Faciliteren van Transitienaar duurzame energie

Utrecht 23 september

www.twitter.com/janrotmans

ontstaat nieuwe economie

rondom duurzaamheid

Overgangsperiode

wij bevinden ons op kantelpunt in de samenlevingfinanciële zekerheid, sociale zekerheid, zorg, energie, economie

de crises markeren die overgangssituatie

chaos, turbulentie, onzekerheid

tal van initiatieven die alle kanten opgaan

crises zijn kans om dingen écht anders te doen

25 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase25 jaar

Transitie naar duurzame samenleving

Wijdverspreide toepassing van het nieuwe paradigma

Decentrale Energieopwekking

Kante

lpunt

Strijd tussen het oude en nieuwe paradigma

Centrale Energieopwekking

Tijd

Opbo

uw va

n duu

rzame

same

nlevin

gl

We zitten hier

Consolidatie

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

exploitatiemodel co-operatiemodel

economisch rendement maatschap. rendement

lineaire processen kringlopen

waarde ontlenen waarde creëren

zelfredzaam samenredzaam

Voorontwikkeling

Stabilisatie

2050

Duurzame energievoorziening

Acceleratie

Take-off

Start ‘energietransitie’(proces)

1980 2001 2010

Huidige situatie

tijd

Multi-fase analyse energietransitie

Energietransitie

fossiele energie lock-in

kolencentrales, gascentrales, CO2-hub, gasrotonde, CCS

energieoverschot: 120% 40% export = 80%

70% van die fossiele energie gaat naar industrie en verkeer

30% huishoudens

1 kolencentrale = 1.5 miljoen auto’s [CO2]400.000 kg fijnstof3 miljoen zonnepanelen

Energietransitie

duurzame energie

3.8% energie duurzaam opgewekt [nr. 25 in Europa]

wind, zon, (aard)warmte, biomassa (2de generatie)

wind en zon breken op grote schaal door qua prijs

hebben geen subsidie meer nodig

explosie van burgerinitiatieven

ontluikende revolutie

Energietransitie

tot 2020

confrontatie tussen centraal en decentraal

oplopende spanningen tussen regime en niche

daarna zal duurzaam decentraal definitief doorbreken

kolen- en gascentrales zullen worden gesloten

tempo heeft consument in de hand

www.ikspringover.nl

Machtsstrijd

grote energiebedrijven hebben geen belang bij

burgers als energieproducenten en proberen

dat dus te verhinderen en tegen te werken

ook overheid werkt niet echt mee, want dit

kost de overheid in eerste instantie geld

drijvende krachten:

globalisering & glocalisering

ontstaat mondiale economie rondom schone energieduurzame energie: wind, zon, biomassa, warmte

snelst groeiende industrie ter wereld

2010: 250 miljard dollar (30% groei t.o.v. 2009)

China 55 miljard Duitsland 42 miljardAmerika 35 miljardItalië 17 miljard

Nederland 1.5 miljard miljard

Globalisering

Mondiale economische machtsstrijd

Obama

“ Het land dat de duurzame energie-economie

domineert zal het land zijn dat de wereldeconomie

domineert en Amerika moet dat land zijn ”

Nieuwe, duurzame economie

huidige omzet van duurzaamheids sector is 1400 miljard dollar

omzet verdubbelt de komende 10 jaar, levert ca. 100miljoen ‘groene’ banen op: duurzame energie, chemieafvalverwerking, waterhuishouding, landbouw, diensten

duurzame energie: 20 miljoen nieuwe banenduurzame biomassa: 15 miljoen nieuwe banenduurzame bouw: 10 miljoen nieuwe banen

Economisch Rendement

rendement investering in duurzame energie5-10 keer hoger dan in fossiele energie

werkgelegenheid: kolencentrale 300 fte blijvendkosten ca. 2 miljard 3.000 fte tijdelijk

werkgelegenheid: kerncentrale 150 fte blijvendkosten ca. 5 miljard 2.500 fte tijdelijk

werkgelegenheid: windenergie 4-6.000 fte blijvend

sectorenelectrisch vervoer

duurzaam bouwenklimaatadaptief ontwikkelen

duurzame energiegroene chemische industrie

zilte landbouwduurzame diensten

duurzame kennis

Duurzame economische sectoren

dakdokter

gevelbewerker

mobiliteitsmakelaar

zilte landbouwer

dijkdekker

Nieuwe duurzame beroepen

wereldwijde hang naar lokale worteling

kringlopen voor energie, voeding, water

gemeenschappen

Glocalisering

decentraal duurzaam wordt dé trend

gemeenschappen gaan energie opwekken / beherenenergie maar ook voeding, water, afval, zorg

bedrijven, organisaties, burgers, wijken, buurten, straten

ca. 400 plannen voor lokale energiecoöperaties

provincies, gemeenten, energiebedrijven, burgers

combinatie van zon/wind/warmte en smart grid

Decentraal Duurzaam

Texelenergie: lokaal energiebedrijf opgezet door mensen Texellevert duurzame stroom / gas aan particulieren en bedrijvencoöperatie met burgers zowel klant als aandeelhouder

Thermo Bello: energiebedrijf van wijk Eva-Lanxmeerstadsverwarming (van Vitens) via gemeente bv met bewoners als eigenaars: klant en aandeelhouder

DEO: faciliteren van duurzame energiewegnemen van bestuurlijke, juridische, procesmatige knelpuntenvergemakkelijken van financiering van duurzame projecten

Voorbeelden

wet- en regelgevingEuropees aanbesteden?ontbrekende vergunningenzelflevering / saldering

financieringenergiebedrijf krijgt geen bankleningSDE-subsidie ontoereikend

ondernemerschapontbreekt vaak aan ondernemerschapvraagt om nieuwe businessmodellen

governanceonduidelijkheid lokaal netbeheerweerstand van netbeheerdersrijksoverheid werkt niet echt mee

Barrières / Knelpunten

vereniging decentrale duurzame energie Nederland

wil transitie naar decentrale energie versnellen

gaat kwaliteitsborgingssysteem opstellen

wil gaan faciliteren en bemiddelen

www.e-decentraal.com

E-centraal

Prosumenten

ca 2 miljoen mensen propageert duurzame leefstijl

groep mist een concreet handelingsperspectief

omzet duurzame producten groeit heel snel

biologische voeding, groene stroom, hybride auto’s

zonneboilers, wasmachines, duurzame aandelen

groep ‘prosumenten’ wil bediend worden

Huishoudens

in 2025 wekt 1 op de 4 huishoudens zijn

eigen energie op duurzame wijze op

energietransitie zit in overgangsfase

daarbij past geen regisserende maar faciliterende overheid

faciliteren betekent dan:

- belemmeringen wegnemen

- netwerkvorming stimuleren

- slimme financiële arrangementen

verbinden, makelen, schakelen en stimuleren

Faciliterende Overheid

Casus   

Rotterdam Stadshavens

Stadshavens Rotterdam

= 1600 ha van Rotterdam in transitie

= lange termijn opgave [25-30 jaar]

= proeftuin voor vernieuwing van stad en haven

= lange termijn visie [2030]

= uitvoeringsprogramma 2010-2020

= 12 business cases

samenwerking Havenbedrijf en Gemeente

Procesaanpak Stadshavensorganisch ontwikkelingstraject

zoek- en leerproces met koplopers uit samenleving

lange termijn duurzaamheidsvisie als kompas

uitvoering stap-voor-stap met ruimte voor aanpassingen

start met voorbeeldprojecten die visie ondersteunen

Merwehaven / Vierhaven als start experiment

Transitie aanpak Stadhavens

• transitie van regulier plan naar duurzaam plan

• duurzaamheids standaard

• maatschappelijke partijen sturen mee

• focus op koplopers

• iconen zoals drijvend paviljoen en clean tech delta

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

balans

balans tussen strikte, begrenzende spelregels

en flexibele, stimulerende spelregels

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

top 12

1. energieneutraal bouwen

2. klimaatbestendig bouwen

3. ontwikkelen op water

4. hergebruik bestaand materiaal/ producten

5. zo weinig mogelijk vervuiling genereren

6. groen is drager van ontwikkeling

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

top 12

7. diversiteit als uitgangspunt

8. menselijke maat als uitgangspunt

9. vanuit cultuurhistorisch perspectief

10. duurzame exploitatie en beheer van vastgoed

11. wijk/buurt economie is belangrijke pijler

12. kennis over duurzaamheid economische motor

Uitvoeringscyclus

business Planbusiness Cases

gebiedsontwikkelingsplanintegraal Uitvoeringsplan

duurzaamheids Iconen

leer ervaringenopschaling

Sturing: Organisch Ontwikkelen

ruimte bieden– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen – mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte

richting geven– investeren in en realiseren van collectieve voorzieningen – afstemmen van ontwikkelingen in meer samenhang – herformulering van leidende principes voor gebied

Co-Creatie

ontwikkelen met marktpartijen

innovatieruimte [regelluwe zone]

binnen duurzaamheids kaders

stap voor stap gebied duurzaam ontwikkelen

Casus   

Verduurzaming Woningvoorraad

Doorbraakplan

gebouwde omgeving energieneutraal in 2026

alle bestaande woningen, kantoren, scholen energieneutraal

inspiratie

transitie van kolen naar gas van 1955 tot 1965vrijwel gehele Nederlandse woningvoorraad

werd voorzien van gasaansluiting voor ruimteverwarming en koken

Urgentie

over 20 jaar is elk huis met een gasaansluiting

een groot risico voor een woningcorporatie

Gebouwde omgevingenergieneutraal door:

1. gebouwschil zo energiezuinig mogelijkgoed isoleren en zuinige installaties

2. duurzame energie opwekkenzonne-PV, zonneboilers, wind, omgevingswarmte

3. oppervlakte ontwikkelingenergie, water, fijn stof/NOx

Stichting Urgenda

Kosten / Batentotale kosten tot 2020

140 miljard Euro [73 miljard energiebesparing][67 miljard duurzame energie]

totale baten tot 2020

terugverdientijd, vermeden CO2-uitstootwerkgelegenheid (40.-50.000 banen per jaar)waardestijging vastgoed

> 140 miljard

Kosten / Baten

• investering voor woningbezitter: 20.000 Euroterugverdientijd is 10 jaar 6 jaar bij WOZ-waarde korting

• investering voor woningcorporaties: 15.000 Euroterugverdientijd is 12 jaar < 10 jaar bij WOZ- korting

• eigenaars van bedrijfspanden:terugverdientijd is 10 jaar 6 jaar bij 1/3 overheidssteun

• energiebedrijven:terugverdientijd is 10 jaar bij 3000 Euro per MW windenergie

Verduurzaming = Waardencreatie

het verduurzamen van de woningvoorraad is gunstig voor:

- economie [werkgelegenheid]

- bouwsector

- waarde van vastgoed

- milieu

- samenleving

- burgers en woningcorporaties

Dus……

technisch kan het in 15 jaar

financieel is het haalbaar

maatschappelijk is het voordelig

hoe krijgen we het georganiseerd?

Transitie Aanpak

• beginnen met koplopergemeentes

• slimme strategie van verleiding, beloning, verplichting en voorlichting

• bepalende partijen mobiliseren: gemeentes, corporaties, energiebedrijven, investeerders

• drie sporen: energiebesparing, duurzame energie enoppervlakte ontwikkeling

• in elke gemeente coalitie met investeerder

Pilots

met koplopers starten in 10 gemeenten

[corporaties, energiebedrijven, gemeenten, investeerder]

wie meedoet wordt beloond

daarna landelijk opschalen vanaf 2015

Rol van Overheid

faciliteren

1. stel kaders voor duurzame ontwikkeling

2. juridische belemmeringen wegnemen

3. netwerkvorming stimuleren

4. slimme financiële constructies ontwikkelen

Faciliterende Overheid

agenderen

stimuleren

verbinden

schakelen

organisch ontwikkelen

Conclusies

transitie naar duurzame energie in Nederland verloopt traag

spanningen tussen bestaande belangen en nieuwe belangen

opmars duurzame decentrale energie is onstuitbaar

oplossing ligt in de gebouwde omgeving

vraagt om dienend leiderschap (voor bedrijven & consumenten)

faciliterende overheid