Psycho- en neurolinguïstiek van meertaligheid

Gastles Esli StruysEhB, opleidingsonderdeel « Psycholinguïstiek » (Dr. H. Stengers)29 februari 2012

Pag.29-2-2012 2

Gastles Psycholinguïstiek

29-2-2012 2

Esli Struys

-assistent Prof. dr. Piet Van de Craen (VUB)

-onderzoek in de experimentele neurolinguïstiek

-breinontwikkeling meertalige kinderen

-contact:estruys@vub.ac.be

-slides: homepages.vub.ac.be/~estruys/teaching.html

Pag.29-2-2012 3

Gastles Psycholinguïstiek

29-2-2012 3

fMRI-onderzoek

-Neuroimaging

Pag.29-2-2012 4

Gastles Psycholinguïstiek

Overzicht les

1. Plaats van de neurolinguïstiek binnen de taalwetenschap

2. Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek

3. Lokalisatie van taal in het brein 4. Lokalisatie van meerdere talen in het brein 5. Psycholinguïstische modellen van meertaligheid

6. Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid

Pag.29-2-2012 5

Gastles Psycholinguïstiek

29-2-2012 5

Plaats binnen taalwetenschap

-studie van taalmateriaal(gesproken / geschreven)

tegenover

-studie van processen die hieraan ten grondslag liggen–Productie, receptie en verwerving

Pag.29-2-2012 6

Gastles Psycholinguïstiek

Psycho- vs. neurolinguïstiek

-Studieobject gelijk: verwerking van taal door de menselijke geest (psychè) -Methoden verschillend– Psycholinguïstiek: studie van menselijk (taal)gedrag (behavioural studies)

– Neurolinguïstiek: aanvankelijk studie van verstoord (taal)gedrag na breinletsels (klinisch), nu ook studie van breinactiviteit (experimenteel)

Pag.29-2-2012 7

Gastles Psycholinguïstiek

Psycho- vs. neurolinguïstiek

-Gelijkaardige testbatterij

-Stimuli en responsen

-Beslissing (judgment task) over stimulus, stimulus reproduceren, spontane respons …

-Voorbeeld: lexicale decisietaak

Pag.29-2-2012 8

Gastles Psycholinguïstiek

Psycho- vs. neurolinguïstiek

-Wat meten de verschillende disciplines?– Psycholinguïstiek: gedrag in de vorm vanreactietijden en percentage correcte antwoorden (accuraatheid)

– Klinische neurolinguïstiek: verstoord gedrag ten gevolge van hersenletsel

– Experimentele neurolinguïstiek: breinactiviteit (waar? of wanneer?)

Pag.29-2-2012 9

Gastles Psycholinguïstiek

Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek

-Afasiologie (klinisch)– Post-mortem autopsie

– Breinchirurgie (DCES)

-Neuroimaging (experimenteel)– Invasieve neuroimaging

– PET, CT, …

– Non-invasieve neuroimaging– MRI (waar?)

– ERP (wanneer?)

Pag.29-2-2012 10

Gastles Psycholinguïstiek

Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek

Pag.29-2-2012 11

Gastles Psycholinguïstiek

Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek

(f)MRI

Pag.29-2-2012 12

Gastles Psycholinguïstiek

Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek

Voordelen van fMRI– Niet-invasief

– Maar niet voor claustrofoben en veel lawaai

– Goede spatiële resolutie (lokalisatievraag beantwoorden, WAAR?)– Maar slechte temporele resolutie

– Vaak gebruikt– Maar kennis van statistiek en fysica vereist

– Afbeeldingen breinactiviteit– Maar gemakkelijk verkeerd te interpreteren

Pag.29-2-2012 13

Gastles Psycholinguïstiek

Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek

-Controletaak

-Experimentele ta(a)k(en)

-Subtractiemethode

-Wat je ziet is dus altijd relatieve en geen absolute breinactiviteit

Pag.29-2-2012 14

Gastles Psycholinguïstiek

Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek

EEG/

ERP

Pag.29-2-2012 15

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van taal in het brein

-Grote hersenen (cerebrum)–Cerebrale cortex

–Limbisch systeem

–Basale ganglia

-Kleine hersenen (cerebellum)

-Hersenstam

Pag.29-2-2012 16

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van taal in het brein

-2 hemisferen

-4 kwabben

-gyri & sulci–Centrale sulcus of fissuur (van Rolando)

–Laterale sulcus of fissuur (van Sylvian)

Pag.29-2-2012 17

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van taal in het brein

-Frontale kwab– Motorische cortex– Spreekvaardigheid

-Temporele kwab– Auditieve cortex– Luistervaardigheid

-Pariëtale kwab– Sensorimotorische cortex

-Occipitale kwab– Visuele cortex– Leesvaardigheid

Pag.29-2-2012 18

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van taal in het brein

-1861, geboortejaar neurolinguïstiek

-Pierre Paul Broca introduceerde belangrijke vernieuwingen– Mogelijk om taal in breinkronkelingen (gyri) te lokaliseren

– Lateralisatie in de linkerhemisfeer

– Taal in de Linker Inferieur Frontale Gyrus

Pag.29-2-2012 19

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van taal in het brein

-Carl Wernicke

-Regio van Wernicke–Taalbegrip

Pag.29-2-2012 20

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van taal in het brein

-Broca’s afasie -Wernicke’s afasie -Globale afasie -Conductieafasie -Transcorticaal motorische afasie -Transcorticaal sensortische afasie

-Alexie

Pag.29-2-2012 21

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van taal in het brein

-Ook andere regio’s betrokken:–Cerebellaire afasie

–Subcorticale afasie

-Dynamische lokalisatie van functie

Pag.29-2-2012 22

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van taal in het brein

-Verschillen tussen lexicale (of semantische) en grammaticale (of syntactische) kennis?– Mentaal lexicon– Mentale grammatica van regels

-Ullmans Declaratief/Procedureel Model -Verschillende systemen langetermijngeheugen– Declaratief of expliciet– Procedureel of impliciet

Pag.29-2-2012 23

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van taal in het brein

-Lexicon ~ expliciet

-Grammaticaregels ~ impliciet

-Verschillende lokalisatie–Lexicon ~ linker temporeel

–Grammatica ~ linker frontaal en basale gangliën

Pag.29-2-2012 24

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van talen in het brein

-Wordt L2 op een andere plaats verwerkt dan L1?

-Welke factoren verklaren individuelevariatie?

-Welke regio’s zijn betrokken bij typisch activiteiten meertaligen?

Pag.29-2-2012 25

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van talen in het brein

-L2 verwerkt op dezelfde plaats als L1

-L2 verwerkt op andere plaats dan L1

-Specifieke taalactiviteiten meertaligen in andere breincentra

-Zelfde regio’s maar elke taal heeftspecifieke neurale circuits

Pag.29-2-2012 26

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van talen in het brein

Source: Kim et al., 1997

Pag.29-2-2012 27

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van talen in het brein

-Leeftijd van tweedetaalverwerving (Age of acquisition)

-Taalvaardigheid (L1/L2 proficiency)

-Blootstelling (Exposure)

-Manier van verwerving (Manner of acquisition)

Pag.29-2-2012 28

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van talen in het brein

-Critical Period Hypothesis (CPH) (Lenneberg, 1967)

– Is leeftijd van taalverwerving een kritieke factor?

– Ja, voor L1. Nee, voor L2.– Test voor native speakers

– Maar, ons brein verliest wel aan plasticiteit.

– Geen abrupte, maar geleidelijke overgang.

Pag.29-2-2012 29

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van talen in het brein

-BUT you can’t fool your brain

-Taalgedrag is misschien gelijk aanmoedertaalsprekers, maar breinactivatie ook?

-Hierover hebben we geen bewuste controle

Pag.29-2-2012 30

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van talen in het brein

-Lexicon versus grammatica -Hypothese dat L2 grammatica declaratief wordt opgeslagen doorlate leerders -Niet frontaal dus, maar temporeel -Incorrecte veronderstelling, maar welverschil tussen lexicon en grammatica

Pag.29-2-2012 31

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van talen in het brein

-Zolang lexicale kennis L1>L2–Verschillen in omvang v breinactiviteit

–Verschillen in locatie v breinactiviteit

-Lexicale kennis L1=L2–Neurale convergentie

Pag.29-2-2012 32

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van talen in het brein

-Belang

contextuele

factoren

-Zoals

omgevingstaal Bron: Perani et al., 2003

Pag.29-2-2012 33

Gastles Psycholinguïstiek

Lokalisatie van talen in het brein

Bron: Wartenburger et al., 2003

Pag.29-2-2012 34

Gastles Psycholinguïstiek

Psycholinguïstische modellen van meertaligheid

-structurele overlappingen L1 & L2 in mentaal lexicon

-zijn woorden uit beide talen actief bij woordherkenning?–Language selective or language nonselective access?

–Hoe kun je dit testen?

Pag.29-2-2012 35

Gastles Psycholinguïstiek

Psycholinguïstische modellen van meertaligheid

Pag.29-2-2012 36

Gastles Psycholinguïstiek

Psycholinguïstische modellen van meertaligheid

Pag.29-2-2012 37

Gastles Psycholinguïstiek

Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid

Pag.29-2-2012 38

Gastles Psycholinguïstiek

Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid

Pag.29-2-2012 39

Gastles Psycholinguïstiek

Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid

-Meertaligen moeten constant taalconflicten managen– Onderdrukken items andere taal of switchen tussen taal

-Daardoor zijn ze beter in cognitieve controle– Zelfs als de taak niets met taal te maken heeft

-Dit is een belangrijke vaardigheid

Pag.29-2-2012 40

Gastles Psycholinguïstiek

Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid

Leren en het plastische brein–Leren door connecties toe te voegen of te verwijderen

–Leren door sterkte van de connecties te veranderen

–Leren door connecties aan te maken tussen nieuwe zenuwcellen (neurogenese)

Pag.29-2-2012 41

Gastles Psycholinguïstiek

Cognitieve en neurostructurele effecten

van meertaligheid

Pag.29-2-2012 42

Gastles Psycholinguïstiek

Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid

-grotere dichtheid grijze massa bij tweetaligheid

-correleert met AoA en taalvaardigheid

Pag.29-2-2012 43

Gastles Psycholinguïstiek

Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid

Pag.29-2-2012 44

Gastles Psycholinguïstiek

Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid