Transitie naar duurzaam Voedingssysteem

Bussum

10 Oktober 2011

www.twitter.com/janrotmans

Urgentie

‘blijvend hoge voedselprijzen komende jaren’

‘semi-permanente voedselcrisis’

‘klimaatverandering, droogte, ziektes, plagen

kan mondiaal voedselsysteem ‘crashen’ ’

VN, oktober 2011

Urgentie

klimaatverandering

biodiversiteit milieudruk landgebruik

dierenwelzijn cultuurlandschap

gezondheidsrisico’s

Scheve Verhoudingen

in 2010 waren er voor het eerst meer mensen die te veel

eten hadden (1.5 miljard) dan te weinig (925 miljoen)

Persistent Probleem Productie

productieketen grootschalig, complex, ondoorzichtig geworden

toelevering van grondstoffen en materialen – boerenbedrijven – transport - verwerking in slachterijen of zuivelfabriek - distributie naar groothandel – detailhandel - winkel en supermarkt - consument

veel risicofactoren in schakels van productieketen ingebouwd

het op grote afstand verplaatsen van dieren, veevoer en vlees ; zo goedkoop

mogelijk produceren ; zo dicht mogelijk op elkaar zetten van dieren

crises zijn symptomen van structuur, cultuur, werkwijze

Economisering Voedselsysteem

economisering leidt tot schaalvergroting

leidt tot optimalisering en schaalvergroting

leidt tot ongewenste neveneffecten

Verbroken Verbinding

relatie tussen mens en voedsel is verbroken

veel mensen hebben geen idee

waar voedsel vandaan komt

Persistent ProbleemConsumptie

eisen die consument stelt aan kwaliteit en veiligheid

van voedsel worden steeds hoger

consument wil gezond, milieuvriendelijk en diervriendelijk voedsel

consument kiest nog steeds voor goedkoopste stukje vlees

gruwelen van beelden van besmette kippen en varkens, maar denken

tegelijkertijd dat “die bacillen er echt wel uitgaan”

consument in verwarring over wat duurzame producten zijn fair trade, puur en eerlijk, ecologisch, biologisch

wereldwijde hang naar lokale worteling

kringlopen voor energie, voedsel, afval

gemeenschappen

streekmarkten overal een succes

Glocalisering

decentraal duurzaam wordt dé trend

gemeenschappen gaan energie opwekken / beheren

energie maar ook voeding, water, afval, zorg

bedrijven, organisaties, burgers, wijken, buurten, straten

ca. 400 plannen voor lokale energiecoöperaties

provincies, gemeenten, energiebedrijven, burgers

combinatie van zon/wind/warmte en smart grid

Decentraal Duurzaam

Dé producent bestaat niet

groeiende groep koplopers

Ben & Jerry, Cono, Lonely Chocolonely, Meatless

Mars, Verkade, Cadbury

peloton

Jamin, Albert Heijn, Jumbo, Hema, Lidl

achterblijvers

Aldi

Dé consument bestaat niet

groep van ca. 100.000 die al duurzaam leeft

groep van ca. 2.5 miljoen die duurzaam wil leven

maar een duidelijk handelingsperspectief mist

groep van ca. 10 miljoen die voorlopig afwacht

groep van ca. 2.5 miljoen die aversie heeft tegen duurzaamheid

Transitie naar duurzame voeding

van prijsgedreven voedselsysteem

naar duurzaam voedselsysteem waarin

energie, klimaat, pesticiden, vervuiling

arbeid, leefomstandigheden een rol spelen

Status TransitieConsumptie

afgelopen decennia

heeft verandering in perceptie plaatsgevonden

heeft verandering in attitude plaatsgevonden

heeft nog geen gedragsverandering plaatsgevonden

aantal vegetariërs toegenomen tot ca. 6%

PerceptieverandeirngVleeseters

Nederlanders eten gemiddeld tijdens hun leven 734 dieren:

4 koeien

5 schapen

34 varkens

690 kippen

1 kalf

PerceptieverandeirngJongeren

89% jongeren wil dat voedsel duurzaam geproduceerd wordt

dierenwelzijn en milieu zijn belangrijke factoren bij keuze voedsel

75% akkoord met vervanging broodje ham door duurzaam broodje

grote behoefte aan praktische tips om eetgewoonten te verbeteren

jongeren willen duurzaam voedsel

Voedingscentrum

Status TransitieProductie

afgelopen decennia

aantal groene voedingsproducten significant toegenomen

is duurzaam ondernemen doorgebroken

is duurzaamheid een commerciële troef geworden

10-20% groei per jaar in groene voedingsproducten

20 - 30 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

20 - 30 jaar

Doorbraak naar duurzaam voedingssysteem

”

Wijdverspreide toepassing van het nieuwe paradigma

Kant

elpu

nt

Strijd tussen het oude en nieuwe paradigma

Afbraak en opbouw van instituties

Tijd

Opb

ouw

van

duur

zam

e sa

men

levin

gl

We zitten hier

Consolidatie

Multi-level analyse VoedingssectorMacro-niveau - globalisering - WTO + klimaatverandering + voedselcrisis + dierziekten Meso-niveau - EU-landbouwbeleid - voedingsregime Nederland - schaalvergroting + duurzaam ondernemen - belangenorganisaties Micro-niveau + biologische landbouw + consumentenvoorkeuren + toename vegetariërs + niche-markt vleesvervangers + nieuwe netwerken

Inschatting

er is een lange voorontwikkelingsfase geweest

er is al veel geëxperimenteerd

er is al eiwitdialoog gestart

er zijn platforms opgericht

[ taskforce biologische landbouw ]

nog geen duidelijke visie

Conclusie

transitie naar duurzaam voedingssysteem

staat aan de rand van een doorbraak

Transitie = Machtsstrijd

regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen met macht en gevestigde belangen

niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en werkwijzen op klein schaalniveau

niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime overnemen; regime beschermt zich daartegen door deniche onschadelijk te maken of op te nemen

transitie = regime-wisseling= machtswisseling

Voedselregime goed georganiseerd, wijdvertakt voedselregime

Opkomend niche voedselregime

divers en gefragmenteerd

duizenden kleinschalige initiatieven

veel biologische producenten

bouwen alternatief voedselsysteem

krachtige onderstroom

Kantelfase van transitie

oplopende spanningen tussen

grootschalig en kleinschalig voedselsysteem

beide zijn nodig en co-existeren:

grootschalig, schoon, eerlijk versus kleinschalig, ambachtelijk

duurzaamheid is verbindende schakel

Wat is er nodig voor doorbraak?

stap maken van koplopers naar peloton

faciliterende overheid

vermarkten duurzame producten

waardengemeenschappen bedienen

Overheid zelf

1. formuleer hoog duurzaamheidsambitieniveau

2. werk aan gemeenschappelijk toekomstbeeld

3. ontwikkel normen en regels voor duurzame voeding

4. stimuleer duurzame voeding consument

Hoog duurzaamheidsambitieniveau

in 2012: in alle sport- en bedrijfskantines eten duurzaam

in 2015: 25% van het assortiment in supermarkt is duurzaam

in 2020: mensen eten 2 dagen per week geen vlees

in 2025: hele voedingsketen in Nederland duurzaam?

Toekomstvisie Voeding

mensen eten gezonder dan vroeger

mensen eten liever appel uit Nederland dan uit Nieuw-Zeeland

aantal vleeseters is net zo groot als aantal vegetariërs in 2011

onduurzaam voedsel is voorzien van waarschuwende stickers

hamburger is de sigaret van 2011

mensen eten veel duurzaam gekweekte vis (2-3 keer per week)

McDonalds Biologisch – McFast + McSlow

Duurzame Samenleving

Toekomstvisie Voeding

mondiale voedselketen wordt gestuurd vanuit duurzaamheid

op basis van eerlijke prijzen en sociale rechtvaardigheid

regionale en lokale duurzame voedselketens

voedsel (groenten en fruit) wordt lokaal/regionaal geproduceerd

op het platteland heeft ieder zijn moestuinin de stad stadslandbouw: veel mensen telen eigen voedsel

Toekomstvisie Voeding

biologische landbouw is dominant

net zoveel landbouwareaal met veel minder boeren

zilte landbouw is belangrijke tak van landbouw

zilte zeekool, zilte groene asperges

algen zijn belangrijke voedingsmiddelen en bronnen van duurzame energie

Transitie van roken naar niet-roken

in 1958: rookt 90% van volwassenen

in 2011: rookt 22% van volwassenen (10% van jongeren)

culturele drager, symbool

in 1950: verband tussen roken en longkanker (Doll)

steeds explicietere waarschuwingen

reclame steeds verder teruggedrongen

in 1990: rookverbod in vliegtuigen, daarna in openbaar vervoer

in 2004: rookvrije werkplek

in 2008: horeca rookvrij

Normen en regels voor duurzame voeding

1. formuleer normen voor duurzame voeding waar

producenten aan moeten voldoen

- energie, klimaat, uitstoot, pesticide, arbeid

2. formuleer normen voor retailers voor duurzaam assortiment

- 25% van assortiment duurzaam in 2015, 50% in 2025

3. introduceer ‘carbon labeling’ van voedsel

- CO2 uitstoot aangeven op alle voedingsproducten

gebruik duurzaam inkopen als hefboom

Stimuleer duurzame voeding consument

1. maak duurzame voeding goedkoper en zichtbaarder

analagon met BPM voor groene auto’s

tijdelijke subsidies, BTW-vrij maken (kan alleen Europees)

2. werk met iconen en doorbraakprojecten

typisch groene producten die hip worden

sterren koks als iconen die groen aanprijzen

3. richt je op 2.5 miljoen (koplopers + peloton)

slimme verleidingscampagne, bied het duidelijk en slim aan

Food-in systeem

• analoog aan Duitse systeem voor feed in voor energie

• tijdelijke prijsopslag op ‘onduurzame’ voedsel productie

• genereert geld voor: • betere prijs voor de boer• investeringsfonds voor verduurzaming landbouw

kunnen partijen dit gezamenlijk organiseren?

Stimuleer duurzame voeding consument

stimuleer koplopers

- minder vlees te eten

- minder vlees weg te gooien

- meer voedsel van dichtbij te gebruiken

belonen helpt!

Richt je op waardengemeenschappen

cultural creatives

scholen

sportverenigingen

voetbalstadions

www.nieuwvers.nu

Rol van overheid

niet de regisseur

geen belangenbehartiger

wel aanjager

stimulator

faciliteerder

Rol van overheid

ga het niet zelf organiseren

maar maak mogelijk dat het gebeurt

voorwaarden:

leiderschap

ambitie

intern op één lijn

Conclusie

1. urgentie is nog nooit zo hoog geweest

2. transitie naar duurzame voeding is al decennia gaande

3. momentum is er: we staan aan de rand van doorbraak

4. overheid kan doorbraak creëren: via normen én verleiding

geen poldermodel aanpak!