Stress & Veerkracht; visie en zelf-toets

Jan Devriendt Arts, coach, consultant

www.jandevriendt.be

Inhoud

Introductie – Basisbegrippen

Stress en veerkracht in de werk-context

4 vragenlijsten als toets-instrument

Introductie - Basisbegrippen

Stress – stressor - stressrespons

stress-strain: materieel object (fysica); ◦ Latijn: stringere-strictus: insnoeren ◦ Engels:(di)stress:spanning,verdriet,leed,uitputting

stressor: externe inwerkende factor !fysisch of psychisch, = immunitaire reactie! stressrespons: fysische reactie gericht op behoud

ordeningsgraad/homeostase Het gangbaar taalgebruik maakt geen onderscheid in deze

begrippen!

Onderzoek naar de “stressfysiologie” (jaren ’30 - Walter Cannon)

• “Fight or flight reaction” (ook: de ”4V’s”: vechten, vluchten,(be)vriezen,vrijen)

• “General Adaptation Syndrome”(verrassend gelijksoortige reacties op zeer verschillende stressoren)

• “Normale reacties op een “abnormale” situatie”

• Cruciale rol van het begrip homeostasis (in evenwicht blijven ondanks steeds wisselende omstandigheden)

• 1936: artikel:“The role of emotion in disease”

Tussen Fysiologie en Psychologie

Stress = materialisering van de relationele identiteit

Relaties helpen in shift onbewust naar bewust-zijn, in inzicht verwerven in eigen conditioneringen, via ervaren “spanning” tussen bewuste en onbewuste. Dus “stress” is ook basis van menselijke groei!

Essentieel thema “relatie/groei” = Spanningsveld tussen: afhankelijkheid < > autonomie/regelmogelijkheid (creativiteit)

Relatie = continu zoeken van dynamisch evenwicht:

Cyclus van het (relationele)leven –fysiek lichaam als buffer (containment)

Leven = Stress = groei?

Homeostase: ordening - identiteit Eustress: de gezonde taakspanning – “groei”

(kortdurend, binnen je eigen “stretch”)

Distress: over je draagvlak, chronisch

Overgang: erg individueel verschillend, ngl. de cognitieve dimensie (veerkracht) in de relatie tussen het individu en zijn situatie ◦ Belang van regelmogelijkheid (+)

◦ Ltt. Onbeheersbaarheid, machteloosheid (-)

Stress-activatie (X-as) < > Functioneringsniveau (Y-as)

Ziekte door Stress?

Té langdurige activatie van stressmechanismen door:

◦ accumulatie externe stressoren:

prikkels van het zenuw-zintuigstelsel

chemische prikkels

◦ interne (persoonlijkheids-)stressoren (cognities)

Mentale fixaties

Emotionele fixaties (!doch ook product van opvoeding, cultuur, …)

Ziekte door stress – concreet(1):

Te veel of te langdurig cortisol:

◦ beschadiging van de hippocampus:

minder goed sluiten van de stressrespons:meer kans op angst, depressie (depressie is pathofysiologisch gebaseerd op het “op hol slaan” van stresshormonen; gebruik antidepressiva in België op 10 jaar X6…)

geheugenproblemen

◦ abdominaal vet neemt toe ◦ verhoogd risico op diabetes en hart-infarct (vb’n:studie

sociale stress bij mens-apen; diabetes in Afrika) ◦ !Te Veel Cortisol geeft ook extra-ontstekingsgevoeligheid!

Ziekte door stress – concreet(2):

Hechtingstheorie ook neurobiologisch onderbouwd: ◦ Gestoorde vroegkinderlijke hechting leidt tot een kwetsbaar stress-

systeem dat op latere leeftijd veel meer blootstaat aan ontregelingen.

◦ De prikkelbaarheid (“setpoint”) van het zich ontwikkelende stress-systeem van het kind wordt geprogrammeerd door een nauw samenspel van genetische factoren met omgevingsfactoren.

◦ Een slechte start in het leven is vermoedelijk de voornaamste oorzaak van een vroege dood of het vroeg verlies van gezondheidskapitaal

Vicieus samenspel tussen stress en negatieve levensstijl

CVS, FM: vaak na langdurige fysieke en psychische overbelasting (oa. overactieve levensstijl) bij reeds extra-kwetsbare personen.

Noot:”Psycho-neuro-immunologie”

Im - versterkende gevoelens

Im - verzwakkende gevoelens

Liefde, blijheid,

eigenwaarde Dankbaarheid Vertrouwen, rust,

gelatenheid Bereidheid, compassie, Zelfbeschikking,

regelmogelijkheid gevoel van verbondenheid Hulpmiddelen:

◦ Mindfullness, Meditatie, Stilte ◦ Yoga, Chi Gong, Tai-Chi,…

-Depressie, zelfontkenning

-Haat en nijd -onderdrukte woede,

ergernis -Verdriet -gevoel van

afhankelijkheid -geïsoleerdheid,

desintegratie

Stress en Veerkracht

in de werk-context

(Werk-)Stress: Transactionele benadering

Transactie tussen individu en omgeving

Persoonlijke, Sociale, Situationele factoren

“Stress”: gestoorde wisselwerking tussen:

omgevingseisen

en

individueel oplossend vermogen

Transactioneel stress-model (Caplan)

Organisatie-stress

Kenmerkend in de 20ste eeuw voor organisaties: toenemende complexiteit, sterkere specialisatie, grotere onderlinge afhankelijkheid, complexere taken.

Coping is dan: “Het vloeiend kunnen integreren van het noodzakelijke individuele maatwerk met de noodzakelijke uniformiteit”

Dit stelt dus ontzettend hoge eisen aan oa.: zelfobservatie, zelfreflectie, communicatie, leerattitude, feedback kunnen geven en krijgen (“hard op de inhoud, zacht op de relatie”), enz.

Veerkracht = juiste coping met stress

individueel niveau (zelf-inzicht, sturing,…)

groepsniveau (“cultuur”:normen, waarden,…)

structureel niveau (arbeidsorganisatie?)

systemisch niveau (bedrijf tov. Maatschappij, alle relevante relationele patronen,…)