De didactiek van schrijfonderwijs vanuit onderzoeksperspectief: Effecten van observerend leren

Martine Braaksma & Huub van den Bergh

Instituut voor de Lerarenopleiding (UvA) & Universiteit Utrecht

Expertmeeting docenten/onderzoekers Academische Communicatieve Vaardigheden, Utrecht, 30 november 2009

Schrijfonderwijs Overzicht

Effecten leren-door-doen: minimaal Effecten herschrijven: vaak minimaal Effecten ‘peer-evaluation’: vaak minimaal

Wat nu te doen?

Observerend leren Leren door te kijken naar

anderen (die hardop denkend schrijven)

Twee varianten: Feedback Instructie

Feedback Feedback

Traditioneel: veel werk Peer: werk door medeleerlingen Maar is dat wel effectief?

Variant: observerend leren (instructieve tekst) Laat instructies eens uitvoeren Opnemen Afspelen voor schrijver Herschrijven

Voorbeeld: natuurkundeproef (Nederlands, 3 havo en 3 vwo)

Feedback door observerend leren Nederlands:

Geen commentaar krijgen versus eigen film kijken Docentencommentaar krijgen versus eigen film kijken versus

andermans film kijken Voorbeeld: waterproefje (brugklas)

Engels: Eigen film kijken versus andermans film kijken

Resultaten Betere herschrijvingen (globaal oordeel):

1 eigen film 2 andermans film 3 docentcommentaar 4 geen commentaar

Meer stappen expliciet benoemd (waarschuwingen op kritieke momenten)

Betere tekststructuur (is beperkt) Minder spel- en grammaticale fouten (Engels) Effecten ± 1 sd

Observerend leren als instructievorm Zes grootschalige studies met dezelfde opzet:

Argumentatief schrijven (onderbouw en bovenbouw vo) Gedichten schrijven en collages maken (kunstonderwijs

bovenbouw vo) Synthese schrijven (eerstejaars economie wo) Reviseren (eerstejaars handel / economie wo, vak Engels)

Algemene opzet Kijken naar twee filmpjes waarin dezelfde taak wordt

uitgevoerd: Efficiënte taakuitvoering Minder efficiënte taakuitvoering

Leerlingen reflecteren op taakuitvoering: Wie doet het minder goed / beter en waarom? Voorbeeld: titel bedenken voor een betoog (havo-4): leerling 1,

leerling 2 Voorbeeld: synthese schrijven, revisiefase (eerstejaars economie) Voorbeeld: uitsmijter bedenken voor een betoog (havo 4):koppel

1, koppel 2, koppel 3

Resultaten algemeen Leerlingen en studenten schrijven beduidend betere

teksten in observerend leren condities Beter dan op basis van ‘leren-door-doen’ Beter dan op basis van peer-commentaar Beter dan op basis van alleen herschrijven Betere inschatting eigen kennis en eigen vaardigheid

Nog geen resultaten lange termijn

Resultaten specifiek

Effect afhankelijk van niveau leerling en model Zwakke schrijvers hebben meer aan reflectie op een zwak

model, sterke schrijvers hebben meer aan reflectie op een sterk model (figuur)

Effecten afhankelijk van groepssamenstelling Observeren, reflecteren en taakjes in duo’s (homogeen

sterk/zwak) Heterogene groepssamenstelling werkt niet!

‘Similarity effects’

4

5

6

7

8

9

10

Low aptitude (-2 sd) Medium aptitude High aptitude (+ 2 sd)

Writ

ing

scor

e

Observation focus weak models Observation focus good models

Waarom werkt het? (effect op schrijfproces)

In verschillende studies hardop-denken en toetsregistraties toegepast

Wat weten we over proces - productrelaties: Niet alle schrijfprocessen zijn even effectief Hangt af van het moment waarop een proces uitgevoerd wordt

Observerend leren leidt tot andere organisatie van schrijfprocessen: Begin: meer doeloriëntatie en analyse Later: meer schrijven, herlezen en meta-analyse Hele proces: meer planning Veranderende curve van processen over tijd

Voorbeeld wisselende relatie met tekstkwaliteit

0 10 20 30 40 50 60 70

Moment During Writing

-0.4

-0.3

-0.2

-0.1

0.0

0.1

0.2

Cor

rela

tion

Goal-orientation

Goal-orientation Goal-orientation

Insignificant

Vervolg processen Leren-door-doen:

Begin: meer schrijfactiviteiten Hele proces: meer formuleren Monotone processen (geen variatie over tijd)

Analyse

0 10 20 30 40 50 60 70

Time Fragment

0.00

0.02

0.04

0.06

0.08

Pro

babi

lity

of O

ccur

renc

e

CO CO CO

O1

O1

O2

O2

Schrijven

0 10 20 30 40 50 60 70

Time Fragment

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

Pro

babi

lity

of O

ccur

renc

e

CO

CO

CO

O1

O1

O1

O2

O2

O2

Herlezen

0 10 20 30 40 50 60 70

Time Fragment

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

Pro

babi

lity

of O

ccur

renc

e

CO CO COO1

O1

O1

O2

O2

O2

Relatie schrijfprocessen – kwaliteit product

Positieve relatie tussen organisatie schrijfprocessen in observerend leren-condities en tekstkwaliteit

Ander schrijfproces werkt dus door in kwaliteit schrijfproduct!

‘Smikkel casus’ Observerend leren in de praktijk Leerlingen (brugklas) leren criteria voor argumentatief

schrijven: wat maakt een tekst effectief? Gericht op al aanwezige kennis bij leerlingen in plaats

van kennisoverdracht door docent Vier lessen van 45 minuten Kleinschalige case study: 1 klas van multiculturele

school, 16 leerlingen

Les 1: presentatie casusStel je voor:Op de verpakking van de Smikkelrepen die je wel eens eet, heb je zien staan dat je twee gratis bioscoopkaartjes kunt krijgen. Op de verpakking staat: SPAAR VOOR TWEE GRATIS BIOSCOOPKAARTJES!!!Dit moet je doen:Op de wikkels van de Smikkelrepen zit 1 spaarpunt. Spaar 10 punten en stuur deze in een voldoende gefrankeerde envelop naar: Smikkel Spaaractie, Postbus 3333, 1273 KB Etten-Leur, Nederland.Stuur ook € 0,39 aan postzegels mee voor de portokosten. Vermeld duidelijk je naam, adres, postcode en woonplaats en de gratis (GRATIS!) bioscoopkaartjes worden dan zo spoedig mogelijk thuisgestuurd. Deze actie loopt tot 15 april 2003.

Communicatieve situatie

Het is 7 april 2003. Je hebt 8 punten bij elkaar gespaard, maar nu kun je nergens meer repen met punten vinden. Op de repen in de winkels zit geen spaarpunt meer, hoewel het nog geen 15 april is. Je hebt je 10 punten dus niet bij elkaar kunnen krijgen. Toch wil je de twee bioscoopkaartjes wel graag ontvangen. Je stuurt daarom je 8 punten op en doet er twee hele wikkels zonder punt bij.

Schrijfopdracht

Schrijf een brief die je meestuurt met de punten en de wikkels. Vertel waarom je geen tien punten kunt opsturen. Overtuig het bedrijf Smikkel ervan dat jij die twee bioscoopkaartjes wilt ontvangen en dat jij er niets aan kunt doen dat je geen tien punten hebt. Zorg ervoor dat ze jou de bioscoopkaartjes toch sturen!

Eerste versie brief “Adrian”Maandag 7 april

Geachte medewerkers van het bedrijf Smikkel,

Ik deed mee aan de spaaractie van Smikkel om twee bioscoopkaartjes te winnen. Na een tijdje had ik al acht punten gespaard. Na een tijdje kon ik geen Smikkelreep meer vinden waar een spaarpunt op zat. Ik ging elke snoepwinkel af waar ze een Smikkelreep verkochten, maar ik heb helemaal niks gevonden! Dus hierbij geef ik u twee wikkels zonder spaarpunt erop om te bewijzen dat ik wel tien repen heb gegeten. Ik hoop dat u mij kunt helpen door alsnog de bioscoopkaartjes te geven. IK hoop dat u mijn probleem snapt.

Hoogachtend,

“Adrian” [adres]

Les 2 Klas verdeeld in twee groepen:

Management team selecteert twee winnende brieven (uit acht) Onderzoeksteam observeert MT om uit te vinden welke criteria

gebruikt zijn om winnende brieven te selecteren

Les 3 Onderzoeksteam: schrijft criteria op poster Onderzoeksteam: presenteert poster aan de hele klas Management team: leest winnende brieven voor

(refererend aan de poster)

Poster

Les 4 Herschrijven eerste versie van de brief Evaluatie van de lessen

Revisies “Adrian”

Effect van lessen

5

5,2

5,4

5,6

5,8

6

6,2

6,4

6,6

6,8

7

1 2

Version of Text

Tex

t Qu

ality

Effect van lessen Vooral ‘pragmalinguïstische items’:

Laten zien dat je er alles aan gedaan hebt om te voldoen aan de eisen (versie 1: 10/16; versie 2: 15/16)

Extra inspanning om de lezer te overtuigen (versie 1: 8/16; versie 2: 11/16)

Effect van condities

5

5,2

5,4

5,6

5,8

6

6,2

6,4

6,6

6,8

7

1 2

Version of Text

Tex

t Qu

ality

Management

Researchers

Effectgroottes

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1.4

1.6

Management Researchers

Conclusie Didactiseren schrijfonderwijs heeft absoluut effect!

Meer informatie?

Mail: h.vandenbergh@uu.nl of braaksma@uva.nlPowerPoint presentatie op: http

://www.ilo.uva.nl/homepages/martine/presentations.htmPublicaties op:

http://www.ilo.uva.nl/homepages/martine/publications.htm