Methoden van Literaire en Culturele Studies

Methoden van literaire en culturele studies

College 1: Inleiding – Literary Theory

Thomas Vaessens

Hoorcolleges Moderne tekstinterpretatie 2

Het cursusboek

Hans Bertens, Literary Theory. The Basics. Routledge 2009.

Het cursusboek

Hans Bertens, Literary Theory. The Basics. Routledge 2009.

De SQ3R-methode

Peter Barry, Beginning Theory. An Introduction to Literary and Cultural Theory. Manchester University Press, 2002.

De SQ3R-methode

S – Survey (Monsteren) Q – Question (Vragen) R1 – Read (Lezen) R2 – Recall (Herinneren) R3 – Review (Overdenken)

De SQ3R-methode

S – Survey: Survey the whole chapter fairly rapidly, skimming through it to get a rough sense of the scope and nature of the argument.

De SQ3R-methode

Q – Questions: Having skimmed the whole, set yourself some questions, some things you hope to find out from what you are reading. This makes you an ‘active’ reader.

De SQ3R-methode

R1 – Read: Now read the whole piece. Use a pencil to underline key points, query difficulties, circle phrases worth remembering, and so on. Don’t just sit in front of the pages.

De SQ3R-methode

R2 – Recall: Now, close the book and recall what you have read. Jot down some summary points. Ask whether your starting questions have been answered, or at least clarified. Spell out some of the difficulties that remain.

De SQ3R-methode

R3 – Review: This final stage is the review. It happens after an interval has elapsed since the reading. You can experiment, but initially try doing it the following day. Without opening the book again, or referring back to your notes, review what you have gained from the reading, remind yourself of the question you set yourself, the points you jotted down at the Recall stage, and any important phrases from the chapter. If this produces very little, then refer back to your notes. If they make little sense, then repeat the Survey stage.

De SQ3R-methode

S – Survey (Monsteren) Q – Question (Vragen) R1 – Read (Lezen) R2 – Recall (Herinneren) R3 – Review (Overdenken)

Schema week 2:

hoofdstuk 1 Reading for meaning hoofdstuk 2: Reading for form I hoofdstuk 3: Reading for form II

week 3: hoofdstuk 4: Political reading

week 4: hoofdstuk 5: The Poststructuralist revolution hoofdstuk 6: Poststructuralism continued

week 5: hoofdstuk 7: Literature and Culture

week 6: hoofdstuk 8: Postcolonial criticism hoofdstuk 9: Sexuality, literature and culture

week 7: Cultural Studies (a.d.h.v. de teksten ‘Literature into culture’

en ‘Culturele studies: fast forward’: zie Blackboard)

vaessens@uva.nl

Thomas Vaessens

College 2: Liberal Humanism

Thomas Vaessens

Premisse

De praktijk van de tekstinterpretatie kan niet gescheiden worden van de theorie

Premisse

Dit is altijd zo geweest, maar interpreten waren zich er niet altijd van bewust

Eerste 3 hoofdstukken

1. Reading for meaning: practical criticism and new criticism

2. Reading for form I: formalism and early structuralism

3. Reading for form II: French structuralism

Eerste 3 hoofdstukken

1. Reading for meaning: practical criticism and new criticism

2. Reading for form I: formalism and early structuralism

3. Reading for form II: French structuralism

Liberal humanism

Matthew Arnold (1822-1888)

Pedagoog Professor of Poetry Oxford Dichter

‘Dover beach’

Premisse

Dit is altijd zo geweest, maar interpreten waren zich er niet altijd van bewust

Liberal humanism

Hoofdstuk 1:

‘Theory before “theory” – liberal humanism’

Waarneming

‘Betekenis’ zit niet alleen in het te interpreteren object, betekenis zit ook in de waarnemer

Waarneming

Hermann Rorschach (1921)

Zender Ontvanger??

Literatuurwetenschap

Empirisch domein

Theorie

Methode

Theorie

Logisch model dat dient om regelmatigheden in het empirisch domein in kaart te brengen

Reeks van vooronderstellingen die aan waarneming vooraf gaat

Vooronderstelling

iets dat men vooraf als mogelijk of zo-zijnd aanneemt

Vraag: ‘Hoe bevalt je de introductieweek?’

Vooronderstelling: je bent een student

Vooronderstelling

Synoniemen:

• Presuppositie

• Veronderstelling

• Aanname

• Hypothese

Vooronderstelling

Synoniemen:

• Presuppositie

• Veronderstelling

• Aanname

• Hypothese MOGELIJK VERKLARENDE KRACHT

Vooronderstellingenvan de traditionele literaire analyse

1. Literatuur is van taal gemaakt

2. Literatuur is bijzondere manier van taalgebruik

3. De literaire tekst vertoont coherentie

Textuur, vgl. de klodders verf op het doek

Gewoon taalgebruik (lexicon, syntaxis) als referentie: afwijkingen zijn betekenisvol

De tekst is een zinvolle eenheid; samenhangende betekenis

T.S.Eliot

M. Nijhoff

Hoorcolleges Moderne tekstinterpretatie

Liberal humanism

Matthew Arnold Culture and Anarchy (1874)

Cultuur en anarchie

Liberal humanism

“The whole scope of the essay is to

recommend culture as the great help out of

our present difficulties; culture being a

pursuit of our total perfection by means of

getting to know, on all the matters which

most concern us, the best which has been

thought and said in the world; and through

this knowledge, turning a stream of fresh

and free thought upon our stock notions

and habits, which we now follow staunchly

but mechanically.”

Verticale smaakhiërarchie

Mass Civilization and Minority Culture (1930)

F.R. Leavis

In any period it is upon a very small minority that the discerning appreciation of art and literature depends: it is only a few who are capable of unprompted, first-hand judgment. They are still a small minority, though a larger one, who are capable of endorsing such first-hand judgment by genuine personal response. The minority capable not only of appreciating Dante, Shakespeare, Donne, Baudelaire, Hardy (to take major instances) but of recognising their latest successors constitute the consciousness of the race at a given time. Upon this minority depends our power of profiting by the finest human experience of the past; they keep alive the subtlest and most perishable parts of tradition. F.R. Leavis (1930) – Mass Civilization and Minority Culture

F.R. Leavis

Leavis’ model

Merlyn

The general public has now not even a glimpse of the living interest of modern literature, is ignorant of its growth and so prevented from developing with it. And the critical minority to whose sole charge modern literature has now fallen is isolated, disowned by the general public and threatened by extinction. Q.D. Leavis (1932)

Cultuurpessimisme

Liberal humanism: de brief

Peter Sloterdijk, Regeln für den Menschenpark. Ein Antwortschreiben zum Brief über den Humanismus. Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main 1999.

Aannames Liberal humanism

Literatuur is tijdloos Literatuur vormt haar eigen betekenis De tekst reveleert universele waarheid Het doel van de literatuur is de

betovering van het leven Vorm en inhoud van een literair werk

zijn één Een literair werk is oprecht ….

Diversiteit

Media Meer cultuurvormen om uit te kiezen

‘Lagere’ cultuurvormen serieuzer genomen Samenleving

“Multiculturele samenleving”

Verschillende etnische achtergronden

Verschillende sociale achtergronden

Postmodernisme

De grote Verklarende Theorieën, die we als universeel geldige grondslagen van ons denken en handelen waren gaan zien, werden als ideologische constructies ontmaskerd

Postmodernisme

De grote Verklarende Theorieën, die we als universeel geldige grondslagen van ons denken en handelen waren gaan zien, werden als ideologische constructies ontmaskerd

waardenrelativisme

Postmodernisme: literatuur

Plaatst vraagtekens bij typisch ‘literaire’ (liberaal humanistische) waarden als:

Oprechtheid?

Originaliteit?

Authenticiteit?

Waarheid?

Verworvenheden Liberal humanism

The heresy of paraphrase Wat het gedicht betekent is oneindig

complexer dan de parafrase

The intentional fallacy Het verwarren van bedoeling met wat

er op papier staat

The affective fallacy Het verwarren van de eigen emotionele

respons met wat tekst werkelijk vertelt

Friedrich Schleiermacher (1768-1834)

Psychologisch (innerlijke vorm) > auteur

Begrijpen

Grammaticaal (uiterlijke vorm) > structuur

Begrijpen

De tekst heeft een orde die onafhankelijk is van de bedoelingen van de auteur

Begrijpen

De tekst heeft een orde die onafhankelijk is van de bedoelingen van de auteur

Te achterhalen door studie van onstaanscontext

Dus toch:Leefwereld auteur

Formalisme: vervreemding

Het gaat om vormkenmerken :

het vervreemdende effect van vormkenmerken wordt

gerelateerd aan de mate waarin ze zich

onderscheiden van eerdere teksten.

(teksten vergeleken met literaire traditie)

Analyse?De structuralist analyseert de onderliggende structuur

Structuralisme: foregrounding

Het effect van de op de voorgrond geplaatste tekstelementen

op de omgeving ervan binnen de (structuur van de) tekst.

Aangrenzende teklstelementen worden ook

‘gedeautomatiseerd’.

(het gaat om de functie van

tekstelementen binnen de structuur)

De modern(istisch)e canon

Sterk ge-gendered Blanke mannen

Poeticaal eenzijdig T.S. Eliot c.s.

‘Autonomie’

Etnisch eenzijdig Eurocentrisch

‘Autonomie’

• Theorie• Ideologie

‘Autonomie’

• Theorie• Ideologie

Liberal humanism revisited

Ian McEwan, Saturday (2005)

Liberal humanism revisited

Ian McEwan, Saturday (2005)

Matthew Arnold, ‘Dover Beach’

vaessens@uva.nl

Thomas Vaessens

College 3: The Linguistic Turn

Thomas Vaessens

The Connoisseur(1962)

F.R. Leavis (1932):In any period it is upon a very small minority that the discerning appreciation of art and literature depends

Vorige week: Liberal humanism

Eeuwigheidswaarde klassieken ‘Het beste dat er ooit gedacht en

geschreven is’ Verticale smaakhierarchie Monocultuur

Vorige week: Liberal humanism

Eeuwigheidswaarde klassieken ‘Het beste dat er ooit gedacht en

geschreven is’ Verticale smaakhierarchie Monocultuur

‘Political Reading’ (en verder)

Bewustzijn van de gekleurdheid van de eigen blik (‘Theory’)

Linguistic Turn Politieke dimensie literatuurwetenschap

Hoofdstuk 4: Sociale klasse

Gender

V.a. hoofdstuk 5

Linguistic turn

Conventionaliteit van de taal

Taal is sociaal product

Anders denken over (individuele) identiteit

Een in wezen taalkundige zienswijze wordt

steeds bepalender voor de wijze waarop

(bijvoorbeeld in literatuurwetenschap)

tegen betekenis wordt aangekeken

Ferdinand de Saussure

• Geen geschiedenis van de taal (diachroon)

• Ahistorische, abstracte benadering, niet taal-specifiek (dus universeel)

• How does language work?

• Geen geschiedenis van de taal (diachroon)

• Ahistorische, abstracte benadering, niet taal-specifiek (dus universeel)

• How does language work?

Parole: taal in de zin van taalgebruik (gramatica, weten hoe een zin in elkaar steekt)

Langue: taal als systeem (afspraken en conventies)

Taal constitueert realiteit

Pony Paard

Dromedaris Kameel

Camel (Arabic camel) Camel (Bactrian camel)

Taal is conventioneel Wat individuen zeggen, wordt mede

bepaald door de conventies van de langue

Die conventies vormen de structuur van de taaluiting

Onze realiteit wordt deels gevormd door taal

Ferdinand de SaussureBetekenaar (signifier)Waarneembaar klankbeeld:/boom/

Betekenis (signified)Mentale voorstelling of concept:/boom/

‘Discours’: Michel Foucault

Linguistic turn

Michel Foucault

Judith Butler

Maurice Blanchot

Julia Kristeva

Jacques Lacan

Jacques Derrida

De Herengracht is krom

De Herengracht is de belangrijkste gracht?

De breedste gracht

De gracht met de meeste cafés

De gracht met de minste auto’s

De gracht met de duurste huizen

De langste

Roland BarthesLa Mort de l’Auteur, 1968

Nog altijd bestaat literaire kritiek voor het grootste deel uit de bewering dat het werk van Baudelaire de mislukking is van Baudelaire als mens, dat van Van Gogh zijn krankzinnigheid, van Tsjaikovski zijn ondeugd. De verklaring van het werk wordt steeds gezocht bij degene die het gemaakt heeft, alsof het uiteindelijk […] altijd om de stem van een en dezelfde persoon gaat, de auteur die ons een ‘confidentie’ toevertrouwt.

Hoewel de macht van de Auteur nog steeds zeer groot is (het New Criticism heeft die vaak alleen maar versterkt), […] is het de taal die spreekt, niet de auteur. […]

Linguïstisch is de auteur nooit meer dan degene die schrijft, zoals ik niets anders is dan degene die ik zegt: taal kent een ‘subject’, niet een ‘persoon’ […].

Aan een tekst een Auteur toekennen wil zeggen: paal en perk stellen aan die tekst door hem een laatste betekende op te leggen, en het schrijven aan banden te leggen.

Roland Barthes: structuralisme

Mythologies (1957)

Onderwerpen

de witheid van Persil

De dieptewerkiung van Omo

Het epische karakter van de Tour

De conditionerende werking van

speelgoed

Het gedicht van Garbo

De Citroen DS

Onderwerpen

krantenartikel

Foto in weekblad

Reclameboodschap

Toneelvoorstelling

Tentoonstelling

Barthes: voorbeeld 1

Eerste betekenis (denotatie): de Citroen DS is een auto

Tweede betekenis (connotatie): de Citroen DS is goddelijk

DS ≈ déesse (godin)

Barthes: voorbeeld 2

Eerste betekenis (denotatie):

Zwarte soldaat salueert naar de Franse vlag

Tweede betekenis (connotatie):

positief beeld van het Franse imperialisme, waarbij

alle onderdanen, ook die uit de koloniën, trouw

zijn aan Frankrijk

Terug naarPolitical Reading

Marxistische literatuurtheorie

Marx: Economische structuur van de

maatschappij (onderbouw) is bepalend

voor bovenbouw Sociale leven

Politieke leven

Culturele leven

Materialistisch Idealistisch

Claude Lévi-Strauss (1908, Frans etnoloog, antropoloog)

Louis Althusser (1918-1990, Frans filosoof) Jacques Lacan (1901-1981, Frans psycho-

analyticus) Terry Eagleton, Marxism and Literary

Criticism (1976) Raymond Williams, Marxism and Literature

(1977) Fredric Jameson, ‘Marxism and

Postmodernism’ (1989)

Marxistische literatuurtheorie in Nederland: via Frankfurt

Beïnvloeding van de massa heeft in 20e

eeuw de vorm aangenomen van een

‘cultuurindustrie’. Ook in democratische

landen manipuleert deze op totalitaire

wijze. Het publiek wordt erdoor in slaap

gesust en onkritisch gemaakt. Echte

kunst kan en moet deze situatie

doorbreken door authentiek te zijn en

(uit dien hoofde) revolterend.

Feministische literatuurtheorie

De vrouw als lezer Door mannen geproduceerde teksten

Canonieke teksten

Cultuurpatronen

Representaties

De vrouw als schrijver Vergeten vrouwelijke traditie

Vrouwelijke verbeelding

Feministische literatuurtheorie in Nederland

Rosi Braidotti, Het subject in feminisme.

Inaugurele rede, 1990.

Erica van Boven, Een hoofdstuk apart:

‘vrouwenromans’ in de literaire kritiek 1898-

1930, 1992.

Pamela Pattynama, Passages: vrouwelijke

adolescentie als verhaal en vertoog, 1992.

Maaike Meijer, De lust tot lezen.

Nederlandse dichteressen en het literaire

systeem, 1988.

Elk boek begint met een droom en dit was de mijne: een geschiedenis van het werk van moderne Nederlandse dichteressen. […] Een handboek, naar het voorbeeld van de inspirerende geschiedenissen van vrouwenliteratuur die de laatste tien jaar in het buitenland verschenen […]. In Nederland zou het nu eens niet vijftig, maar tien jaar later gebeuren.

Het inhalen van een achterstand is weliswaar een onmisbare emancipatorische activiteit, maar het geeft op zichzelf geen inzicht in de redenen waarom zij bestaat. het is − als elk gelijkheidsstreven dat de wortels van zijn ongelijkheid niet onderzoekt − dweilen met de kraan open. Ik wilde de mechanismen vinden die de, mijns inziens, reductieve lecturen en gebrekkige opname in de canon van dichteressen veroorzaken.

Een principiële vraag was: wie maakt de betekenis, de tekst of de lezer? In dat dilemma koos ik voor een overwegend lezersgericht standpunt. Lezen is niet langer de contextloze, neutrale bedrevenheid, met de lezer in de rol van de goedwerkende mecanicien die decodeert wat er objectief in de tekst aanwezig is. Zowel leesconventies als sociaal-literaire regels sturen die interpretatie.

vaessens@uva.nl

Thomas Vaessens

College 4: Poststructuralisme

Thomas Vaessens

De breedste gracht

De gracht met de meeste cafés

De gracht met de minste auto’s

De gracht met de duurste huizen

De langste

Jacques Derrida (1930-2004)

“His work has been the subject, in

whole or in part, of more than 400

books. In the areas of philosophy and

literary criticism alone, Derrida has

been cited more than 14,000 times in

journal articles over the past 17 years.

More than 500 US, British and

Canadian dissertations treat him and

his writings as primary subjects.”

Jacques Derrida (1976)‘il n’y a pas de hors-texte’

('Er is niets buiten de tekst‘)

± Er is niet zoiets als een buiten de tekst liggende werkelijkheid

± Wij hebben geen onafhankelijke toegang tot een voor-talige werkelijkheid. Onze waarheden zijn sociale en culturele constructies, ze worden niet gevonden maar gemaakt.

± Tekst – Textum (lat.) = weefsel: stel je een tekst voor als een oneindig vertakt weefsel van met elkaar verbonden draadjes: alles is onbenoembaar verweven met iets anders. Wie tekst gebruikt, kan niet buiten dat weefsel treden

Woordenboek

VoertuigAlg. naam voor een gestel op wielen of glijvlakken dat, getrokken of geduwd, dient en bepaaldelijk gebouwd is voor het brengen (voeren) van goederen of personen van de ene plaats naar de andere

Gestelsamenstel van delen dat dient om een werktuig bijeen te houden

Werktuigvoorwerp of geheel van voorwerpen dat gebruikt wordt om zekere krachten te overwinnen met behulp van andere krachten

Voorwerpetc etc

W. Wordsworth

A slumber did my spirit seal

1 A SLUMBER did my spirit seal;

I had no human fears:

She seem'd a thing that could not feel

The touch of earthly years.

5 No motion has she now, no force;

She neither hears nor sees;

Roll'd round in earth's diurnal course

With rocks, and stones, and trees

W. Wordsworth

Diurnal: ‘die’ & ‘urn’

Course: corpse

W. Wordsworth

fearsyearshears….

W. Wordsworth

fearsyearshears….tears

Essentialisme

ESSENTIALISME - de overtuiging dat het mogelijk

is de essentie of fundamentele eigenschappen van

zaken, objecten, mensen culturen, etc. objectief

vast te stellen als autonome, onveranderlijke

gegevens.

Eagleton (1983)

“Since language is something I am made out of, rather than merely a convenient tool I use, the whole idea that I am a stable, unified entity must also be a fiction”

Terry Eagleton, Literary Theory. An Introduction. Oxford 1983, p.130.

Pablo Picasso (1881-1973)

Dadaisme (Marcel Duchamp)

Het poststructuralistische discours

Anti-teleologisch

Metanarrative

Intertextualiteit

Reflexiviteit

Metafysica van de presentie

Decentrering van het subject

Pluraliteit van discursieve formaties

Implosie van betekenis

Jean Francois Lyotard (1924-1998)

‘Met een extreme simplificatie noemen

we “post-modern”: het ongeloof aan

de meta-vertellingen’

‘De grote vertellingen zijn weinig

geloofwaardig geworden. Men komt

dan in de verleiding de grote vertelling

van de teloorgang van de grote

vertellingen ingang te doen vinden’.

Michel Foucault (in 1973)

‘Onder humanisme versta ik al die toonaarden

waarin men tegen de westerse mens heeft

gezegd: “Zelfs als u de macht niet uitoefent, kunt

u toch soeverein zijn”. Of nog beter: “hoe meer u

ervan af ziet de macht uit te oefenen en hoe

beter u zich schikt in wat u wordt opgelegd, des

te meer soeverein zult u zijn” […]. Kortom: het

humanisme is alles waarmee men in het westen

de wens om macht te verwerven heeft afgedamd

− het aan de macht willen komen heeft

verboden, de mogelijkheid om de macht te

grijpen heeft uitgesloten. De kern van het

humanisme is de theorie van onderwerp en

onderworpenheid’ .

Anti-teleologisch

Metanarrative

Intertextualiteit

Reflexiviteit

Jacques Derrida (1976)‘il n’y a pas de hors-texte’

('Er is niets buiten de tekst‘)

± Er is niet zoiets als een buiten de tekst liggende werkelijkheid

± Wij hebben geen onafhankelijke toegang tot een voor-talige werkelijkheid. Onze waarheden zijn sociale en culturele constructies, ze worden niet gevonden maar gemaakt.

± Tekst – Textum (lat.) = weefsel: stel je een tekst voor als een oneindig vertakt weefsel van met elkaar verbonden draadjes: alles is onbenoembaar verweven met iets anders. Wie tekst gebruikt, kan niet buiten dat weefsel treden

Richard Rorty (in 1983)

Rorty spreekt van ‘the metaphysicians

attempt to rise above the plurality of

appearances in the hope that, seen

from the heights, an unexpected unity

will become evident – a unity which is

a sign that something real has been

glimpsed, something which stands

behind the appearances and produces

them’

Anti-teleologisch

Metanarrative

Intertextualiteit

Reflexiviteit

Friedrich Nietzsche (1944-1900)

Dood van God?'Hebt gij niet gehoord van die uitzinnige, die in het helle licht van de voormiddag een lantaarn aanstak, de markt op ging en onophoudelijk riep: "Ik zoek God! Ik zoek God! - Omdat er daar juist veel van die lieden bijeen stonden die niet aan God geloofden, verwekte dit groot gelach. "Is hij soms verloren gegaan?" zei de een. - "Is hij verdwaald als een kind?" zei de ander. - "Of houdt hij zich verstopt? Is hij bang voor ons? Is hij scheep gegaan? Geëmigreerd? - zo schreeuwden en lachten zij door elkaar. De uitzinnige sprong midden tussen hen in en doorboorde hen met zijn blikken. "Waar God heen is? riep hij uit. "Ik zal het jullie zeggen! Wij hebben hem gedood - jullie en ik! Wij allen zijn zijn moordenaars! Maar hoe hebben wij dit gedaan? Hoe hebben wij de zee leeg kunnen drinken? Wie gaf ons de spons, om de hele horizon uit te vegen? Wat deden we toen we de aarde van haar zon ontkoppelden. Waarheen beweegt zij zich nu? Waarheen bewegen wijzelf? Weg van alle zonnen? Vallen we niet aan een stuk door? En terug, opzij, naar voren, naar alle kanten. Is er nog wel boven en beneden? Dwalen wij niet door een oneindig niets? Hijgt de leegte ons niet in de nek? Is het niet kouder geworden? Komt niet meer en meer de nacht? Moeten de lantaarnen niet in de ochtend aangestoken worden? Horen wij nog niets van het rumoer van de doodgravers die God begraven? Ruiken we nog niets van de goddelijke ontbinding? - Ook goden ontbinden! God is dood!~God blijft dood! En wij hebben hem gedood. Hoe troosten wij ons, moordenaars der moordenaars. Het Heiligste en Machtigste dat de wereld ooit bezat is onder onze messen doodgebloed - wie wist dit bloed voor ons weg?'

Anti-teleologisch

Metanarrative

Intertextualiteit

Reflexiviteit

Postmodernisme en deconstructie

Postmodernisme: constructivistisch uitgangspunt

En dus: neiging tot deconstructie

Derrida: deconstructie oorspr. Vertalining van ‘Abbau’

Centre Georges Pompidou (1977)

Neue Staatsgalerie, Stuttgart (1977-1984)

Fred and Ginger (Praag)

Yale“Deconstruction is not a

dismantling of the structure

of a text, but a

demonstration that it has

already dismantled itself”

J. Hillis Miller Yale university, Department of English

• Paul de Man

• J. Hillis Miller

• Geoffrey Hartman

Eagleton ‘Our Homer is not identical with the

Homer of the Middle Ages, nor ‘our Shakespeare with that of his contemporaries; it is rather that different historical periods have constructed a ‘different’ Homer and Shakespeare for their own purposes, and found in these texts elements to value of devalue, though not necessarily the same ones. All literary works, in other words, are ‘rewritten’, if only unconsciously, by the societies which read them; indeed there is no reading of a work which is not also ‘re-writing’.

Foucault

L'archéologie du savoir (1969) L'ordre du discours (1971)

Jacques Lacan (1901-1981)

The Imaginary

The Mirror Stage

The Symbolic

HeyndersOdile Heynders, ‘Spoorzoeken in de poëzie van Achterberg.’ In: Achterbergkroniek 21 (1992), p. 1-15.

“Ik denk dat er naast deze drie richtingen in de Achterberg-kritiek ruimte gemaakt moet worden voor een andere benadering van deze poëzie, die de discontinuïteit in werking houdt en ontkent dat er één in de tekst besloten betekenis opgegraven kan worden. Men zou er van uit moeten gaan dat betekenis niet a priori gegeven is, maar in het proces van lezen gecreëerd wordt.”

Van Dijk

Yra van Dijk, Leegte die ademt. Het typografisch wit in de moderne poëzie (2006)

Jacques Derrida: differance

Grafische differentie tussen a en e niet hoorbaar

De Saussure (betekenis taaltekens bestaat bij gratie van verschil met andere taaltekens) is kwestie van het onhoorbare

Terugverwezen naar orde die niet meer tot de zinnelijkheid behoort

De ruimte tussen spraak (≈ het zintuiglijke) en schrift (≈ het intelligibele)

‘différer’(fr) > ‘differre’(lat) > ‘dia pherein’ (gr)

verschillen uitstellenGeschil/conflict temporiseren (Derrida)

(‘polemos’)

‘différer’(fr) > ‘differre’(lat) > ‘dia pherein’ (gr)

verschillen uitstellenGeschil/conflict temporiseren (Derrida)

(‘polemos’)

Different verwijst niet naar dat ‘uitstel’

Differance wel

Jacques Derrida: differanceKlassieke voorstelling van zaken:

Het (taal)teken vertegenwoordigt de zaak (dat wat het ‘voorstelt’) in zijn afwezigheid

Dit substituut is zowel secundair als voorlopig

Dus: fundamenteel verschil tussen taalsysteem en werkelijkheid

Dus: in taalsysteem bestaan alleen differenties (De Saussure)

Derrida:

Differantie brengt zulke differenties voort; niet als onwelgevallig bijproduct, maar als ‘opbrengst’ van het spel

vaessens@uva.nl

Thomas Vaessens

College 5: The Cultural Turn

Thomas Vaessens

Peter Burke “In the last generation or so, we have been

living through what might be called a "contextual turn," on the analogy of so many other turns. One sign of change is a series of terms that, if not always newly coined, are in more common use than before. In English, for example, contextualism (first recorded in 1929, in a philosophical context) and contextualize (1934, in linguistics) have been joined by contextualization (1951, in anthropology) and decontextualize (1971, in sociology). In French, contextuel is recorded from 1963 onward.”

Frederic Jameson

Matthew Arnold

Culture and Anarchy (1869) The whole scope of the essay is to

recommend culture as the great help out of our present difficulties; culture being a pursuit of our total perfection by means of getting to know, on all the matters which most concern us, the best which has been thought and said in the world; and through this knowledge, turning a stream of fresh and free thought upon our stock notions and habits, which we now follow staunchly but mechanically.

Hoge vs. Lage cultuur

Laag Hoog

Massacultuur Artistieke cultuurMassamedia Traditionele mediaIndustriële productie Individuele productieMassale productie Gezag van het origineelHerhaling VervreemdingGewenning De-automatiseringStandaardisering Vernieuwing/ondermijningCommerciële functie Kritische/esthetische functiePassief verbruik Actieve receptieEconomisch principe Onafhankelijk van economisch principeTriviaal Wezenlijk voor bepaald tijdperk

Highbrow / lowbrow

Laag Hoog

Massacultuur Artistieke cultuurMassamedia Traditionele mediaIndustriële productie Individuele productieMassale productie Gezag van het origineelHerhaling VervreemdingGewenning De-automatiseringStandaardisering Vernieuwing/ondermijningCommerciële functie Kritische/esthetische functiePassief verbruik Actieve receptieEconomisch principe Onafhankelijk van economisch principeTriviaal Wezenlijk voor bepaald tijdperk

Bezuinigingen op kunst

Bezuinigingen op kunstDe Volkskrant, commentaar dinsdag 5-10-2010

Een toontje lager zingen. Dat is wat het regeerakkoord met zijn diep snijdende cultuurbezuinigingen beoogt. Het is de wraak voor de zogenoemde linkse hobby’s. De subsidies van elitaire kunst die decennialang werden betaald met geld dat door alle Nederlanders in de belastingruif werd gedoneerd, en waarvan de meeste mensen niet konden profiteren. Want experimenteel toneel, onbegrijpelijke kunst, moderne muziek – wat heb je eraan?

Het achterliggend sentiment liegt er niet om. Alle ‘grachtengordels’ binnen en buiten de Randstad moeten hun eigen broek ophouden. Daarvoor kun je geen beroep doen op liefhebbers van fanfares, musicals en schilderijen van Anton Pieck, zo is de gedachte. De oplossing? Tweehonderd miljoen euro minder voor gesubsidieerde cultuur die niet in het hele land onder alle bevolkingslagen wordt geconsumeerd.

Richard Hoggart

Raymond Williams

In any period it is upon a very small minority that the discerning appreciation of art and literature depends: it is only a few who are capable of unprompted, first-hand judgment. They are still a small minority, though a larger one, who are capable of endorsing such first-hand judgment by genuine personal response. The minority capable not only of appreciating Dante, Shakespeare, Donne, Baudelaire, Hardy (to take major instances) but of recognising their latest successors constitute the consciousness of the race at a given time. Upon this minority depends our power of profiting by the finest human experience of the past; they keep alive the subtlest and most perishable parts of tradition. F.R. Leavis (1930) – Mass Civilization and Minority Culture

F.R. Leavis

Terry Eagleton

My own view is that it is most useful to see ‘literature’ as a name which people give from time to time for different reasons to certain kinds of writing within a whole field of what Michael Foucault has called ‘discursive practices’, and that if anything is to be an object of study it is this whole field of practices rather than just those sometimes rather obscurely labelled ‘literature’.

New Historicism

Catherine Gallagher, Stephen Greenblatt, Practicing New Historicism (2001)

New Historicism 1. Veld van aandacht is breder

2. Van ‘geschiedenis van evenementen’ naar ‘geschiedenis van structuren’

3. Van ‘geschiedenis van grote namen’ naar ‘geschiedenis van gewone mensen’

4. Minder rigide bronnenkeuze

5. Minder gefixeerd op drijfveren van individuen, meer op collectieve bewegingen

6. Van objectief (‘wie es wirklich gewesen ist) naar het besef van de noodzakelijke gekleurdheid van elke historische visie

7. Van monodisciplinair naar multidisciplinair

Voorbeeld

Margriet

Context

Dit boek is een diepgaande studie van de vrouwelijke natuur uit biologisch, psychologisch en antropologisch gezichtspunt. Het lezen ervan leidt toit een beter verstaan van de vrouw en haar situatie in deze wereld. Hoeveel eigen kenmerken de vrouw ook in zich draagt – lichamelijke en geestelijke – , in wezen verschilt zij niet van de man. Deze gedachte ligt aan dit boek ten grondslag. Van hieruit tracht de auteur juist het eeuwig vrouwelijke, het verband tussen de natuur, de verschijningswijze en het bestaan der vrouw te begrijpen. Op deze grondslag kenmerkt hij ook de wereld van de vrouw als de wereld van het zorgen, tegenover die van de man: de wereld van het arbeiden. Door haar aanleg, gestelijk en lichamelijk, is haar bestaanswijze, haar wijze van uiten, haar werkwijze anders dan die van de man.

Context

“Er is een vrouwenvraagstuk, niet omdat de vrouwen onderdrukt worden, maar omdat er een geheim der vrouwelijkheid is”

Frits Buytendijk

Context

23 januari 1970: openbare bh-verbranding bij het standbeeld van Dolle Mina (Wilhelmina Drucker )

Context

Moederlijke zorg (Helderder)

Lief, mooi (Aagje)

Huishouden (Helderder)

Context

Avontuurlijk (Stampertjes, Pluk, Stamper)

Geven de ruimte (Stamper, Majoor)

Mobiel (kraanwagen Pluk, auto Stamper)

Vinden oplossingen (Pen, Pluk)

Zorgen voor eten , ‘jagers’ (Stamper)

Context

Alle mensen in functie zijn man:

• Agenten• Werkmannen• Pen• Conciërge• Parkmeester

Contextual/cultural turn: neerlandistiek

“De maatschappelijke en politieke achtergronden van de afgenomen status van de literatuur in het culturele veld zijn nog nooit systematisch beschreven. Dat is opmerkelijk, aangezien men zou verwachten dat een dergelijke ingrijpende ontwikkeling de literatuurhistoricus in hoge mate belang zou inboezemen. Doorgaans echter is een geschiedenis van de moderne literatuur een beschrijving van de experimentele route die de literatoren afgelegd hebben. Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen worden vaak wel aangestipt, en soms zelfs uitvoerig aangegeven, maar dienen toch voornamelijk als contextuele omlijsting van dat wat in de eerste plaats geportretteerd wordt: de moderne literatuur als zodanig.”

Ik ben makelaar in koffi, en woon op de Lauriergracht, No 37. Het is myn gewoonte niet, romans te schryven, of zulke dingen ….

Film (1976)

Theater (2007)

Musical (1987)

182Hoorcolleges Moderne tekstinterpretatie

vaessens@uva.nl

Thomas Vaessens

College 6: Literatuur als (post)koloniaal discours

Thomas Vaessens

Imperialisme

Definitie imperialisme:

Politiek van staatkundige en economische expansie, het streven naar de wereldmacht Het streven naar uitbreiding van de invloedssfeer op godsdienstig, cultureel gebied

(Cultureel, religieus imperialisme)

Imperialisme

Definitie imperialisme:

Politiek van staatkundige en economische expansie, het streven naar de wereldmacht Het streven naar uitbreiding van de invloedssfeer op godsdienstig, cultureel gebied

(Cultureel, religieus imperialisme)

Imperialisme: moderniteit

Imperialisme: ‘export’ van eigen waarden

Imperialisme: eigen waarden als norm

Imperialisme:1914

Waarom imperialisme?

Sociaal darwinisme Eurocentrisme

Universalisme

Kolonisatie is ‘natuurlijk’

“White Men’s Burden” De taak/veratwoordelijkheid om niet-

Europese volken te ‘civiliseren’

Imperialistische ‘subtekst’

Het laatst gingen de jongens naar de heer en mevrouw Van Gogh. Van Gogh was klerk bij de assistent-resident en kende geen groter genot dan in zijn vrije tijd te jagen en te vissen. De jongens waren herhaaldelijk met hem mee geweest en hoewel Van Gogh de Nederlandse taal allermerkwaardigst radbraakte […] hadden Tom en Thijs geen groter vrienden in heel Pontianak dan meneer en mevrouw Van Gogh.

Meneer en mevrouw Van Gogh stonden de jongens heel deftig in de voorgalerij van hun huis op te wachten. […] Zodra de jongens het erf opkwamen, liep Van Gogh op hen toe.

‘Allo, kom in, kom in, pak stoel en neem zit!’riep hij erg luidruchtig.De jongens gingen zitten en Van Gogh ging door:‘Wah, jammer, ja, jij weggat naar dat Gollan! Jij nou niet meer jaag en vis met

mij, ja?’De heer Van Gogh sprak de beide jongens altijd met ‘jij’ aan omdat ‘jullie’ hem

te moeilijk was.‘Wij samen haltijd zoveel pret, ja, en nou naar dat Gollan!’

Postkoloniaal: de wereld ná de koloniën

De imperialistische subtekst is niet verdwenen

10-10-2010 Vlag zelfstandig Curaçao

Postcolonial studies

Brillenburg & Rigney (eds.),

Het leven van teksten, hoofdstuk 11:

‘Literatuur als koloniaal en post-koloniaal discours’

Imperialisme

Eric Hobsbawm:

De lading van het begrip ‘imperialisme’ is tot ongeveer 1914 louter positief

Edward Said

Orientalism (1978)

Edward Said

Orientalism (1978)

Orientalism is a style of thought based upon ontological and epistemological distinction made between "the Orient" and (most of the time) "the Occident." Thus a very large mass of writers, among who are poet, novelists, philosophers, political theorists, economists, and imperial administrators, have accepted the basic distinction between East and West as the starting point for elaborate accounts concerning the Orient, its people, customs, "mind," destiny, and so on. . . . the phenomenon of Orientalism as I study it here deals principally, not with a correspondence between Orientalism and Orient, but with the internal consistency of Orientalism and its ideas about the Orient . . despite or beyond any correspondence, or lack thereof, with a "real" Orient.

Hoe oriëntalisme werkt

Chinua Achebe over The Picture of Dorian Gray

Kritiek op Said

Gayatri Chakravorty Spivak, Can the Subaltern Speak?

Spivak

“If, in the context of colonial

production, the subaltern has no

history and cannot speak, the

subaltern as female is even

more deeply in shadow”

Actualiteit Queer Theorie

Michel Foucault

Michel Foucault, The History of Sexuality (1976-1984)

Te lezen voor volgende week (zie Blackboard)

vaessens@uva.nl

Thomas Vaessens

College 7: Cultural Studies

Thomas Vaessens

Cultural turn: eind jaren ’50

R. Hoggart: Contemporary Cultural Studies. An Approach to the Study

of Literature and Society (1969)

CCCS, Birmingham

1964: Hoggart richt het “Centre for Contemporary Cultural Studies” op

Institutionele opmars(jaren tachtig)

Raymond Williams over ‘Cultuur’

1. Een algemeen proces van

intellectuele, geestelijke en

esthetische ontwikkeling

2. Een bepaalde levensstijl eigen aan

een groep, een periode, een volk

3. De kunstwerken en intellectuele

producten uit de zogenaamde

‘hoge cultuur’R. Williams, Keywords (1976)

Wat is ‘cultuur’ (en volgens wie)?

Matthew Arnold (1968):

Cultuur als “the best which has been thought and

said in the world”

A Critique of Postcolonial Reason (1999):

Het Europese idee van ‘cultuur’ heeft raciale connotaties

Wat is Cultural Studies?

Radicaal democratisch cultuurbegrip

Sociale betrokkenheid

Methodisch eclecticisme

► Interdisciplinair

Cultural Studies als politiek project

Gerichtheid van traditionele cultuurwetenschap op canonieke traditie legitimeert het westerse (mannelijke, blanke, heteroseksuele…) imperialisme

Culturele diversiteit

Cultural Studies als politiek project

‘Cultural Studies is een politiek project dat de discriminerende in- en uitsluitingmechanismen van het monumentale cultuurbegrip onschadelijk probeert te maken’

Lies Wesseling

► Interdisciplinair

Culturele studies: fast forward

Cultuur beperkt zich niet tot ‘hogere’ cultuur of cultuur die uitsluitend voor bepaalde groepen gemaakt wordt

Cultural studies ontleent haar methoden aan verschillende cultuurvormen: interdisciplinair

Culturele studies is een geëngageerde vorm van onderzoek. Zij wil de maatschappelijke, politieke en culturele gesitueerdheid van kennis en onderzoek onderstrepen en in het onderzoek betrekken.

Inmiddels is de naam ‘Cultural Studies’ de aanduiding voor een brede waaier van subdisciplines

Wat deze tekst enigszins verdoezelt:

Invloed van Marxistische theorie

Wat deze tekst enigszins verdoezelt:

Invloed van Marxistische theorie

G. Jordan & C. Weedon, ‘Literature into culture’

Marxistische invloed op Cultural Studies:

o Cultuur als ideologisch instrument om

waarden mee te vestigen (Althusser)

o Het concept ‘hegemonie’ (Gramsci): de (mede

door cultuur) verschuivende machtsbalans in de

culturele en sociale arena

o Fascinatie voor macht

Wanneer Cultural Studies vanuit Engeland naar de Verenigde Staten overwaait, raakt het beinvloed door ‘French Theory’:

Poststructuralisme Queer Studies

Postcolonial Studies

Genderstudies

‘French Theory’?

Weinig Amerikaanse academici lezen Frans

Derrida, Foucault, Deleuze, Baudrillard, Lacan, Lyotard…: via Engelse vertalingen

Francois Cusset, French Theory: How Foucault, Derrida, Deleuze, & Co. Transformed the Intellectual Life of the United States (2008)

‘De Sokal-affaire’

Social Text (tijdschrift voor Cultural studies)

Parodiërende collage

“Transgressing the Boundaries: Towards a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity”

Kritiek op Cultural Studies

Kritiek op Cultural Studies‘gebrek aan coherentie’

‘postmoderne

vrijblijvendheid’

‘hyperrelativisme’

‘politieke correctheid’

‘multiculturalisme’

Kritiek op Cultural Studies (Nederland)

“Cultural Studies is de culturele

verloedering die de Amerikaanse

cultuurwetenschappen in haar

greep heeft”

S. de Jong, ‘Vreemde wezens. [Recensie van Aliens in America]’

In: NRC Handelsblad 10-12-1998.

Kritiek op Cultural Studies (Nederland)

‘…modieus…’

‘…aanstellerig…’

‘…esthetische overwegingen worden uit het

oog verloren…’

‘…kwaliteit wordt verdacht gemaakt…’

Michael Zeeman

Maarten Doorman

Cyrille Offermans

Cultural studies: antwoord op crisis

Een literaire ‘catfight’ (Van Nieuwkerk) bij DWDD Connie Palmen vs. Saskia Noort

Hoe praten we over cultuur?

Carel Peeters (Vrij Nederland):

“Vaessens is een populist. Hij verwart

literatuur met politiek en Cultuur met cultuur.

[…] Hij zou met een spandoek over het Spui

moeten gaan lopen: ‘Weg met de

literatuur!’”

Connie Palmen (De wereld draait door):

“Nee, maar dát is een charlaten! Ik hoop

niet dat hij veel studenten heeft. Hij wil de

literatuur kapot maken”

Scheiding in de Geesteswetenschapen?

“Letterkundigen, kunsthistorici en

filosofen [worden] geacht zich te

richten op de formele en

conceptuele analyse van de

‘hogere’ kunsten, terwijl de ‘lagere’,

populaire cultuur het studie-object

is van film-, media- en tv-studies,

en natuurlijk van antropologen”

Bereik ‘hoge’ cultuur buitenhoogculturele domein

Verstripping, 2008

Verfilming, 1989

Toneelstuk,1997

Bereik ‘hoge’ cultuur buitenhoogculturele domein

Verstripping, 2008

Verfilming, 1989

Toneelstuk,1997

Adaptaties

‘Hogere’Cultuur geëntop ‘lagere’ cultuur

'What puzzles you is the nature of my game‘

(Sympathy for the devil)

Culturele dynamiek

vaessens@uva.nl

Thomas Vaessens

Methoden van Literaire en Culturele Studies

Education

Transcript of Methoden van Literaire en Culturele Studies

Limburgse Literaire Lunch 21.06.13 Gabriele Gellings STAF PR en EDUCATIE.

Beste studies 2010

AIG nieuws - cornet-shortstore.eu › wp-content › uploads › 2017 › ... · aat 2 rG 2 9AtIeusaef PozJat l000 Gent Artikel: Nieuwe thermische opslag-methoden ... studies omvatte,

19 Interessante Coach Methoden Uitgelicht

Total Wall | Reparatie-Methoden

Literaire Ladder Maart 2012

Methoden van Onderzoek

Journalism Studies Onderzoek

12-13-14 - Antwerpen Boekenstad · 2013. 5. 15. · literaire evenementen als de Boekenbeurs, festivals als Mind the Book en Crossing Border, literaire wedstrijden als De Wondere

STAATSEXAMEN HAVO 2016 - bartimeus.nl · - Literatuur De kandidaat dient ten minste 14 literaire werken te lezen. Dit mogen geen vertaalde literaire werken zijn. Jeugdliteratuur mag

LILA Literaire Ladder juni 2011

ONLINE literaire klassieken - reeks gouden eeuw...Wonderlicke Avontuer van twee Goelieven het verhaal van een onoverwinnelijke liefde ONLINE literaire klassieken - reeks gouden eeuw

IMMUNOHISTOLOGICAL STUDIES IN BASAL CELL CARCINOMA · immunohistological studies in basal cell carcinoma . immunohistological studies in basal cell carcinoma immunohistologisch onderzoek

Verkenning methoden huiselijk geweld

'Literaire leeskilometers' (pdf)

Literaire Ladder December 2011

CONCEPTVOORSTELLEN LEERGEBIED NEDERLANDSNederlands. Leerlingen leren om mondelinge en schriftelijke literaire teksten, zowel literaire fictie, non-fictie als poëzie, te begrijpen,

Belcanto Studies

Statistische forecasting methoden & technieken

Toetsen atheneum leerjaar 2...2020/08/31 · ⋅ H3: tekstverbanden en signaalwoorden na H3 ja 3 nee 3 fictie ⋅ literaire mindmap ⋅ literaire begrippen nee 2 nee 4 spelling ⋅