1

Aan de haal met journalistieke principes

Wat zijn verschillen en overeenkomsten tussen constructieve en

activistische journalistiek?

Een bronnenonderzoek

Roos Derrix

r.derrix@student.fontys.nl

2208726

2

Inhoudsopgave

Inleiding ..................................................................................................................................... 3

Aanleiding ................................................................................................................................. 4

Hoofdstuk 1 - Wat is constructieve journalistiek? ................................................................ 5

Wat is het verschil tussen constructieve en positieve journalistiek?

Hoofdstuk 2 – Waarom is constructieve journalistiek nodig? ............................................. 7

Hoofdstuk 4 – Wat is activistische journalistiek? ................................................................. 9

Conclusie & Discussie ............................................................................................................ 10

Bronnenlijst ............................................................................................................................. 11

Verantwoording ...................................................................................................................... 12

3

Inleiding

Dit onderzoekt kijkt naar de verschillen tussen bestaande stromingen in de journalistiek

en een relatief nieuwe stroming. Constructieve journalistiek wordt vergeleken met

activistische journalistiek, omdat deze nieuwe stroming elementen ervan bevat.

In het onderzoek wordt vooral gekeken naar wat pioniers op het gebied van constructieve

journalistiek zeggen en vinden. Later in het onderzoek worden daar definities aan toegevoegd

over activistische journalistiek.

4

Aanleiding

De aanleiding van dit onderzoek is constructieve journalistiek als opkomende stroming

en waarin het zich onderscheid van andere stromingen.

Constructieve journalistiek lijkt op het eerste gezicht niet meteen een verband te hebben met

activistische journalistiek. Maar als je verder kijkt naar de betekenis van constructieve

journalistiek, zie je dat deze opkomende stroming toch wat activistische elementen bevat.

Daarom ga ik onderzoeken wat precies de overeenkomsten en verschillen zijn van deze

stromingen.

De hoofdvraag die ik mij hierbij stel is:

Wat zijn de verschillen tussen constructieve journalistiek en activistische journalistiek?

Hier wil ik achter komen door antwoord te geven op de volgende deelvragen:

- Wat is constructieve journalistiek?

- Waarom is constructieve journalistiek nodig?

- Wat is activistische journalistiek?

5

Hoofdstuk 1 Wat is constructieve journalistiek?

Constructieve journalistiek is:

“an emerging form of journalism that applies techniques from the field of positive

psychology to news work in an effort to create more productive, engaging news

stories while remaining committed to journalism’s core functions. This approach

offers a way to rehabilitate journalism, given the field’s steady stream of negative,

conflict-based news that has resulted in weary news audiences, among other

undesirable effects1.” (McIntyre, K., 2015)

Het is een vorm van journalistiek die sinds 2012 steeds vaker wordt genoemd.

Deze omschrijving van Karen McIntyre, die een proefschrift schreef voor haar opleiding

toegepaste positieve psychologie, stamt nog maar uit 2015 en dat geeft aan hoe betrekkelijk

nieuw deze vorm van journalistiek is. Deze vorm van journalistiek komt volgens McIntyre tot

stand door de volgende twee componenten: 1) positieve emoties en 2) informatie over de

oplossing1. In haar proefschrift haalt ze onderzoeken aan die stellen dat de journalistiek meer

oplossingsgerichte invalshoeken moet kiezen, omdat de lezer daar behoefte aan heeft. De

‘mainstream media’ berichtten vooral vanuit een op conflict gebaseerde invalshoek, deels

omdat zij geloven dat conflict en controversie meer losmaakt bij het publiek. Maar dat hoeft

niet altijd zo het geval te zijn, stelt McIntyre.(2015).

Columnist Ger Groot van Trouw merkt deze op conflict gebaseerde invalshoek ook2. Hij

schrijft dat het verschil tussen wat hij zelf ervaart en wat hij leest als hij de krant openslaat

ontzettend groot is. Toch kan hij daar ook iets positiefs in vinden:

“al dat slechte nieuws lijkt me eerder een hoopvol teken. Kranten berichten niet over

willekeurig wat, maar over wat uitzonderlijk, afwijkend en bijzonder is. Dank de

hemel dus om slecht nieuws in de krant, zo hield ik mijn criticus voor. Pas wanneer

kranten gaan berichten over zaken die wèl goed gaan, moeten we ons zorgen maken.”

(Groot, G., 2016).

Hij haalt later ook Cathrine Gyldensted aan, een pionier op het gebied van constructieve

journalistiek en stelt dat er iets mis is met haar redeneringen over haar vakgebied. Hij

waarschuwt voor een te positieve boodschap die ‘bovendien lijkt te ontploffen in het gezicht

van de goede boodschappers’. Hij neemt als voorbeeld Zweden, een land dat Gyldensted een

vindt voorlopen. Daar worden positieve verhalen gemaakt over vluchtelingen, terwijl de

bevolking meer racistische geluiden laat horen. Groot associeert constructieve met

activistische journalistiek en vindt dat dat ervoor zorgt dat een medium haar zicht op de

werkelijkheid verliest. Alsof de media het slechte nieuws ontkennen.

Sean Dagan Wood, oprichter van Positive News en het Constructive Journalism Project,

spreekt dit tegen.

“Wij kiezen ervoor om nieuws te brengen dat ervoor zorgt dat mensen zich verbonden

en betrokken voelen.” (Van Genugten, L., 2015)

In hetzelfde artikel zegt Daniella Batist, mede-oprichter het Constructive Journalism Project

dat het publiek weg zapt bij al dat negatieve nieuws. Ze benadrukt dat het een compleet

nieuwe aanpak is. (Van Genugten, L., 2015)

Ook Gyldensted zelf vindt dat constructieve journalistiek een aanvulling is, en dat onderzoek

en de traditionele waakhondfunctie van de pers nog steeds voorop blijven staan. Gyldensted is

één van de voorlopers op het gebied en houdt zich al sinds 2012 bezig met het onderwerp. Zij

6

geeft andere journalisten de tip om bij verslag van gebeurtenissen niet meteen een negatief

standpunt in te nemen, maar juist het tegengestelde verhaal te vertellen4.

Om dit bereiken, bespreekt Gyldensted vijf speerpunten in haar boek From Mirrors to

Movers:

1. Verruim je blik, leer als journalist verder te kijken dan je neus lang is.

2. Brainstorm om zo een tegengestelde invalshoek te vinden.

3. Pas daar je vragen op aan.

4. Vertel het verhaal op een manier die het publiek verbindt, waardoor het publiek

erover gaat praten.

5. Als dat is gebeurd is kan er iets veranderen. (Gyldensted, C., 2015)

Groot stipte het op de vorige bladzijde ook al aan: ‘activistische journalistiek’. De link tussen

constructieve journalistiek en activistische journalistiek legt hij niet zomaar. McIntyre

bespreekt in haar proefschrift de wortels van constructieve journalistiek. Deze liggen volgens

haar in burgerjournalistiek dat weer verband houdt met activistische journalistiek. Ook

bespreekt McIntyre solution-journalism en good news journalism. Deze vormen lijken

allemaal op elkaar, omdat de journalist hier meer doet dan alleen beschrijven wat er gebeurt.

Toch is het niet hetzelfde, volgens haar. Zo kan solution-journalism beschouwd worden als

constructieve journalistiek, maar dat hoeft niet volgens haar. Constructieve journalistiek hoeft

namelijk niet per se een oplossing te bevatten. Het gaat McIntyre vooral om de tegengestelde

invalshoek.(McIntyre, 2015)

Nico Drok, lector civiele journalistiek, op de journalistiekopleiding van Windesheim in

Zwolle, denkt dat de journalisten eerst een omslag moeten maken in het denken4.

Mediasocioloog aan de UVA, Peter Vasterman is het daar niet mee eens, omdat hij al veel

positieve verhalen zien in de media. Volgens hem schiet de journalistiek haar doel voorbij als

zij de samenleving vooruit willen helpen.

“Nieuwsmedia fungeren in eerste instantie als waarschuwingssysteem. Mensen willen

weten wat er speelt, dat zit in onze risicoperceptie. We scannen voortdurend de

omgeving op dreigingen en gevaren. De belangrijkste functie van de journalistiek is

voorzien in die behoefte.” (Schuyffel, N., 18-11-2014)

Hij vindt het ook naïef dat journalisten oplossingen willen bedenken voor problemen

waarover de politiek zich al jaren buigt. Hij meent daarmee de journalisten overschat worden.

1. Wat is het verschil tussen constructieve en positieve journalistiek?

Constructieve journalistiek is volgens Gyldensted wat anders dan positieve journalistiek. Het

gaat niet om positieve nieuwsgebeurtenissen, het zijn maatschappelijk verantwoorde verhalen.

Dat is anders bij positieve journalistiek, waarin alleen positieve gebeurtenissen beschreven

worden en die verder geen relevantie hebben. Gyldensted vindt ook dat constructieve

journalistiek gericht is op de toekomst. (Van Teeffelen, K., 2016)

7

Hoofdstuk 2 Waarom is constructieve journalistiek nodig?

“Nieuws is overal. Nieuws stroomt elke seconde ons leven binnen. En toch klopt ons

beeld van de wereld niet. Het nieuws overspoelt ons met negativiteit. Soms lijkt het alsof

de wereld enkel bestaat uit oorlogen, conflicten, schurken en slachtoffers. En iedereen in

de journalistiek surft mee op die golf. Maar: als je achter de kudde aanloopt, dan loop je

alleen maar door de stront. Terwijl nieuws zo veel méér is.” (Soennens, B., 2014)

Dit schrijft Björn Soennens, hoofdredacteur van Het Journaal in België, in zijn column op

Knack.be. Het huidige nieuws zorgt voor een stroom van negativiteit dit volgens hem gepaard

gaat met een cultuur van angst, een destructief denken. En daarom moet het anders. Dat kan

ook volgens Soennens, want ‘de journalistiek heeft meer dan ooit een toekomst’.

Constructieve journalistiek past hierbij, want verbreedt volgens Soennens de blik en kan

daardoor destructief denken tegengaan.

“Constructieve journalistiek is de toekomst: de pers als waakhond, maar dan zonder

oogkleppen, door méér te zien dan alleen het haar in de soep.” (Soennens, B., 2014).

Deze stroom aan negativeit noemt ook Gyldensted in de aanleiding van haar proefschrift. Ze

beschrijft haar leven als journalist, waarin ze veel van haar eigen leven opofferde voor

verhalen, waar ze voldoening uithaalde. Later begon ze te twijfelen of haar verhalen wel een

positief verschil maakte voor haar publiek, want het maken en consumeren van

nieuwsreportages hebben een negatieve emotionele impact op het publiek en de journalist,

schrijft ze in haar proefschrift. (Gyldensted. C., 2011). Journalist Blair Hickman onderschrijft

haar gedachte. Journalistiek moet volgens haar niet alleen bestaan uit het blootleggen van

misstanden in de maatschappij, maar het moet ook oplossingen bieden. Daarom pleit zij voor

oplossingsjournalistiek. En dat is precies een onderdeel van constructieve journalistiek.

(Hickman, B., 2016)

Een andere pionier op het gebied van constructieve journalistiek is Ulrik Haagerup. Hij

schreef in 2012 al het handboek voor constructieve journalistiek (Cathrine Gyldensted hielp

hier ook aan mee). Hij maakt zich vooral druk om te huidige staat van de journalistiek. Het

zou allemaal te negatief zijn, hoewel journalisten volgens hem altijd antwoorden dat ze niet

negatief zijn, maar gewoon hun beroep uitoefenen.

“I’m increasingly worried how we as a media industry manage the power and the

influence we have on society, on politics, and on our common future. Are we really

acting in the interests of the societies we love to claim that we are here to serve?”

(Haagerup, U., 2012)

In zijn boek laat hij merken dat hij vindt dat negativiteit de media en democratie kapotmaken.

Door constructieve journalistiek wil hij journalisten betekenisvoller maken. Haagerup is al

dertig jaar te vinden in het journalistieke werkveld als verslaggever voor kranten,

onderzoeksjournalist, eindredacteur, news director en docent.

Ook de mede-oprichter van The Constructive Journalism Project ziet negativiteit in het

nieuws als een groot probleem. Volgens hem zorgt die ervoor dat mensen het nieuws ook niet

meer volgen en daardoor kunnen journalisten het publiek ook niet meer bereiken. (Dagan

Wood, S., 2014)

Maar als we het nieuws zouden veranderen, er een meer positieve draai aan geven, voelt het

publiek zich dan ook beter? Deze vraag stelde McIntyre zichzelf in haar proefschrift. Uit haar

onderzoek blijkt dat lezers van positieve berichten zich ook beter voelen. De reputatie van de

8

journalistiek moet volgens haar verbeterd worden, schrijft ze. In haar onderzoek schrijft ze

ook over andere research die is gedaan in het vertrouwen in de journalistiek in de VS. Daar is

het vertrouwen in de journalistiek nog altijd groter dan in de politiek en het bedrijfsleven,

maar het kan nog zeker verbeterd worden. (McIntyre, K., 2015)

Ook Gyldensted pleit voor verbeteringen die door nieuwe ideeën die uit de positieve

psychologie komen.

“We, the news media risk becoming obsolete because we did not manage to innovate

our own profession from within. This is a puzzling situation when so many other

professions have understood the necessity and value of continuously doing this.”6

(Gyldensted, C., 2011).

Zij denkt dat de journalistiek klaar is voor deze verbeteringen, maar dat nu de truc is om

journalistiek meer verbindend te maken en om het verhaal goed te vertellen. De invalshoek

dus weer. “Let the work begin.” Ook Sean Dagan Wood denkt dat constructieve journalistiek

mensen samenbrengt en dat versterkt de inzet van de journalist. Deze voelt zich dan meer

gemotiveerd om ook dat andere verhaal te vertellen. (Dagan Wood, S., 2014)

Daarbij wil Gyldensted nog wel opmerken dat constructieve journalistiek kritische

journalistiek niet uitsluit. Op deze manier kan de nieuwe stroming onderdeel worden in het

dagelijks nieuws. Ze vindt dat een kritische houding niet de enige manier is om de macht te

controleren. (Schuyffel, N., 2014)

9

Hoofdstuk 3 Wat is activistische journalistiek?

Informeren is een belangrijke journalistieke taal, maar soms erg onbevredigend stelt

journalist Robert Koster. Hij pleit voor activistische journalistiek, die het publiek meer

biedt dan alleen informatie. “Waarom zouden we dan geen problemen willen oplossen

met onze verhalen?” Deze vraag stelt hij zichzelf en die komt dicht bij de constructieve

journalistiek. (Koster, R. 2016)

Columnist en blogger Greenwald stelt zich al jaren activistisch op. Hij meent dat alle

journalistiek activisme is, omdat hij niet gelooft in objectieve journalistiek.

“Overheden gaan ervan uit dat journalisten een of twee verhalen publiceren en

vervolgens verder gaan met iets anders. Dat geeft de overheid de gelegenheid

onthullingen te controleren en tegelijkertijd de schijn op te houden van een vrije pers.

Maar die regels zijn bedoeld om journalisten koest te houden, en ze werken

corrumperend. Journalisten worden gelauwerd, schrijven een boek, verdienen geld.

Maar in essentie veránderen ze niets.” (Boon, f., 2013)

Objectief, of niet?

Daar ligt het grootste kritiekpunt voor activistische journalistiek. Het zou niet objectief

genoeg zijn en daardoor dus ook geen journalistiek. Hoofdredacteur van Follow The Money,

Eric Smit, is het met Greenwald eens. Hij heeft tijdens zijn werk ondervonden dat objectiviteit

een onmogelijke opgave is, zoals hij schrijft op Villamedia.nl, zolang journalisten meer weten

waar ze mee bezig zijn en het niet als excuus gebruiken omdat een onderwerp anders te saai

wordt. Als een journalist zich lang in een onderwerp heeft verdiept, is het volgens Smit ook

nodig dat hij het publiek precies vertelt wat er aan de hand is en niet alleen de twee kanten

van een onderwerp belicht. Daarbij komt dat achter iedere beslissing die een journalist maakt

een opvatting zit, dus journalistiek is nooit helemaal objectief. Daarbij komt dat:

“Actief zijn betekent niet dat het geven van een mening iets te maken heeft met het

bedrijven van journalistiek. Vaak is het tegenovergestelde waar. (…)Maar meningen

blijven alleen overeind als ze gebaseerd zijn op een stevige fundering van harde

bronnen en controleerbare feiten. En het kost vaak grote inspanning en veel denkwerk

om die bij elkaar te brengen. Daar speelt de journalistiek een zeer voorname rol in.

Het is een rol die wat mij betreft door te weinig journalisten serieus wordt genomen.

Veel te vaak herkauwen we wat anderen al eens naar voren hebben gebracht.” (Smit,

E., 2015)

Minder stellige geluiden klinken ook, op de Nieuwe Reporter bijvoorbeeld. Daar wordt

gepleit voor diversiteit, activistische en ‘objectieve’ journalistiek. Dit samen geeft een goed

beeld van de wereld. Op deze manier kan de lezer juist feiten en meningen gescheiden houden

en dan doet het dus geen tekort aan de journalistieke principes. (Van den Houdt, T., 2016)

Toepassingen van activistische journalistiek

Een journalistieke stroming die gebruikt maakt van activisme is burgerjournalistiek. Deze

vorm ontstaat vaak als tegenreactie op tekortkomingen in de professionele journalistiek.

Burgerjournalistiek komt vanuit de burgers. Hun stem komt vanuit de samenleving, een plek

waar journalisten misschien nog niet helemaal thuis in zijn. Het is ook een aanvulling en

reactie op het huidige nieuws. (Radsch, Courtney C., 2013)

10

Conclusie & discussie

Het is lastig om een precieze definitie te geven van constructieve journalistiek, omdat het

nog zo’n betrekkelijk nieuwe stroming is in het vakgebied. Als je in detail gaat kijken

naar de definities die zij geven zijn er kleine verschillen, maar er is wel een rode draad

te ontdekken. Het gaat vooral om de tegengestelde invalshoek, de andere kant van een

verhaal, een positieve uitwerking. Dit zorgt ervoor dat mensen een goed gevoel

overhouden aan een verhaal. Constructieve journalistiek kan oplossingsgericht zijn,

maar dat hoeft niet per se. Als dit wel het geval is, geeft het een blik op de toekomst.

Aanvulling

Gyldensted vindt dat constructieve journalistiek gebruikt moet worden als aanvulling op het

nieuws. Columnist Ger Groot is bang dat er toch te veel positieve verhalen verschijnen en dat

constructieve journalistiek daardoor negatief nieuws ontkent en daarmee geen goed beeld van

de wereld geeft. Ik denk dat als constructieve journalistiek op een goede manier als aanvulling

wordt gebruikt, het juist een beter beeld van de wereld geeft. Er zijn natuurlijk een heleboel

negatieve gebeurtenissen, waarover ook zeker bericht moet worden, maar er zijn ook

positieve gebeurtenissen of positieve kanten aan een negatieve gebeurtenis.

Ook activistische journalistiek komt volgens mij het beste uit de verf als het als aanvulling

wordt gebruikt.

Journalistieke principes

Een ander kritiekpunt dat genoemd wordt door Vasterman is dat constructieve journalistiek

niet voldoet aan journalistieke principes, omdat het te activistisch is en journalisten grote

problemen toch niet kunnen oplossen omdat ze te weinig expertise hebben. Ik denk dat het

voor sommige problemen juist wel goed is als andere mensen er een keer naar kijken, omdat

zij een ander referentiekader hebben en daardoor misschien wel net de juiste vragen stellen

die nodig zijn om tot een oplossing te komen. Mocht dat niet de juiste oplossing, dan laten ze

in ieder geval aan het publiek zien dat het ook anders kan. Het publiek wordt zich dan nog

steeds bewust van het probleem. Dit valt, naar mijn mening, onder informeren, één van de

kerntaken van de journalistiek.

Ook zou constructieve journalistiek niet voldoen aan de journalistieke principes, omdat het

niet kritisch genoeg is. Gyldensted weerlegt dit. Constructieve journalistiek gaat vooral om de

tegengestelde invalshoek en die kan ook kritisch zijn. Activistische journalistiek is vanuit

zichzelf al kritisch.

Oplossingen

Constructieve journalistiek is erop gericht het lezer een goed gevoel te geven na het lezen van

een bericht. Dit kan bereikt worden door het geven van oplossingen, maar dat hoeft niet.

Vooral de tegengestelde invalshoek, de andere kant van het nieuws laten zien, speelt een grote

rol bij constructieve journalistiek. Dit is anders bij activistische journalistiek. Deze stroming

heeft als hoofddoel problemen oplossen en het maakt niet uit welk gevoel het publiek daarbij

heeft, maakt niet uit.

Publiek Wel houden deze stromingen allebei rekening met het publiek. Constructieve journalistiek

zorgt voor een goed gevoel en activistische journalistiek luistert naar het publiek bij het

kiezen van onderwerpen. Door het actief betrekken van het publiek willen allebei de

stromingen meer te halen uit de journalistiek en daardoor meer te betekenen dan ‘objectieve

journalistiek’.

11

Bronnenlijst

1. Boon, F., 30-09-2013. ‘Alle goede journalistiek is activisme’. NRC Handelsblad

http://www.nrc.nl/nieuws/2013/09/30/alle-goede-journalistiek-is-activisme

2. Dagan Wood, S. 15-09-2014 The positive future of journalism.

https://www.youtube.com/watch?v=zPy0xnymGR0

3. Van Genugten, L. (02-09-2015). Constructive Journalism: journalisten verbeteren de

wereld. https://www.oneworld.nl/opinie/constructive-journalism-journalisten-verbeteren-

de-wereld

4. Groot, G. (13-02-2016). Als optimistische journalistiek in het gezicht ontploft. Trouw

http://www.trouw.nl/tr/nl/33880/Ger-Groot/article/detail/4243512/2016/02/13/Als-

optimistische-journalistiek-in-het-gezicht-

ontploft.dhtml?utm_medium=rss&utm_content=trouwhome

5. Gyldensted, C. (2011). Innovating news journalism through positive psychology.

Proefschrift voor de University of Pennylvania voor de Master of applied positive

psychology.

6. Gyldensted, C. (2015). From mirrors to movers: Five elements of positive psychology in

Constructive journalism. GGroup Publishers.

http://www.windesheiminternational.nl/research/media/constructive-journalism/about-

constructive-journalism/publications/

7. Haagerup, U. (2012). Constructive news: a confrontation with the negative worldview of

the press. Swizz InnoVatio Publishing AG

http://blog.wan-ifra.org/2014/11/14/constructive-news-the-next-mega-trend-in-journalism

Posetti, J. 14-11-2014

8. Hickman, B. (20-09-2016). Onderzoeksjournalistiek voorbij: pleidooi voor oplossingen.

Artikel voor Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.

https://www.svdj.nl/nieuws/onderzoeksjournalistiek-voorbij-pleidooi-voor/

9. Koster, R., 14-02-2016. Artikel over activism in de journalistiek.

https://robertkoster.wordpress.com/2016/02/14/artikel-over-activisme-in-de-journalistiek/

10. McIntyre, K. (2015). Constructive journalism: the effects of positive emotions and

solution information in news stories. Proefschrift voor de University of North Caroline

voor de master Mass Communication.

11. Radsch, Courtney C., 2013. Burgerjournalistiek.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Burgerjournalistiek#cite_note-7

12. Smit. E., 01-10-2015. Het is volstrekt idioot om als journalist afzijdig te blijven.

https://www.villamedia.nl/artikel/het-is-volstrekt-idioot-om-als-journalist-afzijdig-te-

blijven

13. Schuyffel, N. (18-11-2014). Goed nieuws is beter nieuws. Volkskrant

14. Soennens, B. (29-10-2014). We moeten van miseriejournalistiek naar oplossingsgerichte

journalistiek

http://www.knack.be/nieuws/belgie/we-moeten-van-miseriejournalistiek-naar-

oplossingsgerichte-journalistiek/article-opinion-494637.html

15. Van Teeffelen, K. (10-02-2016). Constructieve journalistiek: Mag het wat opbouwender?

Trouw http://www.trouw.nl/tr/nl/5133/Media-

technologie/article/detail/4241869/2016/02/10/Constructieve-journalistiek-mag-het-wat-

opbouwender.dhtml?utm_medium=rss&utm_content=trouwnieuws

12

Verantwoording

Voor dit onderzoek heb ik zestien verschillende bronnen gebruikt van sprekers waarvan

ik vond dat ze hoofdpersonen zijn in het vakgebied.

Deze zestien bronnen heb ik gevonden via Google en via Lexis Nexis via zoektermen als

‘constructieve journalistiek’ en ‘activistische journalistiek’. Als ik eenmaal een naam te

pakken had van zo’n hoofdrolspeler, ben ik op die naam gaan zoeken.

Bij de bronnen staat in een aantal gevallen een andere naam van de schrijver dan degene die

aangehaald wordt in het onderzoek. Het artikel is in dat geval een interview en de schrijver

staat erbij omdat hij/zij de quotes heeft opgetekend. Ik heb deze interviews gebruikt, omdat

hier de hoofdrolspelers hun mening meer weergeven en er niet zo veel primaire bronnen zijn

van de hoofdrolspelers zelf.

Daarom besteed ik in het onderzoek ook veel aandacht aan de proefschriften van Karen

McIntyre en Catherine Gyldensted, omdat deze wetenschappelijk onderbouwd zijn en zo de

balans te houden tussen interviews (opgetekende quotes) en onderzoeken.

De onderzoeken en artikelen die ik heb gebruikt zijn allemaal vrij recent en geven daarom,

volgens mij, een goed beeld van wat er in het vakgebied gebeurt.