Belasting Belasting is nog is nog geen stressgeen stress

ObservatiesObservaties

• Paradox van het werken• Stress en tevredenheid• Afzien tot het gaatje• Werk of persoon• Max. 10 slagen per min in lab

2TNO Human Factors 27-6-2005

Cognitieve stress bestaat niet!Cognitieve stress bestaat niet!

• Activatie niet noodzakelijk schadelijk • Stress adaptief, maar vaak verstoring• Geen stress zonder (negatieve) emoties• Geen emotie zonder lichamelijke reacties

3TNO Human Factors 27-6-2005

ArgumentenArgumenten• Niet van hard werken alleen• Ook bij te lage belasting • Actieve baan: minder ziek, meer hobby’s• A-typologie: hard werken of agressie?

•• Niet volume, maar controleNiet volume, maar controle•• Psychosociale factorenPsychosociale factoren•• Werk voldoet niet aan behoeften

4TNO Human Factors 27-6-2005

Stress = emotieStress = emotieBehoeften aanBehoeften aanaaregelen en controleregelen en controleaasociale contacten en steunsociale contacten en steunaaiets betekenen i/h leveniets betekenen i/h levenaatoekomstperspectieftoekomstperspectief

►Balans tussen prestatie en gezondheidaaWerklast en psychosociale factorenWerklast en psychosociale factorenaatussen positieve en negatieve energiebronnentussen positieve en negatieve energiebronnenaawinwin--winwin siutatiesiutatie

5TNO Human Factors 27-6-2005

Persoonlijkheid

temperamentgedragspatrooncopingrepertoireervaring

Dreigendverlies

bezitwaarderingperspectief

Sociale steun

collega’schefsthuis

Effecten

prestatieemotiesPS-klachten

Uitkomsten

functionerenbetrokkenheidgezondheid

zelfregulatiecoping

6TNO Human Factors 27-6-2005

Cognitieve belasting en werkstressCognitieve belasting en werkstress

• Informatieverwerking• Capaciteit en geheugen• Uitdaging• Mentale inspanning• Vermoeidheid en herstel

• Coping:problemen/emoties• Emotionele/sociale IQ• Bedreiging• Negatieve emoties• Cumulatie

7TNO Human Factors 27-6-2005

Cognitieve belastingCognitieve belasting

• Informatieverwerking • Vrijwel onbeperkte capaciteit• Senso-motorische beperkingen• Aandacht/werkgeheugen, maar één kanaal• Verhouding benodigde en beschikbare

capaciteit (per dag)

8TNO Human Factors 27-6-2005

gevoelenscognitievecontrole

computationeleverwerking

affectieveverwerking

toestandregulatie

mentale inspanning

indirect

bioritme

omgeving

Waarom heeft computer geen last Waarom heeft computer geen last van stress ?van stress ?

• Emoties• Verveling• Vermoeidheid

==>> Intentionaliteit

10TNO Human Factors 27-6-2005

Negatieve emotiesNegatieve emoties• Gevoelens (zwakke emoties)amotiverendaleidraad in leven

• Sterke emotiesahebben stuurvoorrangaconcentratieproblemenainterfereren met taakuitvoeringaondermijnen motivatieapsychosomatische klachtenabelemmeren herstel

11TNO Human Factors 27-6-2005

Omgekeerde UOmgekeerde U--curvecurve

13TNO Human Factors 27-6-2005

14TNO Human Factors 27-6-2005

Gecombineerd effect kost 7 jaarGecombineerd effect kost 7 jaar(werklast, regelruimte, sociale steun)(werklast, regelruimte, sociale steun)

15TNO Human Factors 27-6-2005

StresstolerantieStresstolerantie “Vermogen om in bedreigende situaties toch

optimaal gebruik te maken van kennis en kunde”

• onafhankelijk van IQ, kennis, kunde• contactuele/teamvaardigheden• weinig interferentie door emoties• coping (resultaatgericht, adaptief)

16TNO Human Factors 27-6-2005

StresstolerantieStresstolerantie (2)(2)

• Prestatie of gezondheid• Korte of lange termijn• Cognitief of emotioneel• Gevoel van controle?

17TNO Human Factors 27-6-2005

Prestatiebescherming (1)Prestatiebescherming (1)• Werkomgeving optimaliserenastimulerende omgevingavarieteit taken (complex/routine, mentaal/fysiek,

uitvoerend/organiserend)

aeigen verantwoordelijkheidaeigen tempoaeigen werk/rust-schema

18TNO Human Factors 27-6-2005

Prestatiebescherming (2)Prestatiebescherming (2)

• Efficiënt gebruik resourcesaaandacht + inspanningamotivatie = emoties, psychosociale factoren

• Concreet doel: resultaat, werkwijze, tijdpad• Concentratie op kerntaken• Energie: toptijd, perioden, afwisseling• Concentreer interrupties: telefoon/email/post• Terugkoppeling: zelf, machine, collega, chef

19TNO Human Factors 27-6-2005

Kenmerken stresstolerantieKenmerken stresstolerantie(Kader 8.1)(Kader 8.1)

• Rijk en ruim copingrepertoireaProbleemgericht, gevarieerd,ervaringaFlexibele toepassing afhankelijk van situatieaPro-actief gedrag

• Emotionele reactiviteitaBeheersing emotionele reactiesaWeinig interferentie met denken en doenaWeinig ontregeling energetische toestand,

psychosomatische klachtenaFlexibel van toestand wisselen (zakelijk na emotioneel

gesprek)aHerstel na belasting, inclusief goed slapen

20TNO Human Factors 27-6-2005

21TNO Human Factors 27-6-2005

• Learned resourcefulness• Zelfregulering• Generalisatie• Integratie

Stresstraining ? • Fysieke uitdaging

• Confrontatie

• Competitie

Herstel Herstel ofof cumulatie ?cumulatie ?

Werkbelasting, stress, vermoeidheid

hebben geen nadelige gevolgen,

zolang herstel mogelijk is,

alvorens opnieuw aan het werk te gaan.

22TNO Human Factors 27-6-2005

23TNO Human Factors 27-6-2005

ACUTE VERMOEIDHEIDAcute reactiviteit

ONVOLDOENDE HERSTELOnvoldoende herstel

RESIDUSpill-over

ACCUMULATIEAccumulatie

CHRONISCHE VERMOEIDHEIDChronische effecten

24TNO Human Factors 27-6-2005

Negatieve energieNegatieve energie

• Overreactiviteitatraining champion

• Te weinig (vermoeidheid)• Ongeschikt (brand)• Collateraal (neveneffecten)• Slecht, vertraagd herstelaVerhoogde rustwaarden

25TNO Human Factors 27-6-2005

26TNO Human Factors 27-6-2005

SpillSpill--overover mechanismenmechanismen

• Workaholic (motivatie)• Overreactiviteit (irritaties)• Slow-unwinding (persoonlijkheid)• Riskante gewoonten (palliatief gedrag)• Slaapproblemen (door bovenstaande)

27TNO Human Factors 27-6-2005

herstel

ontspanning overspanning

acutereactiviteit

burnout

vermoeidheid stress

inspanning spanning

belastingbelasting

28TNO Human Factors 27-6-2005

Normale vermoeidheid is …Normale vermoeidheid is …i.t.t. langdurige vermoeidheidi.t.t. langdurige vermoeidheid

• Taakgerelateerd• Taak-, context-specifiek• Gevoelig voor stimulatie en beloning • Compensatiemechanismen• Verdwijnt na taak (na inspanning)• Nadelige gevolgen weg na herstel

29TNO Human Factors 27-6-2005

Definitie mentale vermoeidheidDefinitie mentale vermoeidheid

• psychobiologische toestand• opgeroepen door activiteit• vermindert functioneren• compensatie door inspanning• groeiende weerstand tegen actie• enger dan spraakgebruik (=temperatuur)

30TNO Human Factors 27-6-2005

Langdurige vermoeidheid is ….Langdurige vermoeidheid is ….i.t.t. acute, gezonde, normale vermoeidheidi.t.t. acute, gezonde, normale vermoeidheid

• Geen herstel ana taak, of zelfs na rust (verstoring regelsysteem)

• Nauwelijks beïnvloed doora taak en contextaOngevoelig voor stimulatie en beloning

• Compensatiemechanismen werken niet• Weerstand tegen inspanning, of zelfs elke

activiteit

31TNO Human Factors 27-6-2005

Verklaringen BurnoutVerklaringen Burnout• Blootstelling, slijtageamechanisch, medisch-fysischaHoge werkbelasting? ook in deeltijd

• Resources: volume, hoe aanvullen? Meer brood eten?

• Slechte herstellersathuis piekerenaminder tijd voor ontspanningameer PS-klachten en neurotisch (∞ burnout)aslechte slapers

32TNO Human Factors 27-6-2005

Verklaringen Burnout (2)Verklaringen Burnout (2)• Inspanning en beloning• Energiemobilisatie onvoldoende• Verstoring regelmechanismen• Weerstand tegen energiemobilisatie• Negatieve emotionele conditionering

“in order “in order toto burnburn out, out, oneone hashas toto firstfirst bebe onon firefire””

33TNO Human Factors 27-6-2005

BalansmodellenBalansmodellen

aInspanning – stop-emotie (vermoeidheid)

aWerkeisen – capaciteiten (belasting)aWinst/verlies resources (stress)aWerklast – regelruimte (stress)aInspanning – beloning (stress)aStressbronnen – energiebronnen (WEB-model)aInspanning en waardering (chef en cliënt)aBehoeftes persoon en werkeisen

34TNO Human Factors 27-6-2005