14

HERBESTEMMING Provinciehuis Utrecht Utrecht

Pro

vin

cieh

uis

Utr

ech

t U

trec

htH

ER

BE

STE

MM

ING

Van bank naar burger, van introvert naar extrovert

PIP004_Provinciehuis Utrecht.indd 14 23-08-12 16:11

15

Opdrachtgever Provincie Utrecht

Programma manager Bob Strookappe

Architectenbureau, ontwerpopdracht t/m DO, supervisie vanaf TO

architecten van Mourik bv

Projectarchitecten Peter Vermeulen, Joost Glissenaar

Maatwerk meubilair Gebr. Bos, Goudriaan; Retera

Interieurwerken, Veldhoven

Projectinrichter Ahrend

Bureaus en los meubilair Ahrend

Parket, bamboe Bamboo XL Solid Series (charcoal)

Wanden, bamboefineer System Flex (white-wash/charcoal)

Glazen systeemwanden System Flex, Dongen

Tapijt Desso en Bentzon Carpet

Lockerwand kantoren Gebr. Bos

Verlichting diverse

Bouwfysica, akoestiek Peutz

Advies constructies Aronsohn, Rotterdam

Projectmanangement Brink Groep, Leidschendam

Installatie advies Deerns, Rijswijk

Aannemer Strukton Bouw, Utrecht

Bruto oppervlak 41.000 m!

Verbouwingskosten ! 36 miljoen

Budget inrichting ca. 3 miljoen, onderdeel van de ! 36 miljoen

TEKST Cécile DornseiffenFOTOGRAFIE Daria Scagliola en Stijn Brakkee

HE

RB

ES

TEM

MIN

GP

rovi

nci

ehu

is U

trec

ht

Utr

echt

AUGUSTUS - SEPTEMBER 2012 | # 4 | JAARGANG 23

Al bijna twintig jaar domineert de hoge, ranke kantoorschijf de oostelijke skyline van Utrecht, opgezet als hoofdkantoor van de VSB, het latere Fortis. Maar tijden veranderen. Banken werden samengevoegd en de 88 meter hoge kantoortoren kwam te koop - precies op het moment dat de Provincie Utrecht aar-zelde over renovatie van hun oude, naastgelegen pand. In 2009 werd de knoop doorgehakt. De aankoop was omstreden: het pand zou te duur (ruim 80 miljoen euro) en te groot zijn. Dat laatste is inmiddels bewaarheid. In het kader van de afslankende overheid gaat het aantal medewerkers - 1000 inclusief externen - binnenkort aanzienlijk terug. Reden waarom Archimedeslaan 8 met vooruitziende blik verbouwd is tot ‘multi-tenant’ verzamelgebouw. De Provincie heeft momenteel 9 van de 18 kantoorverdiepingen in gebruik, de overige worden verhuurd aan ABN AMRO. Medio volgend jaar worden de 3 overge-bleven verdiepingen verhuurd aan de VRU (Veiligheidsregio Utrecht). Entreehal, restaurant en vergadercentrum op de eerste verdieping zijn gedeelde voorzieningen geworden.

Het lijkt een logische herbestemming: van kantoor naar kantoor. Toch lag dat hier anders, zegt projectarchitect Peter Vermeulen. “Het gebouw moest een wezenlijke metamorfose ondergaan: van een gesloten bankwereld naar het open imago van een Provinciehuis. Van introverte kantoorkamers naar een transparante omgeving met werkgroepen.” Qua techniek was

In 2010 kreeg architecten van Mourik een

bijzondere opdracht: het verbouwen van

een kantoorgigant die ze 17 jaar daarvoor

zelf ontworpen hadden. In twee jaar tijd

transformeerde het voormalig hoofdkantoor

van Fortis tot het Provinciehuis Utrecht. Van

gesloten kantoorkamers naar een open,

transparante werkomgeving.

FOTO LINKSRestaurant, met bovenin de ingehangen vergaderkamers

FOTO BOVENGedeeld vergadercentrum op de eerste verdieping

dit gebouw met klimaatgevel nog grotendeels in orde. Plafonds hadden slechts een kleine opfrisbeurt c.q. stilistische aanpas-sing nodig en een update qua ventilatie. De grootste ingrepen zijn gedaan in de laagbouw, de brede voet die aangepast moest worden aan de nieuwe (semi-) openbare functies. Zo moest de entree een ‘marktplein’ worden voor kort overleg en werd het auditorium verbouwd tot Statenzaal.

Strategische ingrepen: openbreken Ten tijde van de ontwikkeling van dit gebouw was architecten van Mourik al volop bezig met het thema herbestemming. “We hadden al generieke en specifieke plekken aangegeven, gebieden voor flexwerk, opties voor nieuwe stijgpunten. Dat was ook het mooie aan deze heropgave; wij wisten precies waar nog ruimte zat. Niemand zou het bijvoorbeeld aange-durfd hebben om het wandvullende reliëf van Karel Appel weg te halen ten gunste van een glazen gevel.” Want dat was de meest heftige ingreep: het openbreken van de kopgevel

PIP004_Provinciehuis Utrecht.indd 15 23-08-12 16:11

16

Pro

vin

cieh

uis

Utr

ech

t U

trec

htH

ER

BE

STE

MM

ING

van het restaurant. De nieuwe glaspui geeft nu toegang tot een breed balkon met uitzicht op de (bestaande) heggentuin van West 8. Vermeulen: “Hierdoor is een serregevoel ontstaan én een lange zichtlijn vanuit de ontmoetingshal naar buiten.” Om het enorme restaurant (462 zitplaatsen) een menselijker maat te geven, werd de ruimte meer gedefinieerd. Een podium deelt het 973 m! grote oppervlak in drie gevarieerde zones: lange tafels direct achter het uitgiftebuffet, een strook loungebanken langs het balkon en drie ‘diner-achtige’ settings met solitaire barkrukken in het midden.

Ook de royale hoogte (8,25 meter) is gebroken. Bovenin zweeft een ingehangen doos met zes vergaderkamers die met korte loopbruggetjes aansluiten op het vergadercentrum. “Dit was technisch een moeilijke exercitie. Maar zo buit je wel de hoge, opengewerkte kopgevel optimaal uit. Het levert bovendien een fraaie vermenging op van twee functies die in elkaar schui-ven.” Op de vergaderverdieping zelf werden bestaande wanden grotendeels vervangen door glazen binnenpuien. Verspringende ‘rooilijnen’ omsluiten een binnenplein dat losjes ingedeeld is met wacht- en overlegmeubilair. Op dit niveau bevinden zich ook de ronde, inpandige commissiezaal (voormalige conferen-tiezaal) en de foyer die toegang geeft tot de nieuwe Statenzaal. De oplopende vloer van het oude auditorium maakte plaats voor een halfrond amfitheater. In de zijmuren zijn brede smalle raamopeningen gekomen en ‘aquariumachtige’ tribunes voor de ambtenaren. In het nieuwe, donkere roosterplafond werd een extra lichtkoepel aangebracht. Allemaal in lijn met het streven van de overheid om zich meer transparant naar de burger toe te presenteren. Critici hebben deze begrotelijke verbouwing (46 miljoen euro gebudgetteerd, maar uitgevoerd voor 36 miljoen) om die reden bestempeld als ‘cosmetisch’. Feit is wel dat het gebouw er door de verbeterde lichttoetreding functioneel aanzienlijk op vooruit is gegaan.

Het Nieuwe WerkenAlle reguliere kantoorverdiepingen zijn ingericht conform Het Nieuwe Werken met een mix aan hoog-laag bureaus, overleg- en werkplekken. Qua aantallen is al rekening gehouden met de voorziene personeelskrimp. In het midden, tegenover de

FOTO BOVENTransparante locker-scheidingswand, ervoor de ‘aanlandtafels’

FOTO ONDERCommissiekamer met akoestische wandpanelen ‘Utrechtse Luchten’; de groene zitbank verbeeldt het landschap

PIP004_Provinciehuis Utrecht.indd 16 23-08-12 16:11

17

HE

RB

ES

TEM

MIN

GP

rovi

nci

ehu

is U

trec

ht

Utr

echt

AUGUSTUS - SEPTEMBER 2012 | # 4 | JAARGANG 23

liftkern, domineert een huiskamertafel met daaromheen garde-robe, kasten en pantry. Vanuit deze communicatieplek neemt de dynamiek naar beide kanten geleidelijk af: via open 4-per-soons clusters (veelal secretariaat), 2-persoons opstellingen tot 1-persoons concentratiecellen, met op de koppen werkbanken en besloten vergaderzalen. Losse items zijn de ‘aanlandtafels’ (statafels) en kleine zitjes. Omdat de kantoorschijf lang en smal is, liggen alle bureaus langs de gevel. De spaarzame binnen-puien zijn opgetrokken uit kozijnloze glazen panelen. Zo ijl, dat na een korte proefperiode toch besloten is om smalle strips attentiefolie aan te brengen. Ruggengraat op alle verdiepingen is een langgerekte, slingerende lockerscheidingswand: één van de strategische ingrepen.De 16e verdieping met vide is ingericht als bestuursplein. Hier huizen leden van Gedeputeerde Staten en de Commissaris van de Koningin. De inrichting is conventioneler dan de kantoor-verdiepingen: meer semi-afgesloten ontvangstkamers en her en der een klassieke touch. Systeemplafonds zijn vervangen door spanplafonds met de optiek van mat stuukwerk. Opvallend element is de luie wenteltrap die de bovenste etage verbindt met de 15e etage (directie, communicatie, bestuurszaken, kabi-net). “Uitvoerende directie en bestuur hebben veel met elkaar te maken. Daarom hebben we een nieuw verticaal contact gelegd dat informeler is dan de lift.” Gelukkig kon de vloer hier doorgebroken worden. Tip van Vermeulen: “Het skelet is heel bepalend voor de duurzaamheid van een gebouw: je moet extra stijgpunten kunnen benutten. Niet moeilijk voor archi-tecten, wél voor hun opdrachtgevers. Het gaat immers vaak om een investeringskwestie.”

KunstopdrachtenVoor deze renovatie is uitgegaan van de gemiddelde levensduurzaamheid van een gebouw, stelt Vermeulen.

FOTOWerkvertrekken Commissaris van de Koningin. Om de dubbelhoge ruimte open te houden is een glazen wand geplaatst

“Basisconstructie 50-100 jaar, installaties en gevels 25-50 jaar, binnenwanden 15-20 jaar, waarbij we altijd werken met verplaatsbare oplossingen.” Een aantal plekken is daarom buiten beschouwing gelaten, zoals de lifthallen. Hoewel ze nog behoorlijk up-to-date ogen dankzij grootformaat wandtegels en industriële lichtarmaturen, zullen er toch thematische zeef-drukken worden aangebracht om de verschillende verdiepingen beter te markeren. Denk aan het provinciale wegen- en water-net, de ecologische hoofdstructuur of openbare vervoerslijnen. In totaal was een budget van 390.000 euro beschikbaar voor kunstopdrachten. Opvallendste en meest controversiële inbreng is de installatie in de foyer: een wandvullend kunstwerk van Jan Rothuizen getiteld ‘Berichten uit de buitenwereld’. Een deel van deze muurnotities werd aanstootgevend geacht en moest vervangen worden. Lotte van Laatum tekende voor de her-plaatsing van de kunstcollectie in de vorm van kunstkabinetten en het nieuwe textielontwerp voor de akoestische panelen in de commissiezaal. Alle bedragen overziend zou je zou hopen dat er ook voor de opwaardering van de toiletgroepen nog een centje was overgebleven. Deze installaties zijn budgettech-nisch buiten de renovatie gevallen, omdat ze nog niet waren afgeschreven. In de praktijk geven ze echter vaak het eerste visitekaartje af. Wat nieuwe tegeltjes, kranen, afvalbakken en verlichting zouden hier wonderen hebben gedaan.

Los meubilair: Europese aanbestedingDe concrete invulling met los meubilair heeft in dit verbou-wingsproces een ander traject belopen dan de conceptontwik-keling. De opdracht aan architecten van Mourik liep tot en met Definitief Ontwerp en de begeleiding van het Technisch Ontwerp. Hieronder viel ook het ontwerp van het vaste meu-bilair: balies, restaurant- en vergaderopstellingen en de acrylaat lockerkasten. Inclusief de basale materiaal- en kleurkeuze: een

PIP004_Provinciehuis Utrecht.indd 17 23-08-12 16:12

18

Pro

vin

cieh

uis

Utr

ech

t U

trec

htH

ER

BE

STE

MM

ING

LINKSPlattegrond begane grond

RECHTSPlattegrond eerste verdieping

FOTO’S ONDEREntreehal: voorstudie (wit op wit) en eind stadium met bestaande vloer

bruin/wit gamma van donkere bamboe vloeren/wanden voor de representatieve gebieden, lichtgetint bamboe voor de regu-liere kantoorverdiepingen en spierwit Corian voor aflegvlakken als tafelbladen.“Ook voor de losse meubilering heeft de Provincie, conform overheidsregels, een Europese aanbesteding moeten uitschrij-ven”, zegt Bob Strookappe, programmamanager Nieuwe Huisvesting. “Daarbij moet je zo breed mogelijk zijn, het beschrijven van concrete modellen is niet toegestaan.” Uit deze aanbesteding rolden een aantal partijen en uiteindelijk is Ahrend de projectinrichter geworden. Zij gingen aan de slag met de adviesgroep ‘Anders Werken’, samengesteld uit een 20-tal medewerkers. Een van de uitkomsten daarvan, vastgelegd in moodboards, was de wens voor een meer expressieve wer-komgeving. Uiteindelijk vertaald in een mix aan accentkleu-ren: rood, oranje, blauw, groen, geel. Dit in afwijking van het oorspronkelijke uitgangsidee van een sereen interieur dat zich

zou oriënteren op het wisselende kleurbeeld van het weidse uitzicht, het omringende groen van Rijnsweerd-Noord.

Concluderend kun je stellen dat het fenomeen ‘Europese aanbesteding’ de architectenpraktijk in deze categorie ‘(zeer) grote projecten’ veranderd heeft. De tijd van het Gesamtkunstwerk, van concept tot en met theelepeltje, is voorbij. Het alternatief, opknippen om alles in één hand te houden, is niet toegestaan. Ook eindgebruikers hebben hun plek op het creatieve podium inmiddels succesvol bevoch-ten. Dat alles leidt onafwendbaar tot verschuivingen tussen voorstudies en eindstadium. Megaprojecten als deze moeten dan ook bezien worden als de uitkomst van teamwork, niet zozeer als een stilistisch statement.

www.architectenvanmourik.nl

PIP004_Provinciehuis Utrecht.indd 18 23-08-12 16:12