© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Risicoanalyse in kader van moederschapsbescherming moederschapsbescherming

in groot universitair in groot universitair ziekenhuis in België

Dr. Hilde VanackerDr. Hilde Vanacker

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

InhoudInhoud

1. Procedure moederschapsbescherming UZ 1. Procedure moederschapsbescherming UZ Leuven

A. DoelA. DoelB. WerkwijzeC. Resultaten huidige moederschapsprocedure

2.2. Praktische regeling binnen UZ Leuven3. Enkele voorbeelden van risicoinventarisatie en -evaluatieen -evaluatie

4. Besluit

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

1. Procedure 1. Procedure moederschapsbescherming moederschapsbescherming

UZ Leuven

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

A. DoelA. Doel

• Moederschapsbeleid sinds 1990• Uniforme procedure• Uniforme procedure• Wetenschappelijk gefundeerd• Nuttig werkinstrument • Regelmatig aangepast aan nieuwe inzichten en • Regelmatig aangepast aan nieuwe inzichten en bijkomende preventiemaatregelen

• In overleg met verschillende betrokkenen:• In overleg met verschillende betrokkenen:Gynaecoloog, pediater, werknemersdelegatie,

werkgeversdelegatie,

met wetenschappelijke ondersteuning door ziekenhuishygiëne, klinisch biologen, internisten-infectiologen,….

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

B. Werkwijze

• Gebaseerd op KB moederschapsbescherming (2 mei 1995) :

� Verboden agentia ( bijlage 2) � Verboden agentia ( bijlage 2)

� Te evalueren agentia (bijlage 1) : aard, mate en duur van blootstelling evalueren voor alle werkzaamheden waarbij een specifiek risico van duur van blootstelling evalueren voor alle werkzaamheden waarbij een specifiek risico van blootstelling aan agentia, risicovolle productieprocessen of arbeidsomstandigheden; niet-limitatieve lijstniet-limitatieve lijst

• Risico’s en maatregelen verschillen naargelang personeelscategorie, afdeling van naargelang personeelscategorie, afdeling van tewerkstelling, werkpost…

• Individuele aandoening werknemer - precaire zwangerschap

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

zwangerschap

1. Verboden agentia tijdens zwangerschap/lactatiezwangerschap/lactatie

Aard van agens

Zwangerschap Lactatie

Fysische •Manueel hanteren •Manueel hanteren Fysische agentia

•Manueel hanteren van lasten tijdens 3°trimester

•Omgevingswarmte

•Manueel hanteren van lasten tijdens 10° week na bevalling•Omgevingswarmte

boven 30°C

•Ioniserende stralen

bevalling

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Aard van Zwangerschap LactatieAard van agens

Zwangerschap Lactatie

Biologische agentia

•Bacterieën :Listeria monocytogenes, Neiseria

Virussen :

CMVagentia monocytogenes, Neiseria gonorrhoeae, Treponema pallidum

•Virussen : Enterovirussen

CMV

Hepatitis B

HIV•Virussen : Enterovirussen (coxsackie groep B, echovirus),Hepatitis B virus,Herpesvirussen (CMV, EBV,HSV type 2,

HIV

(CMV, EBV,HSV type 2, Herpesvirus varicella zoster), HIV, Humaan parvovirus B19, parvovirus B19, Rubellavirus

•Parasieten : Toxoplasma gondii

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

gondii

Aard van Zwangerschap LactatieAard van agens

Zwangerschap Lactatie

Chemische •Antimitotische •Antimitotische Chemische agentia

•Antimitotische geneesmiddelen

•Chloroform

•Benzeen

•Antimitotische geneesmiddelen

•Chloroform

•Benzeen•Benzeen

•Dimethylformamide

•Halothaan

•Benzeen

•Dimethylformamide

•Halothaan

•Kwik en verbindingen •Kwik en verbindingen

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

2. Te evalueren agentia2. Te evalueren agentia

• Chemische agentia :• Chemische agentia :

1. Gevaarlijke stoffen voor mens en leefmilieu met volgende R-zinnen : R 40, R 45, R 46, R 47 en R 49R 45, R 46, R 47 en R 49

2. Carcinogene agentia3. Gevaarlijke chemische agentia die via de 3. Gevaarlijke chemische agentia die via de huid opgenomen worden ( aromatische amines, nitro-of halogeenderivaten van aromotische KWS, pesticiden)amines, nitro-of halogeenderivaten van aromotische KWS, pesticiden)

4. Koolstofmonoxide

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

• Fysische agentia

1. Schokken, trillingen1. Schokken, trillingen

2. Tillen van zware lasten

3. Lawaai

4. Ioniserende straling

5. Niet-ioniserende straling

6.6. Extreme kou of hitte

7. Bewegingen, houdingen en verplaatsingen, geestelijke en lichamelijke vermoeidheid, andere geestelijke en lichamelijke vermoeidheid, andere lichamelijke belastingen in verband met de werkzaamheden met gevaar voor agressie voor de werkneemster

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

de werkneemster

• Biologische agentia• Biologische agentia

Agentia of door agentia noodzakelijk geworden therapeutische maatregelen die de therapeutische maatregelen die de gezondheid van zwangere vrouwen en ongeboren kinderen in gevaar brengen. Vbn.: ongeboren kinderen in gevaar brengen. Vbn.: tuberculose, hepatitis C,...

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

C. Resultaat moederschapsproceduremoederschapsprocedure

• Opgesplitst per personeelsgroep• Opgesplitst per personeelsgroep

• Momenteel 12 de versie

•• Te nemen preventiemaatregelen resulteren in:

1. Werkpostaanpassing

2. Mutatie2. Mutatie

3. Verwijdering via RIZIV/ FBZ

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

1. Artsen en verpleegkundigen•1. Artsen en verpleegkundigen• Strikte handhygiëne • Bloednames met een gesloten systeem•• Geen potentieel besmet scherp materiaal afwassen

• Geen instrumenterende taken• Geen instrumenterende taken• Geen blootstelling aan ioniserende stralen, kwik, ethyleenoxide en formaldehydekwik, ethyleenoxide en formaldehyde

• Alleen tewerkstelling in operatiekwartieren waar rechtstreekse afzuiging van anesthesiegassen bestaat en goede anesthesiegassen bestaat en goede algemene ventilatie aanwezig is

• Geen assistentie bij inductie en anesthesie

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

• Geen assistentie bij inductie en anesthesie met open gassysteem

• Geen verzorging ( nauw fysiek contact) van • Geen verzorging ( nauw fysiek contact) van patiënten met virale infecties schadelijk voor de zwangerschap ( HIV, hep C, CMV secretoren,…)secretoren,…)

• Geen bereiding van cytostatica, toediening van cytostatica met gesloten systeem mag mits naleven instructiesvan cytostatica met gesloten systeem mag mits naleven instructies

• Blootstelling aan agressie vermijden• Anti HBs negatieven : louter administratief • Anti HBs negatieven : louter administratief werk

• Verbod op heffen en tillen van lasten vanaf 6 • Verbod op heffen en tillen van lasten vanaf 6 maand zwangerschap/ 10° week na bevalling

• Geen nachtarbeid vanaf 26 wkn

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

• Geen nachtarbeid vanaf 26 wkn zwangerschap

2. Paramedici

= zorgkundigen, logistiek medewerkers, kinesisten, sociaal assistenten, ergotherapeuten, logopedisten, pastors, psychologen, spelbegeleiders,….

•psychologen, spelbegeleiders,….

• Patiëntencontact, maar minder kans op contact met bloed of lichaamsvochten van patiëntenpatiënten

• Preventieve maatregelen idem als artsen, verpleegkundigenverpleegkundigen

• Bijzondere categorieën : � Centrale sterilisatie : geen ethyleenoxide of formaldehyde blootstelling, geen vuil materiaal formaldehyde blootstelling, geen vuil materiaal afwassen en manipuleren,

� Operatiekwartier : geen vuil scherp materiaal afwassen,

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

�afwassen,

3. Ondersteunende diensten= Schoonmaak, technische dienst, bevoorrading, materiaalbeheer

• Enkel sociaal contact met patiënten, geen • Enkel sociaal contact met patiënten, geen fysiek contact

• Minder bewust van risico’s• Minder bewust van risico’s

• Geen reiniging van besmette kamers met gevaar voor zwangere werkneemsters, gevaar voor zwangere werkneemsters,

• Geen reiniging van operatiekwartier, nucleaire geneeskunde, spoed, labo, nucleaire geneeskunde, spoed, labo, pediatrie, oncologie of kamers waar cytostatica werden toegediend

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

4. Laboratoriumpersoneel

•Geen manipulatie van ongescreende bloedstalenbloedstalen

•Geen blootstelling aan schadelijke chemische agentia met mutagene, chemische agentia met mutagene, carcinogene of teratogene eigenschappen :chloroform, benzeen, eigenschappen :dimethylformamide, kwikverbindingen, ethidiumbromide, formaldehyde, …

•Geen blootstelling aan radio-actieve •Geen blootstelling aan radio-actieve isotopen

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

5. Apotheek

• Geen bereiding van cytostatica, immuunsupprimerende medicatie en andere immuunsupprimerende medicatie en andere schadelijke producten

6. Personeelsleden zonder risico

= Louter administratief personeel, zonder contact met patiënten of patiëntenstalen

Kunnen normale werkzaamheden verderzetten Kunnen normale werkzaamheden verderzetten tijdens zwangerschap/lactatie

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

2. Praktische regeling bij 2. Praktische regeling bij

zwangerschap/lactatie zwangerschap/lactatie binnen UZ Leuven

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

• Melding aan werkgever: attest zwangerschap (VBD) bezorgen aan personeelsadministratie (VBD) bezorgen aan personeelsadministratie en kopie aan preventieadviseur-arbeidsgeneesheer

• Afspraak maken bij preventieadviseur-• Afspraak maken bij preventieadviseur-arbeidsgeneesheer

• Consultatie: beroepsanamnese ( huidige • Consultatie: beroepsanamnese ( huidige werkpost, blootstellingen,…), info geven, eventueel overleg met werkgever, hiërarchische lijn, behandelend arts, medisch hiërarchische lijn, behandelend arts, medisch adviseur ZIV/FBZ

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

• Beslissing ikv arbeidsgeschiktheid tijdens • Beslissing ikv arbeidsgeschiktheid tijdens zwangerschap/lactatie geattesteerd op formulier voor de gezondheidsbeoordeling:

- Mogelijke beslissingen : - Mogelijke beslissingen :

• Geschikt om hetzelfde werk verder te verrichten

• Geschikt om het werk onder bepaalde voorwaarden te verrichtenverrichten

• Geschikt om het nieuw voorgestelde werk te verrichten

• Ongeschikt voor de huidige of nieuw voorgestelde job• Ongeschikt voor de huidige of nieuw voorgestelde job

• Met ziekteverlof moet worden gezonden

- Kopie voor werkgever, werknemer, gezondheidsdossier

- bindend advies, geen diagnose vermeld- bindend advies, geen diagnose vermeld

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Preventieve maatregelen

WerkpostaanpassingWerkpostaanpassing

Mutatie

verwijdering

VBDVBD

6 wkn

voor

9 wkn

naVBD -3 maand

+1 dag

15 wkn

na

15 wkn moederschapsrust

RIZIVPreventieve

verwijdering Betaald lactatieverlof

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

verwijdering

tijdens zwangerschap

owv tillen van lasten

RIZIV

Betaald lactatieverlof

RIZIV

3.Enkele voorbeelden van 3.Enkele voorbeelden van

risicoinventarisatie en -risicoinventarisatie en -evaluatie

1. Cytostatica

2. Volatiele anesthetica2. Volatiele anesthetica

3. Desinfectantia

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

1. Cytostatica1. Cytostatica• Meestal cocktail van antimitotische producten

• Mutageen, teratogeen en cancerogeen vermogen • Mutageen, teratogeen en cancerogeen vermogen

• Gezondheidrisico afhankelijk van :Eigenschappen van produktEigenschappen van produkt

Kans op onbedoelde opname in lichaam

Kans op verspreiding in omgeving

• Antimitotische geneesmiddelen = verboden • Antimitotische geneesmiddelen = verboden agentia tijdens zwangerschap en lactatie (bijlage 2 KB 2 mei 1995)KB 2 mei 1995)

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Beroepsmatige blootstelling

1. door inhalatie1. door inhalatie

2. door huidcontact

3. in mindere mate : ingestie eninjectieinjectie

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Evaluatie van professionele blootstellingblootstelling

1. Omgevingsmonitoring 1. Omgevingsmonitoring 1. Luchtstalen2. Veegstalen3. Andere3. Andere

2. Biologische monitoring1. Niet-selectieve methodes1. Niet-selectieve methodes2. Selectieve methodes

3. Biologische effectmonitoring3. Biologische effectmonitoringCytogenetische testen

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Evaluatie van professionele blootstellingEvaluatie van professionele blootstelling

• Ahv veegstalen, analyse op aanwezigheid • Ahv veegstalen, analyse op aanwezigheid van cyclofosfamide (CF), Ifosfamide ( IF), 5-fluorouracil ( 5-FU)

• Op regelmatige basis herhaald• Evaluatie en bijsturen van werkmethode van verplegend- en onderhoudspersoneel•verplegend- en onderhoudspersoneel

- Opsporen contaminaties- Opsporen verspreiding contaminaties- Opsporen verspreiding contaminaties- Efficiëntie schoonmaakprocedures

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Enkele meetresultatenEnkele meetresultaten

•Verpleegeenheid digestieve oncologie (2002) (2002)

- Opsporing van 5FU, analyse labo Prof SessinkSessink

- Eerste dag kuur cyto

- Detectiegrenzen: 2O ng/ml NA OH- Detectiegrenzen: 2O ng/ml NA OH

- Resultaat: ND niet detecteerbaar

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

•Verpleegeenheid hematologie ( 2002)•Verpleegeenheid hematologie ( 2002)- Opsporing van IF

- Einde kuur cyto- Einde kuur cyto

- Detectiegrens: 0,10 ng/ ml Na OH

-- Resultaat:Omschrijving positie Resultaat ng / cm2

Deurklink badkamer 5,17Deurklink badkamer 5,17

Hoorn telefoon 2,06

Toiletbril 7,60

Pottenwas toetsenbord NDPottenwas toetsenbord ND

Bereidingsruimte verpleging 0,11

Bereidingsruimte naastrisicodoos

0,52

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

risicodoos

Verpleegeenheden digestieve oncologie en dagziekenhuis oncologie en dagziekenhuis oncologie ( 2006)

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Apotheek ( 2006)Apotheek ( 2006)

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Maatregelen bij zwangere/zogende vrouwenvrouwen

• Verbod op bereidingen van cytostatica in centrale apotheekapotheek

• Toediening van cytostatica kan met gesloten systeem, mits strikt naleven van instructiessysteem, mits strikt naleven van instructies

- Voldoende opgeleide verpleegkundigen- In een beperkt aantal, gemakkelijk te reinigen,ruimtesreinigen,ruimtes

- Afgescheiden werkvlak - vb. cytostaticakar- vb. cytostaticakar

- Handschoenen en overschort - Urine, faeces, braaksel, wondvocht en bloed kunnen hoge concentratie cytostatica bevatten.

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

kunnen hoge concentratie cytostatica bevatten.

Maatregelen bij zwangere/zogende vrouwenvrouwen

•Schoonmaakpersoneel wordt verwijderd •Schoonmaakpersoneel wordt verwijderd van oncologie-afdeling, geen reiniging van kamers waar cyto’s toegediend van kamers waar cyto’s toegediend werden

•Maatregelen idem bij lactatie•Maatregelen idem bij lactatie

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

2. Volatiele anesthetica2. Volatiele anesthetica

•Halothaan�Verouderd produkt, niet meer in gebruik �Verouderd produkt, niet meer in gebruik owv hepatotoxiciteit

�Verboden agens tijden zwangerschap en lactatie

�Verboden agens tijden zwangerschap en lactatie

•Chloroform��Niet meer in gebruik als anestheticum

�Potentieel carcinogeen, hepatotoxisch

��Verboden agens tijdens zwangerschap en lactatie

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

• Lachgas � Verhoogde kans op spontane abortus� Verhoogde kans op spontane abortus

� Verminderde fertiliteit

� Door korte halfwaardetijd van N O in plasma is het � Door korte halfwaardetijd van N2O in plasma is het onwaarschijnlijk om N2O terug te vinden in moedermelk

� Blootstelling tijdens zwangerschap vermijden � Blootstelling tijdens zwangerschap vermijden

• Sevofluraan : � Dierexperimenten voor teratogeniciteit zijn � Dierexperimenten voor teratogeniciteit zijn onvolledig en tegenstrijdig

� Geen gegevens over nadelige effecten bij nageslacht van zwangere vrouwen na gebruik van nageslacht van zwangere vrouwen na gebruik van sevofluraan tijdens zwangerschap

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

•Desfluraan: �Geen beschrijving van effecten op ontwikkeling van embryo

•• Isofluraan:�Negatieve effecten ( vertraagde ossificatie, �Negatieve effecten ( vertraagde ossificatie, verhoogde incidentie van open verhemelte) bij nageslacht van muizen

�Geen gecontroleerde studies bij zwangere �Geen gecontroleerde studies bij zwangere vrouwen

�Geen gegevens over excretie van �Geen gegevens over excretie van anestheticum in moedermelk

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Evaluatie van professionele blootstellingEvaluatie van professionele blootstelling

• Meting van lachgas in ingeademde lucht• Meting van lachgas in ingeademde lucht

• Maat voor blootstelling aan andere anesthesiegassen anesthesiegassen

• Metingen worden jaarlijks herhaald

• Belgische grenswaarde voor 8 u durende • Belgische grenswaarde voor 8 u durende blootstelling =50 ppm of 91 mg/m3

• Geen kortetermijnswaarde vastgesteld• Geen kortetermijnswaarde vastgesteld

• Tijdens zwangerschap : 1% BGW

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Enkele meetresultatenEnkele meetresultaten

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

Maatregelen tijdens zwangerschap en lactatieMaatregelen tijdens zwangerschap en lactatie

• Enkel tewerkstelling in operatiekwartier met • Enkel tewerkstelling in operatiekwartier met voldoende algemene ventilatie en locale afzuiging van anesthesiegassenafzuiging van anesthesiegassen

• Geen assistentie bij gasinductie vb. kinderanesthesiekinderanesthesie

• Geen tewerkstelling in operatiezaal waar lachgassedatie ( tandheelkunde) wordt toegepasttoegepast

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

3. Desinfectantia3. Desinfectantia

A. Ethyleenoxide

- Gassterilisatie- Gassterilisatie- Mutageen, teratogeen en carcinogeen- Verhoogde frequentie van spontane abortus- Verhoogde frequentie van spontane abortus- Geen evidentie voor excretie van ethyleenoxide in moedermelk

- Duur, mate en aard van blootstelling te evalueren- Duur, mate en aard van blootstelling te evalueren- Belgische grenswaarde ( 8 u durende blootstelling): 1 ppm of 1,8 mg/m3

-- Geen korte tijdswaarde vastgelegd- Limietwaarde tijdens zwangerschap : 1 % BGW

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

• Meetresultaten• Meetresultaten� 1992

Gem. blootstelling 1,6-8,1 mg/m3

�

Gem. blootstelling 1,6-8,1 mg/m

piekblootstelling 46,4-204,3 mg/m3

� Huidig gebruik

Gebruik ethyleenoxide in gesloten systeem

Geen blootstelling meer mogelijkGeen blootstelling meer mogelijk

Continue meting van concentratie ethyleenoxide in lucht met alarm bij overschrijden van BGW

• Maatregelen bij zwangerschap/lactatie:• Maatregelen bij zwangerschap/lactatie:Geen blootstelling aan ethyleenoxide

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

B. FormaldehydeB. Formaldehyde• Sterilisatie van medische instrumenten, labo anatoom-pathologie

• Mutageen• Mutageen• Kortwaardetijd = 0,3 ppm of 0,358 mg/m3 ( BGW, TLV), 0,75 TWA (OSHA)BGW, TLV), 0,75 TWA (OSHA)

• Limietwaarde tijdens zwangerschap 0,1% • Meetresultaten : 0,014 mg/m3• Meetresultaten : 0,014 mg/m3

• Vervangen door meer veilige producten ( glutaaraldehyde, aniosyme) voor sterilisatie glutaaraldehyde, aniosyme) voor sterilisatie van medische instrumenten

• In labo APO: geen tewerkstelling op werkposten waar formaldehyde gebruikt

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

werkposten waar formaldehyde gebruikt wordt

C.Glutaaraldehyde

• Sterilisatie van medische en tandheelkundige instrumenteninstrumenten

• Vervangen door aniosyme ® (monopropyleen glycol) glycol)

• Onvoldoende evidentie voor carcinogeen effect bij mensen

• Geen significante stijging van spontane abortus

• Geen data over congenitale afwijkingen• Geen data over congenitale afwijkingen• Metingen toonden veilige blootstelling in het verleden

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

verleden

4. Besluit4. Besluit

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

• Voor een aantal agentia is blootstelling verbodenverboden

• Blootstelling te evalueren voor andere, potentieel schadelijke agentia: potentieel schadelijke agentia:

Info op database reprotox

Duur, mate en aard van blootstellingDuur, mate en aard van blootstelling

Metingen : omgeving, biologische monitoring,…

• Risicoinventarisatie en -evaluatie regelmatig • Risicoinventarisatie en -evaluatie regelmatig herhalen

• RIE en moederschapsprocedure kan • RIE en moederschapsprocedure kan verschillen van ziekenhuis tot ziekenhuis

© IDEWE-IBEVE. Confidential.

© IDEWE-IBEVE. Confidential.