Register 323

Idem 1590-1593 Register 324

Inkomsten 1695 Register 336

Idem 1696 Register 338

Idem 1710 Register 337

Idem 1784 Register 335

Proces tegen de erfgenamen van Jan Kempeneers over goederen 1697-1712 Farde 246

Diverse rekeningen, verpachtingen, processen, etc. 16e-17e E farde 250

2. Leprozenhuis (Sint-Antonius)

Ligger 1344-1371 register 57

Idem 8 1510 register 58

Idem 9 1593 register 59

Rekeningen 1566 register 60

Idem 1578 register 61

Idem 1624, 1634, 1666-1674 en 1675-1681 band 62

Idem 1682-1692 band 63

Idem10

1690 en 1695 farde 64

Rekeningen, verpachtingen, processen, etc. (ook van de Doorvaart) 17e eeuw farde 253

Verpachtingen, beleningen, renten, etc. (met inventaris) 1547-1778 Farde 313

Belastingen en verpachtingen 17e eeuw Farde 285

8 Bevat ook verpachtingen en andere akten van 1581-1601 en op het einde de cijnzen van 1573.

9 Bevat folio 121-171 de verpachtingen van 1617-1694.

10 Zie ook nrs. 10-12, 44-53 en 55-56.

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 4

3. Klein Gasthuis

Ligger 1440 en 1566 band 65

Idem 11

1593 register 66

Rekeningen 1592-1593 register 67

Idem 1597 register 68

Idem 1659, 1662, 1672 en 1690 band 69

Idem 1673 Stuk 264

Idem 1674 Stuk 265

Idem 1675 stuk 266

Idem 12

1688, 1691 en 1697 farde 70

Idem 1702 Stuk 262

Idem 1707-1712 Stuk 263

Proces tegen Nicolaas Schols 1675-1676 Farde 286

Proces tegen Joachim Kellens 1677 Farde 283

4. Doorvaart

Ligger 1389 register 71

Idem 13

1505 register 72

Rekeningen14

1564-1688 register 73

Idem 15

1578-1678 register 74

Idem 16

1675-1696 register 75

Idem 1693-1694 register 76

Inkomsten 1693-1712 register 77

Idem 1771-1773 register 339

Rekeningen, verpachtingen, processen, etc. 16e-17

e E Farde 251

11

Bevat folio 51-62 ook verpachtingen en andere akten van 1505-1693. 12

Zie ook nr. 10. 13

Bevat folo 51-96 verpachtingen van 1550-1639. 14

Niet teruggevonden. 15

Niet teruggevonden. 16

Niet teruggevonden.

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 5

Tweede deel

DE WELDADIGE INSTELLINGEN ONDER EEN ADMINISTRATIE VERENIGD

5. Armentafel

Akten, enzovoort 1702-1796 bundel 78

Akten 1705-1799 register 79

Resolutiën 1702-1792 register 80

Supplieken en rekwesten 18e eeuw Farde 297

Idem 1701-1783 Farde 306

Idem 1793-1797 Farde 298

Verpachtingen 1704-1744 register 81

Idem 1745-1775 register 82

Idem 18e eeuw Farde 248

Idem 18e eeuw Farde 290

Idem 18e eeuw Farde 319

Cijnzen betreffende de vier instellingen 1702-1708 farde 85a

Cijnzen Armentafel en Leprozenhuis 1702-1743 register 85b

Cijnzen Klein Gasthuis en Doorvaart 1708-1731 register 86a

Ontvangsten van cijnzen 1718-1771 Farde 302

Verschuldigde cijnzen in geld 1719-1787 Farde 309

Verschuldigde cijnzen “in plumis” 1765-1788 Farde 304

Verheffingen van gronden 18e eeuw Farde 320

Vernieuwing van het armenregister – inkomsten uit gronden en renten 1710 Register 326

Extracten uit liggers 1579-1766 Farde 315

Titels van renten 17e-18

e E Farde 308

Titels van goederen 18e eeuw Farde 274

Stukken betreffende goederen 18e eeuw Farde 294

Akten betreffende goederen 18e eeuw Farde 295

Stukken over renten 18e eeuw Farde 296

Overzicht van gronden en inkomsten te Piringen en Koninksem 18e eeuw Farde 328

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 6

Extracten uit de ontvangstregisters 18e eeuw Farde 316

Proces tegen Jan Thijs 1703-1706 Farde 301

Proces tegen Hendrik Festiens en Jan Thijs 1716 Stuk 277

Proces tegen Machiel Willems uit Herderen 1728-1730 Farde 289

Proces tegen Peter Mulenbergh 1730-1731 Farde 291

Proces tegen de families Poesmans uit Gutshoven en Horpmaal 1731-1733 farde 293

Proces tegen Willem Heusdens 1735-1736 Farde 311

Proces tegen Arnold Palmen en familie 1736 Farde 300

Proces tegen Hendrik L’Hoest 1745-1746 Farde 310

Proces tegen Renier Hermans 1747-1748 Farde 312

Proces tegen Willem Cartenstadt 1753-1756 Farde 279

Proces tegen Koenraad Defresne uit Vreren 1759 farde 86b

Proces tegen Hendrik Daenen uit Nerem 1764 farde 86b

Proces tegen Haub Proesmans 1772 Farde 282

Proces tegen N Winckelmans, weduwe van Hubert Souverijns 1777 Stuk 278

Proces tegen de erfgenamen Kinski 1787 farde 86b

Processen tegen van den Reydt, Martini, Denis, etc. 18e eeuw Farde 314

Opdracht van land aan het Bakkersambacht 1711 Stuk 322

Erfbegeving van grond te Herderen aan graaf de Borchgrave 1769 Stuk 249

Verkopen van goederen 18e eeuw Farde 318

Staat van uitgedeelde rogge 1716 Stuk 267

Idem 1777-1778 stuk (2) 268

Leveringen aan het weeshuid 1738 Stuk 305

Staat van brooduitdelingen 1772-1789 Farde 307

Staat van geleverde kolen en hout 1778 Stuk 259

Staat van uitgedeeld geld 1778 Stuk 270

Idem 1779 Stuk 271

Staat van geleverd lijnwaad 1778-1779 Stuk 255

Staat van geleverde medicijnen 1778-1779 Stuk 256

Staat van uitgedeelde biljetten 1794-1795 Stuk 258

Diverse staten van uitdelingen 18e eeuw Farde 299

Diverse uitgaven 18e eeuw Farde 317

Restanten van de familie de Vaes van Scherpenberg 1730 Farde 280

Akkoord met het goed van Ridderherk 1731 Farde 292

Kwitanties voor juffrouw Reynaerts die lijnwaad kleren maakte 1778-1779 Farde 276

Stukken betreffende de rekening 1784-1789 stuk (3) 329

Restanten van inkomsten 18e eeuw Farde 321

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 7

Lijst van armen 1769 Stuk 260

Idem 1779-1780 stuk (2) 257

Idem 1780 Stuk 261

Idem 1786 Stuk 284

Lijst van armen die de begrafenis van EH Vaes hebben bijgewoond 1769 Stuk 272

Lijst van armen die de gedenkmis van de weduwe de Saren hebben bijgewoond 1790 Stuk 269

Lijst van armen die aan het stadhuis kleren hebben ontvangen 1797 Stuk 273

6. Rekeningen Armentafel en Leprozenhuis (Sint-Antonius)

Rekeningen 1703 register 87

Idem 1704 register 88

Idem 1705 register 89

Idem 1706 register 90

Idem 1707 register 91

Idem 1708 register 92

Idem 1709 register 93

Idem 1710 register 94

Idem 1711 register 95

Idem 1712 register 96

Idem 1713 register 97

Idem 1714 register 98

Idem 1715 register 99

Idem 1716 register 100

Idem 1717 register 101

Idem 1718 register 102

Idem 1719 register 103

Idem 1720 register 104

Idem 1721 register 105

Idem 1723 register 106

Idem 1724 register 107

Idem 1725 register 108

Idem 1726 register 109

Idem 1727 register 110

Idem 1728 register 111

Idem 1729 register 112

Idem 1730 register 113

Idem 1731 register 114

Idem 1732 register 115

Idem 1733 register 116

Idem 1734 register 117

Idem 1735 register 118

Idem 1736 register 119

Idem 1737 register 120

Idem 1738 register 121

Idem 1739 register 122

Idem 1740 register 123

Idem 1741 register 124

Idem 1742 register 125

Idem 1743 register 126

Idem 1744 register 127

Idem 1745 register 128

Idem 1746 register 129

Idem 1747 register 130

Idem 1748 register 131

Idem 1749 register 132

Idem 1750 register 133

Idem 1751 register 134

Idem 1752 register 135

Idem 1753 register 136

Idem 1754 register 137

Idem 1755 register 138

Idem 1756 register 139

Idem 1757 register 140

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 8

Idem 1758 register 141

Idem 1759 register 142

Idem 1760 register 143

Idem 1761 register 144

Idem 1762 register 145

Idem 1763 register 146

Idem 1764 register 147

Idem 1765 register 148

Idem 1766 register 149

Idem 1767 register 150

Idem 1768 register 151

Idem 1769 register 152

Idem 1770 register 153

Idem 1771 register 154

Idem 1772 register 155

Idem 1773 register 156

Idem 1774 register 157

Idem 1775 register 158

Idem 1776 register 159

Idem 1777 register 160

Idem 1778 register 161

Idem 1779 register 162

Idem 1780 register 163

Idem 1781 register 164

Idem 1782 register 165

Idem 1783 register 166

Idem 1784 register 167

Idem 1785 register 168

Idem 1786 register 169

Idem 1787 register 170

Idem 1788 register 171

Idem 1789 register 172

Idem 1790 register 173

Idem 1791 register 174

Idem 1792 register 175

Idem 1793 register 176

Idem 1794 register 177

Idem 1795 register 178

Idem 1796 register 179

Inkomsten 1749-1750 register 237

Idem 1750 register 238

Idem 1751 register 239

Idem 1752 register 240

Idem 1785 Register 275

Schulden in rogge en spelt 1785 stuk 303

Verpachtingen Armentafel en Leprozenhuis 1785-1793 register 83

Verpachtingen 1793-1799 Register 247

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 9

7. Rekeningen Doorvaart en Klein Gasthuis

Rekeningen 1713-1719 register 180

Idem 1720-1722 register 181

Idem 1723-1728 register 182

Idem 1729-1731 register 183

Idem 1735-1737 register 184

Idem 1738-1740 register 185

Idem 1741-1743 register 186

Idem 1744-1746 register 187

Idem 1747-1749 register 188

Idem 1750-1752 register 189

Idem 1753-1755 register 190

Idem 1756-1758 register 191

Rekeningen 1759-1761 register 192

Idem 1762-1764 register 193

Idem 1765-1767 register 194

Idem 1768-1770 register 195

Idem 1771-1773 register 196

Idem 1777-1779 register 197

Idem 1780-1782 register 198

Idem 1783-1785 register 199

Idem 1786-1788 register 200

Idem 1789-1791 register 201

Idem 1792-1795 register 202

Rekeningen 1780-1782 Stuk 252

Inkomsten 1713 register 330

Idem 1719 register 331

Idem 1720 register 332

Idem 1721 register 333

Idem 1722 register 334

Idem 1749 register 241

Idem 1750 register 242

Idem 1751 register 243

Idem 1753 register 244

Idem 1754 register 245

Restanten betreffende de vier instellingen 1703-1773 farde 203a

Idem 1735-1771 register 203b

Rekenplichtige stukken 1703-1794 farde 203c

Rekening van rentmeester Christiaan van der Meer 1756-1758 Stuk 281

Overzicht van de rekening 1771-1773 Farde 327

Verpachtingen Klein Gasthuis en Doorvaart 1786-1789 register 84

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 10

8. Weeshuis

Reglementen en inventarissen 1759-1771 bundel 204

Akten 1734-1793 bundel 204

Testamenten 1735-1752 bundel 204

Verkoop van de goederen Festjens 1775-1777 bundel 204

Legaat Hubens (met retroakten 1566-1712) 1783 bundel 204

Doopakten van weeskinderen 1765-1792 bundel 204

Stukken betreffende de weeskinderen van den Nieuwendorpe 1750-1783 bundel 204

Akten17

1743-1793 register 205

Verpachtingen 1760-1781 register 206

Verpachtingen 1781-1788 register 207

Rekeningen 1750-1760 register 208

Idem 1761-1770 register 209

Idem 1771-1778 register 210

Idem 1778-1787 register 211

Idem 1786-1793 register 212a

Rekenplichtige stukken 1737-1778 farde 212b

Proces tegen Paulus Cornelii 1769-1773 farde 212c

Proces tegen de weduwe Hubert Hamonts 1782-1786 farde 212c

17

Dit register bevat folio 117 een besluit betreffende de reorganisatie van het weeshuis, 1817.

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 11

Bijlage : papieren Festjens

Titels betreffende het legaat Festjens (met repertorium) 1680-1754 bundel 213

Andere akten betreffende dit legaat 1460-1738 bundel 213

Proces Jacob Festjens c. Willem Moesen 1676-1681 bundel 214

Proces Hendrik Festjens c. Jan Cox 1681 bundel 214

Proces Hendrik Festjens c. de Predikheren 1706-1707 bundel 214

Proces Arnold Christiaens c. Lambert Palmen, etc. 1737-1738 bundel 214

Proces Jacob Festjens c. L. Ulrix en G. Deploige 1738 bundel 214

Titels van Hendrik Festjens-Wanten 1679-1703 register 215

Inkomsten van begijn Catharina Wanten 1681-1800 register 216

Inkomsten van Joanna Gregorii de Harzé, echtgenote van Jacob Festjens 1669-1747 register 217

Inkomsten van Jacob Festjens-de Harzé 1704-1758 register 218

Idem 1721-1758 register 219

Idem 1744-1759 register 220

Uitgaven van Jacob Festjens-de Harzé 1702-1759 register 221

9. Oudemannenhuis

Akten 1787-1795 register 222

Inkomsten 1789-1828 register 223

Rekeningen 1787-1793 register 224

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 12

Aanhangsel

10. Schaetzenhof

Gichten 1556-1559 bundel 225

Cijnzen 1586-1645 bundel 225

Idem 1595-1608 bundel 225

Idem 1650 bundel 225

Idem 1650-1663 bundel 225

Gichten, rollen en cijnzen 1598-1619 register 226

Cijnzen 1559-1585 register 227

Idem 1663-1793 register 228

Idem 1794 register 229

11. Mandaat

Verpachtingen 1772-1788 register 230

Rekeningen 1568-1694 band 231

Idem 1677-1683 band 232

Idem 1778 register 233

Idem 1779-1787 register 234

Idem 1788-1790 register 235

Idem 1791-1793 register 236

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 13

INHOUDSTAFEL

Inleiding I

Eerste deel : De Weldadige Instellingen voor 1702 1

1. Armentafel 1

2. Leprozenhuis 3

3. Klein Gasthuis 4

4. Doorvaart 4

Tweede deel : De Weldadige Instellingen onder één administratie verenigd 5

5. Armentafel 5

6. Rekeningen Armentafel en Leprozenhuis 7

7. Rekeningen Doorvaart en Klein Gasthuis 9

8. Weeshuis 10

Bijlage : papieren Festjens 11

9. Oudemannenhuis 11

Aanhangsel 12

10. Schaetzenhof 12

11. Mandaat 12

Inhoudstafel 13