Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en ......Leerlingen leren dat je bij het kunst...

8
Expertisecentrum Kunsttheorie www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl . 1 Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en Realisme: kunst intercultureel Reisfoto uit Nederlands-Indië, 1860/1870 In deze opdracht gaan leerlingen door heel nauwkeurig te observeren en beschrijven, analyseren wat zij uit een afbeelding aan kennis en inzichten kunnen afleiden over de invalshoek Kunst Intercultureel - items: - Effecten van kolonialisme en wereldtentoonstellingen. - Kennis van de wereld vergroot door fotografie (etnografische foto's, reisfoto's). Leerlingen gaan observerend beschrijven en beschrijvend observeren en vullen elkaar hardop denkend aan. Zij analyseren aan de hand van de houdingen, mimiek, kleding en attributen wat achtergronden en machtsverhoudingen zijn die je in de foto [pag. 8] weergegeven ziet. Ontwikkeld door Marie-Thérèse van de Kamp MA, MSc m.m.v. Lauraine, Sabine en Ira, 5vwo Theresialyceum. Onderwerp Kunst Algemeen, Romantiek en Realisme in de negentiende eeuw, reisfotografie. Tijdsduur 50 minuten Doelstellingen Leren nauwkeurig observeren van houding, mimiek, attributen, kleding Leren nauwkeurig beschrijven in woorden wat je ziet aan machtsverhoudingen, uitgedrukt in houding, mimiek, attributen, kleding Leren objectief te beschrijven in woorden wat je afgebeeld ziet Leren contextualiseren (plaatsing in een specifieke context: tijd/plaats/functie) Leeractiviteiten Visueel analyseren; Observerend beschrijven/beschrijvend observeren; Kritisch evalueren Integreren Contextualiseren Observerend leren & hardop denken Onderbouwing Observerend leren houdt in: "Leren doe je niet alleen door zelf allerlei handelingen uit te voeren, maar ook en vooral door het gedrag van anderen te observeren. Die fungeren dan als voorbeelden of modellen. Als modellen succesvol blijken, zijn we geneigd om hun aanpak te imiteren. Falen ze in hun opdracht of ondervinden ze negatieve gevolgen van hun gedrag, dan volgen we hen niet. Modeling of leren door anderen te observeren en hun aanpak daarna zo goed mogelijk na te bootsen, is een kernidee uit de sociale leertheorie van Albert Bandura (1986, 1997). In onderwijskundige settings wordt vaak gebruik gemaakt van cognitive modeling (Schunk, 2003, p. 162). Bij deze vorm van observerend leren demonstreren modellen niet enkel welke

Transcript of Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en ......Leerlingen leren dat je bij het kunst...

Page 1: Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en ......Leerlingen leren dat je bij het kunst analyseren enerzijds heel nauwkeurig kunt observeren en beschrijven; anderzijds dat je

Expertisecentrum Kunsttheorie

www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl .

1

Observerend leren & kunst analyseren

Romantiek en Realisme: kunst intercultureel

Reisfoto uit Nederlands-Indië, 1860/1870

In deze opdracht gaan leerlingen door heel nauwkeurig te observeren en beschrijven,

analyseren wat zij uit een afbeelding aan kennis en inzichten kunnen afleiden over de invalshoek

Kunst Intercultureel - items:

- Effecten van kolonialisme en wereldtentoonstellingen.

- Kennis van de wereld vergroot door fotografie (etnografische foto's, reisfoto's).

Leerlingen gaan observerend beschrijven en beschrijvend observeren en vullen elkaar hardop

denkend aan. Zij analyseren aan de hand van de houdingen, mimiek, kleding en attributen wat

achtergronden en machtsverhoudingen zijn die je in de foto [pag. 8] weergegeven ziet.

Ontwikkeld door Marie-Thérèse van de Kamp MA, MSc m.m.v. Lauraine, Sabine en Ira, 5vwo Theresialyceum.

Onderwerp Kunst Algemeen, Romantiek en Realisme in de negentiende eeuw, reisfotografie.

Tijdsduur 50 minuten

Doelstellingen Leren nauwkeurig observeren van houding, mimiek, attributen, kleding

Leren nauwkeurig beschrijven in woorden wat je ziet aan machtsverhoudingen, uitgedrukt

in houding, mimiek, attributen, kleding

Leren objectief te beschrijven in woorden wat je afgebeeld ziet

Leren contextualiseren (plaatsing in een specifieke context: tijd/plaats/functie)

Leeractiviteiten Visueel analyseren;

Observerend beschrijven/beschrijvend observeren;

Kritisch evalueren

Integreren

Contextualiseren

Observerend leren & hardop denken

Onderbouwing Observerend leren houdt in:

"Leren doe je niet alleen door zelf allerlei handelingen uit te voeren, maar ook en vooral

door het gedrag van anderen te observeren. Die fungeren dan als voorbeelden of modellen.

Als modellen succesvol blijken, zijn we geneigd om hun aanpak te imiteren. Falen ze in hun

opdracht of ondervinden ze negatieve gevolgen van hun gedrag, dan volgen we hen niet.

Modeling of leren door anderen te observeren en hun aanpak daarna zo goed mogelijk na te

bootsen, is een kernidee uit de sociale leertheorie van Albert Bandura (1986, 1997). In

onderwijskundige settings wordt vaak gebruik gemaakt van cognitive modeling (Schunk, 2003,

p. 162). Bij deze vorm van observerend leren demonstreren modellen niet enkel welke

Page 2: Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en ......Leerlingen leren dat je bij het kunst analyseren enerzijds heel nauwkeurig kunt observeren en beschrijven; anderzijds dat je

Expertisecentrum Kunsttheorie

www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl .

2

handelingssequenties leiden tot succes en welke acties beter vermeden kunnen worden, zij

verwoorden ook hardop hun gedachten. Die gedachten kunnen te maken hebben met de

taakuitvoering (bv. Ik zou beter even een plannetje maken van mijn tekst of Is deze inleiding zo

wel oké?) of met emoties (bv. Dit is te moeilijk of Ik kan dit). Succesrijke modellen observeren

heeft volgens Bandura (1986, 1997) niet alleen een faciliterende invloed op ons leerproces maar

ook op onze self-efficacy beliefs. Dat zijn taak- en situatiegebonden succesverwachtingen.

Eerdere successen bij soortgelijke taken zijn volgens Bandura de belangrijkste en meest

betrouwbare bron voor positieve succesverwachtingen. Maar bij nieuwe taken ontbreekt die

informatie. In dergelijke situaties worden de prestaties van anderen onze maatstaf. Dit is wat

men noemt sociale vergelijking. Modellen van wie het competentieniveau het meest met het

onze overeenstemt, vormen de beste vergelijkingsbasis (Schunk, 1987). Zij kunnen ons er het

best van overtuigen dat ook wij in staat zijn om de taak tot een goed einde te brengen en zo

positieve succesverwachtingen oproepen (Bandura, 1997; Schunk, 1987; Schunk & Zimmerman,

2007)." Raedts, M., Daems, F., Van Waes, L., & Rijlaarsdam, G. (2009). Observerend leren van

peer models bij een complexe schrijftaak. Tijdschrift voor Taalbeheersing (2), 142-165.

Aanvullende informatie over Observerend Leren: Observerend leren. Een kernactiviteit in

taalvaardigheidsonderwijs. Gert Rijlaarsdam. (2005). Levende Talen tijdschrift (6/4).

Beginsituatie 5 vwo

Tijdens het onderzoeken en/of bestuderen van de leerstof voor Romantiek en Realisme. De

inleiding heeft plaatsgevonden, leerlingen hebben onderzoek gedaan naar verschillende

invalshoeken, waaronder de invalshoek Kunst Intercultureel. Tijdens het presenteren van

onderzoeksresultaten wordt aan de hand van één specifiek voorbeeld uit de kunst, met behulp

van het kunstanalyse schema (http://www.expertisecentrum-

kunsttheorie.nl/cms_data/kunstanalyse_schema.pdf ), de vaardigheid in het kunst analyseren

geoefend.

Voorbereiden De docent heeft de tekst over observerend leren (zie hierboven) en de bronnenteksten

bestudeerd (zie p. 3 en 5,6,7). De docent heeft de afbeelding groot /goed zichtbaar via een

beamer geprojecteerd. De leerlingen zijn voorbereid en hebben gefocuste aandacht. Zij

luisteren aandachtig naar elkaar en vullen elkaar aan (dialogisch leren).

Instrueren Wat: De doelstelling van het goed en nauwkeurig observaties leren beschrijven en het

belang daarvan voor het kunst analyseren staat centraal. Leerlingen leren dat je bij het

kunst analyseren enerzijds heel nauwkeurig kunt observeren en beschrijven; anderzijds dat

je door heel aandachtig te kijken informatie kunt afleiden uit allerlei details over inhouden

die aan een tijd, plaats of functie van kunst gerelateerd zijn. Leerlingen leren dat je door te

kijken naar kunst ook leert contextualiseren (een werk relateren aan een tijd of plaats).

Daarnaast leren leerlingen hoe je door hardop denken leerstrategieën kunt aanleren gericht

op het leren kunst analyseren.

Hoe: De docent gaat samen met leerlingen kijken en zit ook tussen de leerlingen. Een

leerling heeft informatie bestudeerd en onderzoek gedaan naar de context van de tijd

(Romantiek en Realisme) en de context van de invalshoek (kunst intercultureel). Deze

leerling beschrijft welke rol reisfoto's hadden en hoe in het Kolonialisme in de negentiende

eeuw samenviel met het ontstaan van de fotografie, het toerisme en de reisfotografie (ca.

1850). Leerlingen en de docent kijken naar de afbeelding (ZIE PAG. 8). Elke leerling

Page 3: Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en ......Leerlingen leren dat je bij het kunst analyseren enerzijds heel nauwkeurig kunt observeren en beschrijven; anderzijds dat je

Expertisecentrum Kunsttheorie

www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl .

3

beschrijft om de beurt een van de afgebeelde figuren op de foto. De docent vraagt eerst of

een andere leerling de beschrijving van leerling 1 aan wil vullen en de docent vult die

beschrijving weer aan, om zodoende te laten zien dat het beschrijven wat je ziet een

complexe taak is - de docent denkt eveneens hardop en verbetert de evt. eigen fouten.

Waarom: Door afwisselend leerlingen en de docent hardop te laten denken en naar elkaar

te luisteren wordt inzichtelijk gemaakt wat de complexiteit is van de taak en hoe je de taak

kunt leren uitvoeren. Docent en leerlingen stellen elkaar ook vragen als iets niet duidelijk is.

Uitvoeren Start: De docent vraagt aan één leerling om uit te leggen welke relatie er is tussen het

onderwerp Romantiek en Realisme en de invalshoek intercultureel enerzijds, en

Kolonialisme en reisfotografie anderzijds. De leerling heeft dit voorbereid en

presenteert dit aan anderen. De leerling heeft een specifieke reisfoto geselecteerd [zie

pag. 8] "Handelshuizen aan de Kali Besar te Batavia met het consulaat van de stad

Bremen. Voor de huizen poseren Europeanen en Indiërs, links een baal met het logo

B&K van de Duitse firma C. Bahre & G. Kinder. Ca. 1860/1870 "

https://www.rijksmuseum.nl/en/collection/NG-1988-30-D-15-1/streetwise

Doel en Taak uitleggen: De docent legt het doel uit van de kunst analyse taak en

licht toe waarom deze vaardigheid van belang is en wat moeilijk is aan deze

vaardigheid. Daarna vraagt de docent leerling 1 om één afgebeelde persoon te

selecteren die opvalt in de foto. De docent vraagt waarom deze persoon opvalt en

vervolgens vraagt de docent de leerling deze persoon nauwkeurig te beschrijven.

Leerling 1: De leerling beschrijft in eigen bewoordingen (subjectief: hij heeft een mooi

wit pak aan) de docent vraagt de leerling het nog nauwkeuriger te beschrijven en

meteen door houding, mimiek, kleding en attributen iets meer te vertellen over de

persoon die afgebeeld is.

Feedback en aanvulling: De docent geeft feedback op de beschrijving en vraagt of

de leerling zelf of een andere leerling een aanvulling kan geven.

Demonstratie door docent: De docent demonstreert aanvullend onderdelen die nog

niet besproken zijn en hoe deze iets over de context van de tijd, plaats en functie van

kunst aanduiden. De docent denkt daarbij hardop en laat zien - door fouten te maken

en deze te verbeteren - dat het een complexe vaardigheid is en dat je deze vaardigheid

kunt ontwikkelen door kritisch te evalueren wat je hebt beschreven en na te denken

hoe je dat nog zorgvuldiger zou kunnen doen.

Vragen stellen: De docent stelt vragen gericht op de machtsverhoudingen tussen de

afgebeelde personen en vraag aan leerlingen vervolgens te beschrijven waaraan je dat

kunt zien. Gaandeweg worden de observaties steeds genuanceerder en gedetailleerder.

Leerlingen stellen uit zichzelf vragen aan de leerling die hardop denkt. De docent legt

verbanden met de hedendaagse visie op kolonialisme: de postkolonialistische visie.

"Postkoloniale kritiek analyseert de effecten en de nawerking van het Europese kolonialisme in

de maatschappij en cultuur van zowel Europa als de voormalige koloniën. Sommige critici

gebruiken de term “postkolonialisme” alleen voor de periode na het onafhankelijk worden van

de meeste westerse koloniën in de periode na de Tweede Wereldoorlog. […] Binnen deze brede

opvatting probeert men zowel het koloniale tijdperk als de periode daarna op een nieuwe

manier te bekijken: niet langer vanuit het gezichtspunt van de (ex-)kolonisator maar juist

vanuit het perspectief van de (voormalig) gekoloniseerde bevolking. "

http://cf.hum.uva.nl/benaderingenlk/lw/postcol/lw-postcol-index.htm

Page 4: Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en ......Leerlingen leren dat je bij het kunst analyseren enerzijds heel nauwkeurig kunt observeren en beschrijven; anderzijds dat je

Expertisecentrum Kunsttheorie

www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl .

4

"In Orientalism analyseert Edward Said (1978) de wijze waarop de Oriënt gerepresenteerd

wordt in de westerse literaire cultuur. Hij beargumenteert dat de representatie van de Oriënt in

het Westen het moderne imperialisme rechtvaardigt door de „Oriëntale ander‟ voor te stellen als

een minderwaardig persoon. In het voorwoord van de herdruk uit 2003 stelt Said de vraag of

het imperialisme veranderd dan wel opgehouden is sinds de publicatie van zijn boek. Zijn

antwoord daarop is negatief. De vooroordelen bestaan voort."

http://metropolism.com/magazine/2010-no4/postkolonialisme-nieuwe-stijl/

Nabespreken Wat: Bij het nabespreken worden de termen van de begrippenlijst voor kunst analyse

bestudeerd, en wordt bekeken of/hoe bij fotografie zowel de aspecten van de beeldende

vormgeving als aspecten van theatervormgeving (theatrale vormgeving) toegepast kunnen

worden. Daarbij wordt besproken dat/hoe de afgebeelde personen op de foto geen acteurs

zijn maar wel zichtbaar poseren. Verder wordt besproken en geëvalueerd wat leerlingen van

deze opdracht geleerd hebben en geïnformeerd of zij dit een waardevolle en interessante

leeractiviteit hebben gevonden.

Hoe: Op dezelfde wijze als een gesprek gevoerd is tijdens het observerend leren en het

kunst analyseren, wordt ook de nabespreking gedaan.

Waarom: Door te bespreken welke plaats de begrippenlijst kan hebben en hoe je deze lijst

kunt hanteren wordt voor leerlingen dit didactische middel duidelijk. Door te bespreken wat

de leeractiviteit was en of leerlingen deze betekenisvol en interessant vonden, wordt

geïnventariseerd of leerlingen de leerstof goed begrepen hebben.

Evaluatie Criteria proces:

Leerlingen durven hardop te denken, naar elkaar te luisteren en hebben gefocuste

aandacht. Leerlingen doen actief mee en denken na over de eigen kunst analyse

vaardigheden.

Criteria product:

Leerlingen proberen tijdens de opdracht elkaar inhoudelijk goede feedback te geven en

durven elkaar en de docent te verbeteren en vragen te stellen.

Vervolg Deze opdracht kan bij allerlei voorbeelden gehanteerd worden. Het uitgangspunt daarbij is een

exemplarisch voorbeeld aan de hand waarvan zowel verschillende soorten kunst analyse-

begrippen geoefend kunnen worden; een situatie waarbij alle leerlingen een afbeelding

gedetailleerd kunnen bekijken en beschrijven; een mogelijkheid om aan de hand van het

analyseren kennis over een onderwerp of invalshoek af te leiden of te relateren.

Varianten Massacultuur - vermaak: een trailer van de film "Aladdin" waarbij de filmische, beeldende,

muzikale en theatrale vormgeving besproken wordt in relatie tot de Disney wereld en de

vermaakscultuur van de tweede helft van de twintigste eeuw.

Werkmateriaal Schema begrippenlijst en beamer waarop de afbeelding getoond wordt.

Page 5: Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en ......Leerlingen leren dat je bij het kunst analyseren enerzijds heel nauwkeurig kunt observeren en beschrijven; anderzijds dat je

Expertisecentrum Kunsttheorie

www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl .

5

ITEMS: Effecten van kolonialisme en wereldtentoonstellingen en: Kennis

van de wereld vergroot door fotografie (etnografische foto's, reisfoto's).

Bron 1: portret fotografie

http://www.cultuurnetwerk.nl/producten_en_diensten/bronnenbundels/2000/h2000_38.htm

Bron 1: Volkenkundige fotografie

"De 19e eeuw is de periode waarin de Europese koloniale mogendheden, waaronder Nederland, hun greep op

de koloniale bezittingen willen versterken. Sommige gebieden buiten Europa zijn nog „van niemand‟, de grenzen

van de eigen claims zijn nog niet vastgesteld en de inheemse bevolking is nog niet helemaal onder koloniaal

bestuur gebracht. Er worden expedities op touw gezet waar vaak honderden mensen bij betrokken zijn.

Militairen gaan mee om de expeditie te beschermen tegen vijandige stammen, geronselde dragers zijn nodig

voor het transporteren van de voorraden en het bouwen van kampementen, wetenschappers gaan mee voor

het onderzoek naar exploitatiemogelijkheden en bodemschatten. Als men de tocht als niet al te gevaarlijk

inschat, gaan er ook onderzoekers mee om de inheemse bevolking te bestuderen. Dat is niet alleen

wetenschappelijk interessant, maar ook nodig om in te kunnen schatten of de bevolking zich tegen

overheersing zal verzetten.

De eerste contacten komen tot stand, soms gemakkelijk, maar vaker vallen er doden. In dezelfde

periode wordt de fotografie uitgevonden. Kort na de officiële bekendmaking van het fotografisch procédé in

1839 vertrekken de eerste fotografen naar de koloniale gebieden. Al in de jaren „40 komen ze terug met de

eerste gelukte opnamen. Het zijn voornamelijk foto‟s van archeologisch bouwwerken zoals de Borobudur-

tempel in Nederlands-Indië of de piramides in Gizeh. De sluitertijden zijn extreem lang voor het maken van

deze daguerreotypieën, maar na de uitvinding van een eenvoudiger en reproduceerbaar procédé volgen er

spoedig veel meer fotografen. Sommigen gaan mee op expedities, anderen gaan er alleen op uit en weer

anderen vestigen zich als fotograaf in de grotere steden van de koloniën. Ze maken foto‟s waarop voor het

eerst Papoea‟s, indianen, pygmeeën en andere tot de verbeelding sprekende volken te zien zijn. Er gingen wel

verhalen over die vreemde volken en er stonden tekeningen in boeken, maar tegen de realiteit van de foto‟s

konden deze natuurlijk niet op.

De 19e eeuw is ook de eeuw waarin de volkenkunde zich ontwikkelt tot een zelfstandige

wetenschappelijke discipline. Exotische voorwerpen, dieren en planten worden verzameld, buit gemaakt en

aangekocht. Olifanten en tijgers kunnen nu in Europa in het echt gezien worden. Ook geprepareerd en opgezet

lijkt het alsof ze zo uit de wildernis het museum zijn binnengewandeld. Expedities en veldtochten leveren veel

van dit materiaal op. De verzamelingen komen terecht in musea die speciaal voor dit doel worden opgericht,

waaronder het huidige Rijksmuseum voor Volkenkunde. Fotografie speelt een belangrijke rol in deze beginfase

van volkenkundig onderzoek. Net als de opgezette olifanten en tijgers worden de foto‟s van exotische mensen

moeiteloos geaccepteerd als getrouwe weergaven van een werkelijkheid ver weg."

Linda Roodenburg. (2005). De bril van Anceaux. Volkenkundige fotografie vanaf 1860. Digitale

publicaties van het Rijksmuseum voor volkenkunde. www.rvm.nl

http://volkenkunde.nl/sites/default/files/attachements/bril_van_anceaux.pdf

Bron 3: Reisfotografie

"Reis- en koloniale fotografie (tweede helft 19e, begin 20e eeuw): de verspreiding van de fotografie viel in tijd

samen met de hoogtijdagen van het kolonialisme en met de opkomst van het toerisme. Fotografie werd ingezet

om nieuwe werelddelen te exploreren en aan het thuisfront te laten zien, vaak in de vorm van fotoalbums."

http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/bijzondere-collecties/fotografie/deelcollecties-fotos.html

Page 6: Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en ......Leerlingen leren dat je bij het kunst analyseren enerzijds heel nauwkeurig kunt observeren en beschrijven; anderzijds dat je

Expertisecentrum Kunsttheorie

www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl .

6

Bron 4: Nederlands-Indië in foto's, 1860-1940

"De hoogtijdagen van het Nederlandse koloniale bewind in Nederlands-Indië (het huidige Indonesië) speelden

zich ongeveer rond 1900 af. Gebieden buiten Java werden onder Nederlands bestuur gebracht en de economie

verregaand gemoderniseerd. Er werd ook nagedacht over het lot van de inheemse bevolking en het belang

daarvan voor de verhouding tussen Nederlanders en inheemsen (Indonesiërs). De collectie toont bijna 3000

foto‟s uit de periode 1860-1940. Ze zijn meestal gemaakt door beroepsfotografen die naast portretten,

groepsfoto‟s, huizen en bedrijven ook landschappen en het straatleven fotografeerden. Sommige fotografen

gingen zelfs op reis om Nederlands-Indië in al zijn aspecten vast leggen."

http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/collecties/nederlands-indie_in_fotos,_1860-1940

Visuele bronnen

Titel: Bediende op Java bezig met schoenenpoetsen...

Maker:

fotograaf: Woodbury & Page / Java

Verv.jaar: ca. 1870

Verv.plaats: Java

Techniek: albuminedruk

Object: foto

Afmeting: 10,5x6 cm

Bron: 30482 (foto, albuminedruk), Nederlands-Indië in foto's, 1860-1940, Koninklijk

Instituut voor taal-, land- en volkenkunde (KITLV)

Copyright: voor informatie: Koninklijk Instituut voor taal-, land- en volkenkunde (KITLV)

Titel: De families Aanstoots en Haighton tijdens het theedrinken te Soerabaja.

Verv.jaar: 1911

Verv.plaats: Soerabaja

Object:

foto

Afmeting: 12,5x17,5 cm

Bron: 30175 (foto), Nederlands-Indië in foto's, 1860-1940,

Koninklijk Instituut voor taal-, land- en volkenkunde (KITLV)

Copyright: (KITLV)

Page 7: Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en ......Leerlingen leren dat je bij het kunst analyseren enerzijds heel nauwkeurig kunt observeren en beschrijven; anderzijds dat je

Expertisecentrum Kunsttheorie

www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl .

7

Titel: Bedienden te Batavia

Maker:

fotograaf: Woodbury & Page / Java

Verv.jaar: ca. 1860

Verv.plaats: Batavia

Techniek: albuminedruk

Object: foto

Afmeting: 9,5x6 cm

Bron: 30792 (foto, albuminedruk), Nederlands-Indië in foto's, 1860-1940, Koninklijk Instituut voor taal-, land- en volkenkunde (KITLV)

Copyright: voor informatie: Koninklijk Instituut voor taal-, land- en volkenkunde (KITLV)

Handelshuizen aan de Kali Besar te Batavia met het consulaat van de stad Bremen. Voor de huizen poseren

Europeanen en Indiërs, links een baal met het logo B&K van de Duitse firma C. Bahre & G. Kinder. Ca.

1860/1870 https://www.rijksmuseum.nl/en/collection/NG-1988-30-D-15-1/streetwise

Page 8: Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en ......Leerlingen leren dat je bij het kunst analyseren enerzijds heel nauwkeurig kunt observeren en beschrijven; anderzijds dat je

Expertisecentrum Kunsttheorie

www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl .

8

Persoon 1

Persoon 2

Persoon 3 Persoon 4 en 5